పురుషుడితో గొడవ పడిన స్త్రీ పూర్తిగా అతడిని పట్టించుకోవటం మానేస్తుంది. స్త్రీతో గొడవ పడిన పురుషుడు మరింతగా ఆమెను పట్టించు కోవటం మొదలు పెడతాడు! నిజానికది పట్టించుకోవటం కాదు, ఆమె తనని పట్టించు కోక పోవటాన్ని పట్టించుకోవటం! కానీ ఎంపీలు కూడా ఇలా స్త్రీ, పురుషులుగా గొడవ పడాల్సిందేనా? ఏ నాగరికతా, ఏ పదవీ బాధ్యతా... స్త్రీని స్త్రీగా, పురుషుడిని పురుషుడిగా కాక, పరిణతి చెందిన ఒక మనిషిగా ఉంచలేవా? కల్యాణ్‌ బెనర్జీ, నేనూ లోక్‌సభ ఎంపీలం. కానీ మా మధ్య ఘర్షణను ఇద్దరు ఎంపీల మధ్య ఘర్షణలా అతడు ఉండనివ్వటం లేదు!లోక్‌సభలో అతడు పార్టీ చీఫ్‌ విప్‌. సభలో తృణమూల్‌ ఎంపీలు ఎవరు మాట్లాడాలన్నది అతడిదే నిర్ణయం. ఎవరు మాట్లాడకూడదన్నదీ అతడి నిర్ణయమే. లోక్‌సభలో మొత్తం 28 మంది తృణమూల్‌ ఎంపీలం ఉన్నాం. అందర్నీ మాట్లాడనిచ్చేవారు కల్యాణ్‌ బెనర్జీ. నా దగ్గరికి వచ్చేసరికి ‘నో’ చెప్పేవారు! ‘‘నేను మాట్లాడతాను’’ –‘‘నో’’‘‘నాకు అవకాశం ఇవ్వండి’’ – ‘‘నో’’‘‘రెండే రెండు నిమిషాలు...’’ –‘‘నో’’‘‘నన్ను చెప్పనివ్వండి ప్లీజ్‌..’’ – ‘‘నో’’కల్యాణ్‌ బెనర్జీ నాకన్నా 18 ఏళ్లు పెద్దవారు. 16 ఏళ్లుగా ఎంపీగా ఉంటున్నవారు. నిన్న మొన్న, ఆరేళ్ల క్రితం రాజకీయాల్లోకి వచ్చిన నాతో ఈయనకు ఏంటి ప్రాబ్లం?! ‘‘ఎందుకు మీరు నన్ను మాట్లాడనీయటం లేదు మిస్టర్‌ బెనర్జీ?’’ అని లాస్ట్‌ సెషన్‌లో మళ్లీ అడిగాను. కళ్లింత చేశారు! ‘‘ఫస్ట్‌ మీరు మీ చీఫ్‌ విప్‌తో మర్యాదగా మాట్లాడటం నేర్చుకోండి. ఆ తర్వాత మీకు సభలో మాట్లాడే అవకాశం వస్తుంది. మిస్టర్‌ బెనర్జీ ఏంటి... మిస్టర్‌ బెనర్జీ? మన చైర్‌పర్సన్‌ని కూడా ఇలాగే ‘మిస్‌ బెనర్జీ’ అనేసేలా ఉన్నారు?’’ అన్నారు! మధ్యలోకి దీదీజీని ఎందుకు తెచ్చినట్లు!ఏప్రిల్‌ 4న తృణమూల్‌ ఎంపీలం అందరం ఎలక్షన్‌ కమిషన్‌ ఆఫీస్‌కి వెళ్లాం. డూప్లికేట్‌ ఓటర్‌ ఐడీ నంబర్‌లు తొలగించాలని డిమాండ్‌ లెటర్‌ తయారు చేసి, అందులోఅందరి సంతకాలూ తీసుకున్నారు కల్యాణ్‌ బెనర్జీ... ఒక్క నా సంతకం తప్ప!‘‘ఏమిటిది మిస్టర్‌ బెనర్జీ! ఎందుకిలా చేస్తున్నారు?’’ అని అడిగాను.ఆ మాటకు అక్కడ సమాధానం చెప్పకుండా తృణమూల్‌ ఎంపీల వాట్సాప్‌ గ్రూప్‌లో నాపై పోస్టులు పెట్టారు. ‘‘ఇంగ్లిష్‌లో మాట్లాడగలనని అహంకారం... ఆఇంటర్నేషనల్‌ లేడీకి...’’ అని నా పేరెత్తకుండా అన్నారు! నవ్వొచ్చింది నాకు. సమాధానం లేనప్పుడు... ‘పెద్ద మగాళ్లం’ అనుకునే మగాళ్లు కూడా ఇలాగే చిన్నపిల్లల్లా మాట్లాడతారు! గ్రూప్‌లోంచి బయటికి వచ్చేశాను. వెంటనే నన్ను వెతుక్కుంటూ వచ్చారు సాగరికా ఘోష్‌! సాగరిక రాజ్యసభ ఎంపీ. ‘‘ఏప్రిల్‌ 4న జరిగిన దానికి దీదీజీ చాలా కోపంగా ఉన్నారు మొయిత్రా. కల్యాణ్‌ బెనర్జీతో తగాదా మానేయమంటున్నారు. సోమవారం లోపే ఇదంతా ముగిసిపోవాలని దీదీజీ కోరుకుంటున్నారు...’’ అన్నారు సాగరిక. ఆ విషయాన్ని దీదీజీనే నేరుగా నాతో ఎందుకు చెప్పలేకపోయారు!‘‘అంబేడ్కర్‌ని ఓన్‌ చేసుకోటానికి రేపు ఏప్రిల్‌ 14న బీజేపీకి ఏమాత్రం అవకాశం ఇవ్వకూడదని దీదీజీ అంటున్నారు మొయిత్రా. మహిళలకు రాజకీయాల్లో గౌరవం దక్కాలని అంబేడ్కర్‌ ఆకాంక్షిస్తే, తృణమూల్‌ పార్టీలో అందుకు విరుద్ధంగా జరుగుతోందన్న మాటను రానీయకూడదని మీకు చెప్పమన్నారు... ’’ అన్నారు సాగరిక. ‘‘అంటే, కల్యాణ్‌ బెనర్జీకి నన్ను అపాలజీ చెప్పమని అంటున్నారా?’’ అని అడిగాను. ‘‘లేదు. మిమ్మల్ని వెంటనే ఎంపీల వాట్సాప్‌ గ్రూప్‌లోకి తిరిగి వచ్చేయమంటున్నారు...’’ అన్నారు సాగరిక!!రెండూ ఒకటే కదా! కాదా?! - మాధవ్‌ శింగరాజు

ఇండియాలో ఎందుకు ఎప్పుడూ ఏదో ఒకటి తింటూ ఉంటారు?! తింటూ మాట్లాడుతుం టారు?! తింటూనే కాన్ఫరెన్సులు, తింటూనే ‘డిఫరెన్స్‌ ఆఫ్‌ ఒపీనియన్‌’లు, తింటూనే చాట్‌ జీపీటీలు, ్రగ్రోక్‌లు, జిబ్లీలు... ఆఖరికి నిద్రలోకి జారుకోవటం కూడా తింటూనేనా! మనిషి లోపల గుండె కొట్టుకుంటూ ఉన్నట్లు మనుషుల నోట్లో తిండెందుకు ఎప్పుడూ కొట్టుకుంటూ ఉంటుంది?! ‘స్టార్టప్‌ మహాకుంభ్‌’లో కూడా తిండి... తిండి... తిండి! మహాకుంభ్‌కు మూడువేల స్టార్టప్‌ కంపెనీలు వచ్చాయి. అన్నీ ఇండియన్‌ల తిండీతిప్పల కంపెనీలే. వెయ్యి మంది ఇన్వెస్టర్‌లు వచ్చారు. అంతా తిండి కంపెనీల్లో ఇన్వెస్ట్‌ చేయటానికి వచ్చిన ఇండియన్‌లే! ఏప్రిల్‌ 3 నుంచి 5 వరకు ప్రగతి మైదాన్‌లోని ‘భారత మండపం’లో ఒకటే తిండి గోల.విజిటర్స్‌కైతే అదొక తిండి మహా సముద్రం. మనుషులు తిండిలో ఓలలాడి,తిండిలో మైమరచి, తిండిలో స్పృహ తప్పటం స్టార్టప్‌ మహాకుంభ్‌ ప్రాంగణంలోని ‘ఆహార్‌ కుంభ్‌’లో కళ్లారా చూశాన్నేను!‘రెక్టిజా అండ్‌ కో’ స్టార్టప్‌ కంపెనీవారు అక్కడ స్టాల్‌ పెట్టుకుని పిజ్జాలు అమ్ము తున్నారు. పిజ్జాను రౌండ్‌గా కాకుండా రెక్టాంగిల్‌లో చేసివ్వటం రెక్టిజా అండ్‌ కో ప్రత్యేకత. జనం వాటి కోసం ఎగబడుతున్నారు! ఇంకోచోట, ‘సంప్రదాయ భారతీయ ఆహారపు ప్రామాణిక రుచులు మా ప్రత్యేకత’ అని ‘శాండీ ఫుడ్స్‌’ స్టార్టప్‌ వాళ్లు బోర్డు పెట్టారు. టేబుల్స్‌ అన్నీ నిండిపోయి ఉన్నాయి! అవి ఖాళీ అయితే కూర్చోటానికి ఆ టేబుల్స్‌కి నాలుగు వైపులా జనం! ఆ పక్కనే ‘ఫార్చూన్‌ ఫుడ్స్‌’ స్టార్టప్‌ వారి ‘ఇంటి తరహా భోజనం’! అక్కడా నిలువుకాళ్ల గుంపులే. ఇంట్లో భోజనం చేసుకోకుండా ‘ఇంటి తరహా భోజనం’ కోసం ఇంటిల్లిపాదీ ఇలా ఆహార కుంభాలకు రావటం ఏమిటి? ఇందు కేనా ఇండియాలో కొత్త కొత్త తిండి యాప్‌లు, తిండి స్టార్టప్‌లు వచ్చేస్తున్నాయి!కామర్స్‌ మినిస్టర్‌గా నేనీ చెత్తంతా మాట్లాడకూడదు. మనిషి తింటేనే దేశానికి పుష్టి. ఫుడ్‌ డిస్ట్రిబ్యూషన్‌ మినిస్టర్‌గా కూడా పని చేశాను కనుక ఇలా అసలే మాట్లాడకూడదు. మనుషులందరికీ తిండి చేరితేనే దేశానికి ముందుకు నడిచే శక్తి అందుతుంది.నిజానికి ఇండియా కంటే చైనాలోనే తిండి ధ్యాస ఎక్కువ. కానీ వాళ్ల స్టార్టప్‌లు... ఈవీలు, ఏఐలు, సెమీ కండక్టర్‌లు, రోబోటిక్స్, గ్లోబల్‌ లాజిస్టిక్స్, ట్రేడ్, డీప్‌ టెక్, ఇన్‌ఫ్రాస్ట్రక్చర్‌ మీదే ఎక్కువగా పని చేస్తున్నాయి. లాల్‌ బహదూర్‌ శాస్త్రి ‘జై జవాన్, జై కిసాన్‌’ అన్నారు. అటల్‌ బిహారి వాజ్‌పేయి ఆ నినాదానికి ‘జై విజ్ఞాన్‌’ను జోడించారు. మోదీజీ ‘జై అనుసంధాన్‌’ అనే మాటను చేర్చి... ‘జై జవాన్, జై కిసాన్, జై విజ్ఞాన్, జై అనుసంధాన్‌’ అన్నారు. సిపాయి ఎంతో, రైతు ఎంతో, విజ్ఞానం ఎంతో, పరిశోధన అంత ముఖ్యం దేశ భవిష్యత్తుకు!‘‘మీరు డెలివరీ బాయ్స్‌ని, డెలివరీ గర్ల్స్‌ని సృష్టించటంతోనే ఆగిపోతారా?’’ అని... స్టార్టప్‌ మహాకుంభ్‌కు వచ్చిన ఇండియన్‌ ‘స్టెమ్‌’ గ్రాడ్యుయేట్‌లను నేను అడిగాను. అది కేవలం అడగటం మాత్రమే కాదు... థామస్‌ ఆల్వా ఎడిసన్‌లా శాస్త్ర విజ్ఞానాన్ని, వ్యాపారాన్ని కలిపి డెలివరీ చెయ్యమని చెప్పటం కూడా! స్టార్టప్‌ మహాకుంభ్‌ ముగిశాక భారత మండపం నుంచి బయటికి వచ్చేస్తూ, ‘‘ఏమైనా తిన్నారా?’’ అని ఆ యంగ్‌ గ్రాడ్యుయేట్‌లను అడిగాను. అడగాలని అడగలేదు. అనుకోకుండా అలా అడిగేశాను. ఇంటికి రాగానే సీమ కూడా నన్ను అదే మాట అడిగింది... ‘‘ఏమైనా తిన్నారా?’’ అని!! ఇండియాలోని విశేషం.. తింటూ మాట్లాడటం, తింటూ పని చేయటం మాత్రమే కాదా? ‘‘తిన్నావా?’’ అని అడగటం కూడానా!!గొప్ప టెక్నాలజీని కనిపెట్టటం మాత్రమే కాదు, సాటి మనిషిని ‘‘తిన్నారా?’’ అని అడిగి కనుక్కోవటం కూడా ఎప్పటికప్పుడు ఒక గొప్ప ఇన్వెన్షనే అనిపిస్తోంది నాకిప్పుడు! - మాధవ్‌ శింగరాజు

ఢిల్లీలోని కృష్ణ మీనన్‌ మార్గ్‌లో ఉన్న అమిత్‌షా నివాసానికి వెళ్లి, ఆయన్ని కలిసి బయటికి రాగానే... ఆ చీకట్లో మీడియా వాళ్లు నిలబడి మిణుగురుల్లా మెరుస్తూ ఉన్నారు!‘‘సర్‌! వచ్చే ఏడాది తమిళనాడు అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో బీజేపీతో కలిసి పోటీ చేయబోతు న్నారట కదా? పొత్తు కుదుర్చుకోవటం కోసమే మీరు అమిత్‌షాను కలిసేందుకు వచ్చారా?’’ – ఆరంభ ప్రశ్న.‘‘లేదు లేదు, ఢిల్లీలో మా పార్టీ ఆఫీస్‌ ప్రారంభోత్సవం పని మీద వచ్చాం...’’ అన్నాను. ‘‘సర్‌! మీ ఢిల్లీ ఆఫీస్‌ని మీరు ఫిబ్రవరి 10 నే వర్చువల్‌గా చెన్నై నుంచి ప్రారంభించారు కదా, మళ్లీ ఇప్పుడేమిటి! అమిత్‌షాతోగంటన్నరకు పైగా మాట్లాడారు. ఏడాదిన్నర క్రితం బీజేపీకి బ్రేకప్‌ చెప్పాక, తిరిగి ఇన్నాళ్లకు ఇప్పుడే కదా మీరు అమిత్‌షాను కలవటం!ఇంతసేపూ ఆయనతో ఏం మాట్లాడారు సర్‌ మీరు?’’ – ఆరాలు తీస్తున్న ప్రశ్న. ‘‘అలా ఏం లేదు. అమిత్‌జీని అనుకోకుండా కలిశాం...’’ అన్నాను.‘‘కానీ సర్, చెన్నై నుంచి ఉదయాన్నే మీరు ఢిల్లీ వచ్చారు. మధ్యాహ్నానికి మీ పార్టీ డిప్యూటీ జనరల్‌ సెక్రెటరీ కేపీ మునుస్వామి, సీనియర్‌ లీడర్‌ వేలుమణి మీ వెనుకే ఢిల్లీకి రీచ్‌ అయ్యారు. సాయంత్రానికి ఢిల్లీలోనే ఉంటున్న మరో ఇద్దరు సీనియర్‌ లీడర్లు తంబిదొరై,సీవీ షణ్ముగం మీతో జాయిన్‌ అయ్యారు.అంతా కలిసి చీకటి పడ్డాక అమిత్‌షా నివాసానికి వెళ్లారు. అమిత్‌షాను కలవాలని అందరూ అనుకునే కలిశాక, అదెలా సర్‌ అమిత్‌షాను అనుకోకుండా కలవటం అవుతుంది?’’ – ఆధారాలు సేకరించిన ప్రశ్న!‘‘మీరనుకుంటున్నట్లు మేమేమీ చీకటి పడ్డాక అమిత్‌జీని కలవలేదు. అమిత్‌జీని కలిసేటప్పటికే చీకటి పడినట్లుంది. వెళ్లి కలిశాం, శాలువా కప్పాం, కాసేపు మాట్లాడాం. వచ్చేశాం...’’ అని నవ్వుతూ చెప్పాను.‘‘మరి, బీజేపీ వాళ్లు ఇంకోలా చెబుతు న్నారు కదా సర్‌?’’ – చీకట్లో విసిరిన ప్రశ్న!‘‘మేము లోపలికి వెళ్లినప్పుడు లోపల ఉన్నది మీరంటున్న బీజేపీ వాళ్లలో అమిత్‌జీ ఒక్కరే. ఆయనే మీకు చెప్పారంటారా,ఇంకోలా?’’ అని అడిగాను. ‘‘లేదు సర్, ‘కలిసి పోటీ చేద్దాం’ అని మీరు అమిత్‌షాను అడిగినప్పుడు, అందుకాయన ‘మీరు 117 సీట్లలో, మేము 117 సీట్లలో సగం సగం పోటీ చేయటానికి ఒప్పుకుంటేనే మీతో కలుస్తాం...’ అని మీకు కండిషన్‌ పెట్టారట కదా?! – ఊహించి వేసిన ప్రశ్న.‘‘ఇంకా?!’’ అన్నాను.‘‘పార్టీ నుంచి బహిష్కరించిన దినకరన్‌ని, శశికళను, పన్నీర్‌సెల్వంను తిరిగి పార్టీలోకి ఆహ్వానించాలని కూడా అమిత్‌షా మీకు కండి షన్‌ పెట్టారట కదా సర్‌...’’ – ఇదైతే కచ్చితంగా బీజేపీ స్టేట్‌ చీఫ్‌ అన్నామలై వేయించిన ప్రశ్న!పొత్తు కోసం నేను అమిత్‌జీ దగ్గరకు వెళ్లకుండా, అమిత్‌జీనే పొత్తు కోసం నా దగ్గరకు వచ్చి ఉంటే, ముందు ఆ అన్నామలైని మార్చి, వేరెవరినైనా బీజేపీ ఛీప్‌గా పెట్టమని నేనే కండిషన్‌ పెట్టి ఉండేవాడిని.‘‘చెప్పండి సర్‌! బీజేపీతో పొత్తు కోసం కాదా మీరు అమిత్‌షాను కలిసింది?’’ – తిరిగి మళ్లీ అదే ఆరంభ ప్రశ్న. ‘‘తమిళనాడులో డ్యామ్‌ల సమస్య ఉంది. స్కామ్‌ల సమస్య ఉంది. లాంగ్వేజీల సమస్య ఉంది. డీ–లిమిటేషన్‌ సమస్య ఉంది. డీఎంకే సమస్య ఉంది. ఇన్ని సమస్యలు ఉన్నప్పుడు మేము వాటి గురించి మాట్లాడి ఉండొచ్చని మీరెందుకు అనుకోరు?’’ అని అడిగాను. ‘‘బీజేపీతో పొత్తు కోసం మీరిక్కడికి వస్తే, అక్కడ చెన్నైలో అన్నామలై మీరంటే పడని వాళ్లందరితో పొత్తు పెట్టుకుంటున్నారు. దీనికేమంటారు సర్‌?’’ – ఇంకేదో రాబట్టే ప్రశ్న. నేనేమీ అనలేదు. డ్యామ్‌లు, స్కామ్‌లు, లాంగ్వేజీలు, డీ–లిమిటేషన్, డీఎంకే... వీటన్నిటికన్నా తమిళనాడుకు అతి పెద్ద సమస్య అన్నామలై... అని నాతో చెప్పించటానికే ఈ మిణుగురులు ఇక్కడికి చేరినట్లు నాకర్థమైంది!

పుస్తకాలు చదివితే జ్ఞానం లభిస్తుందా? ఆ జ్ఞానం... ఎవరినైనా, ఏ విధంగానైనా అర్థం చేసుకోవటానికి తోడ్పడుతుందా? లేదంటే, అర్థం చేసుకోవటాన్ని ఆ జ్ఞానం మరింతగా సంక్లిష్ట పరుస్తుందా? ఢిల్లీ నుండి రాహుల్‌ ఫోన్‌! ‘‘మనం ఒకర్నొకరం అర్థం చేసుకోవలసిన అవసరం ఉంది థరూర్‌జీ...’’ అంటారాయన! అర్థం చేసుకోవలసిన అవసరం ఉందని గుర్తించ టానికి ఏదైనా పుస్తకం చదవటం వల్ల సంప్రాప్తించిన జ్ఞానం ఆయనకు దోహదపడి ఉంటుందా? ‘‘కొత్తగా ఏం చదువుతున్నారు రాహుల్‌జీ...’’ అని అడిగాను. ‘‘కొత్తగా ఏమీ చదవటం లేదు థరూర్‌జీ. కొత్తగా మీ ట్విట్టర్‌ అకౌంట్‌ మాత్రం చూస్తున్నాను. ఎవరిదో కోట్‌ పెట్టినట్లున్నారు... ‘అజ్ఞానం ఆనందదాయకం అయిన చోట, జ్ఞానవంతులుగా ఉండటం మూర్ఖత్వమని’!ఆ కోట్‌ చూశాకే మీకు ఫోన్‌ చేశాను... మనం ఒకర్నొకరం అర్థం చేసుకోవలసిన అవసరం ఉందని...’’ అన్నారు రాహుల్‌! ‘‘రాహుల్‌జీ! మీరు గానీ ఆ కోట్‌లో... అర్థాలనేమైనా వెతుకుతున్నారా?’’ అన్నాను.‘‘అర్థాలను కాదు థరూర్‌జీ. మిమ్మల్ని వెతుకుతున్నాను. మీ ట్వీట్‌ చదివాక, మీ పాడ్‌కాస్ట్‌ విన్నాక, పీయూష్‌ గోయల్‌తో మీ సెల్ఫీ చూశాక నాకనిపిస్తోంది, కాంగ్రెస్‌లో ఉన్న కారణంగా మీరు మీ జ్ఞానాన్ని చాలా మిస్‌ అవుతున్నారని...’’ అన్నారు రాహుల్‌! రాహుల్‌ ఇంత జ్ఞానగర్భితంగా మాట్లాడటం మునుపెన్నడూ నేను వినలేదు. ‘‘కాంగ్రెస్‌ పార్టీ మిమ్మల్ని వద్దనుకుంటే మీరేం చేస్తారు?’’ అని పాడ్‌కాస్టర్‌ నన్ను అడిగినప్పుడు – ‘‘నాకు వేరే ఆప్షన్స్‌ ఉన్నాయి’’ అని నేను చెప్పాను. వేరే ఆప్షన్స్‌ అంటే నా ఉద్దేశం పుస్తకాలు, ప్రసంగాలు. ఇక పీయూష్‌ గోయెల్‌తో నేను సెల్ఫీ దిగటమైతే ఎవరి దృష్టిలోనో పడటానికి చేసింది కాదు. గోయెల్‌ కామర్స్‌ మినిస్టర్‌. బ్రిటన్‌ కామర్స్‌ మినిస్టర్‌ ఆయన పక్కన ఉన్నారు. నాకూ కామర్స్‌లో ఇంట్రెస్ట్‌ ఉంది కాబట్టి ముగ్గురం కలిసి సెల్ఫీ తీసుకున్నాం. ‘‘నా ట్వీట్‌లో, పాడ్‌కాస్ట్‌లో, సెల్ఫీలో మీరు నన్ను వెతుకుతున్నట్లే, ‘కాంగ్రెస్‌ పార్టీలో నేనెక్కడ?!’ అని నేనూ నన్ను వెతుక్కుంటు న్నాను రాహుల్‌జీ...’’ అన్నాను. ‘‘థరూర్‌జీ! దేశానికెంతో చేస్తున్నారని మీరు మోదీజీని కీర్తిస్తున్నారు. కేరళకెంతో చేస్తున్నారని కమ్యూనిస్టులను ఆకాశానికెత్తేస్తు న్నారు. అలాంటప్పుడు మేము మిమ్మల్నిగానీ, మిమ్మల్ని మీరు గానీ కాంగ్రెస్‌లో ఎంత వెతికితే మాత్రం ఎలా మీరు కనిపిస్తారు?! ... ..అంతేకాదు థరూర్‌జీ! మీరు స్టెప్‌ బై స్టెప్‌ కింది నుంచి పైకి రాలేదు. ఒకేసారి పైనుండి ప్యారాచూట్‌లో కాంగ్రెస్‌లోకి వచ్చి పడ్డారు. ప్యారాచూట్‌ కిందికి దిగటానికే కానీ, పైకి ఎగరటానికి కాదు...’’ అన్నారు రాహుల్‌!! ‘ఒక జ్ఞానవంతుడి ఆత్మకథ’ అనే పుస్తకమేదో చదువుతున్నట్లుగా ఉంది నాకు, రాహుల్‌ అలా మాట్లాడుతుంటే వినటం!‘‘పార్టీలో నేనేమిటి?’ అని లోక్‌సభలో మీరు నాకు ఎదురుపడి అడిగినప్పుడే మీ మనసులో ఉన్నదేమిటో నాకు అర్థమైంది థరూర్‌జీ. కేరళకు సీఎం అయితేనే మీరేదైనా అయినట్లు కాదు. జ్ఞానం అన్నది ట్వీట్‌లకు, పాడ్‌కాస్ట్‌లకు, సెల్ఫీలకు మాత్రమే పనికొచ్చే ఒక మిత్‌. ఇదుగోండి, ఖర్గేజీ మీతో మాట్లాడతారట...’’ అని, ఆగారు రాహుల్‌!‘‘హ్యాపీ బర్త్‌డే థరూర్‌జీ...’’ అన్నారు ఖర్గేజీ లైన్లోకి రావటంతోనే!‘‘ఈ ఆదివారం కాదు ఖర్గేజీ... నా బర్త్‌డే. వచ్చే ఆదివారం...’’ అన్నాను నవ్వుతూ. ‘‘మీరు పార్టీలో ఉన్నప్పుడే బర్త్‌డే విషెస్‌ చెబితే మీకు సౌకర్యంగా ఉంటుంది కదా అని ముందే చెప్పేస్తున్నా థరూర్‌జీ...’’ అన్నారు ఖర్గే!! నేను మళ్లీ మళ్లీ చదువుతుండే మహాభారతాన్ని మళ్లొకసారి బయటికి తీశాను. భారతం జ్ఞానాన్ని ఇవ్వదు! జ్ఞానాన్ని అర్థం చేసుకునే జ్ఞానం ఇస్తుంది!

ఇందిరా భవన్‌ గ్రౌండ్‌ ఫ్లోర్‌లోని కాన్ఫరెన్స్‌ హాల్‌లో కూర్చొని ఉన్నాం అందరం. అంతా ఆలిండియా కాంగ్రెస్‌ జనరల్‌ సెక్రెటరీలు, స్టేట్‌ ఇంఛార్జిలు, కొత్త సీడబ్ల్యూసీ సభ్యులు, పార్టీలోని ఇతర మహామహులు. ‘చెప్పండి’ అన్నట్లు వారి వైపు చూశాను. ఎప్పటిలా, ‘మీరే చెప్పండి ఖర్గేజీ’ అన్నట్లేమీ వారునా వైపు చూడలేదు. ఎవరి వైపు వాళ్లు చూసుకుంటూ ఉన్నారు! బహుశా అది ఆత్మ పరిశీలనావస్థ కావచ్చు. పార్టీ లీడర్‌ రాహుల్, జనరల్‌ సెక్రెటరీ వేణుగోపాల్‌ నా పక్కనే ఇటొకరు, అటొకరు కూర్చొని ఉన్నారు. ‘‘ఎవరైనా హ్యాట్రిక్‌ కొట్టి హీరోలు అవుతారు. మనం ‘జీరో’లు కొట్టి హ్యాట్రిక్‌ సాధించాం!’’ అన్నాను అందర్నీ యాక్టివేషన్‌ మోడ్‌లోకి తీసుకొస్తూ. వెంటనే రాహుల్‌ స్పందించారు. ‘‘ఖర్గేజీ, ఐపీఎల్‌లో ఆర్సీబీ ఎంత గొప్పగా ఆడుతుందో మీకూ తెలుసు. కానీ ఒక్కసారైనా ఆ జట్టు గెలిచిందా?’’ అన్నారు మెల్లగా నా చెవిలో. ఆర్సీబీ జట్టుది కర్ణాటకే, కాంగ్రెస్‌ అధ్యక్షుడిదీ కర్ణాటకే అనే భావన నాలో కలిగించటం ద్వారా ఆయన నాకు ఊరటనివ్వ దలిచారా!‘‘గొప్పగా ఆడటం గెలుపౌతుందా రాహుల్‌ బాబు. గెలిస్తేనే కదా గొప్పగా ఆడినట్లౌతుంది’’ అన్నాను రాహుల్‌ చెవిలో. ఇలా చెవుల్లో మాట్లాడుకునే సంప్రదాయం కాంగ్రెస్‌లో గాంధీ, నెహ్రూ, పటేల్‌ల కాలం నుంచే ఉన్నా, నలుగురి ముందు చెవుల్లో చెవులు పెట్టటం నాకు ఇష్టం ఉండదు. రాహుల్‌ నా చెవిలో మాట్లాడారు కాబట్టి ఆయన్ని రెస్పెక్ట్‌ చెయ్యటం కోసం నేనూ ఆయన చెవిలో మాట్లాడానంతే. ‘‘అంకుల్‌...’’ అని చెయ్యి లేపారు ప్రియాంక. ‘‘చెప్పమ్మా ప్రియాంకా...’’ అన్నాను.‘‘అంకుల్‌... మనమూ కొట్టాం కదా హ్యాట్రిక్‌. షీలా దీక్షిత్‌ ఆంటీ వరుసగా మూడుసార్లు ఢిల్లీ సీఎంగా ఉండలేదా?’’ అన్నారు.‘కానీ సీఎంగా హ్యాట్రిక్‌ కొట్టటం వేరు, వరుసగా ఒక్క సీటైనా గెలవకుండా హ్యాట్రిక్‌ కొట్టటం వేరు కదా తల్లీ’ అని నేను ప్రియాంకతో అనలేదు. ఈలోపు – జైరాం రమేశ్‌ యాక్టివేట్‌ అయ్యారు!‘‘హ్యాట్రిక్‌గా మనం ఎందుకు ఓడిపోతూ వచ్చామో ఎంతగా అంతర్మథనం చేసుకున్నా అర్థం కావటం లేదు ఖర్గేజీ. ఢిల్లీకి షీలా దీక్షిత్‌ ఎన్నెన్ని చేశారు! అసలు ఈ ప్రజలు ఏం కోరుకుంటున్నారో అంతు చిక్కటం లేదు’’ అన్నారు జైరాం రమేశ్, సహనం కోల్పోయిన సాధువులా!‘‘అంతా బాగున్నా ఎందుకీ ప్రజలు మార్పు కోరుకుంటారో!’’ అన్నారు వేణుగోపాల్, తనూ ఆశ్చర్యపోతూ. ‘‘అంతా బాగుండబట్టే మార్పును కోరుకుంటారు వేణూజీ. అన్ని పార్టీలూ అన్నీ ఇస్తున్నప్పుడు అన్నీ ఇచ్చే అవకాశాన్ని ఎప్పుడూ ఒకే పార్టీకి ఎందుకివ్వాలి అని ప్రజలు అనుకుంటారు. ఢిల్లీ ప్రజలు 26 ఏళ్ల తర్వాత మళ్లీ బీజెపీని ఎన్ను కున్నారు. ఏమో, వచ్చే ఎన్నికల్లో బీజేపీని మార్చి మనల్ని గెలిపించినా గెలిపించవచ్చు’’ అని వెనుక సీట్లోలోంచి ఎవరో అన్నారు!‘‘ఎవరతను గోపాల్‌జీ... ఆశలు చిగురించేలా మాట్లాడాడు’’ అని అడిగాను... సాయంత్రం కాన్ఫరెన్స్‌ ముగిశాక వేణుగోపాల్‌తో పాటుగా ఇందిరా భవన్‌ నుంచి బయటికి నడుస్తూ. ‘‘కుర్రాడు కమిటీలోకి కొత్తగా వచ్చాడు ఖర్గేజీ. గ్రాస్‌రూట్స్‌ నుంచి తెచ్చాం’’ అన్నారు వేణుగోపాల్‌.ఒక్క క్షణం అలా నిలబడి పోయాను. ‘‘ఏంటి ఖర్గేజీ?’’ అని అడిగారు వేణుగోపాల్‌.‘‘ఏం లేదు గోపాల్‌జీ. మన లీడర్స్‌ అందరినీ వెంటనే ఏ ఫ్లయిట్‌ దొరికితే ఆ ఫ్లైట్‌లో గ్రాస్‌రూట్స్‌కి పంపించండి’’ అని చెప్పి, వచ్చేశాను.

ఇప్పటికీ నాకు ఒక కల వస్తూ ఉంటుంది. ఇప్పటికీ అంటే, పాతికేళ్లు దాటిపోయినప్పటిMీ ! బహుశా ఇంకో పాతికేళ్లు దాటి పోయినా ఆ కల నాకు వస్తూనే ఉంటుందనుకుంటాను. అది ఎప్పుడూ వచ్చిపోతుండే కలే అయినా, అప్పుడే మొదటిసారిగా ఆ కలను కన్నట్లుగా ప్రతిసారీ నేను దిగ్గున మేల్కొంటాను! గుండె వేగంగా కొట్టుకుంటూ ఉంటుంది. నుదురు చెమట పట్టి ఉంటుంది. గొంతు ఆర్చుకునిపోయి ఉంటుంది. ‘‘సిద్ధివినాయకా! నాపై నీకెంత అనుగ్రహం! ఇది వట్టి కలేనా...’’ అని మనసులోనే ఆయనకు ప్రణమిల్లి పైకి లేస్తాను. ఒక గ్లాసు నీళ్లు తాగుతాను. అమ్మతో మాట్లాడతాను. నాన్నను పలకరిస్తాను. రణ్‌వీర్‌ను లేపుతాను. నా ఐదు నెలల కూతురు దువాను ముద్దాడతాను. నా స్ట్రెస్‌ అంతా పోతుంది. ‘పరీక్షా పే చర్చ’ కోసం ఢిల్లీ నుండి ఆహ్వానం రాగానే మొదట నాకు నా కలే గుర్తొచ్చింది! పిల్లల్లో పరీక్షల భయం పోగొట్టటం కోసం ‘మోదీజీ మోటివేషన్‌ టీమ్‌’ నన్నక్కడికి పిలిపించింది.నా ఎదురుగా స్కూలు ఫైనల్‌ పరీక్షలకు సిద్ధమౌతున్న చిన్నారులు కూర్చొని ఉన్నారు. అంతా పద్నాలుగూ పదిహేనేళ్ల వాళ్లు. ‘‘దీపికాజీ! చదువుతుంటే స్ట్రెస్‌గా ఉంటోంది. చదివింది ఒక్కటీ గుర్తుండటం లేదు. ఏం చేయమంటారు?’’ అని ఒక స్టూడెంట్‌!25 ఏళ్ల క్రితం మోదీజీ ప్రధానిగా ఉండి, ఇరవై ఐదేళ్ల క్రితమే ‘పరీక్షా పే చర్చ’ ఉండి ఉంటే... అలా ఆ ప్రశ్నను అడిగిన అమ్మాయి కచ్చితంగా దీపికా పదుకోన్‌ అయి వుండేది! అప్పుడు నేను టెన్త్‌కి ప్రిపేర్‌ అవుతున్నాను. సోఫియా హైస్కూల్‌లో చదివే అమ్మాయిలకు పరీక్షలంటే భయం ఉండదని టీచర్లు గొప్పగా చెబుతుండేవారు! పేరెంట్స్‌ ఆ మాటను ఇంకా గొప్పగా వింటుండేవారు. కానీ నాకు భయంగా ఉండేది. ‘మిస్‌’తో నా భయం గురించి చెబితే, ‘‘ఏ సబ్జెక్ట్‌ అంటే భయపడుతు న్నావో, ఆ సబ్జెక్ట్‌తో ఫ్రెండ్షిప్‌ చెయ్యి’’ అనేశారు! ఇదెక్కడి గొడవ!నేను ఫ్రెండ్షిప్‌ చేస్తాను సరే, నాతో ఫ్రెండ్షిప్‌ ఆ సబ్జెక్ట్‌కి ఇష్టమవ్వాలి కదా! అది ఆలోచించినట్లు లేరు మా మిస్‌. టీచర్లు ఇచ్చే టిప్స్‌ ఇలాగే అసాధ్యమైన ఫ్రెండ్షిప్‌లతో నిండి ఉండేవి! ఇప్పుడు మోదీజీ చెబుతున్నట్లుగా... ‘‘కంటి నిండా నిద్రపోండి. కలత లేకుండా చదవండి...’’ అని మేడ్‌ ఈజీగా ఒక్కమాటైనా అనేవాళ్లు కాదు.కొరివి దెయ్యాల్లాంటి పరీక్షల్ని వాకిట్లో పెట్టుకుని నిద్ర పోవటం, నిద్ర పట్టటం అయ్యే పని కాకపోయినా... మోదీజీ అంత బిజీలోనూ పిల్లలతో ఇంటరాక్ట్‌ అవటం; సద్గురువులను, న్యూట్రిషనిస్ట్‌లను ఇంటరాక్ట్‌ చేయించటం... ఇలా కదా పరీక్షల భయాన్ని పోగొట్టటం!నిజానికి – బోర్డ్‌ ఎగ్జామ్స్‌ కంటే కఠినమైనవి జీవితం పెట్టే పరీక్షలు! జీవితం పెట్టే పరీక్షలకు సిలబస్‌ ఉండదు. స్కూళ్లు, ట్యూషన్‌లు ఉండవు. టిప్స్‌ ఇచ్చేవాళ్లున్నా అవి మనకు పనికొచ్చేవై ఉండవు. జీవితంలో ప్రతిదీ ఫైనల్‌ ఎగ్జామే. పాసైన సంతోషమైనా, ఫెయిల్‌ అయిన విచారమైనా జీవితం మళ్లీ ఇంకో పరీక్ష పెట్టేవరకే! టెన్త్‌ ఎగ్జామ్స్‌ జన్మకోసారి. కానీ జన్మ మొత్తం కలలోకి వచ్చి జడిపిస్తూనే ఉంటాయి. పెళ్లయి, పేరెంట్స్‌మి అయి, పిల్లలు టెన్త్‌కి వచ్చినా కూడా... మన టెన్త్‌ మన కలలోకి వస్తూనే ఉంటుంది. రేపే పరీక్ష ఉన్నట్లు, అసలేమీ చదవనట్లు, ‘హే... గణేశా! ఎలా రాయాలి తండ్రీ...’ అని కలలో మొరపెట్టుకుంటూ ఉంటాం!‘పరీక్షా పే చర్చ’లో పిల్లలకు నేను నాలుగు టిప్స్‌ ఇచ్చాను. స్లీప్, ఎక్స్‌ప్రెస్, హైడ్రేట్, మెడిటేట్‌! నాన్న నాకు చిన్నప్పుడు చెప్పిన టిప్స్‌ అవి. పెద్దయ్యాక, చిన్నప్పటి ‘పరీక్ష కల’ వెంటాడకుండా ఉండేందుకు కూడా ఏవైనా టిప్స్‌ ఉండి ఉంటాయా?! ఉన్నా అవసరం లేదు. కొన్ని కలలు వెంటాడుతుంటేనే జీవితం పాస్‌ అవుతున్న ఫీల్‌ ఉంటుంది.

వాషింగ్టన్‌ లో ప్రెసిడెంట్‌ ఇనాగరేషన్‌ కు వెళ్లి, తిరిగి క్యాలిఫోర్నియాలో మేము ఉంటున్న పాలో ఆల్టోకి వచ్చేసరికి వైట్‌ హౌస్‌ నుండి ఫోన్‌ కాల్‌!‘‘మిస్టర్‌ జుకర్‌బర్గ్‌! నేను అలెక్స్‌ ఎన్‌ వాంగ్, యునైటెడ్‌ స్టేట్స్‌ డిప్యూటీ నేషనల్‌ సెక్యూరిటీ అడ్వైజర్‌ని మాట్లాడుతున్నాను. ప్రెసిడెంట్‌ డోనాల్డ్‌ ట్రంప్‌ లైన్‌ లోకి రావటం కోసం దయచేసి కొద్ది క్షణాలు మీరు వేచి ఉండగలరా?’’ – అని !! ‘‘ఎస్‌... ప్లీజ్‌’’ అన్నాను.‘ఎవరు?!’ అన్నట్లు ప్రిసిల్లా నావైపు చూసింది. టేబుల్‌ మీద ఉన్న ‘లాస్‌ ఏంజిల్స్‌ టైమ్స్‌’ లో ట్రంప్‌ ఫొటోను కనుసైగగా ఆమెకు చూపించాను.పిల్లల్ని తీసుకుని ప్రిసిల్లా పక్క గదిలోకి వెళ్లిపోయింది. మాక్సిమా, ఆగస్ట్, ఆరేలియా ఎప్పుడూ తల్లిని చుట్టుకునే ఉంటారు. తొమ్మిదేళ్లొకరికి, ఏడేళ్లొకరికి. రెండేళ్లొకరికి! కాలేజ్‌లో ప్రిసిల్లా అంటే... ప్రిసిల్లా–నేను. ఇప్పుడు ప్రిసిల్లా అంటే ‘ఆల్‌ గర్ల్‌ టీమ్‌’ లా పిల్లలు–తను! కలిసి తిరుగుతుంటారు. కలిసి ఆడుతుంటారు. బుద్ధి పుడితే ఎప్పుడైనా ‘పోన్లే పాపం డాడ్‌...’ అన్నట్లు నన్ను తమ జట్టులోకి చేర్చుకుంటారు.‘‘మిస్టర్‌ జుకర్‌బర్గ్‌! లైన్‌ లోనే ఉన్నారా...?’’ అన్నారు అలెక్స్‌ ఎన్‌ వాంగ్, నిర్ధారణ కోసం.‘‘ఎస్‌... మిస్టర్‌ వాంగ్‌! నేను లైన్‌ లోనే ఉన్నాను...’’ అన్నాను.హఠాత్తుగా ‘‘హాయ్‌ జాక్‌...’’ అంటూ లైన్‌ లోకి వచ్చేశారు ట్రంప్‌!‘‘సర్‌ప్రైజింగ్, మిస్టర్‌ ప్రెసిడెంట్‌!’’ అన్నాను.‘‘నీ పరిస్థితిని నేను అర్థం చేసుకోగలనని చెప్పటానికే నీకు ఫోన్‌ చేశాన్‌ జాక్‌...’’ అన్నారు ట్రంప్‌!!‘‘ఏ విషయం గురించి మిస్టర్‌ ప్రెసిడెంట్‌!!’’ అని అడిగాను.‘‘వెల్‌... జాక్‌! నా ఇనాగరేషన్‌ లో నువ్వు నీ పక్కనున్న స్త్రీమూర్తిని – ఆమె కంఠానికి దిగువనున్న భాగం వైపు – ఆపేక్షగా చూశావని అంతా నిన్ను ట్రోల్‌ చేయటం గురించే అంటున్నా! మగవాళ్లు నిప్పులా ఉన్నా నిందలు తప్పవు. లుక్‌! స్త్రీ విషయంలో నోరు జారిన మగాడినైనా ఈ లోకం క్షమిస్తుంది కానీ, చూపు జారిన మగాడికి ఏ లోకంలోనూ క్షమాపణ లభించదు...’’ అన్నారు ట్రంప్‌.‘‘థ్యాంక్యూ మిస్టర్‌ ప్రెసిడెంట్‌’’ అన్నాను.ఆయన అంటున్న ఆ స్త్రీ మూర్తి లారెన్‌ సాంచెజ్‌! జెఫ్‌ బెజోస్‌ ప్రియురాలు. ఇనాగరేషన్‌ లో నాకు ఒక పక్క నా భార్య,ఇంకో పక్క ఆమె ఉన్నారు. ఆమెకు అటువైపున నిలబడి ఉన్న జెఫ్‌ బెజోస్‌ ఏదో చెబుతుంటే, నేను తలతిప్పి చూసినప్పుడు, నా చూపు ఆమె ‘లో–నెక్‌’ లోపలికి స్లిప్‌ అయినట్లుంది. అంత బ్యాడ్‌ మోమెంట్‌ లేదు నా లైఫ్‌లో!ఇలాంటి సంక్షోభ సమయంలో లోకంలోని ఒక మగవాడు నాకు సపోర్ట్‌గా రావటం బాగుంది. అయితే ఆ మగవాడు డోనాల్డ్‌ ట్రంప్‌ కాకపోయుంటే నాకు మరింత సపోర్టివ్‌గా అనిపించేది.‘‘వింటున్నావా జాక్‌? నువ్వు ఆమెను చూడాలని చూడలేదని నాకు తెలుసు. చూడటం వేరు. చూపు పడటం వేరు. కానీ జాక్, నీపైన వచ్చిన లక్ష కామెంట్‌లలో ఒకటైతే నాకు భలే నచ్చింది. మొదటిసారి నువ్వొక హ్యూమన్‌ లా స్పందించావట! హాహ్హహా...’’ అంటూ పెద్దగా నవ్వారు ట్రంప్‌. నేనూ నవ్వాపుకోలేకపోయాను.‘హాయ్‌ జాక్‌’ అంటూ లైన్‌ లోకి వచ్చినంత హఠాత్తుగా ‘బాయ్‌ జాక్‌’ అంటూ లైన్‌ లోంచి వెళ్లిపోయారు ట్రంప్‌.ఫోన్‌ పెట్టేశాక, ‘‘ఏమిటట?’’ అని ప్రిసిల్లా.పక్కన పిల్లల్లేరు! నిద్రబుచ్చి వచ్చినట్లుంది.‘‘అదే, ఆ బ్యాడ్‌ మోమెంట్‌ గురించి ట్రంప్‌ నన్ను సపోర్ట్‌ చేస్తున్నారు... ’’ అని చెప్పాను.ప్రిసిల్లా నవ్వింది.‘‘అది బ్యాడ్‌ మోమెంట్‌ కాదు బాస్, బ్యాడ్‌ ఫొటోగ్రాఫ్‌... ‘ అంది, నన్ను అతుక్కుపోతూ.ప్రిసిల్లా అంటే... ఇప్పుడు మళ్లీ ప్రిసిల్లా–నేను... కాలేజ్‌ డేస్‌ తర్వాత ఇన్నేళ్లకు!

జీవితంలో ప్రతిదీ అదృష్టమే. జీవితంలోని వేడి, జీవితంలోని చల్లదనం కూడా! పామ్‌ బీచ్‌ ‘మరలాగో’ రెసిడెన్స్‌లో ఉన్నాం నేను, మెలానియా. అద్దాల్లోంచి బయట ఫ్లోరిడా నగరం అస్పష్టంగానైనా కనిపించటం లేదు! దట్టంగా పొగమంచు. లోపల మా శరీర ఉష్ణోగ్రతలకు తగ్గట్లుగా మా వేర్వేరు గదుల గోడలు వాటికవి తమ సెంటీగ్రేడ్‌ల హెచ్చుతగ్గులను అప్పటికప్పుడు సర్దుబాటు చేసుకుంటూ ఉంటాయి. భార్యాభర్తలు కూడా అలా ఉండకూడదా, ఒకరి కోసం ఒకరు?! ‘‘రేపు ఈ సమయానికి మనం వైట్‌ హౌస్‌ గోడల మధ్యకు మారి ఉంటాం...’ అన్నాను, మెలానియాతో మాట కలుపుతూ. ఆమెకు వైట్‌ హౌస్‌ నచ్చదు. ‘‘ఒకవేళ నువ్వు అమెరికా అధ్యక్షుడిగా మళ్లీ ఎన్నికైనా నేను మాత్రం ఇక్కడే పామ్‌ బీచ్‌లోనో, లేదంటే న్యూయార్క్‌ సిటీలోనో ఉండిపోతాను...’’ అని ఎన్నికలకు ముందే ఆమె చెప్పేసింది, వైట్‌ హౌస్‌ ఆమెకు నచ్చకపోవటానికి కారణం... నేను ఆమెకు నచ్చకపోవడం! నచ్చని మనిషితో కలిసి ఉండాల్సి వచ్చినప్పుడు, ఉన్నది స్వర్గమే అయినా అది నరకంలా అనిపిస్తుంది. మెలానియా తనకు నచ్చినట్లు తను ఉంటుంది. ఆమె ‘ఎస్‌’లు, ఆమె ‘నో’ లు ఆమెకు ఉన్నాయి. ఆమె నా ఎలక్షన్‌ ర్యాలీలకు రాలేదు. నేను గెలిచాక, ఫ్యామిలీ గ్రూప్‌ ఫొటోకి రాలేదు. ఇప్పుడైనా వైట్‌ హౌస్‌కి వస్తాను అనటం లేదు. వస్తుంటాను అంటోంది! అదృష్టం ఏమిటంటే – ‘రేపు నేను రావటం లేదు’ అని ఇప్పటివరకైతే తను అనలేదు.మెలానియా తిరిగి తన గదిలోకి వెళ్లిపోయింది. నాతో ఏం చెప్పాలని వచ్చిందో, ఏం చెప్పకూడదని అనుకుందో ఆమె చెబితే తప్ప నాకు ఎప్పటికీ తెలిసే అవకాశం లేదు. ‘‘గుడ్‌ మార్నింగ్‌ మిస్టర్‌ ప్రెసిడెంట్‌...’’అంటూ జేడీ వాన్స్‌ వచ్చి కూర్చున్నాడు. అతడు మనిషిలా లేడు. మంచు ముద్దలా ఉన్నాడు! అతడి వాలకం చూస్తుంటే బయటి ఉష్ణోగ్రతలు జీరోకు పడిపోయి ఉంటాయని అనిపిస్తోంది. వాన్స్‌ నా వైస్‌ ప్రెసిడెంట్‌. క్యాపిటల్‌ హిల్‌లో రేపు నాతో పాటు ప్రమాణ స్వీకారం చేయబోతున్నాడు. నా జీవితానికి పట్టిన మరొక అదృష్టం అతడు.వాన్స్‌ నన్ను ‘ఇడియట్‌’ అన్నాడు. ‘నేనెప్పటికీ ట్రంప్‌ను ఇష్టపడను’ అన్నాడు.‘ట్రంప్‌ ఒక చెత్త వెధవా లేక అమెరికన్‌ హిట్లరా అన్నది తేల్చుకోలేకపోతున్నాను’ అన్నాడు. చివరికి నా రన్నింగ్‌ మేట్‌గా వచ్చేశాడు. అభిప్రాయాలు మార్చుకునే వాళ్లే నిజమైన స్నేహితులు. జీవితమంతా ఒకే అభిప్రాయంతో ఉండేవారు భార్యలు లేదా శత్రువులు. ‘‘చెప్పండి మిస్టర్‌ వైస్‌ ప్రెసిడెంట్‌! వెచ్చగా ఏమైనా సేవిస్తారా?’’ అని అడిగాను. ‘‘వెచ్చగా కాదు, వేడిగా ఏమైనా తెప్పించండి ప్లీజ్‌...’’ అన్నాడు వాన్స్, అరిచేతుల్ని ఒరిపిడిగా రుద్దుకుని, చెవులపై బిగింపుగా అద్దుకుంటూ. లోపల పింగాణీ కప్పుల చప్పుడవుతోంది! మెలానియా సూప్‌ను సిద్ధం చేయించే పనిలో పడినట్లుంది.‘‘మిస్టర్‌ ప్రెసిడెంట్‌! నేషనల్‌ వెదర్‌ సర్వీస్‌ రిపోర్ట్‌ చూశారా? జనవరి 20న చలి, మంచు, ఈదురు గాలులు అంటున్నారు. ఉష్ణోగ్రతలు కనుక 7 డిగ్రీల కంటే కిందికి పడిపోతే, రోనాల్డ్‌ రీగన్‌ తర్వాత మీదే కోల్డెస్ట్‌ ఇనాగరే షన్‌ అవుతుంది...’’ అని నవ్వారు వాన్స్‌. 2016 ఇనాగరేషన్‌లో 48 డిగ్రీల వేడిలో చెమటలు తుడుచుకోవటం గుర్తొచ్చి నేనూ నవ్వాను. ‘‘మేడమ్‌ ఫస్ట్‌ లేడీకి నా వైఫ్‌ ఉష తన బెస్ట్‌ విషెస్‌ చెప్పమంది...’’ అంటూ, తను తెచ్చిన పూలబొకేను టేబుల్‌ మీద ఉంచాడు వాన్స్‌. మెలానియాకు ‘ఫస్ట్‌ లేడీ’ అనిపించుకోవటం ఇష్టం లేదు. ఫస్ట్‌ లేడీ అనిపించుకోవాలని తనకు అనిపించేలా నేను ఏనాడూ బిహేవ్‌ చేయలేదని ఆమె కంప్లైంట్‌! కంప్లైంట్‌లు కూడా జీవితం ప్రసాదించే అదృష్టాలే. అయితే అవి పరీక్షించుకోవలసిన అదృష్టాలు కావచ్చు!

డాడ్‌ నాపై చాలా కోపంగా ఉన్నారు! ఆయనలో నా పట్ల అంత నిజమైన కోపాన్ని నేను నా చిన్నప్పుడు కూడా చూడలేదు.‘‘ఎలాన్, ఆఫ్ట్రాల్‌ నువ్వొక ప్రపంచ కుబేరుడివి మాత్రమేనన్న సంగతి మర్చిపోకు...’’ అన్నారు డాడ్‌ ఫోన్‌ చేసి!‘‘కానీ డాడ్, మీ కుమారుడిగా ఉండటం కంటే ఎక్కువా నేను ప్రపంచ కుబేరుడిగా ఉండటం?! ఎక్కువ అని నేను అనుకుంటున్నప్పుడు కదా మీరు నన్ను ‘ఆఫ్ట్రాల్‌ నువ్వొక కుబేరుడివి మాత్రమే’ అని అనాలి...’’ అన్నాను. ‘‘సోది ఆపు’’ అన్నారాయన! ఏడేళ్ల తర్వాత, ఏడాది క్రితమే ఇద్దరం ఒకర్నొకరం చూసుకున్నాం. ఏడాది తర్వాత మళ్లీ ఇప్పుడే ఆయన ఫోన్‌ చేయటం. ‘‘విను ఎలాన్, నీ దగ్గర 500 బిలియన్‌ డాలర్ల సంపద ఉండొచ్చు. నీ టెస్లా కార్లు ఈ భూగోళమంతటా తిరుగుతుండొచ్చు. నీ స్పేస్‌ఎక్స్‌ రాకెట్లు భూకక్ష్యను దాటి చంద్రుడి పైకి, మార్స్‌ మీదకు, ఇంకా అవతలికి కూడా పోతే పోతుండొచ్చు. నువ్వు మాత్రం మనిషివే. చేతిలో ఐ–ఫోన్‌ ఉన్న ఒక మామూలు మనిషివి. బ్రిటన్‌ ప్రధానిలా నువ్వేమీ ఒక దేశాన్ని,లేదంటే బ్రిటన్‌ రాజులా ఓ 14 దేశాలను పరి పాలించటం లేదు...’’ అన్నారు డాడ్‌!‘‘కానీ డాడ్, అభిప్రాయాలను ట్వీట్‌ చెయ్యటం తప్పెలా అవుతుంది?!’’ అన్నాను. ‘‘చెయ్, ట్వీట్‌ చెయ్‌. కానీ ట్విట్టర్‌ మాత్రమే నీది. బ్రిటన్‌ నీది కాదు. ఫ్రాన్స్‌ నీది కాదు. జర్మనీ నీది కాదు. నార్వే నీది కాదు. అసలు ఐరోపాలోనే ఏదీ నీది కాదు. నీదంటూ ఉంటే అమెరికా ఒక్కటే. అది కూడా అమెరికా మొత్తం కాదు, అమెరికాలో ఉండే ట్రంప్‌ మాత్రమే...’’ అన్నారు డాడ్‌ చాలా నెమ్మదిగా!కోపాన్ని ఎంతగా అణచుకుంటేనో తప్ప ఆయన ఇంత నెమ్మదిగా మాట్లాడరు. స్కూల్‌కు వెళ్లనని నేను స్కూల్‌ బ్యాగ్‌ను విసిరికొట్టినప్పుడు కూడా ఆయన ఇంతగా కోపాన్ని అణచుకోలేదు. నా చెంప పగల గొట్టారు. కాలేజ్‌ నుండి నేను నేరుగా ఇంటికి రావటం లేదని తెలిసినప్పుడు కూడా ఇంతగా కోపాన్ని అణచుకోలేదు. లాగిపెట్టి చెంప చెళ్లుమనిపించారు. చెయ్యి చేసుకోలేనంత కోపం వచ్చినప్పుడే... ఆయనిలా నిశ్శబ్దంగా మాట్లాడతారు. ‘‘ఎలాన్, నీకు గుర్తుందా? నీ ఆరేళ్ల వయసులో నిన్ను మొదటిసారి బ్రిటన్‌ తీసుకెళ్లాను. ఆ దేశం నీకెంతో నచ్చింది. కేరింతలు కొట్టావు. నీ 30వ బర్త్‌డేని అక్కడే ఒక రాజభవంతిలో వారం రోజుల పాటు నీకై నువ్వే జరుపుకున్నావ్‌! నీకూ నాకూ మధ్య కూడా లేనంత అనుబంధం నీకు బ్రిటన్‌తో ఉంది. డాడ్‌ ‘దుష్టుడు’ అని లోకానికి నువ్వు చాటినప్పుడు కూడా నేను పట్టించుకోలేదు. కానీ, నాతో సమానంగా బ్రిటన్‌కు నువ్వు దుష్టత్వాన్ని ఆపాదిస్తుంటే పట్టనట్లు ఉండలేక పోతున్నాను..’’ అన్నారాయన!‘‘అందుకేనా డాడ్, ‘ఎలాన్‌ ఒక పిచ్చివాడు, అతడిని తరిమికొట్టండి’ అని మీరు బ్రిటన్‌కు చెబుతున్నారు!’’ అన్నాను నవ్వుతూ. డాడ్‌ నవ్వలేదు. ‘‘లోపలేం జరిగిందో తెలియకుండా బయటి నుంచి ఎలా మాట్లాడతావ్‌? తెలిసినా అసలు మనమెందుకు మాట్లాడటం?’’ అన్నారు. ఆశ్చర్యపోయాన్నేను! ఏళ్ల తర్వాత ‘మన’ అన్నారు డాడ్‌!! ఆయనకెప్పుడూ ‘నేను’, ‘నువ్వు’ అనటమే అలవాటు. మామ్‌తో కూడా అలానే అనేవారు. ‘‘ఎలాన్, బీ లైక్‌ ఎ బిజినెస్‌మేన్‌. దేశాలతో బిజినెస్‌ చెయ్యి. బిజినెస్‌ పోగొట్టుకునే పనులు చెయ్యకు. నీకు యాభై దాటి ఉండొచ్చు.నాకింకా నువ్వు చిన్న పిల్లాడివే. నేను, మీ మామ్, నువ్వు, నీ తమ్ముడు, నీ చెల్లెలు కలిసి అమెజాన్‌ రెయిన్‌ఫారెస్టు టూర్‌కి వెళ్లిప్పుడు నీ వయసెంతో ఇప్పుడూ అంతే నా దృష్టిలో...’’ అన్నారు డాడ్‌! చప్పున చెంపను తడుముకున్నాను! ఆయన చెయ్యి తాకితే ఎంతగా చుర్రు మంటుందో నాకు తెలుసు. అది ఎన్ని రెయిన్‌ ఫారెస్టుల వర్షానికైనా చల్లారని మంట!

కంపెనీలు వర్కర్‌ల మీద ఆధారపడి పనిచేయవు. ఇంఛార్జిల మీద వర్కర్‌లు ఆధారపడేలా చేసి చక్కటి ఫలితాలను సాధిస్తుంటాయి. ఎక్కడైనా చూడండి... ఇంఛార్జిలే, వర్కర్‌ల కన్నా ఎక్కువ కష్టపడి పని చేస్తుంటారు. వర్కర్‌లలో పని చేయనిదెవరో కనిపెట్టడానికి సెలవులు కూడా వాడుకోకుండా శ్రమిస్తూ ఉంటారు. అయితే అంత శ్రమ అవసరం లేదంటాన్నేను!దేనికైనా టెక్నిక్‌ ఉండాలి. పని చేయని వారెవరో వెతకటం మాని, పని చేస్తున్న వారెవరో నిఘా పెట్టి చూస్తే ఇంచార్జిల పనికి ప్రయోజనం చేకూరుతుంది, మరింత మెరుగైన ఫలితాలను తొలి త్రైమాసికంలోనే సాధించి యాజమాన్యానికి చూపించగలుగుతారు!సభాపర్వంలో ధర్మరాజుకు నారదుడు పని ఎలా చేయించుకోవాలో బోధిస్తుంటాడు. నేర్పరులనే సేవకులుగా పెట్టుకున్నావా? వారిలో పని చేస్తున్న వారిని గమనిస్తున్నావా? వారి పట్ల ఉదారంగా ఉంటున్నావా? అని అడుగుతాడు.పని చేయని వారిని కనిపెట్టటం వల్ల ఒరిగే ప్రయోజనం కన్నా, పని చేసే వారిని కనిపెట్టుకుని ఉండకపోవటం వల్ల జరిగే నష్టమే ఎక్కువని నారద ప్రబోధం.పని చేయని వారి వల్ల సంస్థలకు వచ్చే నష్టం ఏమీ లేదు. వాళ్ల పని కూడా మీద వేసుకుని చేయగల పనివాళ్లు పక్కనే అందు బాటులో ఉంటారు. వారానికి 70 గంటలైనా సరే, వాళ్లు అలా పని చేసుకుంటూ పోగలరు... ఇంఛార్జిలు కనుక వాళ్లకు అందరిముందూ చిన్న కాంప్లిమెంట్‌ ఇవ్వగలిగితే.పని చేసే వాళ్లకు అందరిముందూ కాంప్లిమెంట్‌ ఇస్తే, పని చేయని వాళ్లు హర్ట్‌ అవుతారని చెప్పి, చాటుగా పిలిచి భుజం తట్టడం వల్ల ముందు తరాల సంస్థలకు మంచి ఇంఛార్జిలు తయారు అయితే అవొచ్చు. మంచి వర్కర్లు తయారుగా ఉండరు. వర్క్‌–లైఫ్‌ బ్యాలెన్స్‌ గురించి మాట్లాడేవారు మాత్రమే ఫైళ్లు పట్టుకుని ఇంటర్వ్యూలకొస్తారు.అనుపమ్‌ మిట్టల్‌ ట్వీట్‌ ఒకటి చూశాను. షాదీ డాట్‌ కామ్‌ ఫౌండర్‌ అతడు. ‘‘70 గంటల పనికి భయపడుతున్న వారంతా 2025లో రిలాక్స్‌డ్‌ గా ఉండొచ్చు. ఏఐ మన ఉద్యోగాలన్నిటినీ ఊడబెరుక్కోబోతోంది. హ్యాపీ న్యూ ఇయర్‌’’ అని విష్‌ చేశాడు. శాడిస్ట్‌. మిట్టల్‌ ఫౌండర్‌ అయిపోయాడు కానీ... గొప్ప ఇంచార్జి కావలసినవాడు.ఇంఛార్జి... ఫౌండర్‌లా ఉండాలి. ఇంకా చెప్పాలంటే గౌతమ్‌ అదానీలా ఉండాలి. ‘‘చేసే శక్తి, ఆసక్తి ఉన్న వాళ్లు... వద్దన్నా 70 గంటలు పని చేస్తారు. చేయనివ్వండి. ఒకటైతే నిజం. ఫ్యామిలీతో 8 గంటలు గడిపితే ఆ ఉక్కపోత భరించలేక జీవిత భాగస్వామి ఇంట్లోంచి పారిపోతుంది’’ అని పెద్దగా నవ్వుతారాయన.భార్యాభర్తలిద్దరూ వాళ్ల వాళ్ల ఆఫీస్‌లలో 70 గంటలు పని చేసి వస్తే ఇద్దరిలో ఎవరూ ఇల్లొదిలి పారిపోయే సమస్యే ఉండదు. అయితే వాళ్లు ఆఫీస్‌ వదిలి పారిపోకుండా ఇంచార్జిలు చూసుకోవాలి.మహా భారతంలో కర్ణుడు నాకు ఇష్టమైన క్యారెక్టర్‌. గొప్ప దాతృత్వం అతడిది. ఇంచార్జిలు కూడా ఎప్పుడైనా ఒకరోజు సెలవు ఇవ్వటానికి, హాఫ్‌ డే లీవు శాంక్షన్ చెయ్యటానికి కర్ణుడిలా గొప్ప దాతృత్వం ప్రదర్శిస్తే ఆఫీసంటే పడి చచ్చిపోని వర్కర్‌లు ఉంటారా?వర్కర్‌లు కూడా ఒక విషయం అర్థం చేసుకోవాలి. ‘వర్క్‌’ అంటే ఆఫీసు మరియు ఇంచార్జి. ‘లైఫ్‌’ అంటే భార్య మరియు పిల్లలు. (ఉద్యోగినులకైతే భర్త మరియు పిల్లలు). వర్క్‌ను లైఫ్, లైఫ్‌ను వర్క్‌ వాటికవే బ్యాలెన్స్‌ చేసుకుంటాయి కనుక వర్కర్‌లు పని కట్టుకుని లైఫ్‌ని, వర్క్‌ని బ్యాలెన్స్‌ చేసుకోనక్కర్లేదు. పనిలో మునిగి వుంటే చాలు.ఎండ్‌ ఆఫ్‌ ది డే... ఇంచార్జిలు కంపెనీకి మంచి ఫలితాలను సాధించి చూపేలా పని చేయటం వర్కర్‌ల కనీస బాధ్యత.

‘‘ఎలా ఉన్నారు?’’ అనే ప్రశ్నకు సమాధానం ఆ ప్రశ్న వేయటం వెనుక ఉన్నది పలకరింపా, పరామర్శా, ఆందోళనా లేక ఆరా తీయటమా అనే దానిని బట్టి మారుతూ ఉండవచ్చు. అయితే ఒక బౌద్ధ గురువు ఇలాంటి ఒక దైహికమైన ప్రశ్న ఎదుర్కొన్నప్పుడు ఆ గురువు ఇచ్చే సమాధానం... ప్రశ్న వేయటానికి వెనుక ఉన్న ఉద్దేశంతో నిమిత్తం లేకుండా సర్వకాల సర్వావస్థల్లో ఒకేలా ఉండాలి. అంటే... ఆయన ధర్మశాల పట్టణంలోని తన హిమాలయ నివాసంలో ఉన్నా, న్యూయార్క్‌లోని మోకాళ్ల శస్త్ర చికిత్సా కేంద్రంలో ఉన్నా సమాధానం మారకూడదు. అది కూడా, ‘‘నాకేం! నిక్షేపంగా ఉన్నాను’’ అని కాకుండా, ‘‘నీకేం! నిశ్చింతగా ఉండు’’ అని... భరోసా ఇచ్చేలా ఆ సమాధానం ఉండాలి. బౌద్ధాచార్యులైన ఒక దలై లామా ఎంతటి వృద్ధాప్యంలోనైనా ‘గుంభనం’గా ఉన్నప్పుడే ఆయన భక్తులు, అనుచరులు, పాలకులు ఆయన అంతిమ శ్వాసను గురించిన ఆలోచనలు చేయకుండా ఉంటారు.జూన్‌లో శస్త్ర చికిత్స జరిగాక నా మోకాలి కదలికలు కాస్త మెరుగుపడ్డాయి. నలుగురు కలిసి నడిపిస్తే నడవ గలుగుతున్నాను. ఇద్దరు కలిసి కూర్చోబెడితే కూర్చోగలుగుతున్నాను.ప్రపంచానికైతే నాకసలు చికిత్స జరిగింది కుడి కాలికా, ఎడమ కాలికా అన్న సంగతే తెలియదు. అదే ‘గుంభనత్వం’ అంటే! ఎవరికీ, ఏదీ తెలియనివ్వకపోవటం! ముఖ్యంగా మన ఆరోగ్యం గురించి! దర్శనాలకు సమయమౌతుండగా మిస్‌ డోల్మా త్సెరింగ్‌ తేఖాంగ్‌ వచ్చి, ‘‘ఎలా ఉన్నారు ఆచార్యా?’’ అని నన్ను పరామర్శించారు! ఆమె అలా మంద్రస్థాయిలో ఇటీవల కొంతకాలంగా నన్ను పరామర్శిస్తూ వస్తున్నారు!‘‘ఎందుకు మీరలా పదే పదే సందేహిస్తున్నారు మిస్‌ తేఖాంగ్‌?’’ అన్నాను. ధర్మశాలలోని ప్రవాస టిబెటన్‌ ప్రభుత్వ పార్లమెంటు డిప్యూటీ స్పీకర్‌ ఆమె.వచ్చే ఏడాది జూలై 6కు నాకు 90 ఏళ్లు నిండుతాయన్న ఆలోచన... ఆరామంలోని అందరితో పాటుగా మిస్‌ తేఖాంగ్‌నూ హృదయ శూన్యతకు గురిచేస్తోందా?! లేక, మునుపటి దలైలామా 57 ఏళ్లకే పరమపదించటం వల్ల, అది ఊహించుకుని ఆమె కలత చెందుతున్నారా?!‘‘ఇప్పటిలా వారానికి మూడుసార్లు కాకుండా, వారానికి ఒకసారి మాత్రమే సందర్శకులను అనుమతించటం వల్ల మీకు మరికాస్త విశ్రాంతి దొరుకుతుందని సిక్యోంగ్‌ పెన్పా త్సెరిన్‌ తలపోస్తున్నారు ఆచార్యా’’ అన్నారు తేఖాంగ్‌. సిక్యోంగ్‌ పెన్పా త్సెరిన్‌... ప్రవాస టిబెటన్‌ ప్రభుత్వ ప్రధాని. ‘‘వృద్ధాప్యంలో విశ్రాంతి అవసరమే మిస్‌ తేఖాంగ్‌. కానీ కలలకు వృద్ధాప్యం ఉంటుందా?! నా కల ప్రకారం నేను 110 సంవత్సరాలు జీవించబోతానని మునుపు నేను చెప్పిన మాటనే ఇప్పుడూ చెబుతున్నాను. మీరూ, మీ ప్రధానే నా కలపై విశ్వాసం లేక చింతాక్రాంతులై ఉన్నట్లున్నారు. నేనెలా ఉన్నాను అనే దానికన్నా, నా తర్వాత ఎవరున్నారు అన్నదే మీఆందోళనగా నాకు కనిపిస్తోంది’’ అన్నాను చిరునవ్వుతో. తేఖాంగ్‌ కలవరంగా చూశారు. ‘‘ఆచార్యా... మేము కేవలం సామాన్యులం.మీ జ్ఞానాన్ని అర్థం చేసుకోలేము. అందువల్లనే మీరేమైనా చెబుతారేమోనని ఎదురుచూస్తున్నాం...’’ అన్నారు మిస్‌ తేఖాంగ్‌! నాకర్థమైంది. వారు నా పునర్జన్మ కోసం చూస్తున్నారు! 15వ దలైలామా ఆగమనం కోసం నిరీక్షిస్తున్నారు. కానీ వారికి అర్థం కానిది ఏమిటంటే – మరణించాక మాత్రమే పునర్జన్మ ఉండదనీ, కర్తవ్య నిర్వహణ కాంక్ష అన్నది ఒకే జన్మలో అనేక పునర్జన్మల్ని ప్రసాదిస్తుందనీ!‘‘నా దగ్గరింకా 20 హ్యాపీ న్యూ ఇయర్‌లుమీ అందరి కోసం మిగిలే ఉన్నాయి మిస్‌ తేఖాంగ్‌. ధీమాగా ఉండండి...’’ అని ఆమెతో నవ్వుతూ చెప్పాను.

ప్రజాస్వామ్యం కొన్నిసార్లు నిరంకుశత్వంతో పోరాడవలసి వస్తుంది. అప్పుడేం చేయాలి? పోరాడాలి. పోరాడేందుకు ఒక్కరైనా ముందుకు రావాలి. ఆ ఒక్కరు ఎవరన్నది... నిర్ణయంతో తేలేది కాదు. నిశ్చయంతో జరిగేది. ‘‘నేనొస్తాను...’’ అన్నాను. ‘‘సీఎంగా ఉంటూనే, ‘ఇండియా’ కూటమినీ నడిపిస్తాను’’ అన్నాను.నేను ఆ మాట అన్నప్పుడు... ‘‘కూటమిని నడిపించటానికే కదా మల్లికార్జున్‌ ఖర్గే కూటమికి చైర్మన్‌గా ఉన్నారు, కూటమిని కవాతు చేయించటానికే కదా లోక్‌సభలో రాహుల్, రాజ్యసభలో ఖర్గే కూటమి నాయకులుగా ఉన్నారు...’’ అని కూటమిలోని సభ్యులెవరూ అనలేదు! ‘‘ఎస్, మీరు రావాలి మమతాజీ...’’ అన్నారు శరద్‌ పవార్‌.‘‘మీరొస్తే 2025లో గెలుపు మనదే...’’ అన్నారు లాలూ ప్రసాద్‌.‘‘మీరు రావటమే మంచిది మేడమ్‌...’’ అని అఖిలేశ్‌ యాదవ్‌. వారికి ధన్యవాదాలు. కృతజ్ఞతలు కూడా! కూటమిలో మహామహులు ఉన్నారు. ప్రకాష్‌ కారత్, అరవింద్‌ కేజ్రీవాల్,ఎం.కె. స్టాలిన్, ఉద్ధవ్‌ ఠాక్రే, హేమంత్‌ సోరేన్, ఫరూఖ్‌ అబ్దుల్లా, డి.రాజా, మెహబూబా ముఫ్తీ... వారిలో ఏ ఒక్కరూ... ‘‘కూటమికి నేను నాయకత్వం వహిస్తాను...’’ అని ముందుకు వచ్చినా నేను వారికి అడ్డుపడేది, వారితో నేను పోటీకి దిగేది ఏముంటుంది? అంతా ఒక్కటై ప్రజాస్వామ్యాన్ని కాపాడేందుకు కూటమిగా ఏర్పడినవాళ్లం ఒకరిని ఒకరం ఎందుకు వెనక్కు లాగుతాం?!కానీ, రాహుల్‌ అలా అనుకున్నట్లు లేరు! ‘‘దిగువ స్థాయి లీడర్‌ల మాటల్ని పట్టించుకో కండి. కూటమిలోని సమస్యల్ని పరిష్కరించే సత్తా కాంగ్రెస్‌కు ఉంది...’’ అంటున్నారు. నన్ను ‘దిగువ స్థాయి’ లీడర్‌ అన్నందుకు నాకేం పట్టింపు లేదు. నా రాజకీయ జీవితంలో ఇలాంటి మాటల్ని ఎన్ని వినలేదు! ముఖ్యమంత్రిని అయినంత మాత్రాన నేనేమీ ‘వెరీ ఇంపార్టెంట్‌ పర్సన్‌’ అయిపోను. నిజానికి, నేనొక ‘లెస్‌ ఇంపార్టెంట్‌ పర్సన్‌’ అని చెప్పుకోవటమే నాకు ఇష్టం. ‘కూటమిలోని సమస్యల్ని పరిష్కరించే సత్తా కాంగ్రెస్‌కు ఉంది...’ అని రాహుల్‌ అనడంలో తప్పేమీ లేదు. అయితే ఇప్పుడు పరిష్కరించవలసింది కూటమి లోపలి సమస్యలనా? లేక, కూటమి బయట ఉన్న సమస్యనా? బయటి సమస్య వల్లనే కదా, లోపలి సమస్యలు బయటికి వస్తున్నది! బీజేపీని ఓడించటానికి కూటమిగా ఒకటై పోరాడాక కూడా 2023లో రాజస్థాన్, మధ్యప్రదేశ్, ఛత్తీస్‌గఢ్‌ ఎన్నికల్లో కాంగ్రెస్‌ గెలవలేకపోయింది. 2024లో హరియాణా, జమ్మూకశ్మీర్, మహారాష్ట్రలలో విజయం సాధించలేకపోయింది. దీనిని కదా కాంగ్రెస్‌ పరిష్కరించవలసింది! నాయకుల్ని నాయకులు గౌరవించక పోయినా, పార్టీలను పార్టీలు గౌరవించాలి. రాహుల్‌ నన్ను దిగువ స్థాయి లీడర్‌ అని అనటం, తృణమూల్‌ కాంగ్రెస్‌ను దిగువస్థాయి పార్టీ అని అనటమే! తృణమూల్‌ కూడా ఒకప్పటి కాంగ్రెస్సే అనే సంగతి ఆయనకు గుర్తు లేకుండా ఉంటుందా?కూటమిని నేను నడిపిస్తాను అని నేను అంటున్నది... ఖర్గేజీ నడిపించలేక పోతున్నా రనో, రాహుల్‌ పరుగెత్తలేక పోతున్నారనో కాదు. కూటమి భాగస్వామిగా మోదీజీని దించే బాధ్యత నాకు మాత్రం లేదా... అని. ‘‘కూటమిని లీడ్‌ చేస్తాను’’ అని నేను అనగానే, అస్సాం బీజేపీ ముఖ్యమంత్రి హిమంత్‌ బిశ్వ శర్మ నాకు శ్రేయోభిలాషిగా మారిపోయారు! ‘‘మమతాజీ! చచ్చిపడి ఉన్న కూటమికి సారథ్యం వహించి, మీరు దానిని బతికించలేరు. 2026లో మీ అసెంబ్లీ ఎన్నికలు ఉన్నాయి. వాటిపై దృష్టి పెట్టండి...’’ అని హితవు చెప్పారు. రాహుల్‌ అన్న మాట కంటే అదేమీ ఘాటైనది కాదు.

శరద్‌ పవార్, నేను, నానా పటోలే ఒక దగ్గర కూర్చొని ఉన్నాం. ‘‘మనమిప్పుడు ఎక్కడ కూర్చొని ఉన్నాం?’’ అన్నారు శరద్‌జీ హఠాత్తుగా! 83 ఏళ్ల వయసులో కూడా ఆయన, మెలకువలోంచి కళ్లు తెరిచినట్లుగా... హఠాత్తుగా, ‘‘మనమిప్పుడు ఎక్కడ కూర్చొని ఉన్నాం’’ అనే ప్రశ్న వేయగలిగారంటే అది ఆయనలోని తరగని రాజకీయ చైతన్యానికి ఒక స్పష్టమైన సంకేతమనే అనుకోవాలి. ఎక్కడ కూర్చొని ఉన్నామో చెప్పబోయాన్నేను. ‘‘ఉద్ధవ్‌జీ! మీరాగండి నేను చెబుతాను’’ అన్నారు నానా పటోలే!! విస్మయంగా ఆయన వైపు చూశాను. ‘‘సరే, మీరే చెప్పండి నానాజీ’’ అన్నాను. నానాజీ ఏం చెప్పినా – మేము కూర్చొని ఉన్నది ముంబై హెర్డియా మార్గ్‌లోని ఎన్సీపీ పార్టీ ఆఫీసు తప్ప మరొకటి అవటానికి లేదు. ‘‘మనమిప్పుడు ఎక్కడ కూర్చొని ఉన్నామంటే శరద్‌జీ... సరిగ్గా ఒక పరాజయ పీఠం మీద! అది కూడా ముగ్గురం సర్దుకుని కూర్చున్నాం...’’ అన్నారు నానాజీ!అంటే... ఎన్సీపీ–శివసేన–కాంగ్రెస్‌. ‘‘మీరేమంటున్నారు నానాజీ, కలిసి పోటీ చేయటం వల్ల మన మూడు పార్టీలు ఓడిపోయాయనేనా?’’ అన్నాను. ‘‘ఉద్ధవ్‌జీ... అక్కడ బీజేపీ కూటమిలో శివసేన ఉంది, ఇక్కడ కాంగ్రెస్‌ కూటమిలోనూ శివసేన ఉంది. అక్కడ బీజేపీ కూటమిలో ఎన్సీపీ ఉంది. ఇక్కడ కాంగ్రెస్‌ కూటమిలోనూ ఎన్సీపీ ఉంది. అయినప్పటికీ వాళ్లే ఎందుకు గెలిచారో తెలుసా?’’ అన్నారు నానాజీ. ‘‘కానీ నానాజీ, మనమిక్కడ కూర్చున్నది వాళ్లెందుకు గెలిచారు అని కాక, మనం ఎందుకు ఓడిపోయామో ఒకర్నుంచి ఒకరం తెలుసుకోటానికి కదా...’’ అన్నాను. ‘‘అదే అంటున్నాను ఉద్ధవ్‌జీ... వాళ్లెందుకు గెలిచారో తెలిస్తే, మనమెందుకు ఓడిపోయామో తెలుస్తుంది. పోనీ, మీరన్నట్లు మనం ఎందుకు ఓడిపోయామో తెలుసుకుంటే వాళ్లెందుకు గెలిచారో తెలుస్తుంది కానీ, వాళ్ల గెలుపుతో మనకు పనేమిటి? మన ఓటమి గురించి మనం ఆలోచించాలి కానీ...’’ అన్నారు నానాజీ!ఆలోచనలో పడ్డాన్నేను. గెలుపోటములు అన్నవి రెండు భిన్నమైన స్థితులా లేక, పరస్పరం ఒకదానిపై ఒకటి ఆధారపడి ఉండే పరిస్థితులా?‘‘సరే చెప్పండి నానాజీ! వాళ్లెందుకు గెలిచారని మీరు అనుకుంటున్నారు?’’ అన్నాను. ‘‘గెలవకుండా ఎలా ఉంటారు ఉద్ధవ్‌జీ! ‘విడిపోతే దెబ్బతింటాం. కలిసుంటే భద్రంగా ఉంటాం’ అని కదా వాళ్ల నినాదం. అది పట్టేసింది మహారాష్ట్రా వాళ్లకు, మహారాష్ట్రలో ఉండే గుజరాతీలకు; ఇంకా... హిందువులకు, ముస్లిములకు! పైకే నినాదం. లోపల అది బెదిరింపు. ఓట్లు విడిపోతే పాట్లు తప్పవని...’’ అన్నారు నానాజీ. ‘‘అందుకే ఓడామా మనం?’’ అన్నాను. ‘‘కాదు’’ అన్నారు. ‘‘మరి?’’ అన్నాను. ‘‘శివసేన నుంచి శివసేన, ఎన్సీపీ నుంచి ఎన్సీపీ విడిపోయి, ఒకదాన్ని ఒకటి ఓడించాయి. రెండూ కలిసి కాంగ్రెస్‌ను ఓడించాయి’’ అన్నారు నానాజీ... ‘మీతో కలిసి మేం దెబ్బతిన్నాం’ అనే అర్థంలో!!నేను మౌనంగా ఉండిపోయాను. నానాజీ కూడా కాసేపు మౌనం పాటించారు. ‘‘మనమిక్కడ ఎంతసేపటిగా కూర్చొని ఉన్నాం?’’ అన్నారు శరద్‌జీ హఠాత్తుగా!అప్పుడు గానీ... ఆయన్ని పట్టించు కోకుండా మేమిద్దరమే చాలాసేపటిగా మాట్లాడుకుంటూ ఉన్నామన్న సంగతి మాకు స్పృహలోకి రాలేదు!‘ఎక్కడ కూర్చొని ఉన్నాం’ అనే తన ప్రశ్నకు, ‘‘పరాజయ పీఠం’’ మీద అన్న నానాజీ జవాబు ఆయన్ని సంతృప్తి పరిచే ఉండాలి. లేకుంటే – ‘‘మనమిక్కడ ఎంతసేపటిగా కూర్చొని ఉన్నాం?’’ అనే కొనసాగింపు ప్రశ్న వేసి ఉండేవారు కాదు శరద్‌జీ.

జైలు గదులకు ఉండే ఒక మంచి లక్షణం ఏంటంటే... అవసరమైనవి మాత్రమే కాదు, అనవసరమైనవి కూడా ఇక్కడ ఏ మూలా కనిపించవు! ఇరుకే అయినా ఇదొక సువిశాల సుఖమయ జీవితం. ఒకటి తీస్తుంటే ఒకటి పడిపోదు. అవసరం పడిందని వెతకటానికి కనిపించకుండా పోయేదేమీ ఉండదు.ఇల్లు అలాక్కాదు! అవసరమైనవి లేకున్నా పూట గడిచిపోతుంది కానీ, అనవసరమైనవి ఇంట్లో చేరిపోతుంటే చివరికి నడవటానికి కూడా దారి లేకుండా పోతుంది.ప్రధానిగా ఉన్నప్పుడు నేను, బుష్రా బీబీ ఉన్న మా నివాస భవనం నిరంతరం గిఫ్టుల రూపంలో వచ్చి పడుతుండే విలువైన చెత్తతో నిండిపోతూ ఉండేది. డైమండ్‌ జ్యూయలరీ, రోలెక్స్‌ వాచీలు, షాండ్లియర్లు, చెయిర్‌లు, సోఫాలు, ఆర్ట్‌ పీస్‌లు... వాటిని ఉంచుకోలేం, పడేయలేం. జ్యూయలరీకి ఒక మెడ, వాచీకి ఒక చెయ్యే కదా ఉంటాయి. అన్నన్ని ఏం చేస్కోను?! ఆరు రోలెక్స్‌ లు, కిలోల కొద్దీ జ్యూయలరీ, లివింగ్‌ రూమ్‌ని అమాంతం మింగేసే భారీ కలప ఫర్నిచర్‌!బుష్రా బీబీతో అన్నానొక రోజు, ‘‘బీబీ... మనింట్లో మనం వాడకుండా ఉండిపోయిన వస్తువులన్నీ వాటి విలువను బట్టి ఎక్కడివక్కడ ఏ మాయ వల్లనో కరెన్సీగా మారిపోతే ఎలా ఉంటుంది?!’’ అని. ఆ మాటకు బుష్రా బీబీ ఎంతో ఆహ్లాదకరంగా నవ్వారు. ‘‘వాడని వస్తువులు కూడా ఉంటేనే కదా అది ఇల్లవుతుంది ఇమ్రాన్‌జీ...’’ అన్నారు.ఆమె అలా నవ్వినప్పుడు బాబా ఫరీద్‌ దర్గాలోని ప్రశాంతత నన్నావరించినట్లౌతుంది. మేము తొలిసారి కలుసుకున్నది ఆ దర్గా ప్రాంగణంలోనే! ‘‘పోనీ ఇమ్రాన్‌జీ! మీరన్నట్లు ఇంట్లో వాడనివన్నీ వాటి విలువను బట్టి ఎక్కడివక్కడ కరెన్సీగా మారిపోతే మాత్రం... ‘ఇంతింత కరెన్సీ ఏంటి చెత్తలా కాలికీ చేతికీ తగులుతూ...’ అని అనకుండా ఉంటారా మీరు...’’ అన్నారు బుష్రా బీబీ నవ్వుతూ!జైలు గదికి ఉన్నట్లే బుష్రా బీబీ నవ్వుకు ఇరుకును అలవాటు చేయించే ‘గతి తాత్విక’ గుణం ఏదో ఉన్నట్లుంది! ‘‘ఇమ్రాన్‌ జీ! మీకు బెయిల్‌ వచ్చిందట!మీ లాయర్‌ వచ్చారు రండి...’’ అని నా సెల్‌ దగ్గరకు వచ్చి మరీ నన్ను వెంటబెట్టుకుని వెళ్లారు అసద్‌ జావేద్‌. నేనున్న రావల్పిండి సెంట్రల్‌ జైలు సూపరింటెండెంట్‌ ఆయన. విజిటర్స్‌ రూమ్‌లో సల్మాన్‌ సఫ్దర్‌ నాకోసం ఎదురు చూస్తూ ఉన్నారు. ఆయన చేతుల్లో బెయిలు పత్రాలు ఉన్నాయి. కానీ వాటి వల్ల ఏమీ ఉపయోగం లేదని సఫ్దర్‌కి, నాకు, బుష్రాకు, జైలు సూపరింటెండెంట్‌కి, పాక్‌ ప్రధానికి, నా పార్టీకి, పార్టీ కార్యకర్తలకు, ఇంకా... యావత్‌ ప్రపంచానికీ తెలుసు. గిఫ్టుగా వచ్చిన జ్యూయలరీ, రోలెక్స్‌ వాచీలను అమ్మేయగా జమ అయిన అమౌంట్‌కి సరిగా లెక్కలు చూపించలేదన్న కేసులో మాత్రమే నాకు వచ్చిన బెయిల్‌ అది. నాపై ఇంకా 149 కేసులు ఉన్నాయి. మూడేళ్ల శిక్ష, ఏడేళ్ల శిక్ష, పదేళ్ల శిక్ష, పద్నాలుగేళ్ల శిక్ష పడిన కేసులు కూడా వాటిల్లో ఉన్నాయి. కేసులన్నిటినీ కలిపి ఒకేసారి బెయిల్‌ ఇస్తేనే నేను బయటికి వచ్చినట్లు! గిఫ్టుల కేసులో నా భార్య బుష్రా బీబీ కూడా జైలు శిక్ష అనుభవించవలసి వచ్చింది! బుష్రాను జనవరి 31న అరెస్టు చేసి, తొమ్మిది నెలల తర్వాత, నెల క్రితమే అక్టోబర్‌ 24న బెయిల్‌ మీద విడుదల చేశారు. ఇద్దరం ఉన్నది ఒకే జైలు. ఏడాది పైగా నేను జైల్లోనే ఉంటున్నా... నేను కఠిన కారాగార శిక్ష అనుభవించింది మాత్రం ఆ తొమ్మిది నెలలే. ఒక నిశ్శబ్దపు నిట్టూర్పుతో సఫ్దర్‌ వైపు చూశాను.‘‘తనెలా ఉన్నారు సఫ్దర్‌జీ?’’ అని అడిగాను... బుష్రాను ఉద్దేశించి.‘‘మీరెలా ఉన్నారని తను అడుగుతున్నారు ఇమ్రాన్‌జీ...’’ అన్నారు సఫ్దర్‌!!

‘‘మీరు వృద్ధాప్యంలో ఆలోచిస్తారు. యవ్వనంలో ఉండగా బీజేపీలో చేరి వికసిత్‌ భారత్‌లో ఎందుకు పాలు పంచుకోలేదా అని...’’ అన్నారాయన నాకు మళ్లీ ఫోన్‌ చేసి! ఆ ఫోన్‌ వచ్చింది ఆరెస్సెస్‌ నుంచి. ఆ ఫోన్‌ చేసింది ఆరెస్సెస్‌లోని ఒక పెద్ద మనిషి. ‘‘నేనిప్పుడు నా 78లో ఉన్నాను. అయినప్పటికీ... ‘మీరు మీ వృద్ధాప్యంలో ఆలోచిస్తారు...’ అని మీరు నాతో అనటం ద్వారా నా వయసు పట్ల మీరు కనబరుస్తున్న గొప్ప ఔదార్యం నన్ను కట్టిపడేస్తోంది. అలాగని నేను కాంగ్రెస్‌ కట్లు తెంపుకొని బీజేపీలోకి వచ్చేయలేను...’’ అన్నాను మృదువుగా.‘‘కట్లు అని మీరే అంటున్నారు. తెంపుకొని వచ్చేయటానికి ఏమిటి ఆలోచన?!’’ అన్నారాయన.‘‘అవి నన్ను నేను కాంగ్రెస్‌తో కట్టేసుకున్న కట్లు. కాంగ్రెస్‌ నన్ను ఫోన్‌ చేసి పిలిపించుకుని కట్టిపడేసిన కట్లు కావు...’’ అన్నాను. పెద్దగా నవ్వారాయన.‘‘మీలోని ఈ కట్టుబాటే నా చేత మీకు ఫోన్‌ చేయించేలా బీజేపీని ప్రేరేపించింది చవాన్‌జీ! ఢిల్లీలో బీజేపీకి మీ అవసరం ఉంది. సీనియర్‌ మోస్ట్‌గా మీకూ బీజేపీలో తగినంత గౌరవం ఉంటుంది. వచ్చేయండి...’’ అన్నారు.కోరుకున్న చోట దక్కే గౌరవం, కోరుకోని చోట పొందే గౌరవం... రెండూ ఒకటి కావు. దక్కింది సంతృప్తిని ఇస్తుంది. పొందిందిసంతోషాన్ని మాత్రమే ఇస్తుంది.‘‘నాకిక్కడ కాంగ్రెస్‌లో తగినంత గౌరవం దక్కుతూనే ఉంది మహోదయ్‌ జీ...’’ అన్నాను. ఆయన మళ్లీ నవ్వారు.‘‘నాలుగేళ్లు ముఖ్యమంత్రిగా ఉండటం, ఆరేళ్లు ప్రైమ్‌ మినిస్టర్‌ ఆఫీస్‌లో సహాయ మంత్రిగా ఉండటం, ఒక టర్మ్‌కు పైగా రాజ్య సభలో ఉండటం, రెండు టర్మ్‌లు లోక్‌సభలో ఉండటం, వరుసగా రెండుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా ఉండి, ఇప్పుడు మూడోసారి ఎమ్మెల్యేగా పోటీలో ఉండటం... ఇవన్నీ నిజంగా దక్కుదలలే అంటారా చవాన్‌ జీ... ఒక్కసారి మీ మనసును అడగండి...’’ అన్నారాయన!ఆయన ఉద్దేశం – ఇవేవీ ఆరెస్సెస్‌ ‘ప్రచారక్‌ ’, ‘విచారక్‌’లతో కానీ, బీజేపీ ‘మార్గదర్శక్‌ మండల్‌’ సభ్యత్వంతో కానీ సమానమైనవి కావన్నట్లుగా ఉంది!మొదటిసారి ఆయన నాకు ఫోన్‌ చేసింది ఎన్నికల నోటిఫికేషన్‌కు ముందు. రెండోసారి ఫోన్‌ చేసింది నామినేషన్‌లకు ముందు. మూడోసారి ఫోన్‌ చేసింది నవంబర్‌ 4న నామినేషన్‌ల ఉపసంహరణ గడువుకు ముందు. ఇప్పుడు మళ్లీ ఫోన్‌ చేసి, ‘‘ఇప్పటికైనా మించిపోయింది లేదు, వచ్చేయండి, చవాన్‌ జీ...’’ అంటున్నారు 20న పోలింగ్, 23నకౌంటింగ్‌ పెట్టుకుని!కరద్‌ సౌత్‌ నుంచి వరుసగా రెండుసార్లు నా మీద పోటీ చేసి ఓడిపోయిన అతుల్‌ సురేశ్‌ భోసలేనే మళ్లీ నాపై నిలబెట్టింది బీజేపీ. మొదటిసారి 18 వేలు, రెండోసారి 9 వేల ఓట్ల తేడాతో అతుల్‌ ఓడిపోయారు కనుక ఈసారి ఆయన కచ్చితంగా గెలిచి తీరుతారని ఆ పార్టీ నమ్మకం.నమ్మకాలు బీజేపీకి మాత్రమే ఉంటాయా?! కరద్‌ సౌత్‌లో మళ్లీ నేనే వస్తానని కాంగ్రెస్‌ నమ్ముతోంది. రాష్ట్రం మొత్తం మీద కాంగ్రెస్‌ వస్తే నేనే సీఎం అని నేను నమ్ముతున్నాను. తనే సీఎం అని మహారాష్ట్ర కాంగ్రెస్‌ ప్రెసిడెంట్‌ నానా పటోలే నమ్ముతున్నారు.అడ్డు తొలగించుకోవటం కోసం బీజేపీ ఏమైనా చేస్తుంది. బీహార్‌లో తమ కన్నా తక్కువ సీట్లు వచ్చిన నితీశ్‌కు సీఎం సీటును ఇచ్చేస్తుంది. కరద్‌ సౌత్‌లో అతుల్‌కి దీటైన పోటీ లేకుండా నన్ను పార్టీలోకి తీసుకోటానికి ఆరెస్సెస్‌తో ఫోనూ చేయిస్తుంది. ‘‘వృద్ధాప్యంలో మీరు ఆలోచిస్తారు...’’అంటూ ఈసారి మళ్లీ ఆ ఆరెస్సెస్‌ మహోదయ్‌ ఫోన్‌ చేస్తే ఒకటే చెప్పాలి... కాంగ్రెస్‌లో వృద్ధాప్యమనేదే ఉండదని గట్టిగా చెప్పాలి! - మాధవ్‌ శింగరాజు

ప్రధాని అవడం ఏముంది! ఎవరైనా అవొచ్చు. వాజ్‌పేయి అంతటి మనిషి ప్రధాని అయ్యారని చెప్పి... ఆయనపై గౌరవంతో మోదీజీ ఏమైనా ప్రధాని కాకుండా ఆగిపోయారా? మోదీజీ వంటి ఒక వ్యక్తి భారతావనికి ప్రధానిగా ఉండేవార ని చరిత్ర పుస్తకాలలో ఉన్నా కూడా భావితరాల్లో ఎవరైనా ఆత్మగౌరవంతో ప్రధాని అవకుండా ఆగిపోతారా? ప్రధాని ఎవరైనా అవొచ్చు. ప్రధాని ‘అభ్యర్థి’ అవడమే... ప్రధాని అవడం కన్నా పెద్ద సంగతి. ప్రతి పార్టీలో వాజ్‌పేయిలు, మోదీజీలు ఉంటారు. ‘‘అభ్యర్థి ఎవరైతేనేం, అయ్యేది ప్రధానేగా..’’ అని వాజ్‌పేయిలు అంటారు. ‘‘ప్రధాని ఎవరైతేనేం, ప్రధానం అభ్యర్థేగా’’ అని మోదీజీలు అంటారు. ఇక ఏకాభిప్రాయం ఎలా కుదురుతుంది? ఐతే అందరూ వాజ్‌పేయిలు అవ్వాలి. లేదంటే అందరూ మోదీజీలు అవ్వాలి. అయ్యేపనేనా?!  ఒక పార్టీలోనే అందరూ వాజ్‌పేయిలు, లేదా అందరూ మోదీజీలు కాలేనప్పుడు నాలుగైదు పార్టీలు కలిసి తమలోంచి ఒక వాజ్‌పేయిని, లేదా ఒక మోదీజీని ప్రధాని అభ్యర్థిగా ప్రకటించడం అన్నది కేసీఆర్‌ పాట్నా వస్తేనో, కేజ్రీవాల్‌ గుజరాత్‌ వెళ్లొస్తేనో ఒకపూటలో జరిగిపోతుందా?! బిహార్‌లో ఒక మోదీజీ ఉన్నారు. సుశీల్‌ కుమార్‌ మోదీ ఆయన. బీజేపీలో పెద్ద మనిషి. పదకొండేళ్లు ఉప ముఖ్యమంత్రిగా నాతో ఉన్నారు. ఇప్పుడాయన రాజ్యసభ సభ్యులు. మంచి ఫ్రెండ్‌ నాకు. రామలక్ష్మణులు అనేవాళ్లు మమ్మల్ని. రామలక్ష్మణులు ఫ్రెండ్స్‌లా ఉన్నారేమో తెలీదు. మేము మాత్రం అన్నదమ్ముల్లా ఉండేవాళ్లం. వయసులో నేను సీనియర్‌. అనుభవంలో ఆయన సీనియర్‌. రాష్ట్రంలోని రెండు సభల్లో, కేంద్రంలోని రెండు సభల్లో సభ్యుడైన ఏకైక బిహార్‌ నేత ఆయన. అంతటి విజ్ఞుడు, అనుభవజ్ఞుడు ఏమంటారంటే... కేసీఆర్‌ పాట్నా వచ్చి నన్ను అవమానించి వెళ్లారట!! అది ఎలాంటి అవమానం అంటే.. ఆయన నన్ను ప్రధాని అభ్యర్థిగా ప్రకటించకుండానే వెళ్లిపోయారట!!  బీజేపీలో కింది నుంచి పైదాకా అంతా మూర్తీభవించిన మోదీజీలే కనిపిస్తున్నారు! కేసీఆర్, నేను ఈ దేశానికి ప్రధానమంత్రి అవాలని ఎవరికి వాళ్లం పగటి కలలు కంటున్నామని సుశీల్‌ కుమార్‌ అంటున్నారు. అలాంటప్పుడు కేసీయార్‌ తన కలను పక్కన పెట్టి, పాట్నాలో నా కలను కనకపోవడం నాకు అవమానం ఎలా అవుతుంది? ‘‘నితీశ్‌జీ! మీరు పగటి కలలు కంటున్నారని సుశీల్‌జీ అంటున్నారు కానీ, నిజానికి అది సుశీల్‌జీ రేయింబవళ్లు కన్న కల. ఉప ముఖ్యమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు మీ మెప్పు కోసం సుశీల్‌జీ మిమ్మల్ని ‘పీఎం మెటీరియల్‌’ అంటుండేవారు గుర్తుందా..’’ అన్నారు నీరజ్‌. జేడీ(యు) స్పోక్స్‌ పర్సన్‌ ఆయన. నవ్వాన్నేను. పక్కనే రాజీవ్‌ రంజన్‌సింగ్, ఉమేశ్‌ కుష్వాహ ఉన్నారు.  ‘‘రాజీవ్‌జీ! నాకు తెలీకుండా మీరేమైనా నేను ప్రధాని అభ్యర్థినని సుశీల్‌జీతో అన్నారా?’’ అని అడిగాను. ‘‘లేదు నితీశ్‌జీ’’ అన్నారు రాజీవ్‌. పార్టీ నేషనల్‌ ప్రెసిడెంట్‌ ఆయన. ‘‘ఉమేశ్‌జీ! మీరేమైనా నేను ప్రధాని అభ్యర్థినని సుశీల్‌జీతో అన్నారా?’’ అని అడిగాను. ‘‘లేదు నితీశ్‌జీ..’’ అన్నారు ఉమేశ్‌. పార్టీ స్టేట్‌ ప్రెసిడెంట్‌ ఆయన.  నేషనల్‌ లెవల్‌లో ఎవరూ అనకుండా, స్టేట్‌ లెవల్‌లోనూ ఎవరూ అనకుండా ప్రధాని అవ్వాలని నేను కలగంటున్నట్లు సుశీల్‌జీ అనుకున్నారంటే అది సుశీల్‌జీకో, మోదీజీకో వచ్చిన పీడకల అయి ఉండాలి. వాళ్లకు పీడకల అంటే అది దేశ ప్రజలకు పీడ విరగడయ్యే కల. ప్రధాని అవడం ఏముంది? ఎవరైనా అవొచ్చు. వాజ్‌పేయి వంటి ప్రధాని దగ్గర పనిచేసే భాగ్యమే అందరికీ దక్కదు. అది నాకు దక్కింది. ప్రధాని మోదీజీకి కూడా దక్కనిది నాకు దక్కింది. ప్రధాని అవడం కన్నా, ‘ప్రధాని’ అభ్యర్థి అవడం కన్నా కూడా పెద్ద సంగతి అది!

నాలుగేళ్లు అయింది నేను లండన్‌ వచ్చి. వచ్చిన రోజు నుంచి సీబీఐ, ఎన్‌ఫోర్స్‌మెంట్‌ డైరెక్టరేట్‌ నా మీద బెంగ పెట్టేసుకున్నాయి. ఇండియా రమ్మంటాయి! ‘నాతో ఏం పని.. డబ్బులు తీసుకెళ్లండి’ అంటాను. ‘డబ్బుల్తో ఏం పని.. నువ్వొస్తే బాగుంటుంది’ అంటాయి!  ‘అసలు నువ్వెందుకొచ్చావ్‌ చెప్పూ..’ అన్నాను.. మూడేళ్ల క్రితం లండన్‌ కోర్టు బయట  సుమన్‌ కుమార్‌ కనిపిస్తే ! ‘ఎక్కడికి రావడం? లండన్‌కా, లండన్‌ కోర్టుకా?’’ అన్నాడు! సీబీఐ ఆఫీసర్‌ అతను. ఇండియాలో వేరే ఫ్రాడ్‌లు ఏమీ లేనట్లు నన్ను వెతుక్కుంటూ బ్రిటన్‌ అంతా ఏడాది పాటు తిరిగి, చివరికి కోర్టు బయట నన్ను పట్టుకున్నాడు. ‘టీ తాగుతూ మాట్లాడుకుందాం వస్తావా విజయ్‌’ అన్నాడు.  ‘మాల్యా అను. విజయ్‌ అంటే నేను నేను కానట్లుగా ఉంటుంది నాకు’ అన్నాను. ‘విజయ్‌ అని అనకుంటే నేను సుమన్‌ కానట్లుగా ఉంటుంది నాకు’ అన్నాడు!  ‘సరే చెప్పు, టీ తాగడం కోసం మాట్లాడ్డమా, మాట్లాడ్డం కోసం టీ తాగడమా? ఏదైనా మాట్లాడ్డమంత ఈజీ కాదు నాకు టీ తాగడం’ అన్నాను. ‘టీ తప్ప నాకు ఇంకేదీ తాగడం రాదు’ అన్నాడు. ‘అయితే ఇక్కడ మాట్లాడేందుకేం లేదు. ఏదైనా ఉంటే కోర్టులో మాట్లాడుకో.. నేను వెళ్తున్నా’ అన్నాను. ఆగమన్నాడు. ఆగాను.  ‘ఐడీబీఐకి నువ్వు తొమ్మిది వందల కోట్లు ఇవ్వాలి. ఎస్‌బీఐకి తొమ్మిది వేల కోట్లు ఇవ్వాలి. నేను డబ్బు మనిషిని కాదు. వాటిని అడగడానికి రాలేదు. నిన్ను తీసుకెళదామని వచ్చాను’ అన్నాడు. ‘డబ్బులు కావాలంటే బ్యాగులో పెట్టిస్తా తీసుకెళ్లు. భుజానికి బ్యాగేసుకుని ఇండియా వచ్చేయమంటే నీ వెనకే వచ్చేవాళ్లు ఎవరూ లేరిక్కడ’ అని చెప్పాను. ‘నా వయసు యాభై రెండేళ్లు. ఇరవై మూడేళ్ల వయసులో ఫీల్డులోకి వచ్చాను. తెల్ల కాలర్‌ల మీద నల్ల మరకల్ని వెతికే డ్యూటీ నాది. బెస్ట్‌ ఇన్వెస్టిగేటింగ్‌ ఆఫీసర్‌గా మన్మోహన్‌సింగ్‌ నాకు మెడల్‌ ఇచ్చారు. పోలీస్‌ మెడల్‌ వచ్చింది. రాష్ట్రపతి పోలీసు మెడల్‌ వచ్చింది. ఇన్ని వచ్చిన నాకు నీ కేసు అప్పగించారంటే నాకు కాదు గొప్ప. నీకు. వచ్చేయ్‌.. వెళ్లిపోదాం’ అన్నాడు! ‘డబ్బొక్కటే నా చేతుల్లో ఉంది. నేను నా చేతుల్లో లేను. డబ్బు కావాలంటే తీసుకెళ్లు. నేను కావాలంటే కోర్టు లోపల వాదించుకుని వెళ్లు..’ అని చెప్పాను. అప్పుడు వెళ్లినవాడు మళ్లీ కనిపించలేదు. సుమన్‌–2 ఎవరో కోర్టుకు వచ్చేవాడు ఫైళ్లు పట్టుకుని. ఫైల్‌ చూసుకుంటూ ఉండేవాడే కానీ పాపం నన్ను చూసేవాడు కాదు. మాల్యాను ఇరవై ఎనిమిది రోజుల్లో ఇండియా పంపిస్తాం అని కోర్టు చెప్పినప్పుడు కూడా తలెత్తి చూడలేదు. కోర్టు తీర్పు వచ్చిన వెంటనే బయటికి వస్తుంటే సుమన్‌ ఫోన్‌ చేశాడు. ‘‘ఎక్కడా?’’ అన్నాను. ‘‘ఇండియాలో’’ అన్నాడు. ‘‘ఏంటి చెప్పు’’ అన్నాను. ‘‘సుప్రీంకోర్టుకు కూడా వెళ్లడానికి లేదని కోర్టు తీర్పు చెప్పిందటగా. ముందే నాతో ఇండియా వచ్చి వుంటే.. ఇప్పుడిలా తీర్పు వచ్చేదే కాదు’’ అన్నాడు! ‘‘క్యాష్‌ ఇస్తా. డౌన్‌ పేమెంట్‌. మోయగలిగితే వచ్చి తీసుకెళ్లు. కొత్త నోట్లు. వాసన చూసి తీసుకో. మోదీజీలా ఇరవై లక్షల కోట్లు ఇస్తున్నానని చెప్పి పప్పులు ఉప్పులు ప్యాక్‌ చేసి ఇవ్వడం కాదు. ఫెళపెళలాడే కరెన్సీ’’ అన్నాను.  ‘‘కరెన్సీ వద్దు. విజయ్‌ కావాలి నాకు’’ అన్నాడు! ‘‘విజయ్‌ కూడా కాదు, మెడల్స్‌ కావాలి నీకు. íపీఎం మెడలు, ప్రెసిడెంట్‌ మెడలు.. ఇస్తే ఐడీబీఐ మెడలు, ఎస్‌బీఐ మెడలు కూడా వేసుకుంటావ్‌ నువ్వు’’ అని ఫోన్‌ పెట్టేశాను. సుప్రీంకోర్టు కాకపోతే, మానవ హక్కుల కోర్టు. ఫ్రాన్స్‌కు వెళ్లకుండా ఇండియా వస్తానని ఆశిస్తున్నందుకు కూడా సుమన్‌కి ఒక మెడల్‌ ఏదైనా చేయించి ఇవ్వాలి.

రాహుల్‌ గాంధీకి లైన్‌ కలపమని చెప్పి కొన్ని ఏళ్లు అయినట్లుగా ఉంది. ‘‘ఏమైంది, దొరకట్లేదా?’’ అన్నాను. ‘అయ్యో అద్వానీజీ.. మీకు ఇప్పటికే కనీసం కొన్నిసార్లు చెప్పి ఉంటాను. రాహుల్‌జీ కొన్నాళ్లుగా రఘురామ్‌ రాజన్, అభిజిత్‌ బెనర్జీలతో ఉంటున్నారట’ అన్నాడు నాకు కేటాయించబడిన యువ సహాయకుడు. తొంభై ఏళ్లు పైబడిన వ్యక్తికి తొంభై ఏళ్లు పైబడిన సహాయకుడు మాత్రమే ఉపకరించే సహాయకుడిలా ఉండగలడేమో! అభిజత్‌ బెనర్జీ కోల్‌కతాలో ఉన్నట్లు విన్నాను. రాజన్‌ ఈ మధ్య భోపాల్‌ వెళ్లినట్లున్నాడు. రాహుల్‌ వేయనాడ్‌లో ఉండాలి. అక్కడ లేకపోతే ఢిల్లీలో ఉండాలి. ఈ ముగ్గురూ ఎక్కడ కలుసుకుంటున్నట్లు! లాక్‌డౌన్‌లో గాయపడిన ఎకానమీకి కట్టు కడతానని దూది, గాజుగుడ్డ, టించరు బాటిలు పట్టుకుని కొన్నాళ్లుగా తిరుగుతున్నాడు రాజన్‌. అభిజిత్‌కి ఆర్థికశాస్త్రంలో నోబెల్‌ వచ్చింది కాబట్టి తనూ ఏదో ఒకటి పట్టుకుని తిరగాలి.  వాళ్లిద్దర్నీ పట్టుకున్నట్లున్నాడు రాహుల్‌. లాక్‌డౌన్‌ అని మూత వేసుకుని కూర్చుంటే నెలాఖరు తర్వాత అకౌంట్‌లో తెరిచి చూసుకోడానికి ఏముంటుంది అని మోదీజీ అడగడానికి రాహుల్‌ వాళ్లిద్దరితో ఉంటున్నట్లుంది. అయినా ఉండటమేంటి! అదే అడిగాను నా యువ సహాయకుడిని.  ‘‘జూమ్‌ వీడియోలో ఉంటున్నారట అద్వానీజీ’’ అన్నాడు. మళ్లీ ఒకసారి రాహుల్‌ కోసం ప్రయత్నించమని చెప్పాను. ‘నాకు నిద్ర వచ్చేలోపు ప్రయత్నించు’’ అని కళ్లు మూసుకున్నాను.  ‘‘అద్వానీజీ.. లైన్‌లో రాహుల్‌జీ’’ అన్నాడు యువ సహాయకుడు! నన్ను నిద్రపోనివ్వకూడదనుకుని నేను నిద్రపోయే వరకు వేచి ఉండి అప్పుడు లైన్‌లోకి వచ్చాడా ఏంటి! ఫోన్‌ తీసుకున్నాను.  ‘‘నమస్తే అద్వానీజీ’’ అన్నాడు.  ‘‘నమస్తే రాహుల్‌ బాబు. చక్కగా మాట్లాడుతున్నావు ఈ మధ్య. చక్కగా కూడా కనిపిస్తున్నావు. కుర్తా పైజమా మీదకు ఆ నల్లటి జాకెట్‌ ఉండటం లేదిప్పుడు. రిలీఫ్‌గా ఉంది  నిన్ను అలా చూస్తుంటే..’’ అన్నాను.  రాహుల్‌ నవ్వాడు. ‘‘థ్యాంక్యూ అద్వానీజీ. ఎందుకు కాల్‌ చేయించారు’’ అన్నాడు. ‘‘ఏం లేదు. నేను, జోషి, ఉమ, కల్యాణ్‌.. జూమ్‌లో కలుసుకుంటున్నాం. నువ్వూ కలుస్తావేమోనని’’ అన్నాను.  ‘‘ఓ.. బాబ్రీ కూల్చివేత కేసు! ఆగస్టులోపు తేల్చేయమంది కదా కోర్టు. అయినా అద్వానీజీ.. స్థలం ఎవరిదన్నది తేలిపోయాక, కూల్చిందెవరన్నది మాత్రం తేలిపోకుండా ఉంటుందా?’’ అన్నాడు రాహుల్‌.  ‘‘మంచి మాట చెప్పావు రాహుల్‌ బాబు. జూమ్‌కి కనెక్ట్‌ అవుతావా.. నేను, నువ్వు, జోషి, ఉమ, కల్యాణ్‌ మాట్లాడుకుందాం’’ అన్నాను.  ‘‘అది మీ పర్సనల్‌ విషయం కదా అద్వానీజీ. నేనెందుకు స్క్రీన్‌ పైకి రావడం?’’ అన్నాడు.  ‘‘మా నలుగురిదీ ఒక పర్సనల్‌ విషయం. నాదొక్కటే ఒక పర్సనల్‌ విషయం రాహుల్‌ బాబూ. నీకు చేతులు జోడిస్తే ఫోన్‌లో నీకు కనిపించదు కదా. అందుకే నిన్నూ కలవమని అడుగుతున్నా..’’ అన్నాను. ‘‘అద్వానీజీ!! మీరు నాకు చేతులు జోడించడం ఏమిటి? పెద్దవాళ్లు మీరు’’ అన్నాడు ఆశ్చర్యం కలిసిన గొంతుతో. ‘‘ఆ మాట అనొద్దనే నీకు చేతులు జోడించాలనుకుంటున్నా రాహుల్‌ బాబూ. కరోనా వల్ల ప్రమాదం పెద్దవాళ్లకే గానీ, మిగతా వాళ్లకేమీ భయం లేదని ప్రచారం చెయ్యమని మోదీజీకి చెబుతున్నావు. పెద్దవాళ్లకు కదా ధైర్యం చెప్పాల్సింది’’ అన్నాను.  ‘‘ఓ.. సారీ అద్వానీజీ. ఎకానమీ బతికితే చాలనుకున్నాను. ఈ యాంగిల్‌ నాకు తట్టలేదు’’ అన్నాడు!! -మాధవ్‌ శింగరాజు

కుర్చీకి తగని వ్యక్తిని తెచ్చిపెట్టుకుంటే కుర్చీ ఎంత చిన్నదైనా అది ఆ వ్యక్తికి పెద్దదే అవుతుంది. టాటా కంపెనీలో అసలు చిన్న కుర్చీలే ఉండవు. కుర్చీ ఎత్తుకు ఎదగాలని రోజూ ఆ కుర్చీలో కూర్చుని లేచే వాళ్లకు అనిపించాలి. అప్పుడే వాళ్లూ ఎదుగుతారు. కంపెనీ ఎదుగుతుంది.  సైరస్‌ మిస్త్రీ అలా అనుకోలేదు! చైర్మన్‌గా కుర్చీలో కూర్చున్న రోజే.. ‘కుర్చీ నాకు చిన్నదైపోయింది రతన్‌జీ..’ అని నా క్యాబిన్‌కి వచ్చి కంప్లయింట్‌ చేశాడు! కంప్లయింట్‌ చేస్తూ.. నేను కూర్చొని ఉన్న కుర్చీ వైపు చూశాడు.  ‘నీ కుర్చీ నీకు చిన్నదైందని నువ్వు అనుకున్నా, నా కుర్చీ నీకేమీ పెద్దదవదు మిస్త్రీ.. ఏం చేద్దాం?’’ అన్నాను.  ‘కూర్చోడానికి కుర్చీ సరిపోనప్పుడు, కనీసం కాళ్లు చాపుకుని కూర్చోడానికి కాళ్ల దగ్గర ఇంకో కుర్చీ వేసుకునే ఏర్పాటైనా ఉండాలి రతన్‌జీ. అయితే నేను కాళ్లు చాపుకుని కూర్చోవాలని అనుకుంటున్న వైపు మీ క్యాబిన్‌ ఉంది. అది మీకు గౌరవం కాదు. పైగా టాటా కంపెనీలో నేను గౌరవించే ఏకైక వ్యక్తి మీరు’ అన్నాడు! మిస్త్రీ ఏమంటున్నాడో అర్థమైంది. నన్నిక ఆఫీస్‌కి రావద్దంటున్నాడు! పాత చైర్మన్‌ కళ్లముందే కనిపిస్తుంటే.. కొత్త చైర్మన్‌ని ఆఫీస్‌లో ఎవరు చూస్తారు అని హెచ్‌ఆర్‌ మేనేజర్‌ రాజన్‌తో అన్నాడని కూడా తెలిసింది.   ‘‘నేను గౌరవం ఇచ్చే మనిషినే కానీ, తిరిగి గౌరవం కోరుకునే మనిషిని కాదు మిస్త్రీ. మీరు మీ కాళ్లను ఎటువైపు పెట్టుకునైనా కూర్చోడానికి ఒక కుర్చీని తెప్పించుకునే ఏర్పాట్లను మీరు నిరభ్యంతరంగా చేయించుకోవచ్చు’ అని చెప్పాను.  అతడు వెళ్లిపోయిన కొద్ది సేపటికి హెచ్‌ ఆర్‌ మేనేజర్‌ నా క్యాబిన్‌లోకి వచ్చారు. ‘కూర్చోండి రాజన్‌’ అన్నాను.  ‘మిమ్మల్నో విషయం అడగడానికి వచ్చాను రతన్‌జీ. ఆ విషయాన్ని నేను నిలబడి కూడా అడగ్గలను’ అన్నాడు.  ‘అడగండి రాజన్‌జీ’ అన్నాను. ‘రతన్‌జీ.. సెక్షన్‌ హెడ్‌లంతా కొత్తగా కనిపిస్తున్నారు. వాళ్లెవరూ నేను రిక్రూట్‌ చేసినవాళ్లు కాదు. రోజూ మధ్యాహ్నం క్యాంటీన్‌లో కూడా వాళ్లు కనిపిస్తున్నారు. ‘ఎక్స్‌క్యూజ్‌ మీ.. మీరెవరో నేను తెలుసుకోవచ్చా?’ అని వాళ్లలో ఒక వ్యక్తి దగ్గరకు వెళ్లి ఫ్రెండ్లీగా అడిగాను. ‘మిస్త్రీ ఎవరో మీకు తెలుసా?’ అని ఆ వ్యక్తీ నన్ను ఫ్రెండ్లీగా అడిగాడు’ అన్నారు రాజన్‌. ‘అవునా!’ అన్నాను.  ‘వాళ్లెవరో నాకు మాత్రమే తెలియదా, మీక్కూడా తెలియదా అని అడగడానికే మీ దగ్గరికి వచ్చాను రతన్‌జీ’ అన్నాడు.  ‘ఇద్దరికీ తెలియదంటే.. మిస్త్రీకి తెలిసే ఉంటుంది’ అని నవ్వాను. వెళ్లిపోయాడు. వెళ్లిన కొద్ది సేపటికే మళ్లీ వచ్చాడు! ‘ఏంటి రాజన్‌!’ అన్నాను.  ‘నా కుర్చీలో పద్మనాభన్‌ అనే వ్యక్తి కూర్చొని ఉన్నాడు రతన్‌జీ. ‘ఎవరు మీరు?’ అని నేను అడిగేలోపే, ‘అడక్కుండా లోపలికి వచ్చేయడమేనా! ఇదేమైనా రతన్‌ టాటా క్యాబిన్‌ అనుకున్నావా? హెచ్‌ ఆర్‌ మేనేజర్‌ క్యాబిన్‌..’ అని, బెల్‌ కొట్టి నన్ను బయటికి పంపించాడు’ అని చెప్పాడు రాజన్‌! నాలుగేళ్లు కుర్చీలో ఉన్నాడు మిస్త్రీ. ఆ నాలుగేళ్లూ టాటా కంపెనీ అతడి కాళ్ల కింది కుర్చీలానే ఉండిపోయింది. ‘రతన్‌జీ.. అతడిని చైర్మన్‌ని చేసి మీరు పెద్ద తప్పు చేశారు’ అన్నారు కంపెనీ స్టాఫ్‌. అలా అన్న రోజే మిస్త్రీని బయటికి çపంపించాను. ‘పంపడం కుదరదు’ అని కంపెనీ ‘లా’ నుంచి ఆర్డర్స్‌ తెచ్చుకున్నాడు మిస్త్రీ.  కుర్చీ కన్నా చిన్నవాళ్లే కుర్చీ కోసం పోరాటాలు చేయగలరు. మిస్త్రీ మూడేళ్లు పోరాడాడు. కుర్చీ గౌరవం కాపాడేందుకు టాటా మాత్రం పోరాడకుండా ఉంటుందా? 

మంచి మాట చెప్పడానికి లేనప్పుడు మంచి స్థానంలో ఉండి వ్యర్థమనిపిస్తుంది. ‘ పిల్లల్ని చదువుకోనివ్వండి. వాళ్ల హాస్టళ్లలోకి వెళ్లి పాలిటిక్స్‌ ప్లే చెయ్యకండి’ అని మంచి చెప్పినందుకు..‘ఆర్మీ చీఫ్‌ మంచి చెప్పడం ఏంటని’ రెండు రోజులుగా దేశంలో మంచి–చెడు, భారత్‌–పాక్, హిందూ–ముస్లిం అని డివైడ్‌ టాక్‌ నడుస్తోంది! దేశం ఒక్కటే, దేశంలోని మనుషులంతా ఒక్కటే అని మళ్లీ నాచేత మంచి చెప్పించుకునేంత వరకు ఈ నాయకులు ఆగేలా లేరు.  మంచి చెప్పేవాళ్లు లేకపోతే మంచి చెయ్యడానికి ఆర్మీ దిగవలసి వస్తుంది. ఒకేసారి మంచి చెయ్యడానికి దిగకుండా, మొదటే మంచి చెబితే మంచికి దిగే అవసరం ఉండదని చెప్పడం మంచి ప్రయత్నమే కదా!  అయినా నేనెందుకు మంచి మాట్లాడానో నాకు గుర్తుకు రావడం లేదు. నా చేత మంచిని మాట్లాడించిన వాళ్లెవరో కూడా గుర్తు లేదు. ఏదో హెల్త్‌ ప్రోగ్రామ్‌కి పిలిస్తే వెళ్లాను. బాగా గుర్తు చేసుకుంటే అక్కడ నేను మాట్లాడిన రెండు మంచి మాటలు మాత్రం గుర్తుకొస్తున్నాయి. నాయకుడంటే ఎలా ఉండాలో చెప్పాను. నాయకుడు ముందు నడవాలనో, వెనకుండి ముందుకు నడిపించాలనో చెప్పాను. అంత వరకే!  ఇంటికొచ్చి టీవీ చూసుకుంటే.. నేను వెళ్లిన హెల్త్‌ ప్రోగ్రామ్‌ రావడం లేదు. హెల్త్‌ ప్రోగ్రామ్‌లో నేను మాట్లాడిన మంచి మాటలు రావడం లేదు. యోగేంద్ర యాదవ్‌ అనే ఆయన టెలికాస్ట్‌ అవుతున్నాడు! ‘ఆయన అన్నది నిజమే’ అంటున్నాడు. ‘మోదీని దృష్టిలో పెట్టుకునే ఆయన ఆ మాట అన్నాడు’ అంటున్నాడు. ఎవరీయన అని చూశాను. ‘హక్కుల కార్యకర్త’ అని పేరు కింద వేస్తున్నారు. ‘ఆయన’ అని ఆయన అంటున్నది నా గురించే!  దిగ్విజయ్‌ సింగ్, అసదుద్దీన్‌ ఒవైసీ, బ్రిజేష్‌ కాలప్ప.. ఇంకా ఎవరెవరో స్క్రీన్‌ మీదకు వచ్చిపోతున్నారు. కాలప్ప పేరు వినగానే నాకు జనరల్‌ కరియప్ప గుర్తుకొచ్చారు. ఇండియన్‌ ఆర్మీ ఫస్ట్‌ జనరల్‌ ఆయన. కరియప్ప కూడా డ్యూటీలో ఉండగా మంచి మాట్లాడే ఉంటారు. అప్పుడిన్ని పేపర్లు, ఇన్ని టీవీ చానళ్లు, ఇన్ని ప్రతిపక్షాల లేవు కాబట్టి ఆయన మంచి మాటలు రంగు మారకుండా మంచి మాటలుగానే ప్రజల్లోకి వెళ్లి ఉంటాయి.  ఈ కాలప్ప ఎవరా అని చూశాను. కాంగ్రెస్‌ స్పోక్స్‌పర్సన్‌! ‘పౌరసత్వ చట్టం గురించి రావత్‌ని మాట్లాడనిస్తే, చట్టాన్ని తీసుకెళ్లి ఆయన చేతుల్లో పెట్టినట్లే’ అంటున్నాడు! ఒవైసీ కూడా వేలు పైకెత్తాడు. ‘నిన్ను నువ్వు తెలుసుకో’ అంటున్నాడు. అంటే నన్ను హద్దుల్లో ఉండమని! ఆయనకెప్పుడూ హద్దుల గొడవే! దిగ్విజయ్‌ కూడా ఏదో అన్నాడు కానీ, ఏదో ఒకటి అనకపోతే బాగుండదన్నట్లుగా అన్నాడు.  ‘పర్స్‌ జాగ్రత్త’ అని అకౌంటెంట్‌ జనరల్‌  చెబితే తప్పు లేదు, ‘పాలన జాగ్రత్త’ అని అటార్నీ జనరల్‌ చెబితే తప్పు లేదు, ‘విద్యార్థులు జాగ్రత్త’ అని ఆర్మీ జనరల్‌ చెబితే తప్పయిందా!  నేనైనా నాయకులు ఎలా ఉండాలో చెప్పకుండా, ప్రజలు ఎలా ఉండాలో చెప్పి ఉండాల్సింది. ఆ తేడాను నాయకులు అర్థం చేసుకునేలోపు నా రిటైర్మెంట్‌ వచ్చేసేది. అప్పుడీ ఒవైసీకి, కాలప్పకీ మాట్లాడ్డానికి ఏమీ దొరక్కపోయేది.  డిసెంబర్‌ 31న నా రిటైర్మెంట్‌. కొత్తగా పెట్టిన ‘చీఫ్‌ ఆఫ్‌ డిఫెన్స్‌ స్టాఫ్‌’ పోస్టులోకి నన్ను తీసుకోవడం కోసం మోదీకి అనుకూలంగా మాట్లాడానని వీళ్ల అనుమానం. పైకి మాట్లాడేవారికి మోదీ ఎప్పుడూ పవర్‌ ఇవ్వలేదు. నేనూ అంతే. పవర్‌ కోసం పైకి మాట్లాడకుండా ఉన్నదెప్పుడూ లేదు. పవర్‌ రావడం, పవర్‌లో ఉండటం, పవర్‌ పోవడం.. వీటి గురించి పవర్‌ఫుల్‌ మనుషులెప్పుడూ పట్టించుకోరు.  -మాధవ్‌ శింగరాజు

మాట్లాడే భాష వినబుద్ధి అవదు. మాట్లాడలేని భాషను వదలబుద్ధి కాదు. భాషల్లోని వైరుధ్యమా లేక ఇది మనుషుల్లోని వైపరీత్యమా!  పార్లమెంటు ప్రాంగణంలో తటాలున కొందరు ఎదురుపడి  ‘నమస్కారమండీ వెంకయ్యనాయుడు గారూ.. బాగున్నారా’ అని పలకరిస్తుంటారు. మందంగా నవ్వుతాను. ‘బాగున్నాను’ అని చెప్పడం అది. దేవుడు మనిషికి మందస్మితం పెట్టడం మంచిదైంది. మాట్లాడే ఓపిక లేనపుడు, మాట్లాడే ఆసక్తి లేనప్పుడు యూజ్‌ఫుల్‌గా ఉంటుంది.   ‘హాయ్‌.. వెంకీ, హవ్యూ’ అని వెళ్లిపోతుంటారు కొందరు. అది నాకు సుఖంగా, సౌఖ్యంగా ఉంటుంది. పొడవాటి కుశలపు పలకరింపు షార్ట్‌ కట్‌లోకి అనువాదం అవడం వల్ల లభ్యమైన సుఖసౌఖ్యాలు కావచ్చవి. లేదా, నేను బదులు చెప్పే భారాన్ని వాళ్లు నాపై పెట్టి నేను ఆ బరువును వాళ్ల కళ్లెదుటే దించుకునే వరకు అక్కడే ఎదురుచూడకుండా వాళ్ల మానాన వాళ్లు వెళ్లిపోవడం వల్ల కావచ్చు.  రాని భాష రాహుల్‌గాంధీని కూడా మంచి వక్తను చేస్తుంది! టీవీ మ్యూట్‌లో ఉండగా చూశాను. మలప్పురంలో ఏదో మాట్లాడుతున్నాడు. ఇక్కడ పార్లమెంటు సమావేశాలు జరుగుతుంటే అక్కడ కేరళలో ఏం పని! రాహుల్‌ ఒక్కో మాటకు జనం హర్షధ్వానాలు చేస్తున్నారు! అంతగా ఏం మాట్లాడుతున్నాడా అని మ్యూట్‌ని తీసి చూశాను. రాహుల్‌ వేదికను అలంకరించి ఇంగ్లిష్‌లో మాట్లాడుతుంటే  పక్కనే ఒక విద్యార్థిని నిలబడి ట్రాన్స్‌లేట్‌ చేసి చెప్తోంది. ‘నౌ’ అని రాహుల్‌ అంటే.. ‘ఇప్పో’ అని ఆ అమ్మాయి, ‘ఫస్ట్‌ ఆఫ్‌ ఆల్‌’ అని రాహుల్‌ అంటే.. ‘ఒన్నామటై’ అని ఆ అమ్మాయి. ఏదో స్కూల్‌ కార్యక్రమం. చీఫ్‌గెస్ట్‌గా వెళ్లినట్లున్నాడు. అ అమ్మాయి కారణంగా ఇంగ్లిష్‌ వినసొంపుగా మలయాళంలోకి తర్జుమా అయి అక్కడ ఉన్నవాళ్లందరి చేతా చప్పట్లు కొట్టిస్తోంది.  శుక్రవారం రాజ్యసభలో సరోజినీ హేంబ్రమ్‌ తన సొంత సంతాలీ భాషలో మాట్లాడినప్పుడు కూడా.. ఆ స్కూల్‌ అమ్మాయి మలయాళం మాట్లాడుతున్నట్లే ఉంది వినబుద్ధయ్యేలా. సభలో అంతా చప్పట్లు. రాజ్యసభలో మునుపెవరూ వినని భాష!  రఘునాథ్‌ ముర్ము అనే ఆయన ఆ భాషకు లిపిని కనిపెట్టారని, ఆయనకు భారతరత్న ఇవ్వాలని సరోజినీ హేంబ్రమ్‌ డిమాండ్‌. జేఎన్‌యూలో పీహెచ్‌డీ చేస్తున్న అమ్మాయిని రాజ్యసభలో రెడీగా కూర్చోబెట్టి సంతాలీని అక్కడికక్కడ హిందీలోకి ట్రాన్స్‌లేట్‌ చేయించుకుంటే ఇవన్నీ తెలిశాయి. ‘‘ప్రతి సమావేశంలోనూ ఇవన్నీ చెప్పడానికి ట్రైచేస్తున్నాను నాయుడూజీ’’ అన్నారు సరోజిని.. జీరో అవర్‌ ముగిశాక.  ‘‘అవును ఒకసారి సభ ఎడ్జార్న్‌ అయింది. ఒకసారి డిస్కషన్‌కి టైమ్‌ తక్కువైంది కదా’’ అన్నాను.  ‘‘ఈ సమావేశాలు కాదు నాయుడూజీ. నేను రాజ్యసభ సభ్యురాలిని అయినప్పటి నుంచీ ట్రై చేస్తున్నాను. ఇంకో ఏడాదికి నా టెర్మ్‌ అయిపోతుంది. నా భాషలో నేనిక ఎప్పటికీ మాట్లాడలేనేమో అనుకున్నాను. మీరు మాట్లాడనిచ్చారు’’ అన్నారు సరోజిని నాకు ధన్యవాదాలు తెలుపుతూ.  ‘‘నేను మాట్లాడనిచ్చేదేముందీ సరోజినీజీ. మీ భాషను మీరు మాట్లాడకుండా మిమ్మల్ని ఎవరు ఆపగలరు.. రాజ్యసభలోనైనా, లోక్‌సభలోనైనా, ఒరిస్సాలోనైనా, ఓవర్సీస్‌లోనైనా..’’ అన్నాను.  ‘‘మాట్లాడేవాళ్లు లేకపోతే కాదు నాయుడూజీ, వినేవాళ్లు లేకపోతే ఏ భాషైనా చచ్చిపోతుంది’’ అన్నారు సరోజినీ.  కరెక్ట్‌ అనిపించింది. ‘‘బాగా చెప్పారు అనే మాటను మీ సంతాలీ భాషలో ఏమంటారు సరోజినీజీ’’ అని అడిగాను. - మాధవ్‌ శింగరాజు 

‘‘పులి ప్రెసిడెంట్‌ రూల్‌కి భయపడదు అమిత్‌జీ. అదిగో పులి అంటారు కానీ, అడుగో ప్రెసిడెంట్‌ అని ఎవరూ అనరు’’ అన్నాడు ఉద్ధవ్‌ ఠాక్రే సడన్‌గా ఫోన్‌ చేసి.  ‘‘నేను అమిత్‌షాని ఉద్ధవ్‌’’ అన్నాను.  ‘‘బిడ్డకు పాలిచ్చి వస్తానని ఆవు పులికి ప్రామిస్‌ చేసింది కానీ, బిడ్డకు పాలిచ్చి వచ్చే వరకు నిన్నేమీ చెయ్యను పో అని పులి ఆవుకు ప్రామిస్‌ చెయ్యలేదు అమిత్‌జీ’’ అన్నాడు!  ‘‘నేను అమిత్‌షాని ఉద్ధవ్‌’’ అన్నాను.  ‘‘నేను మిమ్మల్ని అమిత్‌జీ అంటున్నానంటే మీరు అమిత్‌షా అని తెలిసే మాట్లాడు తున్నానని అర్థం అమిత్‌జీ. మీతో మాట్లాడుతున్నది ఉద్ధవ్‌ ఠాక్రేనేనా అని మీకు తెలుసుకోవాలని ఉంటే మాత్రం చెప్పండి. ‘నేను ఉద్ధవ్‌ ఠాక్రేని మాట్లాడుతున్నాను’ అని చెప్పి మీతో మాట్లాడ తాను’’ అన్నాడు! బాగా ప్రశాంతంగా ఉన్నట్లున్నాడు! ‘‘పులి ప్రశాంతంగా ఉంటే పులిగా దానిని గుర్తు పట్టడం కష్టం ఉద్ధవ్‌’’ అన్నాను. ‘‘అర్థం కాలేదు అమిత్‌జీ!’’ అన్నాడు. ‘‘పులెప్పుడూ పులుల గురించి మాట్లాడదు ఉద్ధవ్‌. మనుషులే పులుల గురించి మాట్లాడ తారు. అందుకే కన్‌ఫ్యూజ్‌ అయ్యాను.. మాట్లాడుతున్నది మీరేనా అని’’ అన్నాను.  ‘‘అమిత్‌జీ.. ఈ పులి.. పులుల గురించి ఎందుకు మాట్లాడవలసి వచ్చిందంటే.. మనుషులు పులిని పట్టించుకోవడం మానేశారు! అది నేను నమ్మలేకపోతున్నాను. ఎన్నికల ముందు ఒక మనిషి పులి ఇంటికి వచ్చాడు. ‘పులీ పులీ.. ఎన్నికలయ్యాక అడవిని కొన్నాళ్లు నువ్వు పాలించు, కొన్నాళ్లు నేను పాలిస్తా’ అన్నాడు. పోనీలే పాపం.. మనిషి కదా, ఆశలు ఉంటాయి కదా అని ‘సరే’ అన్నాను. ఎన్నికలయ్యాక ఇప్పుడు.. ‘నేనొక్కడినే పాలిస్తా. నువ్వు నీ బిడ్డకు పాలివ్వడానికి వెళ్లు. బిడ్డకు పాలిచ్చి మళ్లీ రానక్కర్లేదు’ అని పులికే అభయం ఇస్తున్నాడు. ‘పులేంటి, బిడ్డకు పాలివ్వడం ఏంటి?’ అని అడిగాను. ‘ఇంకేం మాట్లాడకు. ప్రెసిడెంట్‌ వచ్చాడంటే నీకూ ఉండదు, నాకూ ఉండదు. అడవి ప్రెసిడెంట్‌ది అయిపోతుంది’ అని బ్లాక్‌మెయిల్‌ చేస్తున్నాడు’’ అన్నాడు ఉద్ధవ్‌.  అతడు చెప్పిన కథలో, చెప్పకూడదనుకున్న నీతి ఏమిటో నాకు అర్థమైంది. ‘నా కొడుకు సి.ఎం. కాకుండా వేరెవరైనా సి.ఎం. ఎలా అవుతారో నేనూ చూస్తాను’ అని అంటున్నాడు!  ‘‘అమిత్‌జీ.. ఈరోజు పేపర్‌ చూశారా? నాలుగు దశాబ్దాల తర్వాత తొలిసారి మరాఠ్వాడా ప్రాంతంలో పెద్ద పులి జాడ కనిపించిందట! పొలాల్ని, పెన్‌గంగా నదినీ దాటేసింది. ఐదు నెలల్లో రెండు వందల మైళ్లు ప్రయాణించింది! పార్ట్‌నర్‌ కోసం, కొత్త ప్లేస్‌ కోసం పులులు మైళ్లకు మైళ్లు నడుస్తాయట. సి1 అని పేరు పెట్టారు ఆ పులికి. నన్నడిగితే ఆదిత్యా ఠాక్రే అని పెట్టమని చెప్పేవాడిని. పేరుకు తగ్గ పులిలా ఉండేది’’ అన్నాడు ఉద్ధవ్‌.  పుత్రోత్సాహం పీక్స్‌కి వెళ్లినట్లుంది! ‘‘పులి కొత్త ప్లేస్‌ వెతుక్కుంటూ వెళ్లే మాట నిజమే ఉద్ధవ్‌. అయితే ఫలానా కొత్త ప్లేస్‌ మాత్రమే కావాలని వెతుక్కుంటూ వెళ్లదు. ముఖ్యమంత్రి ప్లేసా, ఉప ముఖ్యమంత్రి ప్లేసా అని పులి చూసుకోదు’’ అన్నాను.  ఉద్ధవ్‌ ఏమీ మాట్లాడలేదు.  ‘‘పులి పార్ట్‌నర్‌ని వెతుక్కుంటూ వెళ్లే మాట కూడా నిజమే ఉద్ధవ్‌. అలాగని పులులు కాని వాటిని పులి పార్ట్‌నర్స్‌గా చేర్చుకోదు. ఎన్సీపీకి, కాంగ్రెస్‌కి ఉన్నవి పులిచారలే తప్ప, అవి పులులు కావు’’ అన్నాను.  ఉద్ధవ్‌ ఏమీ మాట్లాడలేదు. ఫోన్‌ కట్‌ అయిందేమో చూశాను. లైన్‌ లోనే ఉన్నాడు! కానీ మాట్లాడ్డం లేదు. ‘హలో ఉద్ధవ్‌!’ అన్నాను. నో రెస్పాన్స్‌! ఉలిక్కిపడ్డాను. పులి కంటే పులిజాడ ఎక్కువ భయపెడుతుంది.  -మాధవ్‌ శింగరాజు

ఇంట్లోంచి బయటికి వెళుతుంటే బయటి నుంచి ఇంట్లోకి వస్తూ కనిపించాడు ముంబై పోలీస్‌ కమిషనర్‌. ‘‘సంజయ్‌ బార్వే!’’ అన్నాను. అవునన్నట్లుగా తల ఊపి, ‘‘పవార్‌జీ మీరు నన్ను సంజయ్‌ బార్వేగా గుర్తించడం అన్నది ఈ మధ్యాహ్నం నాకెంతో సంతోషాన్నిచ్చిన విషయంగా నాకెప్పటికీ గుర్తుండిపోతుంది’’ అన్నాడు.  ‘‘చెప్పు బార్వే.. ఇంట్లోంచి నేను పూర్తిగా బయటికి వచ్చాక నన్ను అరెస్ట్‌ చేస్తావా? నేనింకా ఇంట్లోనే ఉండగానే నువ్వే ఇంటి లోపలికి వచ్చి నన్ను అరెస్టు చేస్తావా? ఏది గొప్పగా ఉంటుంది నీకు, మీ డిపార్ట్‌మెంట్‌కీ?’’ అని అడిగాను.  పెద్దగా నవ్వాడు బార్వే.  ‘‘పవార్‌జీ.. నేనిప్పుడు లోపలికి వచ్చి మిమ్మల్ని అరెస్ట్‌ చేసినా, మీరు బయటికి వచ్చే వరకు ఆగి అప్పుడు అరెస్ట్‌ చేసినా అది మీకే గొప్ప అవుతుంది కానీ.. నాకు, మా డిపార్ట్‌మెంటుకు గొప్ప అవదు. పవార్‌జీ..  మొదట మీకొక విషయం చెప్పడానికి మీరు నన్ను అనుమతించాలి.  నేను పోలీస్‌ డిపార్ట్‌మెంట్‌ నుంచి వచ్చాను. ఎన్‌ఫోర్స్‌ మెంట్‌ డైరెక్టరేట్‌ నుంచి కాదు’’ అన్నాడు. నవ్వాను. ‘‘అయితే చెప్పు బార్వే, మహారాష్ట్ర ఎన్నికలయ్యే వరకు మహారాష్ట్రలోని ఏ ఒక్క ప్రాంతానికీ నేను కదిలే వీలు లేకుండా చేసే ఆలోచన ఏదైనా మీ ముఖ్యమంత్రి మనసులో ఉండి, ఆ ఆలోచనను చక్కగా అమలు పరిచే విషయమై  నా సహకారాన్ని కోరేందుకు వచ్చావా?’’ అని అడిగాను.  ‘‘మిమ్మల్ని కదలకుండా చెయ్యడానికో, మిమ్మల్ని కదలకుండా చేసేందుకు ఏవైనా ఐడియాలుంటే చెప్పమని మిమ్మల్నే అడగడానికో నేనిప్పుడు రాలేదు పవార్‌జీ. మీ చేత ఒట్టు వేయించుకోడానికి వచ్చాను’’ అన్నాడు! ‘‘ఒట్టు దేనికి బార్వే’’ అన్నాను. ‘‘మీకై మీరుగా ఎప్పటికీ ఎన్‌ఫోర్స్‌మెంట్‌ కార్యాలయం మెట్లెక్కి వెళ్లి అరెస్ట్‌ కానని నా మీద ఒట్టు వెయ్యాలి పవార్‌జీ’’ అన్నాడు!  ‘‘కానీ.. వాళ్లు నన్ను పిలవాలని అనుకుంటున్నారన్న సంగతి తెలిసి కూడా వాళ్లు నన్ను పిలిచేవరకు నేను ఆగగలనని మీరంతా ఎందుకు అనుకుంటారు బార్వే. నేను బీజేపీ మనిషిని కానంత మాత్రాన నాక్కొన్ని ఎథిక్స్‌ ఉండకూడదా?!’’ అన్నాను.   ‘‘కానీ పవార్‌జీ.. మీరు ఎథిక్స్‌ కోసం అరెస్ట్‌ అయిన మరుక్షణం ముంబై తన ఎథిక్స్‌ అన్నింటినీ వదిలేస్తుంది. ఇరవై ఐదు వేల కోట్ల రూపాయల బ్యాంకు స్కామ్‌లో మీ పేరు వినిపించడం కన్నా, ఇరవై ఐదు వేల కోట్ల రూపాయల బ్యాంకు స్కామ్‌లో మీరు అరెస్ట్‌ అవడం పెద్ద విషయం. వెంటనే శాంతిభద్రతలు దెబ్బతింటాయి. వెంటనే ఈ మహానగరం వెంటిలేటర్‌ మీదకు వెళ్లిపోతుంది’’ అన్నాడు బార్వే. అని ఊరుకోలేదు. ఒట్టు వెయ్యాల్సిందే అన్నట్లు చెయ్యి చాచాడు.  ‘‘బార్వే..  అజిత్‌ పవార్‌ ఎవరో నీకు తెలిసే ఉంటుంది. మా పార్టీ ఎమ్మెల్యే. ఎందుకు రాజీనామా చేశాడో తెలుసా? స్కామ్‌లో తన పేరు ఉన్నందుకు కాదు. నా పేరు కూడా ఉన్నందుకు! అన్న కొడుకు. హర్ట్‌ అవడా మరి. అతడు హర్ట్‌ అవడం అతyì  ఎథిక్‌. నేను అరెస్ట్‌ అవాలనుకోవడం నా ఎథిక్‌’’ అన్నాను ఒట్టేయకుండా.  వెయ్యాల్సిందే అన్నట్లు నిలుచున్నాడు.    ‘‘అయితే నువ్వూ నాకొక ఒట్టు వెయ్యాలి బార్వే’’ అన్నాను.  ‘‘మీరు ఈ ఒట్టేస్తే నేను ఏ ఒటై్టనా వేస్తాను పవార్‌జీ’’ అన్నాడు.  ‘‘అరెస్ట్‌ అవను అని నేను ఇక్కడ ఒట్టేశాక, ఎన్‌ఫోర్స్‌మెంట్‌ డైరెక్టరేట్‌కి వెళ్లి ‘అరెస్టు చేయం’ అని నువ్వు అక్కడ ఒట్టేయించు కోకూడదు. అలాగని ఒట్టేయ్‌’’ అన్నాను.

కుమారస్వామి వచ్చి కూర్చున్నాడు. ‘‘నేనిక కూర్చోలేను నాన్నగారూ’’ అన్నాడు.  ‘‘ఇప్పుడైనా నువ్వు కూర్చొని ఉన్నావని ఎందుకు అనుకుంటున్నావు?’’ అన్నాను. చప్పున కన్నీళ్లు పెట్టుకున్నాడు. కుమారస్వామి చాలా సెన్సిటివ్‌. ఏదీ ఆపుకోలేడు. కన్నీళ్లను అసలే ఆపుకోలేడు. అభినందన సభల్లో చేతికి అందిన పుష్పగుచ్ఛం కూడా అతడిని ఏడిపిస్తుంది. అంత మృదు హృదయుడు సీఎంగా నిలబడగలిగాడంటే, అదీ కాంగ్రెస్‌ సపోర్ట్‌తో ఒక ఏడాది కాలాన్నయినా పూర్తి చేశాడంటే గొప్ప సంగతే.’’ ‘‘కళ్లు తుడుచుకో కుమార స్వామి’’ అన్నాను.  తుడుచుకోలేదు. తుడుచుకుని మాత్రం చేసేదేముంది అన్నట్లు ఉండిపోయాడు.  ‘‘ఈ కలివిడి ప్రభుత్వాలు ఇలాగే ఏడుస్తాయి కుమారస్వామీ’’ అన్నాను. చివ్వున తలెత్తి, నా కళ్లలోకి చూశాడు! ‘‘నన్నంటున్నారా, ప్రభుత్వాలను అంటున్నారా లేక ప్రభుత్వాలను అడ్డు పెట్టి నన్ను అంటున్నారా నాన్నగారూ..’’ అన్నాడు ఉద్వేగంగా.  ‘‘ఏమన్నాను కుమారస్వామి?’’ అన్నాను.  ‘‘అదే నాన్నగారూ.. ‘ఇలాగే ఏడుస్తాయి’ అన్నారు కదా. ఆ ఏడుస్తున్నది ఎవరూ అని’’ అన్నాడు. ‘‘ఛ.. ఛ.. కుమారస్వామి. మనమెందుకు ఏడుస్తాం. సంకీర్ణ ప్రభుత్వాలను అంటున్నాను నేను’’ అన్నాను. ‘‘అయినా సరే, నేనిక కూర్చోలేను నాన్నగారు. సిద్ధరామయ్య నాకు మినిమం రెస్పెక్ట్‌ కూడా ఇవ్వడం లేదు’’ అన్నాడు.  ‘‘సిద్ధరామయ్య రెస్పెక్ట్‌ ఇస్తున్నంత కాలం కూర్చొని, సిద్ధరామయ్య రెస్పెక్ట్‌ ఇవ్వడం లేదు కనుక లేచి వెళతాను అంటే దానర్థం మన మీద మనకు రెస్పెక్ట్‌ లేదని కుమారస్వామీ..’’ అన్నాను. నివ్వెరపోయి చూశాడు. ‘‘మినిమం రెస్పెక్ట్‌ కూడా ఇవ్వని సిద్ధరామయ్యను కదా నాన్నగారూ మీరు అనవలసింది. మినిమం రెస్పెక్ట్‌ను కోరుకుంటున్న నన్ను అంటున్నారేమిటి?’’ అన్నాడు.  ‘‘సిద్ధరామయ్య ఎవరు?’’ అన్నాను.  ‘‘అర్థమయింది నాన్నగారూ. సిద్ధరామయ్య ఎవరు అన్నట్లుగానో, సిద్ధరామయ్య ఎవరైతే నాకేంటి అన్నట్లుగానో ఉండమనేగా మీరు చెబుతున్నారు’’ అన్నాడు! కొంచెం కొంచెం తేరుకుంటున్నట్లుగా ఉన్నాడు. నా మాట అర్థమౌతోంది.  ‘‘సిద్ధరామయ్యకు డెబ్బై తొమ్మిది సీట్లు, నీకు ముప్పై ఏడు సీట్లు ఉండొచ్చు కుమారస్వామీ. అలాగని సిద్ధరామయ్య ఎవరో నీకు తెలిసి ఉండాల్సిన పని లేదు. సొంతకాళ్లపై నిలబడే బలం లేక, నువ్వు సిద్ధరామయ్య చేతులపై కూర్చొని ఉండొచ్చు. అలాగని కూడా సిద్ధరామయ్య ఎవరో నీకు తెలిసి ఉండాల్సిన పని లేదు. ‘నువ్వెవరో నాకు తెలియదు’ అన్నట్లుంటేనే.. ‘నేనెవరో మీకు తెలుసు కదండీ’ అని చెప్పుకోడానికి వస్తారు ఎవరైనా. ఏమంటున్నాడూ.. కూలగొట్టేస్తానంటున్నాడా గవర్నమెంటుని! కూలగొట్టుకోనివ్వు’’ అన్నాను.  ‘‘అది కాదు నాన్నగారూ నా ఆవేదన.. మనతో పొత్తు పెట్టుకుంటే వాళ్ల పార్టీకి నష్టం జరుగుతోందని రాహుల్‌తో అంటున్నాడట. మనం అంత హీనం అయిపోయామా!’’ అన్నాడు.  ‘‘పట్టించుకోకు’’ అన్నాను. ‘‘ఎందుకు పట్టించుకోకూడదు నాన్నగారూ?’’ అన్నాడు. ‘‘కాంగ్రెస్‌ పార్టీకి ఒకరు నష్టం చేయడమేంటి కుమారస్వామీ? వాళ్లకు ప్రెసిడెంట్‌ లేకపోతే కదా!!’’ అన్నాను. అప్పుడు కళ్లు తుడుచుకున్నాడు. జూలైతో జేడీఎస్‌కి ఇరవై ఏళ్లు నిండుతాయి. కుమారస్వామిని జాతీయ అధ్యక్షుడిని చేస్తేనన్నా కాస్త కుదుట పడతాడేమో చూడాలి.

డ్రాయింగ్‌ రూమ్‌లో నేను, నా బుక్స్‌ ఉన్నాం. నవ్వుకున్నాను. వచ్చి వెళ్లిన వాళ్లలో ఒకరు అడిగిన మాట గుర్తొచ్చి మళ్లీ వచ్చిన నవ్వు అది! ‘‘మీకెలా కుదురుతుంది సోనియాజీ ఇన్ని బుక్స్‌ చదవడానికి’’ అని ఆయన ప్రశ్న. ‘‘అవన్నీ భారత పార్లమెంటు సంప్రదాయాలను తెలియజెప్పే పుస్తకాలు. ఎన్నిసార్లు చదివినా మళ్లీ మళ్లీ చదివించే ఆకర్షణ శక్తి ఏదో ఆ పుస్తకాల్లో ఉంది’’ అన్నాను.  ‘‘గ్రేట్‌ సోనియాజీ.. పార్లమెంట్‌ సెషన్స్‌లో మీరెప్పుడూ పార్లమెంటు సంప్రదాయాలను గౌరవిస్తూ కనిపించేవారు. ఒక ఎంపీకి ఇదెలా సాధ్యమా అని మిమ్మల్ని చూసి ఆశ్చర్యపడుతుండేవాడిని. మీరు కనుక అనుమతిస్తే, మీ బుక్‌ ర్యాక్‌ లోంచి ఎంపిక చేసిన ఒక పుస్తకాన్ని పార్లమెంటు సమావేశాల ప్రారంభానికి ముందే ఎంపీలందరి చేతా చదివించాలన్న ఆలోచన నాలో కలుగుతోంది’’ అన్నారు ఆయన! నవ్వాను. ‘‘మీరు పార్లమెంటరీ వ్యవహారాల శాఖ మంత్రి అని గుర్తుంది. కానీ మీరు పేరును మాత్రం ఎంత ప్రయత్నించీ గుర్తుచేసుకోలేక పోతున్నాను. బహుశా మీ పేరు కూడా ‘పి’ తోనే స్టార్‌ అవుతుంది కదా!’’ అన్నాను.  ఆయనా నవ్వారు. ‘‘చక్కగా గుర్తు పెట్టుకున్నారు సోనియాజీ. ‘పి’తోనే మొదలౌతుంది నా పేరు! ప్రహ్లాద్‌ జోషి’’ అన్నారు. ఆయన తో పాటు వచ్చిన మరో ఇద్దరు పేర్లను కూడా ఆయనే చెప్పేశారు.‘‘కానీ జోషీజీ.. పార్లమెంటులో మొత్తం మీవాళ్లే ఉన్నప్పుడు.. భారత పార్లమెంటు సంప్రదాయాల గురించి వివరించే పుస్తకం ఒకటి మీకు అవసరం అవుతుందని నేను అనుకోవడం లేదు’’ అన్నాను. ఆ మాటకు జోషీ నొచ్చుకున్నట్లుగా కనిపించాడు.  ‘‘పార్లమెంటులో మా జనాభానే ఎక్కువ కాబట్టి పార్లమెంటు సంప్రదాయాలను పాటించే అవసరం మాకేమిటని మీరు భావిస్తున్నట్లుగా ఉంది సోనియాజీ. కానీ మీరు పాటిస్తున్న పార్లమెంటు విలువల్నే మేమూ పాటించాలని అనుకుంటున్నాం కనుక.. అందుకోసం మీ ర్యాక్‌లోని పుస్తకాలలో ఒక పుస్తకాన్నయినా మేము చదవాలనుకోవడంలో తప్పేముంది?’’ అన్నారు జోషి. ఆయనింకా నొచ్చుకునే మూడ్‌లోనే ఉన్నారు! ‘‘జోషీజీ... ‘పార్లమెంటులో అంతా మీరే ఉన్నప్పుడు’  అని నేను అనడంలోని నా ఉద్దేశాన్ని మీరు వేరేలా అర్థం చేసుకున్నట్లుంది. చూడండి. నన్నొక్కర్ని కలిసేందుకు మీరు ముగ్గురు వచ్చారు. ఎంత చక్కటి పార్లమెంటరీ సంప్రదాయం! లోక్‌సభలో మేం గుప్పెడు మంది ఎంపీలం లేకపోయినా, ‘సోనియాజీ.. సభ సజావుగా సాగేందుకు మీ సహకారం అవసరం’ అంటూ వచ్చారు. అదెంత గొప్ప పార్లమెంటరీ సంప్రదాయం!  అందుకే అంటున్నాను. మీవాళ్లెవరికీ పుస్తకాలు అవసరం లేదని. ఎందుకంటే జోషీజీ.. మీరంతా ఎవరికి వాళ్లు ఒక్కో పార్లమెంటరీ సంప్రదాయాల పుస్తకం’’ అన్నాను.  జోషీ ముఖం వెలిగిపోయింది.  ‘‘జూన్‌ పదిహేడు నుంచి సోనియాజీ.. మన సమావేశాలు’’ అని చెప్పి ముగ్గురూ వెళ్లిపోయారు. వెళ్లిపోయాక, కళ్లు మూసుకుని ఆలోచిస్తోంటే ఇప్పుడనిపిస్తోంది. ఏదైనా ఎంపిక చేయబడిన ఒక పుస్తకం వాళ్లకు ఎంతైనా అవసరం ఉందని! కనీసం మాట మాత్రంగానైనా ఒక్కరూ అడగలేదు.. ‘రాహుల్‌ బాబు ఎక్కడ? ఇంట్లో కనిపించడం లేదు’ అని. లేచి, ర్యాక్‌ వైపు వెళుతుంటే వయనాడ్‌ నుంచి రాహుల్‌ ఫోన్‌. ‘‘మమ్మీ.. వీళ్లంతా నేను కావాలి.. నేను కావాలి అంటున్నారు. ఇక్కడే ఉండిపోయేదా?’’ అని అడుగుతున్నాడు!! 

మే పన్నెండున భోపాల్‌ పోలింగ్‌. ప్రచారానికి తగినంత సమయం ఉన్నట్లేమీ కాదు. అయినప్పటికీ, ఉగ్రవాదుల తూటాలకు బలైన హేమంత్‌ కర్కరేను అమరవీరుడేనని కీర్తించడానికి నేను గత రెండు రోజులుగా నా ప్రచారసభలలో ఎక్కువ సమయం కేటాయిం చవలసి వస్తోంది. ఇది నేను కొనితెచ్చుకున్న పరిస్థితేమీ కాదు. విధి కొన్నిసార్లు అలా జరిపిస్తుంది.  భోపాల్‌లో ముప్పై ఏళ్లుగా వరుసగా బీజేపీ వస్తోంది. తొలిసారి బీజేపీ వచ్చినప్పుడు నా వయసు ఏడాది. ముప్పై ఏళ్ల బీజేపీకి ఇప్పుడు ముప్పై ఏళ్ల యువతిగా నేను పోటీ చేస్తున్నాను. ఇక్కడి నుంచి మరో ముప్పై ఏళ్లయినా నేను, నాతో పాటు బీజేపీ విజయం సాధిస్తూ పోవాలి. మోదీ ఆకాంక్ష అది.  మోదీ ఆకాంక్షను నెరవేర్చడం కోసం భోపాల్‌ ఎంపీగా గెలిచి తీరడం అన్నది నేను ఆచరిస్తున్న హైందవ ధర్మంలోని ఒక కనీసం విధి మాత్రమే. ఆ మాత్రమైనా నా విధిని నేను నిర్వహించే దారిలో అవరోధాలు సృష్టించ డానికి నా ప్రత్యర్థి దిగ్విజయ్‌ సింగ్, ఆయన్ని నిలబెట్టిన కాంగ్రెస్‌ పార్టీ.. అశోక చక్ర అవార్డు గ్రహీత హేమంత్‌ కర్కరే ఆత్మను ఆశ్రయించడం నా మనసుకు బాధ కలిస్తోంది. ‘నా శాపంతోనే కర్కరే బలి అయ్యారు’ అని ఆవేదనతో నేను అన్న మాటను ఒక జాతి విద్రోహ వ్యాఖ్యగా చిత్రీకరించి వీళ్లంతా తమ రాజకీయ ప్రయోజనాలకు వాడుకోవాలని చూడడం ఏమంత సముచితం?! జాతి విద్రోహం అంటే దేశ విద్రోహమే కదా. దేశ విద్రోహం అంటే హైందవ విద్రోహ మేగా! హైదవ సాధ్విని నేను. నేనెందుకలా నన్ను నేను విద్రోహించుకుంటాను. ఆ మాత్రం ఆలోచించరా? సాధువు గానీ, సాధ్వి గానీ.. రాగద్వేషా లకు, భావోద్వేగాలకు అతీతమైనవారు. అయితే మాలెగావ్‌ పేలుడు కేసులో ముంబై జైల్లో ఉన్నప్పుడు ఏం జరిగిందన్న విషయాన్ని ఒక సాధ్విగా నేనిప్పుడు నా నియోజక వర్గ ప్రజల దృష్టికి తీసుకురాలేదు. ఆనాటి ఇరవై ఏళ్ల బాధిత యువతిగా మాత్రమే మాట్లాడాను. అవును శపించాను. ఆ రోజు కర్కరేకు, నాకు  మధ్య జైల్లో జరిగిన సంభాషణే కర్కరేను నేను శపించేలా చేసింది. అయితే పైకేమీ నేను శపించలేదు. కమండలంలోని నీళ్లు ఆయన నెత్తిపై చల్లేమీ శపించలేదు. మనసులోనే శపించాను. శపించినట్లు ఇప్పటి వరకూ ఎవరికీ చెప్పలేదు. ఇప్పుడైనా శపించా నని చెప్పలేదు. శాపానికి గురయ్యేలా కర్కరే నన్ను ఎంత హింసించిందీ చెప్పాను. ఒక సాధ్వి పడిన హింసను పక్కన పెట్టి, ఒక సాధ్వి పెట్టిన శాపం గురించే అంతా మాట్లాడుతున్నారు.  నిర్బంధంలో ఉన్న ఇరవై ఏళ్ల ఆడపిల్ల.. తనెంత సాధ్వి అయినా.. శపించడం తప్ప ఏం చేయగలదు?! ఉగ్రవాదుల దగ్గర బాంబులు ఉంటాయి. పోలీసుల దగ్గర తూటాలు ఉంటాయి. రాజకీయ నాయకుల దగ్గర మాటలు ఉంటాయి. అవమానంతో క్షోభిస్తున్న స్త్రీ హృదయంలో శాపనార్థాలు తప్ప ఏముంటాయి?! నిజం చెప్పమంటాడు కర్కరే! ‘పేలుళ్లతో నాకు సంబంధం లేదన్నదే నిజం’ అన్నాను. నమ్మలేదు. ‘సంబంధం ఉన్నదీ లేనిదీ ఆ దేవు డికి తెలుసు’ అన్నాను. ‘అంటే ఏంటి! నేనిప్పుడు దేవుడి దగ్గరకు వెళ్లి తెలుసుకోవాలా?!’ అని బెల్టు తీశాడు. సాధ్వి తిరగబడ గలదా? దేవుణ్ణి వేడుకుంటుంది. నేను చేసిందీ అదే. ‘ఆప్‌ కి అదాలత్‌’ షోలో రజత్‌ శర్మ నన్ను ఒకమాట అడిగారు. ‘రాజకీయాల్లోకి వస్తు న్నారా?’ అని. దేశం కోరుకుంటే వస్తాను అన్నాను.  ఆయనే ఇంకో మాట.. రాహుల్‌ గాంధీ గురించి.. అడిగారు. ‘స్మాల్‌ చైల్డ్‌’ అని అన్నాను. నా వంటి పరిత్యాగులకు ఏదీ పెద్ద విషయంగా అనిపించదు. ఎవరూ పెద్ద నాయ కులుగా అనిపించరు. మోదీ ఇందుకు అతీతం. ఆయన నాయకుడే అయినప్పటికీ ఈ దేశంలో అందరికన్న పెద్ద పరిత్యాగి.

ఫలితాలకు పెద్దగా టైమ్‌ లేదు. ఇంకో నలభై రోజులే! ఈలోపే ఏదైనా చెయ్యాలి.  ఎన్నికలకు ముందరి ముప్ఫై రోజుల టైమ్‌ చాలా సుదీర్ఘమైనదిగా అనిపించి, ఫలితాల కోసం ఎదురు చూస్తున్న ఈ నలభై రోజుల టైమ్‌ చాలా షార్ట్‌గా అనిపిస్తోందంటే.. ప్రజాస్వామ్యం ఎక్కడో గాడి తప్పిందనే!  ప్రజాస్వామ్యాన్ని ఒక ట్రాక్‌లో పెట్టి నడిపించే నాలాంటి విలువలున్న మనిషికి ఈ గాడి తప్పడం ఎంతటి బాధను కలిగించే విషయమో.. కేంద్ర ఎన్నికల సంఘానికి హిందీలో తర్జుమా చేసి చెప్పిస్తే మాత్రం అర్థమౌతుందా?   బాధను షేర్‌ చేసుకోడానికి దగ్గరలో ఎవరూ లేరు. బాలకృష్ణ ఉన్నాడు కానీ, ‘ప్రజాస్వామ్యం అంటే ఏంటి బావగారూ’ అని అడిగితే, వివరంగా చెప్పే టైమ్‌ నాకు ఉండకపోవచ్చు. అడిగినప్పుడు చెప్పకపోతే అత డెలా రియాక్ట్‌ అవుతాడో ఎంతటివాడైనా ఊహించగలిగిన విషయం కాదు. అడ క్కుండా చెప్పినందుకే సొంత అభిమానిని తరుముకున్నవాడు.. అడిగినా చెప్పనందుకు సొంత బావ అయితే మాత్రం వదిలి పెడతాడా?! పోలింగ్‌కి ముందు రోజు లోకేశ్‌ ఏదో వీడియో చూసి నవ్వుకుంటుంటే ఏంటని అడిగాను. నాకు ఫార్వర్డ్‌ చేశాడు. బాలకృష్ణ ఎన్నికల ప్రచారంలోని చిన్న క్లిప్‌ అది. ఆయన వీరాభిమాని ఎవరో.. ‘సార్‌.. యాభై వేల మెజార్టీ గ్యారంటీ’ అంటున్నాడు. ‘యాభై వేల మెజార్జీ రాకపోతే నీ ఇంటికొస్తా.. నీ నట్టింటి కొస్తా’ అని వాడి వెంట పడుతున్నాడు! పోలింగ్‌ రోజు మిడ్‌నైట్‌ టెలికాన్ఫరెన్స్‌కి బాలకృష్ణను పిలవకపోవడం మంచిదైంది. నూటా ముప్ఫై సీట్లు మనవే అన్నాను టెలికాన్ఫరెన్స్‌లో. ఆ మాటను పట్టుకుని నా ఇంటికీ, నా నట్టింటికీ వచ్చేస్తాననేవాడు..  నూటా ముప్ఫై సీట్లు రాకపోతే! సీట్లు రాకపోయాక ఆయన వచ్చేమిటì , రాకపోతే ఏమిటి?! ఆ ఆలోచన రాదు బాలకృష్ణకు. ఊరికే వచ్చేస్తానంటాడు.  బాధను షేర్‌ చేసుకోడానికి లోకేష్‌ అందుబాటులో ఉన్నాడు కానీ, ఎవరైనా బాధను షేర్‌ చేసుకుంటున్నప్పుడు లోకేష్‌ నవ్వు ఆపుకోలేడు. ప్రజాస్వామ్యం గాడి తప్పిందంటే ఇంకా పెద్దగా నవ్వేస్తాడు.. ‘అలాగా నాన్నగారూ..’ అని. లోకేష్‌లో ఇదొక మంచి విషయం.. చెప్పింది వింటాడు. విని నవ్వుతాడు. ప్రజాస్వామ్యం ఎందుకు గాడి తప్పింది, ఎక్కడ తప్పింది, ఎప్పుడు తప్పింది, ఎలా తప్పింది అని ప్రశ్నలు వేయడు.  ప్రశ్నలు అడగని వాళ్లతో బాధను షేర్‌ చేసుకుని ఉపశమనమేం పొందుతాం?! అయినా నాకిప్పుడు కావలసింది ఉపశమనం కాదు. ఉపాయం. ఈ నలభై రోజుల్లో ఏదైనా చెయ్యాలి. ఏం చెయ్యాలి?! స్టార్‌ క్యాంపెయినర్‌లు వచ్చి చుట్టూ కూర్చున్నారు. ఏం చేయాలన్నదానిపై ఎవరూ సలహాలు ఇవ్వడం లేదు కానీ ఏదైనా చేస్తే బాగుంటుందని మాత్రం సలహా ఇస్తున్నారు. ‘‘ఆలోచించండి. మనం ఏదైనా చెయ్య గలమా? మీలో రాజ్యాంగం తెలిసినవారు, న్యాయశాస్త్రాన్ని అభ్యసించినవారు ఉన్నారు కదా’’ అన్నాను. ‘‘ఏదైనా చెయ్యడానికి రాజ్యాంగంతో, న్యాయశాస్త్రంతో పనేముంది నాయుడుగారూ. అయినా ఈవీఎంలు స్ట్రాంగ్‌ రూముల్లో ఉన్నాయి. మనమేమీ చెయ్యలేం. పోలీసులు ఉంటారు. పారామిలటరీ వాళ్లు ఉంటారు. సీసీ కెమెరాలు ఉంటాయి. యాభై డిగ్రీల ఉష్ణోగ్రత దాటితే కానీ, ఈవీఎంల లోపలి డేటా పాడు కాదు. అంత ఉష్ణోగ్రత మే నెలలో కూడా ఉండదు’’ అన్నారు. వాళ్లకు అంతే అర్థం కావడం నాకు బాధను కలిగించింది. నేను మాట్లాడుతున్నది ప్రజాస్వామ్యాన్ని గాడిలో పెట్టడం గురించి. వాళ్లు అర్థం చేసుకుంటున్నది ఈవీఎంలను గాడి తప్పించడం గురించి!  ఎవరైనా ఊరికే ఓడిపోతారా?!

దేశ పౌరులు రాత్రి పూట హాయిగా నిద్రపోతున్నారంటే దేశ ప్రధాని మెలకువగా ఉన్నట్టు. దేశ పౌరులంతా నిద్రకు తూలుతూ కూడా నిద్రను ఆపుకుంటూ కూర్చుంటున్నారంటే దేశ ప్రధాని పగటి పూట కూడా నిద్రపోతున్నట్టు.  మోదీకి నిద్రెలా పడుతోందో కొద్ది రోజులుగా నాకు అంతుచిక్కడం లేదు. ఇంకొక అంతుచిక్కని ప్రశ్న కూడా ఈ వయసులో నన్ను అమితంగా వేధిస్తోంది. మోదీ ఛాతీని ఎవరు కొలిచి ఉంటారు! ఆయనకై ఆయనే కొలుచుకుని తన ఛాతీ యాభై ఆరు అంగుళాలు ఉందని తెలుసుకుని ఉంటారా, లేక అమిత్‌షా ఆయన దగ్గరికి వచ్చి, ఛాతీ చుట్టూ టేప్‌ పెట్టి కొలిచి, ‘అరవైకి కేవలం కొన్ని అంగుళాలే తక్కువ మోదీజీ’ అని గొప్ప పరవశంతో చెప్పి ఉంటారా? అరవై కన్నా తక్కువ అనడంలో తనని తను తగ్గించుకుని ఎక్కువ చేసుకోవడం ఉంటుంది. ఎక్కువా తక్కువా కాకుండా కచ్చితంగా ఒక మెజర్‌మెంట్‌.. యాభై అయిదనో, యాభై ఆరు అనో చెప్పడంలో.. తన ఛాతీ ఇంకా పెరిగేందుకు స్కోప్‌ ఉందనే హెచ్చరికను పంపడానికి అవకాశం ఉంటుంది.  మోదీ ఛాతీ ఏ క్షణానైనా మరికొన్ని అంగుళాలు పెరిగే ప్రమాదం ఉందంటే ప్రతిపక్షాలకు ఉండే భయం వేరు, మోదీ ఛాతీ మరికొన్ని అంగుళాలు పెరగడానికి ఇంకా సమయం ఉందని ప్రతిపక్షాలు అనుకుంటే వారికి వచ్చే ధైర్యం వేరు అని మోదీ తనకు తాను అనుకుని ఉండాలి. ప్రతిపక్షాలను నిరంతరం భయ కంపనంలో ఉంచదలచుకుని.. ‘నా ఛాతీ అరవైకి నాలుగు అంగుళాలే తక్కువ’ అని కాకుండా, ‘నా ఛాతీ యాభై ఆరు అంగుళాల వద్ద కేంద్రీకృతమై ఉంది’ అని ఆయన చెప్పదలచుకున్నారని నాకు అర్థమౌతోంది. పెరగవలసిన సమయంలో ఒక్క అంగుళమైనా పెరగకుండా ఛాతీ యాభై ఆరుంటేనేం, అరవై ఆరుంటేనేం? కశ్మీర్‌లో నలభై మంది జవాన్లు చనిపోయినా కూడా మోదీ ఛాతీ యాభై ఆరు దగ్గరే ఉండిపోయింది! ప్రతిపక్షాలకు చూపించుకోడానికేనా ఆ ఛాతీ! పాకిస్తాన్‌కి చూపించడానికి కాదా!  సౌదీ నుంచి క్రౌన్‌ ప్రిన్స్‌ వచ్చారు. ‘టెర్రర్‌ ఎటాక్‌ తర్వాత ఎలా ఉన్నారు?’ అని ఆయన అడగలేదు. ‘టెర్రర్‌ ఎటాక్‌ తర్వాత ఎలా ఉంటాం?’ అని ఈయనా అనలేదు. ప్రిన్స్‌ గారిని రాష్ట్రపతి భవన్‌కి తీసుకెళ్లారు. అక్కడి నుంచి హైదరాబాద్‌ హౌస్‌కి  వెంటబెట్టుకొచ్చారు. ‘వియ్‌ ఆర్‌ ఫ్రెండ్స్‌’ అన్నారు ప్రిన్స్‌గారు. ‘అవునవును వియ్‌ ఆర్‌ ఓల్డ్‌ ఫ్రెండ్స్‌’ అన్నారు పీఎం గారు. ‘ఎస్‌.. ఎస్‌.. సెంచరీస్‌ ఓల్డ్‌ ఫ్రెండ్‌షిప్‌’ అన్నారు ప్రిన్స్‌గారు. ‘మీ కంట్రీ మా కంట్రీ ఒకేలా ఉంటాయి. మీ కల్చర్, మా కల్చర్‌ ఒకేలా ఉంటాయి.  కొన్నాళ్ల క్రితం మేం మీ దేశానికి వచ్చాం. ఇన్నాళ్లకు మీరు మా దేశానికి వచ్చారు’ అన్నారు పీఎం గారు.  జాయింట్‌ స్టేట్‌మెంట్‌ రాసుకున్నారు. స్టేట్‌మెంట్‌లో ఉగ్రవాదం అనే మాట ఉంది. ఇండియా–పాకిస్తాన్‌ కలిసి కూర్చొని మాట్లాడుకోవాలి అనే వాక్యం ఉంది. పుల్వామా అనే మాట లేదు. జైషే అనే పేరు లేదు! ఇండియా, పాకిస్తాన్‌ కలిసి కూర్చొని మాట్లాడుకోవాలని ప్రిన్స్‌గారు, పీఎం గారు సంతకాలు పెట్టారు కానీ.. ఇండియా, పాకిస్తాన్‌ ఎందుకు కలిసి కూర్చొని మాట్లాడుకోవాలో స్టేట్‌మెంట్‌లో రాసుకోలేదు! ఇండియాలోని ఉగ్రవాదులు పాకిస్తాన్‌ మీద టెర్రర్‌ ఎటాక్‌ చేయకుండా ఇండియా పాకిస్తాన్‌ కలిసి కూర్చొని మాట్లాడుకోవాలని సౌదీ ప్రిన్స్‌ వచ్చి మోదీకి చెప్పి వెళ్లినట్లు ప్రచారం చెయ్యడానికి చైనా లాంటి దేశాలకు ఆ స్టేట్‌మెంట్‌ కాపీ ఒకటి చాలదా!

దుఃఖ పడటానికి దేవుడు సమయం ఇవ్వలేదు. సైనికుడి భార్యకు దుఃఖమేమిటి  అనుకున్నాడేమో! ప్రదీప్‌ కూడా అనేవాడు.. ‘సైనికుడి భార్యకు కన్నీళ్లేమిటి’ అని. కళ్లయినా తుడిచేవాడా! ‘తుడుచుకో’ అని నవ్వేసి రైలు ఎక్కేసేవాడు.  పిల్లల్ని తీసుకుని చీకట్లోనే అత్తగారి ఊరికి చేరుకున్నాను. దారి మధ్యలో.. ‘‘ఎ..క్క..డి..కీ..’’ అని అడిగింది సోనా వచ్చీరాని మాటల్తో. రెండేళ్లు దానికి. ‘‘నాన్న దగ్గరికి’’ అని చెప్పాను. మేము వచ్చేటప్పటికి ప్రదీప్‌ ఇంకా అమ్మగారింటికి ‘చేరుకోలేదు’.  ‘‘నాన్నేరీ’’ అంటోంది సోనా నిద్రకు సోలుతూ. సుప్రియకు అర్థమైపోయింది. ‘‘రారు కదమ్మా నాన్న ఇక ఎప్పటికీ’’ అంది చెల్లికి వినిపించకుండా. దగ్గరకు తీసుకుని గట్టిగా హత్తుకున్నాను. పదేళ్ల పిల్ల సుప్రియ! కొన్ని గంటల క్రితం వరకూ తనూ రెండేళ్ల పిల్లలానే ఉండేది. నాన్న ఫోన్‌ చేస్తే.. ‘ఎప్పుడొస్తావ్‌ నాన్నా’ అని అడిగేది. ‘నాన్నా.. మనం కట్టుకుంటున్న ఇంట్లో చెల్లికి, నాకు కలిపి.. మా ఇద్దరికే ప్రత్యేకంగా ఒక గది ఉంటుంది కదా’ అనేది.  ‘ఉంటుంది తల్లీ. మరి నేను, అమ్మ.. ఎప్పుడైనా మీ గదిలోకి రావచ్చా’ అని అడిగేవాడు ప్రదీప్‌. ‘రావచ్చు నాన్నా. అయితే మా గదిలో ఉన్నప్పుడు కశ్మీర్‌ నుంచి ఫోన్‌ వస్తే నువ్వు ఫోన్‌ లిఫ్ట్‌ చెయ్యకూడదు. ఎప్పుడు నీకు ఫోన్‌ వచ్చినా, వెంటనే రమ్మనే కదా వస్తుంది’ అనేది.. మూతి అదోలా ముడిచి. అమ్మవాళ్ల ఊళ్లో ఉన్నప్పుడు గురువారం తెల్లవారు జామున ప్రదీప్‌ నుంచి ఫోన్‌ వచ్చింది. చాలాసేపు మాట్లాడాడు. పిల్లలిద్దరూ నిద్రపోతున్నారు. పది నిముషాలు సోనా గురించే మాట్లాడాడు. ‘జమ్మూ నుంచి శ్రీనగర్‌ వెళుతున్నాం’ అన్నాడు. ‘ఇంత రాత్రేమిటి?’ అన్నాను. నవ్వాడు. ‘‘నాకొక్కడికే కాదు రాత్రి. ఇంకా రెండువేల ఐదొందల మందికి కూడా. డెబ్భై ఎనిమిది వాహనాల్లో వరుసగా వెళుతున్నాం. వాహనాలు నడిపించడం లేదు మమ్మల్ని. దేశ సమగ్రతను కాపాడవలసిన బాధ్యత నడిపిస్తోంది’’ అన్నాడు! సుప్రియ గురించి, సోనా గురించి తప్ప ప్రదీప్‌ నాతో ఏం మాట్లాడినా సాటి జవానుతో మాట్లాడినట్లే ఉంటుంది.  ‘‘సుప్రియ అడుగుతోంది.. ‘నాన్న మళ్లీ ఎప్పుడొస్తారని’. పని పూర్తవగానే వచ్చేస్తారని చెప్పాను’’ అన్నాను. నవ్వాడు.  ‘‘సుప్రియ అడుగుతోంది. నేను అడగలేకపోతున్నాను’’ అన్నాను బెంగగా.  ‘‘సైనికుడి భార్యవేనా నువ్వు?’’ అన్నాడు.  పెద్ద శబ్దం. నా చేతిలోని ఫోనే పేలిపోయినంతగా శబ్దం! ‘ప్రదీప్‌.. ప్రదీప్‌..’  ప్రదీప్‌ పలకట్లేదు. సుప్రియ లేచింది. ‘ఏంటమ్మా..’ అని. మళ్లీ ఫోన్‌!! ‘‘ప్రదీప్‌’’ అన్నాను. నిశ్శబ్దం! ‘‘ప్రదీప్‌ భార్యేనా మీరు?’’  కంట్రోల్‌ రూమ్‌ నుంచి! నాకేదో అర్థమౌతోంది. ప్రదీప్‌ భార్యనని చెప్పుకోవాలంటే ఏడ్వకూడదు. ‘ఊ’ అన్నాను.  పిల్లల్ని దగ్గరికి లాక్కున్నాను. ఊరింకా మేల్కోలేదు. బరసిరోహీ నుంచి సుఖ్‌సేన్‌పూర్‌ వచ్చేశాం. పిల్లలిద్దరూ.. నాన్న రావడం కోసం ఎదురు చూస్తున్నారు. అమరవీరుడైన ఒక జవాన్‌ రావడం కోసం సుఖ్‌సేన్‌పూర్‌ ఎదురు చూస్తోంది.  సుప్రియ నా చెయ్యి పట్టుకుని మెల్లిగా ‘‘అమ్మా..’’ అని పిలిచింది.  ‘‘నాన్న.. అక్కడ చెయ్యవలసిన పని పూర్తయి ఉండదు కదమ్మా..’’ అంది. నాన్నపై ఉన్న ప్రేమంతా కన్నీళ్లుగా కరిగి, దాని చెంపల్ని తడిపేస్తోంది. తన కళ్లు కదా తుడుచుకుని చెప్పాల్సింది.. నా కళ్లు తుడుస్తూ చెప్పింది.. ‘‘నాన్న మిగిల్చిపోయిన పని నేను పూర్తి చేస్తానమ్మా..’’ అని చెప్పింది! ఒడిలోకి తీసుకున్నాను.  సైనికుడి కూతురు అది. -మాధవ్‌ శింగరాజు

ఫ్లయిట్‌లో ఉన్నాను. మరికొన్ని గంటల్లో ఇండియాలో ఉంటాను. ఎయిర్‌ హోస్టెస్‌ వచ్చింది.. ‘‘ఏమైనా తీసుకుంటారా?’’ అని. ‘‘ఏమైనా తీసుకోవచ్చా’’ అని నవ్వుతూ అడిగాను. ‘‘తీసుకోవచ్చు కానీ, మీకోసం ఏవైతే సిద్ధం చేయబడి ఉంటాయో వాటిలోంచి మాత్రమే మీరు ఏదైనా తీసుకోవలసి ఉంటుంది’’ అని తనూ నవ్వింది. అమ్మాయిలు తెలివిగా ఉంటున్నారు. తెలివి లేని అమ్మాయిలే ‘మీటూ’ అంటూ పాతవన్నీ తవ్వుకుని తలస్నానం చేస్తున్నారు.   ఆఫ్రికాలో ఫ్లయిట్‌ ఎక్కేముందు నాకు తెలియని యంగ్‌ రిపోర్టర్‌ ఒకతను ఫోన్‌ చేశాడు. ‘‘అక్బర్‌జీ.. ఈ దేశంలో మగవాడికి జీవించే హక్కు లేదా?’’ అని అతడు పెద్దగా ఏడుపు మొదలుపెట్టాడు. ‘‘ఏయ్‌.. ఆపు’’ అన్నాను. అతడు ఆపలేదు.  ‘‘ఏమైందో ఏడ్వకుండా చెప్పు’’ అన్నాను. ‘‘అక్బర్‌జీ ఈ దేశంలో మగవాడికి..’’ అని మళ్లీ మొదలుపెట్టాడు.   ‘‘నా నంబర్‌ నీకెలా దొరికింది’’ అని కసిరాను. ‘‘ఎడిటర్స్‌ గిల్డ్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా నుంచి సంపాదించాను అక్బర్‌జీ’’ అన్నాడు.  ‘‘ఎక్స్‌టర్నల్‌ అఫైర్స్‌ మినిస్ట్రీ నుంచి కదా నువ్వు నా నంబర్‌ సంపాదించవలసింది. ఇప్పుడు నేను ఏ పేపర్‌లో ఉన్నానని ఎడిటర్స్‌ గిల్డ్‌కి వెళ్లి అడిగావ్‌?’’ అని కోప్పడ్డాను.  ‘‘ముందు ఎక్స్‌టర్నల్‌ మినిస్ట్రీకే వెళ్లాను అక్బర్‌జీ. స్మృతీజీని అడిగాను మీ నంబర్‌ కావాలని. ఆలోచించి నిర్ణయం తీసుకుంటానన్నారు’’ అని చెప్పాడు! నాకర్థమైంది. స్మృతీ ఇరానీ ఆలోచించి నిర్ణయం తీసుకోబోతున్నారు. మోదీజీ ఆలోచించి నిర్ణయం తీసుకోబోతున్నారు. సుబ్రహ్మణ్యస్వామి ఒక్కడే ఆలోచించే పని పెట్టుకోలేదు. ‘అక్బర్‌ని మోదీ మోసుకొచ్చాడు కాబట్టి, మోదీనే ఆలోచించి నిర్ణయం తీసుకోవాలి’ అని అంటున్నాడు.  ‘‘సర్లే.. ఎందుకు ఫోన్‌ చేశావో చెప్పు.. ఫ్లయిట్‌ టైమ్‌ అవుతోంది’’ అన్నాను. ‘‘ఇక్కడ నా టైమ్‌ అయిపోయేలా ఉంది అక్బర్‌జీ’’ అన్నాడు! మళ్లీ ఏడుపు. ఆఫీస్‌లో తన పక్కన కూర్చునే అమ్మాయిని టచ్‌ చేశాడట. ఆ అమ్మాయి ‘మీటూ’ అనేసిందట! ‘‘ఉద్యోగం పోయేలా ఉందా?’’ అన్నాను. ‘‘లేదు అక్బర్‌జీ’’ అన్నాడు. ‘‘కేసు ఫైల్‌ అయిందా?’’ అన్నాను. ‘‘లేదు అక్బర్‌జీ’’ అన్నాడు. ‘‘మరెందుకు ఏడుస్తున్నావ్‌?’’ అన్నాను.  ‘‘ట్విట్టర్‌లో, ఫేస్‌బుక్‌లో నేను తనను టచ్‌ చేశానని రాసింది అక్బర్‌జీ’’ అన్నాడు.  ‘‘అందులో అంతగా ఏడవాల్సిందే ముందీ!’’ అన్నాను. ‘‘పరువు పోయేలా ఉంది అక్బర్‌జీ’’ అని మళ్లీ స్టార్ట్‌ చేశాడు.  ‘‘ఊరుకోవయ్యా బాబూ.. పరువు పోయేలా ఉంటుంది కానీ అదెక్కడికీ పోదు. ఇంక ఆ పిల్లని టచ్‌ చెయ్యడం మాని.. నీ పని నువ్వు చూస్కో’’ అని చెప్పాను.  ‘‘టచ్‌ చెయ్యకుండా ఉండలేకపోతున్నాను అక్బర్‌జీ’’ అన్నాడు. ‘‘సీటు మార్పించుకో’’ అని చెప్పాను. ‘‘గుండె ఆగిపోతుందేమో అక్బర్‌జీ’’ అన్నాడు. కోపం ఆపుకోలేకపోయాను.  ‘‘నువ్వన్నది నిజమే. ఈ దేశంలో మగవాడికి జీవించే హక్కు లేదు. గుండె ఆగి చచ్చిపో’’ అన్నాను.  ఢిల్లీలో ఫ్లయిట్‌ దిగగానే ఓ మహిళా రిపోర్టర్‌ ఉత్సాహంగా నా మీదకు తోసుకొచ్చింది.  ‘‘సార్‌.. ప్రియ, గజాలా, సబా, షట్ప, సుమ, సుపర్ణ, ప్రేరణ.. లేటెస్టుగా మజ్లీ! వీళ్లందర్నీ మీరు.. మీడియాలో ఉన్నప్పుడు లైంగికంగా వేధించినట్లు ఆరోపణలు వస్తున్నాయి. మరి మీరెప్పుడు రిజైన్‌ చెయ్యబోతున్నారు సార్‌?’’ అని అడిగింది.  నాకు ఆ కుర్రాడు గుర్తొచ్చాడు. వాడి ఏడుపు గుర్తొచ్చింది. పాపం.. పదేళ్ల తర్వాత చిక్కవలసినవాడు.. బిగినింగ్‌లోనే బుక్కైపోయాడు.  -మాధవ్‌ శింగరాజు 

మానిటరీ పాలసీ కమిటీ మీటింగ్‌ అయ్యాక ఎవరి ఇళ్లకు వాళ్లం వెళుతున్నాం. ఎవరి ఇళ్లకు వాళ్లం అని అనుకున్నానే కానీ, వెనక్కి తిరిగి చూస్తే మిగతా ఐదుగురూ నా వెనుకే వస్తున్నారు! మీటింగ్‌ అయ్యాక మా ఇంట్లో గెట్‌ టుగెదర్‌ ఉంటుందని వాళ్లకు చెప్పినట్లుగా నాకేమీ గుర్తుకు లేదు.  నవ్వాను. నవ్వారు.  ‘‘మీరేదైనా చేస్తారు అనుకున్నాను’’ అన్నారు మిసెస్‌ పామీ దువా. ‘‘అవునవును.. మీరేదైనా చేస్తారని మేమూ అనుకున్నాం’’ అన్నారు ప్రొఫెసర్‌ రవీంద్ర, ప్రొఫెసర్‌ చేతన్‌! దువా, రవీంద్ర, చేతన్‌.. మా బ్యాంకు వాళ్లు కాదు. మానిటరీ పాలసీ మెంబర్లుగా గవర్నమెంటు పంపినవాళ్లు. వాళ్లు అలా అనగానే ఆచార్య, మైఖేల్‌ పాత్రా నావైపు చూశారు. వాళ్లిద్దరూ మావాళ్లు. మా బ్యాంకు వాళ్లు. రూపాయి రేటు పడిపోకుండా నేనేదైనా చేస్తానని కమిటీ సభ్యులంతా అనుకున్నారట! మీటింగుల్లో కూర్చొని ఏం చేస్తాం.. రూపాయి పడిపోకుండా?! పడేది పడుతుంది. లేచేది లేస్తుంది. పడుతూ లేస్తూ ఉన్నదానిని తక్కువ పడి, తక్కువ లేస్తూ ఉండేలా చూడాలి గానీ, అరచేత్తో రూపాయిని బిగించి పట్టుకుంటే దేశం ఊపిరాడక చచ్చిపోతుంది. దేశం చచ్చిపోయాక, రూపీ వాల్యూ పెరిగి ఎవరికి లాభం? ‘‘అలాక్కాదు ఉర్జిత్‌. మన మీటింగ్‌ అయితే ముగిసింది కానీ, మీటింగ్‌ మీద దేశ ప్రజలు పెట్టుకున్న ఆశలు ముగిసిపోలేదు’’ అన్నారు మిసెస్‌ దువా!  ‘‘నిజానికి ఉర్జిత్‌.. మీటింగ్‌ మీద దేశ ప్రజలు ఆశలు పెట్టుకోలేదు. మీ మీద పెట్టుకున్నారు’’ అన్నారు ప్రొఫెసర్‌ రవీంద్ర.  ఆశల్దేముంది? ఎవరైనా పెట్టుకోవచ్చు. ఎవరి మీదైనా పెట్టుకోవచ్చు. ఆశ అప్పటికప్పుడు నెరవేరుతుందా.. మీటింగ్‌ అయ్యేలోపు! బ్యాంకు కాంపౌండ్‌లో మామిడి చెట్టు కింద అరుగులు ఉన్నాయి. వాటిల్లో ఒక అరుగు మీద కూర్చున్నాను. మావాళ్లిద్దరూ ఒక అరుగు మీద, గవర్నమెంటు వాళ్లు ముగ్గురూ ఒక అరుగు మీద కూర్చున్నారు.  ‘‘మన ఆరుగురం ఇక్కడిలా కూర్చోవడం ఎవరైనా చూస్తే  ఆరుబయట మళ్లీ ఒక మానిటరీ పాలసీ కమిటీ మీటింగ్‌ జరుగుతోందేమో అనుకుంటారు’’ అని నవ్వారు ప్రొఫెసర్‌ చేతన్‌.  మామిడి చెట్టు పైకి చూశాను. మిగతావాళ్లూ చూశారు.  ‘‘ఈ చెట్టు చూడండి.. మనం మీటింగ్‌కు వెళ్లే ముందు ఈ చెట్టుకు పూత లేదు. పిందెలు లేవు. కాయల్లేవు. పండ్లు లేవు. మీటింగ్‌ నుంచి వచ్చాక కూడా పూత లేదు. పిందెలు లేవు. కాయల్లేవు. పండ్లు లేవు. దీనిని బట్టి మనం అర్థం చేసుకోవలసిందేమిటంటే.. మీటింగ్‌ అయింది కదా అని మామిడి చెట్టు గానీ, మానిటరీ పాలసీ గానీ పూత తొడిగి, పిందెలు వేయవని. కాయలు కాసి, పండ్లు ఇవ్వవని’’ అన్నాను.  ‘‘కానీ ఉర్జిత్‌.. రిజర్వు బ్యాంకు గవర్నర్‌గా.. రూపాయి మీరేం చెబితే అది వింటుంది. చెట్లు పండ్లివ్వకపోవచ్చు. చెట్లకు మీరు డబ్బులు కాయించగలరు. మా ఢిల్లీ స్కూల్‌ ఆఫ్‌ ఎకనామిక్స్‌ పిల్లలకి ఈ విషయమే   నేను చెబుతుంటాను’’ అన్నారు మిసెస్‌ దువా.   ‘‘అవును ఉర్జిత్‌. మీరు పెద్ద పెద్దవాళ్లను ఇంప్రెస్‌ చేసినవారు. పీవీ నరసింహారావు, పి. చిదంబరం, రఘురామ్‌ రాజన్‌.. ఇలాంటి వాళ్లందర్నీ’’ అన్నాడు ప్రొఫెసర్‌ చేతన్‌.  ‘‘పెద్ద ఎకనమిస్ట్‌ కదా మీరు, రూపాయికి ఏదైనా చేయవలసింది’’ అన్నారు మిసెస్‌ దువా మళ్లీ.  రూపాయిని మించిన ఎకనమిస్ట్‌ ఎవరుంటారు? మిసెస్‌ దువాతో అదే మాట చెప్పి, అరుగు మీద నుంచి లేచాను.  

ప్రమాణ స్వీకారానికి ఏర్పాట్లు జరుగుతున్నాయి. త్రిపుర కొత్త సీఎం విప్లవ్‌ కుమార్‌ కుదురుగా ఒకచోట కూర్చోకుండా డయాస్‌ మీద లెఫ్ట్‌ నుంచి రైట్‌కి, రైట్‌ నుంచి లెఫ్ట్‌కి కలియదిరుగుతున్నాడు. నవ్వుతున్నాడు. నమస్తే పెడుతున్నాడు. ఎవరైనా అడ్డొస్తే, వాళ్లని చూసీ నవ్వుతున్నాడు, నమస్తే పెడుతున్నాడు. అంతే తప్ప ‘తప్పుకోండి’ అని మాత్రం అనడం లేదు. అలా నవ్వుతూ, నమస్తే పెడుతూ తప్పించడం బాగుంది! డయాస్‌ మీద నేనూ ఓ పక్కగా కూర్చొని ఉన్నాను. నా పక్కనే లెఫ్ట్‌లో అద్వానీ, రైట్‌లో మురళీమనోహర్‌ జోషీ కూర్చొని ఉన్నారు. అద్వానీ పక్కన రాజ్‌నాథ్‌ సింగ్‌ ఉన్నారు. ఇంకో వరుసలో నరేంద్ర మోదీ, అమిత్‌షా, రామ్‌ మాధవ్‌ ఉన్నారు. వాళ్ల వెనకే బీజేపీ రాష్ట్రాల సీఎంలు ఉన్నారు. బీజేపీ వాళ్లను అంత దగ్గరగా చూడ్డం అదే మొదటిసారి నాకు! విప్లవ్‌ కుమార్‌ మేమున్న వరుస వైపు వస్తున్నాడు. నవ్వుకుంటూ, నమస్తే పెట్టుకుంటూ వస్తున్నాడు. నెక్స్‌›్ట అతడు అద్వానీకో, జోషీకో, రాజ్‌నాథ్‌కో నమస్తే పెడతాడనుకున్నాను. కానీ నాకు పెట్టాడు! జోషీ ఆకాశంలోకి, అద్వానీ అగాధంలోకి, రాజ్‌నాథ్‌.. ఆకాశానికీ, అగాధానికీ మధ్య ఉన్న ఏదో ప్లేస్‌లోకి ముఖం తిప్పుకుని కూర్చున్నారు. అందుకే విప్లవ్‌ కుమార్‌ నాకు నమస్తే పెట్టి ఉంటాడనుకున్నాను. నమస్తే పెట్టాక, సడన్‌గా కిందికి వంగాడు విప్లవ్‌ కుమార్‌. జోషీకో, అద్వానీకో, రాజ్‌నాథ్‌కో పాదాభివందనం చేయబోతున్నాడని అనుకున్నాను. కానీ నాకు చేశాడు! జోషీ, అద్వానీ, రాజ్‌నాథ్‌ల ముఖాలు అందుబాటులో లేకపోవచ్చు. వాళ్ల పాదాలైతే అందుబాటులోనే ఉన్నాయి కదా! మరి నాకెందుకు పాదాభివందనం చేసినట్టు?! ‘‘నన్ను దీవించండి మాణిక్‌జీ’’ అన్నాడు విప్లవ్‌కుమార్‌. భుజాలు పట్టుకుని పైకి లేపాను. ‘‘నాకు మీ బ్లెస్సింగ్‌ కావాలి మాణిక్‌జీ’’ అన్నాడు మళ్లీ. ‘‘నేనేమి ఇవ్వగలను విప్లవ్‌. ఇరవై ఏళ్లుగా నేను ఏమీ ఇవ్వలేదనే కదా నిన్ను ఎన్నుకున్నారు త్రిపుర ప్రజలు’’ అన్నాను. ‘‘ఎప్పుడైనా నాకు డౌట్‌లు వస్తే మీకు ఫోన్‌ చేస్తాను మాణిక్‌జీ. అప్పుడు మీరు నా ఫోన్‌ లిఫ్ట్‌ చెయ్యాలి’’ అన్నాడు. ‘‘డౌట్‌లు అడగటానికి మీ మోదీజీ, మీ అమిత్‌జీ ఉన్నారు కదా విప్లవ్‌’’ అన్నాను. ‘‘వాళ్లే చెప్పారు మాణì క్‌జీ.. ముందుగా పెద్దల్ని గౌరవించాలని’’ అన్నాడు, మళ్లీ కాళ్ల మీద పడబోతూ. వద్దొద్దన్నాను. బీజేపీలో ఇదొకటి బాగుంటుంది. ఫామ్‌లో లేని పెద్దల్ని గౌరవించడం! - మాధవ్‌ శింగరాజు


 మోదీజీ రిలాక్స్‌డ్‌గా ఉన్నారు. మధ్య మధ్యలో మా వైపు చూస్తున్నారు. చూస్తున్నారే కానీ మాట్లాడ్డం లేదు. అది ఆయన స్టైలు. ఆ స్టైలు.. చూడ్డానికి బాగుంటుంది. భరించడానికి కష్టంగా ఉంటుంది.
 
 నేను, వెంకయ్య నాయుడు, రాజ్‌నాథ్‌ సింగ్, అమిత్‌షా.. నలుగురం మోదీజీ నివాస గృహంలో కూర్చొని ఉన్నాం. మోదీజీలానే నేనూ రిలాక్స్‌డ్‌గానే ఉన్నాను కానీ, రిలాక్స్‌ అవుతున్నట్లు మోదీజీకి కనిపించడం ఆయన మనోభావాలకు భంగం కలిగించవచ్చుననే అనుమానంతో కాళ్లు దగ్గరగా పెట్టుకుని కూర్చున్నాను.
 
 మిగతా ముగ్గురు కూడా రిలాక్స్‌డ్‌గానే ఉన్నారు కానీ ఆ రిలాక్సేషన్‌ని ఎలా దాచాలో తెలియక చాలా స్ట్రెస్‌ ఫీల్‌ అవుతున్నారు. నాకున్నట్లే వాళ్లలోనూ మోదీజీ మనోభావాల పట్ల గౌరవ భావనలు ఉండడంలో తప్పేముంది? మొదట మనుషులం. ఆ తర్వాతే కదా ఒక పార్టీవాళ్లం.
 
 వెంకయ్య నాయుడు ఒక్కరే మాలో కాస్త డిఫరెంట్‌. మొదట ఆయన పార్టీ మనిషి. ఆ తర్వాతే మనిషి.  
 ‘‘ప్రజలకు ఏమైనా చేయాలని ఉంది అరుణ్‌’’ అన్నారు మోదీజీ సడెన్‌గా! అదిరిపడ్డాను.
 ‘‘నిన్న రాత్రే కదా మోదీజీ.. చేశాం’’ అన్నాను. జి.ఎస్‌.టి. నొప్పులు నాకింకా తగ్గలేదు.
 మోదీజీ  ఊ.. అనలేదు. ఆ.. అనలేదు. ‘అలాగా’ అన్నట్లు నా ముఖంలోకి చూశారు!
 ‘అప్పుడే రిలాక్స్‌ మోడ్‌లోకి వెళ్లిపోయావా అరుణ్‌’ అని అడిగినట్లుగా అనిపించింది నాకు.. మోదీజీ నన్ను అలా చూడగానే!
 ఏక వచనంలో అరుణ్‌ అనడం, బహు వచనంలో జైట్లీ అనడం మోదీజీ అలవాటు. ఆయన ఏ వచనంలోనూ అనకపోయినా ఆయన చూపును బట్టి ఏక వచనాన్నో, బహు వచనాన్నో నాకు నేను అప్లై చేసుకోవడం అలవాటైపోయింది నాకు.
 వెంకయ్య నాయుడు మధ్యలోకి వచ్చేశాడు.
 ‘‘ప్రజలకు ఏమైనా చేయాలి అని మోదీజీ అంటుంటే.. ప్రజలకు ఆల్రెడీ చేశామని అనుకుం టున్న దాని గురించి మీరు మాట్లాడుతున్నారు జైట్లీజీ’’ అన్నారు.
 ఆయన ఏం మాట్లాడారో అర్థం కాలేదు!
 ‘‘జి.ఎస్‌.టి. గురించే కదా జైట్లీజీ మీరు అంటున్నది. కానీ అది ప్రజలకు చెయ్యడం కాదు. ప్రజలే మనకు చెయ్యడం’’ అన్నాడు వెంకయ్య నాయుడు.
 నాయుడి వైపు మెచ్చుకోలుగా చూసి, ‘‘ప్రజల కోసం మనం ఏదైనా చేయాలి అరుణ్‌’’ అంటూ మళ్లీ నావైపు తిరిగారు మోదీజీ.
 నోట్ల రద్దు అయిపోయింది. జి.ఎస్‌.టి. అయిపోయింది. ఇంకా నా చేత ఏం చేయించాలని ఆయన అనుకుంటున్నట్లు?!
 ‘‘అరుణ్‌.. నువ్విప్పుడు డిఫెన్స్‌ మినిస్టర్‌వి కూడా కదా’’ అన్నారు మోదీజీ!
 అర్థమైంది! ప్రజల కోసం మోదీజీ ఈసారి నాకు చేతకాని పనేదో చేయించబోతున్నారు!!
 
 మాధవ్‌ శింగరాజు