ఆయన రెవెన్యూ వ్యవస్థలో కీలక భూమిక పోషించారు. నైజాం నాటి వ్యవస్థను,నేటి పాలనా తీరుపట్ల స్పష్టత ఏర్పరుచుకున్న వ్యక్తి. పట్టణాభివృద్ధిలో తానూ మమేకమై ఇక్కడి మార్పులకు ప్రత్యక్ష సాక్షి. పేరుకు సార్థక తెచ్చుకున్న మహబూబ్ నగర్ అంటే ఆయనకు ఎంతో ఇష్టం. ఒకప్పుడు ఇక్కడ పాలూ, పెరుగూ సమృద్ధిగా ఉండడమే కాదు... మహెబూబ్ (ప్రేమ) కూడా ఎక్కువే ఉండేదంటారు. ‘ సభా ఎడ్యుకేషనల్  అండ్ వెల్ఫేర్ సొసైటీ’ ని స్థాపించి విద్య,వైద్య, ఉపాధి రంగాల్లో చేయూతను అందిస్తున్న రిటైర్డు తహసీల్దార్, 61 ఏళ్ళ  మహ్మద్ మంజూర్ అహ్మద్ జ్ఞాపకాలు ఆయన మాటల్లోనే.....
  
  ఇప్పటిలాగ మాకు విజ్ఞాన వినోద యాత్రలు లేవు... ఏడాదికోసారి జరిపే  ‘సీతాఫల్ డే’నే విహార యాత్ర... చట్టుపక్కల ఉన్న జంగల్‌కు తీసుకెళితే అక్కడున్న గుట్టల్లో సీతాఫల కాయలు తెంచుకోవడంతో పాటు ఇండ్ల నుంచి తెచ్చుకున్న తిండి పదార్థాలతో సహపంక్తి భోజనం చేయడమే మాకు పెద్ద విందు. మేం చదివేటప్పుడు హోటళ్లకు పోయే వాళ్లం కాదు. అప్పట్లో  మా టీచర్లు విద్యార్థుల ఇండ్లు ఉండే ప్రాంతాల్లో తిరిగే వాళ్లు. తల్లిదండ్రులతో మా చదువుల గురించి చర్చించేటోళ్లు. అందుకే బజార్లలో కనబడాలంటే భయం. సారోళ్లు కూడా తమ పిల్లల కంటే ఎక్కువ మమ్మల్ని చూసేది.
  
  షాబజార్ స్కూల్ ఇప్పుడున్న హనుమాన్ థియేటర్ స్థలంలో కిరాయి భవనంలో ఉండే. దాని పక్కనే గంజ్  ఉండడంతో రైతులు ఆరబోసుకున్న పల్లీలను దొంగిలించి తినేవాళ్లం. రాంమందిర్ చౌరస్తా నుంచి  గడియారం చౌరస్తా వరకు కొత్తగా పట్టణంలో తొలి సిమెంటు రోడ్డు వేస్తే అదో వింతగా చూసేటోళ్లం. మదీనా మసీదు ప్రాంతం నుంచి జూనియర్ కాలేజీకి పోవాలంటే నటరాజ్ టాకీస్ సమీపంలో గల లోతైన వాగులో దిగి నడిచే వాళ్లం. పైంట్లు పైకి మడత చేయకంటే బురదలో తడిసేవి. 1972 తర్వాత అక్కడ బ్రిడ్జిని కట్టారు.
  
  నిజాం పాలనలో ఉర్దూభాషకు ప్రాధాన్యమున్నా...అంగ్రేజీకి  ( ఆంగ్లం) కూడా ఎక్కువ గుర్తింపు ఉండేది.  ఆంధ్రప్రదేశ్ ఏర్పడిన అనంతరం ఉర్దూ, తెలుగు తరగతులను సమాంతరంగా ఒకే పాఠశాలలో నిర్వహిస్తుండ్రి. జిల్లా కేంద్రంలో అప్పట్లో మెన్నోనైట్ బ్రదరన్ క్రిస్టియన్ సంస్థ ఆధ్వర్యంలో ఇంగ్లీషు మీడియంలో స్కూలు నడిచేది.ధనవంతుల పిల్లలు అందుట్ల చదివేది.పేదోళ్లకు మాత్రం సర్కారీ బడులే దిక్కు.
  
  మదీనా మసీదు పీఎస్‌లో ప్రాధమిక, షాబజార్ హైస్కూల్‌లో ఉన్నత విద్యను, ఇప్పటి ప్రభుత్వ జూనియర్ కాలేజీలో ఇంటర్‌ను ఉర్దూ మీడియంలోనే చదివాం...ఆడపిల్లలకు ప్రత్యేక స్కూళ్లు లేవు. అంతా కో- ఎడ్యుకేషన్ పద్దతి ఉండే.  ముస్లింలు చాలా తక్కువగా ఆడపిల్లలను చదివించేటోళ్లు. 1971-72లో ఇంటర్మీడియట్ విధానం ఏర్పాటైతే మాది ఫస్టు బ్యాచ్. అందులో ముస్లిం అమ్మాయీలు ఆరుగురే.
  
  జిల్లా కేంద్రంలో పురాతన  నిర్వహణా కేంద్రాలు..
  ఇప్పుడున్న కలెక్టరేట్ నిజాం నవాబ్ మీర్ అలీఖాన్ నివాస భవనం. జిల్లా కోర్టు, తహసీల్దార్, హెడ్ పోస్టాఫీసు, డీఎఫ్‌ఓ , మైనర్ ఇరిగేషన్, ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాలలు, ఫైర్ స్టేషన్, దూద్‌ఖానా, పాత పోస్టాఫీసు, వన్‌టౌన్ పోలీస్ స్టేషన్, ఎంజీ రోడ్ హైస్కూలు, పాత జైలు, బీపీహెచ్‌ఎస్, మోడ్రన్ బేసిక్ స్కూలు, పాత గ్రంథాలయం తదితర భవనాలు నైజాం కాలం నాటివే.
  
  అప్పటిరోజుల్లో అందరిలో చక్కని అవగాహన ఉండేది. ఒకరినొకరు గౌరవించుకోవడం, పెద్దలంటే భయం ఉండేది. నేటి తరం ఇవన్నీ అనుసరిస్తేనే భావితరానికి నేర్పగలుగుతారు. ఇన్ని సౌకర్యాలున్నా అనురాగం, ఆప్యాయత కొంచెం తగ్గుతున్నాయి. ఇవి పెరగాలి.
  
  రెవెన్యూకే అన్ని బాధ్యతలు...
  నైజాం కాంల నుంచి ప్రభుత్వ కార్యకలపాలు మాల్ గుజారీ ( రెవిన్యూ శాఖ)కు అత్యధిక ప్రాముఖ్యత ఉంది. అన్ని శాఖలకు పెద్దన్న పాత్ర పోషిస్తున్నది. అప్పట్లో ఉన్న పాత తాలూకా కేంద్రాల్లో ‘ దఫ్తరే తహసీల్దార్‌ను’ నిర్వహించే వారు.
  
  నైజాం నాటి తహసీల్‌లలో అన్ని ప్రభుత్వ విభాగాలు పని చేసేవి. అందులో మహెకుమా ఖజానా ( ట్రెజరీ), ఆబ్కారీ (ఎక్సైజ్), రి/ిస్ట్రేషన్, ,పోలీస్ సర్కిల్ , నాయబ్ తాలీమి( డిప్యుటీ ఇన్స్‌పెక్టర్ ఆఫ్ స్కూల్స్ తదితర ఆఫీసులన్నీ ఉండేవి. తాలూకాను కొన్ని మాల్‌గుజారీ‘ ఫిర్కా’లుగా ఏర్పాటు చేసి వాటికి గిర్దావర్లను నియమించే వారు. వాటి స్థానంలోనే మండల వ్యవస్థ ఏర్పడింది.
  
  భూముల శిస్తులతో పాటు అన్ని రకాల ప్రభుత్వ వసూళ్లను చేస్తారు. జిల్లా స్థాయిలో కలెక్టర్‌కు ఉన్న అన్ని అధికారాలు తహసీల్దార్లకు ఉంటాయి. కలెక్టరేట్‌కు, తహసీల్ వ్యవస్థకే నేరుగా సంబంధాలు ఉండగా, వాటని డివిజన్ స్థాయిల్లో ఆర్డీఓలు పర్యవేక్షిస్తారు. గ్రామాల్లో పోలీస్ పటేల్, మాలీ పటేల్, పట్వారీతో పాటు కావలికారు లేదా తలారీ వ్యవస్థల ద్వారా నైజాం పాలనలో శాంతి భద్రతలు, ఆస్తులు, భూమి రికార్డుల పరిరక్షణ , నిర్వహణ ఉండేది.
  
  భూములకు సంబంధించి పహాణి, చౌఫస్లా ( ల్యాండ్ హోల్డింగ్), కాస్రా తదితర రికార్డులను ఎప్పటికప్పుడు రాస్తారు. ఫైసల్‌పట్టి ( వార్షిక ఖాతా)ని ఏటా రాయాల్సి ఉంటుంది. దానినే జమాబందీ అని కూడా అంటారు. 144 సెక్టన్ ఉత్తర్వులు, సెక్షన్ 174ల( అనుమానాస్పద మృతి కేసు) ఎఫ్‌ఐఆర్‌లు స్వీకరించడం, శవ పంచనామా, మరణ వాంగ్మూలాలు, ఇంక్వెస్టు రిపోర్టులు తదితర సీఆర్‌పీసీ చట్టాలు తహసీల్దార్ ద్వారా అమలు అవుతాయి. పాత నేరస్థులు అసాంఘిక కార్యకలాపాలకు పాల్పడకుండా పోలీసులు తహసీల్దార్ల ఎదుటనే బైండోవర్ చేస్తారు. అందుకే వారిని సెక ండ్‌క్లాస్ మెజిస్ట్రేట్లుగా వ్యవహరిస్తారు.