వరుస పథకాలు.. తొలగని కష్టాలు

వరుస పథకాలు.. తొలగని కష్టాలు

మహేష్ విజాపుర్కార్
 
 మహాత్మాగాంధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకం కోసం ఉపయోగిస్తున్న నిధుల్లో సగభాగంపైగా కోత విధించారు. ఈ పథకాన్ని ప్రారంభించిన తర్వాత ఏ రాష్ట్రం కూడా సంవత్సరానికి నూరు పనిదినాలను కల్పించలేక పోయింది.
 
 మహారాష్ట్ర శాసనమండలికి 18 ఏళ్లపాటు (1960-78) చైర్మన్‌గా ఉన్న కాలంలో గాంధేయవాది వీఎస్ పా-గే రాష్ట్ర ప్రభుత్వంపై గట్టి ప్రభా వం వేశారు కానీ ముఖ్య మంత్రి వీపీ నాయక్‌చే పేదల అనుకూల పథకం ప్రారంభిం పచేయడం మాత్రం ఆయనకు తలకుమించిన పనయింది. ఆయన ఆలోచన సాధా రణమైనది. మహారాష్ట్రలోని సాంగ్లి జిల్లాకు చెందిన టస్గావన్ తాలుకాలో దానిని అప్పటికే అమలు చేశారు కూడా. కరవుకాలంలో ఆ ప్రాంత వ్యవసాయ కూలీలు, రైతులు కూడా రహదారుల పక్కన ఉండే రాళ్లు కొట్టే పనిని చేసి ఒక మేరకు తెప్పరిల్లేవారు. దాని పేరు ఉపాధి హామీ పథకం (ఈజీఎస్). సంఘటిత రంగంలో పనిచేస్తున్న వారి వేతనాలపై, అమ్మకపు పన్ను చెల్లిస్తున్న ఇతరులపై సుంకం విధించి, అలా వచ్చిన నిధిని ఉపాధి హామీ పథకానికి ఉపయోగించేవారు.
 
 ప్రభుత్వ యంత్రాంగం ప్రధానంగా అవినీతితో పనిచేయలేకపోవడం, స్పందించే స్థితికి దూరమవడం పట్ల గాంధేయవాది పా-గే తన జీవిత చరమాంకంలో చాలా బాధపడ్డారు. కాంట్రాక్టర్లను, యంత్ర సామగ్రిని చట్టవిరుద్ధంగా ఉపయోగించుకోవడంతో సహా ఆ పథకంలో చోటుచేసుకున్న పలు మార్పులు, వేతనాల్లో చిల్లులు ఆయన్ని కలవరపెట్టాయి. ఈ పథకంకింద ఉపయోగించని నిధులలో అత్యధిక భాగాన్ని తదుపరి ఉపయోగం కోసం అట్టి పెట్టే వారు కాదు. అలా మా యమైన రూ. 15 వేల కోట్ల నిధులు ఎక్కడికి వె ళ్లాయో ఎవరికీ తెలీదు. అధికారికంగా దాన్ని ఖర్చుపెట్టని నిధిగానే చూపిస్తారు. కానీ అది ఎన్నటికీ అందుబాటు లోకి రాదు. మహారాష్ట్రలో అమలైన ఈజీఎస్ విస్తృత రూపమే మహాత్మాగాధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి పథకం.
 
 ఈ పథకం అప్పట్లో ఇతర రాష్ట్రాలకు అందుబాటు లో ఉండేది కాదు. పైగా ఈ పథకం కింద తనకు రావలిసిన కేటాయింపులను కేంద్ర ప్రభుత్వం సకాలం లో పంపేది కాదని మహారాష్ట్ర ఆరోపించేది. ఇలా ఖర్చు పెట్టకుండా మిగిలిన నిధులను ఇతరత్రా మళ్లిస్తారనే భయం కేంద్రానికి ఉండేది.
 
 ఆనాడు గాంధేయవాది పా-గేని మహారాష్ట్ర ఉపా ధి హామీ పథకం ఎలా నిరాశ కలిగించిందో. జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకంపై ఇటీవల ప్రచురించిన వివరాలు అదే స్థాయిలో నిరాశను కలిగిస్తున్నాయి. ఈ పథకంలో ఉపయోగిస్తున్న నిధుల్లో సగ భాగంపై కోత విధించారు. కేంద్రం ఇవ్వాల్సిన నిధుల్లో జాప్యం కారణంగా రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు వేతన బిల్లులను చెల్లించ లేకపోయాయి. ఈ పథకాన్ని ప్రారంభించింది మొదలు కొని ఏ రాష్ట్రం కూడా సంవత్సరానికి నూరు పనిదినా లను కల్పించలేకపోయింది. అదే సమయంలో పథకం అమలు కుదింపు, చిల్లులు పేదలను దెబ్బతీశాయి. ప్రత్యేకించి అకాల వర్షాలు, తుపానులు వెల్లువెత్తిన కాలంలో పరిస్థితి మరీ తీవ్రంగా ఉండేది.
 
 ఈపథకం కింద పనులకు డిమాండ్ తగ్గిందని ప్రభుత్వాలు సాకు చెప్పినట్లయితే అది అబద్ధం తప్ప మరేమీ కాదు. పనికి డిమాండ్ లేనట్లయితే, అలాంటి సమయాల్లోనే అనేక మంది పేదలు ప్రత్యామ్నాయ బతుకుతెరువుకోసం సమీపంలోని పట్టణ ప్రాంతాలకు వలస ఎందుకు వెళ్లేవారు? వేసవి తీవ్రతరమై, వ్యవసా యరైతులకు కూడా పనులు దొరకటం దుర్లభమైన స్థితిలో జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకం పలుచ బడిపోవడం మరింత దుష్ర్పభావాలకు దారి తీస్తుంది.
 
 దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాల్లో రైతుల ఆత్మహత్యలకు సంబంధించిన నివేదికలను పరిశీలిస్తే దేశం మొత్తంలో విదర్భ ప్రాంతమే ఆత్మహత్యల కేంద్రంగా తయారైం తదని తెలుస్తుంది. విదర్భపై మీడియా అవిశ్రాంతంగా వెలువరిస్తున్న వార్తా కథనాలే దీనికి ప్రధాన కారణం. వ్యవసాయ భూములే  కాకుండా రైతులు సైతం ఇక్కడ అత్యంత దుర్భర పరిస్థితుల్లో కూరుకుపోయారని బోధప డుతుంది. నీటి కొరత, దాని ఫలితంగా వ్యవ సాయంపై దాని ప్రభావం, బీడు భూములు, పశు గ్రాసం కొరత, వ్యవసాయానికి ఉపయోగపడే పశువుల దుస్థితి ఒక విష వలయం తర్వాత మరొక విషవల యంలో కూరుకుపోతున్నాయి. గ్రామీణ వ్యవ సాయం మొత్తంగా సంక్షో భంలో చిక్కుకుపోయింది.
 
 దీని దుష్ఫలితాలు భారీగానే ఉంటాయి. నివారణ చర్యల కోసం పిలుపునివ్వడం ఇప్పుడు నిత్యకృత్యమై నప్పటికీ, రైతులకు సాధారణ కరువు సమయాల్లో ఇవ్వ వలసిన చెల్లింపుల విషయంలో బ్యాంకులు, వాటి కింది స్థాయి అధికారులు ఉద్దేశపూర్వకంగా జాప్యం చేస్తున్నా యని మహారాష్ట్ర శాసనసభకు ఫిర్యాదులు అందు తున్నాయి. తమ ప్రమేయం లేకుండా తమను ఆవరిం చిన విపత్కర పరిస్థితుల్లో బాధితులకు సహాయం అందించాల్సిన ప్రతిరంగంలోనూ ఇలాంటి జాప్యందారీ విధానాలు అమలవుతున్నాయి. జాతీయ గ్రామీణ ఉపా ధి హామీ పథకం అమలయ్యే ఏ రాష్ట్రంలోనూ ఇలాంటి అసమర్థ పరిస్థితి కనిపించదు.
 ఉపాధి హామీ పథకం (ఈజీఎస్)లో స్వీయ నిర్వా కాల కారణంగా, కేంద్రం నుంచి కేటాయింపులు తగ్గిపో యాయని ఫిర్యాదు చేసే నైతిక హక్కును మహారాష్ట్ర ప్రభుత్వం కోల్పోయింది. దేశంలోని ఇతర రాష్ట్రాలకు అలాంటి అవకాశం లేదు. కేంద్ర ప్రభుత్వం సకాలంలో బిల్లులను పంపకపోతే, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు ఆ భారాన్ని మోయాలి. అలా అవి అప్రదిష్టపాలవటం నిజంగా దుర దృష్టకరం. చట్టబద్ధంగా రూపొందించిన ఒక జాతీయ పథకాన్ని కుదించడం ద్వారా ఏర్పడే పరిణామాలను తప్పించుకోవడం కేంద్ర ప్రభుత్వానికి ఎన్నటికీ సాధ్యం కాదు కూడా.
 (వ్యాసకర్త సీనియర్ పాత్రికేయులు)
     mvijapurkar@gmail.com