యూ అండ్‌ డెంగ్యూ

దోమ లేని ప్రదేశం లేదు!
దోమ రాలేని ప్రదేశం లేదు!
మరి జాగ్రత్త ఎలా?
దోమను దరి చేరనివ్వకపోవడమే!
చేరినా.. ధైర్యాన్ని జారన్వికపోవడమే!
డెంగ్యూను ఎదుర్కోవాలంటే
మనం కాస్త జాగ్రత్తగా ఉండాలి.

డెంగ్యూ వైరస్‌ వల్ల వస్తుంది. ఇది ఏడిస్‌ ఈజిపై్ట అనే దోమ వల్ల ఒకరి నుంచి మరొకరికి వ్యాపిస్తుంది. దీని వేళ్ల కణుపుల దగ్గర తెల్లటి పులి చారల్లాంటి మచ్చలు ఉంటాయి కాబట్టి దీన్ని టైగర్‌ మస్కిటో అని కూడా అంటారు. చాలా మందకొడిగా ఉండే ఈ దోమ సాధారణంగా పగటి వేళల్లో కుడుతుంటుంది. పెద్దగా దూరాలూ ఎగరలేదు. అయిత కుట్టినప్పుడు డెంగ్యూ వచ్చేలా చేస్తుంది కాబట్టి దీన్ని ప్రమాదకరంగా పరిగణించాలి. సాధారణంగా డెంగ్యూ దానంతట అదే తగ్గిపోతుంది. అంటే ఇది సెల్ఫ్‌ లిమిటింగ్‌ డిసీజ్‌ అన్నమాట. ఆరోగ్యవంతుడైన వ్యక్తి శరీరంలోకి వైరస్‌ ప్రవేశించిన ప్రవేశించిన 4 నుంచి 7 రోజుల్లోపు ఆ వ్యక్తికి డెంగ్యూ లక్షణాలు బయటపడతాయి. చాలా వైరస్‌లలాగే డెంగ్యూ తనంతట తానే తగ్గిపోతుంది. అయితే ఈలోపు కొందరిలో ప్లేట్‌లెట్లు ఉండాల్సిన సంఖ్య కంటే తగ్గితే అది అంతర్గత రక్తస్రావానికి దారితీస్తుంది. అది చాలా ప్రమాదం.  

డెంగ్యూలో రకాలు :
1. అన్‌ డిఫరెన్షియేటెడ్‌ ఫీవర్‌ లేదా క్లాసికల్‌ డెంగ్యూ ఫీవర్‌– ఇది ఇతర ఫీవర్స్‌లాగానే అనిపించే జ్వరంలా అనిపించడంతో అన్‌–డిఫరెన్షియేటెడ్‌ ఫీవర్‌ అని అంటారు. ఇక డెంగ్యూ సోకినప్పుడు ఇతర వైరల్‌ ఫీవర్‌లలాగే ఇందులోనూ జ్వరం వస్తుంది కాబట్టి డెంగ్యూ సోకినప్పుడు వచ్చే జ్వరాన్ని క్లాసికల్‌ డెంగ్యూ ఫీవర్‌ అంటారు.
2.  డెంగ్యూ హెమరెజిక్‌ ఫీవర్‌ – అంతర్గత అవయవాల్లో రక్తస్రావం కావడం.
3. డెంగ్యూ షాక్‌ సిండ్రోమ్‌ – అవయవాల్లో అంతర్గత రక్తస్రావంతో పాటు...  బీపీ పడిపోయి షాక్‌లోకి వెళ్లడం.

డెంగ్యూలోని సాధారణ లక్షణాలు
జ్వరం, తలనొప్పి (ముఖ్యంగా నుదురు ప్రాంతంలో), కళ్ల వెనక నొప్పి, ఒళ్లు నొప్పులు, రాష్, ఒంటిపై ఎర్రని మచ్చలు రావడం, చిగుళ్ల నుంచి రక్తం కారడం, రక్తంలోని ప్లేట్‌లెట్స్‌ తగ్గిపోవడం మలేరియాలో అయితే నిర్ణీత సమయానికి ప్రతిరోజూ వస్తూ ఉంటుంది. కానీ డెంగ్యూ సోకిన వ్యక్తిలో జ్వరం ఎప్పుడైనా రావచ్చు. డెంగ్యూ వచ్చిన వారిలో వచ్చే నొప్పి ఎముకల విరిగినంత తీవ్రంగా వచ్చినట్లుగా అనిపిస్తుంది. అందుకే దీన్ని ‘బ్రేక్‌ బోన్‌ ఫీవర్‌’ అని కూడా అంటారు.

డెంగ్యూ హేమరేజిక్‌ ఫీవర్‌ : రక్తంలోని ప్లేట్‌లెట్స్‌ తగ్గిపోతున్న కొద్దీ అంతర్గత అవయవాల్లో రక్తస్రావం జరిగేందుకు అవకాశాలు. ఒకవేళ అంతర్గత అవయవాల్లో రక్తస్రావం అయితే అదిచాలా ప్రమాదకరమైన పరిస్థితి. ఈ అంతర్గత రక్తస్రావం లక్షణాలు ముందుగా కనుగొనడానికి టోర్నికేట్‌ అనే పరీక్షను నిర్వహించవచ్చు. చర్మం పై ఎర్రని మచ్చలు కనబడుతున్నా, కళ్లలో,నోటిలో మచ్చలు వచ్చినా, చిగుళ్ల నుంచి రక్తం కారుతున్నా, ఇంజెక్షన్‌ ఇచ్చినచోట లేదా ఇతర ప్రదేశాల నుంచి రక్తస్రావం జరుగుతున్నా, వాంతుల్లో రక్తం ఉన్నా లేదా విరేచనం నల్లగావస్తున్నా (రక్తం కడుపులో ఉన్న యాసిడ్‌తో కలిసినప్పుడు నల్లగా మారుతుంది) డెంగ్యూ హెమరేజిక్‌ జ్వరంగా అనుమానించాలి. అయితే కొందరు ఒంట్లో ఐరన్‌ తక్కువగా ఉండటం వల్లఐరన్‌ టాబ్లెట్లు వాడుతుంటారు. వాళ్లకు కూడా మలం నల్లగానే వస్తుంది. ఇలా ఐరన్‌ టాబ్లెట్లు వాడే వారు ఈ లక్షణాలన్ని తెలుసుకొని ఆందోళన పడాల్సిన అవసరం లేదు. ఈ టాబ్లెట్లువాడని వారిలో మలం నల్లగా వస్తుంటే మాత్రం వెంటనే డాక్టర్‌ను సంప్రదించాలి.

డెంగ్యూ షాక్‌ సిండ్రోమ్‌ : డెంగ్యూ సోకినప్పుడు జరిగే అంతర్గత రక్తస్రావం వల్ల కాళ్లు, చేతులు, ముఖంలో వాపు కనిపించవచ్చు. కొందరిలో పొట్టలో, ఊపిరితిత్తుల బయట, గుండె చుట్టూనీరు చేసి ఆయాసం పెరగవచ్చు. సాధారణంగా రెండు నుంచి ఏడు రోజుల జ్వరం వచ్చి తగ్గిన తరువాత ప్లేట్‌లెట్స్‌ పడిపోవడం, ఫలితంగా అంతర్గత అవయవాల్లో రక్తస్రావం జరగడంతోపాటు బీపీ తగ్గిపోయి మూత్రం సరిగా రాకపోవడం, షాక్‌ లాంటి చాలా తీవ్రమైన లక్షణాలు కనిపిస్తాయి. డెంగ్యూ వచ్చిన వారు జ్వరం తగ్గిపోయాక... అది తగ్గిపోయింది కదా ఇంకేంప్రమాదం ఉండదనే అపోహతో నిర్లక్ష్యం చేయకూడదు. వచ్చింది డెంగ్యూ అని తెలిశాక... ఆ తర్వాత కూడా కొంతకాలం డాక్టర్‌ ఫాలో అప్‌లో ఉండటం మంచిది.

నిర్ధారణ పరీక్షలు :
సీబీపీ పరీక్ష చేయాలి. ∙ డెంగ్యూ ఎన్‌ఎస్‌1 యాంటీజెన్‌ పరీక్ష అవసరం. ∙డెంగ్యూ ఐజీఎమ్‌ అనే పరీక్షలు చేయాల్సి ఉంటుంది. అయితే వ్యాధి నిర్ధారణ రిపోర్టులు వచ్చేందుకు పట్టే సమయంఎక్కువ కాబట్టి అప్పటి వరకు ఆగకుండా... లక్షణాలను బట్టి ముందుగానే చికిత్స తీసుకోవడం మంచిది. పైగా దీనికి చేసే చికిత్స కూడా లక్షణాలను బట్టి చేసేదే. నిర్ణీతమైన చికిత్స లేదు.కాబట్టి లక్షణాలు కనిపించగానే చికిత్స మొదలుపెట్టడం మంచిది.

ఇప్పుడు అందుబాటులో మరింత అధునాతనమైన  నిర్ధారణ పరీక్ష :  
ఇప్పుడు ఐపీఎఫ్‌ (ఇమ్మెచ్యూర్‌ ప్లేట్‌లెట్‌ ఫ్రాక్షన్‌) అనే అత్యాధునిక పరీక్ష అందుబాటులోకి వచ్చింది. ప్రస్తుతం ఇది పెద్ద పెద్ద ఆసుపత్రుల్లోనే అందుబాటులో ఉంది. ప్లేట్‌లెట్లనుఎక్కించడానికి సంబంధించి, డెంగ్యూ పేషెంట్లకు ఈ పరీక్ష ఎంతగానో ఉపయోగపడుతుంది. రక్తంలో ప్లేట్‌లెట్లకు సంబంధించిన ఖచ్చితమైన వివరాలతో పాటు శరీరంలో ప్లేట్‌లెట్ల ఉత్పాదనకలిగిన బోన్‌మ్యారో పనితీరు కూడా ఈ పరీక్ష ద్వారా తెలుస్తుంది. అంతేకాకుండా ప్లేట్‌లెట్లు వృద్ధి చెందుతాయా, లేదా, ఒకవేళ ప్లేట్‌లెట్లు ఎక్కించడం ఎంతమేరకు అవసరం... లాంటిచికిత్సకు ఉపకరించే ఎన్నో విషయాలు ఈ పరీక్ష ద్వారా వైద్యులు నిర్ధారణ చేస్తారు. అందుకు తగ్గట్లుగా ప్లేట్‌లెట్స్‌ మార్పిడి, చికిత్స విధానాన్ని అవలంబిస్తారు. ఒకవేళ బోన్‌మ్యారోలోలోపం ఉంటే పైపై చికిత్సలను ఆపేసి, ప్రధానమైన మూలాల్లోకి వెళ్లి మెరుగైన చికిత్సను సకాలంలో అందించి, పేషెంట్‌ ప్రాణాలను కాపాడతారు. డెంగ్యూకు గురైన ప్రతి పేషెంట్‌కీ ప్లేట్‌లెట్లమార్పిడి అవసరం ఉండదు. డెంగ్యూ వచ్చినవారు ఇంట్లోనే చికిత్స తీసుకుంటూ ఉన్నప్పుడు పెద్దలైతే రోజూ 3 – 4 లీటర్ల వరకు, పిల్లలైతే రోజూ 2 లీటర్ల వరకు ద్రవాహారం తప్పనిసరిగా తీసుకోవాలి.

డెంగ్యూలో కనిపించే ఇతర లక్షణాలు
సివియర్‌ డీహైడ్రేషన్, నిరంతరంగా బ్లీడింగ్‌ అవడం, ప్లేట్‌ లెట్స్‌ తక్కువవుతుంటాయి. దాంతో రక్తం గడ్డకట్టదు. రక్తపోటు పడిపోతుంది. లివర్‌ ఎన్‌లార్జ్‌ అయి డ్యామేజ్‌ అయ్యే ప్రమాదమూఉంటుంది. హార్ట్‌బీట్‌ నిమిషానికి 60 కంటే తక్కువకు కూడా పడిపోవచ్చు. బ్లీడింగ్, ఫిట్స్‌ వల్ల బ్రెయిన్‌ డ్యామేజ్‌ అవుతుంది. ఇమ్యూన్‌ సిస్టమే డ్యామేజ్‌ అవుతుంది.హార్ట్‌బీట్‌ 60 కంటే తక్కువగా పడిపోవడం అన్నది ప్రమాదకరమైన సూచన. ఇలాంటి పరిస్థితి వస్తే ఇంటెన్సిక్‌ కేర్‌లో ఉంచాల్సిన అవసరం పడవచ్చు.

డెంగ్యూ కనిపించగానే యాంటీబయాటిక్స్‌ ఇవ్వడం సరికాదు...
చాలా మంది డాక్టర్లు డెంగీ లక్షణాలు కనిపించగానే యాంటీబయాటిక్‌ మందులు ఉపయోగిస్తుంటారు. అయితే డెంగీ రోగికి జ్వరం వంటి లక్షణాలు కనిపించగానే యాంటీబయాటిక్స్‌వాడటం సరికాదు. ఇలా మందుల వల్ల ప్లేట్‌లెట్‌ కౌంట్‌ తగ్గి్గతే అది అంతర్గత రక్తస్రావానికి దారితీయవచ్చు. ఫలితంగా మందులే ప్రమాదకరం కావచ్చు.

డాక్టర్లు బాగా ఆలోచించాకే ఇతర మందులు కూడా...
మనం వాడే చాలారకాల ఇతర మందులు సైతం ప్లేట్‌లెట్‌ కౌంట్‌ను తగ్గించే అవకాశాలున్నాయి. ఉదాహరణకు ర్యానిటడిన్, సెఫలోస్పోరిన్, క్యాప్టప్రిల్, ఏసీ ఇన్హిబిటార్స్, బ్రూఫెన్,డైక్లోఫినాక్, యాస్పిరిన్‌ వంటి అనేక మందులు ప్లేట్‌లెట్‌ కౌంట్‌ను తగ్గించడం లేదా ప్లేట్‌లెట్‌ ఫంక్షన్‌ను ప్రభావితం చేస్తాయి. అందుకే రోగి పరిస్థితిని క్షుణ్ణంగా అధ్యయనం చేసిన తర్వాతమరీ అవసరం అయితేనే యాంటి బయాటిక్స్‌తోపాటు ఏ ఇతర మందులనైనా ఇవ్వాలి.

నివారణ ఎంతో మేలు...
ఏ వ్యాధి విషయంలోనైనా చికిత్స కంటే నివారణ మేలు. ఇది నిల్వ నీటిలో సంతానోత్పత్తి చేసుకుంటుంది. ఈ ప్రక్రియ పదిరోజుల వ్యవధి పడుతుంది. కాబట్టి ఇల్లు, ఇంటి పరిసరాల్లో నీరునిల్వ అనేదే జరగకుండా ఒకరోజు నీటిని పూర్తిగా ఖాళీ చేసి డ్రై డే గా పాటించాలి.ఇంట్లోని మూలల్లో, చీకటి ప్రదేశంల్లో ఎడిస్‌ ఎజిపై్ట విశ్రాంతి తీసుకుంటుంది. కాబట్టి ఇల్లంతా వెలుతురు, సూర్యరశ్మి పర్చుకునేలా చూసుకోవాలి. అదే సమయంలో బయటి నుంచిదోమలు రాకుండా కిటికీలకు, డోర్స్‌కు మెష్‌ అమర్చుకోవాలి.ఈ దోమ నిల్వ నీటిలో గుడ్లు పెడ్తుంది కాబట్టి కొబ్బరి చిప్పలు, డ్రమ్ములు, బ్యారెల్స్, టైర్లు, కూలర్లు, పూలకుండీల కింద పెట్టే ప్లేట్లు మొదలైన వాటిల్లో నీరు నిల్వ ఉండకుండా చూసుకోవాలి. డ్రమ్ములు, బ్యారెల్స్‌ మొదలైన వాటిని బోర్లించి పెట్టాలి. వాడని టైర్లను తడిలేకుండా ఎండలో పడేయాలి. తాగు నీరు కాకుండా మిగతా అవసరాల కోసం వాడే నీటిలో బ్లీచింగ్‌ పౌడర్‌ కలపాలి. దీనివల్ల ఎడిస్‌ ఎజిపై్ట గుడ్లు పెట్టకుండా నివారించవచ్చు. ఇంట్లో ఉన్నప్పుడూ ఒంటి నిండా ఉండే దుస్తులనే ధరించాలి. హాఫ్‌ స్లీవ్స్‌ కంటే ఫుల్‌ స్లీవ్స్‌ ఉత్తమం. కాళ్లనూ కవర్‌చేసే పైజామాలు, సాక్స్‌ వేసుకుంటే  మంచిది. ఏడిస్‌ ఈజిపై్ట దోమలు ముదురు రంగులకు తేలిగ్గా ఆకర్షితమవుతాయి. కాబట్టి లేత రంగుల దుస్తులను ధరించడం మేలు.పగలు కూడా మస్కిటో రిపల్లెంట్స్‌ వాడవచ్చు. ఆ రెపల్లెంట్‌ కంపోజిషన్‌లో పికారిటిన్‌ లేదా ఆయిల్‌ ఆఫ్‌ లెమన్‌ యూకలిప్టస్‌ లేదా ఐఆర్‌ 3535... ఈ మూడింటిలో ఏది ఉన్నా అది వాడవచ్చు. ఈ మస్కిటో రిపల్లెంట్స్‌ను ప్రతి 4 – 6 గంటలకు ఒకసారి శరీరంపై బట్టలు కప్పని భాగాల్లో స్ప్రే చేసుకోవాలి. ముఖం పైన స్ప్రే చేసుకునే సమయంలో ఇది  స్ప్రే కళ్ల దగ్గర స్ప్రే చేసుకోకుండా జాగ్రత్త తీసుకోవాలి.

డెంగ్యూకు చికిత్స ఇలా...
డెంగ్యూ అనేది వైరస్‌ కాబట్టి దీనికి నిర్దిష్టమైన మందులు లేవు. కేవలం లక్షణాలకు మాత్రమే చికిత్స చేస్తుంటారు. అంటే సింప్టమేటిక్‌ ట్రీట్‌మెంట్‌ మాత్రమే ఇస్తారన్నమాట. రోగిలక్షణాలను బట్టి చికిత్స ఉంటుంది. వ్యాధి వచ్చిన వ్యక్తి బీపీ పడిపోకుండా ముందునుంచి ఓఆర్‌ఎస్‌ ఇవ్వాల్సి ఉంటుంది. షాక్‌లోకి వెళుతున్న వ్యక్తికి ఐవీ ఫ్లూయిడ్స్‌ ఎక్కించాలి.రక్తస్రావం జరుగుతున్న వ్యక్తికి తాజా రక్తాన్ని, ప్లేట్‌లెట్స్‌ను, ప్లాస్మా ఎఫ్‌ఎఫ్‌పి (ఫ్రెష్‌ ఫ్రోజెన్‌ ప్లాస్మా) అవసరాన్ని బట్టి ఇవ్వాల్సి ఉంటుంది. ప్లేట్‌లెట్స్‌ కౌంట్‌ సాధారణంగా 20 వేల కంటే తక్కువకు పడిపోతే ప్రమాదం. కాబట్టి మరీ తక్కువకు ప్లేట్‌లెట్స్‌ సంఖ్య పడిపోయినప్పుడు ఎప్పుడు వాటిని ఎక్కించాలో డాక్టర్‌ నిర్ణయిస్తారు. చిన్నాపెద్ద తేడా లేకుండా డెంగ్యూ ఎవరికైనా సోకవచ్చు. ముఖ్యంగా గర్భిణీల పట్ల చాలా జాగ్రత్త వహించాలి. వారిలో జ్వరం వస్తే అది డెంగ్యూకావచ్చేమోనని అనుమానించి తక్షణం డాక్టర్‌ను సంప్రదించాలి. ఇక్కడ గుర్తుంచుకోడాల్సిన విషయం ఏమిటంటే... సాధారణ జ్వరం వచ్చిన వారికిఇచ్చినట్లుగా డెంగ్యూ బాధితులకు ఆస్పిరిన్, బ్రూఫెన్‌ వంటి మందులు ఇవ్వకూడదు. ఎందుకంటే ఆస్పిరిన్‌ రక్తాన్ని పలచబారుస్తుంది. డెంగ్యూ సోకినప్పుడు  ప్లేట్‌లెట్స్‌ తగ్గి రక్తస్రావంఅయ్యే అవకాశాలు ఎక్కువ. కాబట్టి ఆస్పిరిన్‌ వంటి మందులు తీసుకుంటే రక్తస్రావం జరిగే అవకాశాలను మరింత పెంచుకున్నట్టే. ఇది చాలా ప్రమాదకరం కాబట్టే ఈ జాగ్రత్త పాటించాలి. అయితే గుండెజబ్బులు ఉన్నవారు ఆస్పిరిన్‌ మామూలుగానే వాడుతుంటారు. ఇలాంటివారు డెంగ్యూజ్వరం వచ్చినప్పుడు రక్తాన్ని పలచబార్చే మందులు వాడకూడదు. – ప్లేట్‌లెట్లు లక్ష కంటే తగ్గినప్పుడు ప్రతిరోజూ పరీక్ష చేయించుకోవాలి. అయితే రోజుకు ఒకసారి మాత్రమే ఈ పరీక్ష చేయించుకోవాలి. జ్వరం తగ్గాక ప్లేట్‌లెట్ల సంఖ్య పెరుగుతుంది. కానీ ఒక్కొక్కసారి పెరిగాక, మళ్లీ తగ్గి, మళ్లీ పెరుగుతాయి. అయితే ప్లేట్‌లెట్ల సంఖ్య 20,000 కంటే తగ్గితే మాత్రం హాస్పిటల్‌లో చేరడం అవసరం.

ప్రమాద  హెచ్చరికలు
ఇంట్లో ఎవరైనా  విపరీతమైన కడుపునొప్పితో బాధపడ్తున్నా, మలవిసర్జన నలుపు రంగులో అవుతున్నా, ముక్కులోంచి కానీ, చివుళ్లలోంచి కానీ చర్మంలోపల కానీ బ్లీడింగ్‌ అవుతున్నా, దాహంతో గొంతెండి పోతున్నా, చెమటలు పట్టి శరీరం చల్లబడిపోయినా క్షణం కూడా ఆలస్యం చేయకుండా వెంటనే ఆసుపత్రికి వెళ్లాలి.