సాక్షి, హైదరాబాద్‌: ఏడో నిజాం నవాబు హయాంలో హైదరాబాద్‌ సంస్థానం ప్రధానమంత్రి మీర్‌ లాయఖ్‌ అలీ.. నరనరాన భారత దేశంపై ద్వేషాన్ని, హిందువులపై కోపాన్ని నింపుకున్న వ్యక్తి. హైదరాబాద్‌ సంస్థానం భారత యూనియన్‌లో విలీనం కాకుండా చివరివరకూ అడ్డుకునే ప్రయత్నం చేశాడు. నిజాంకు విశ్వాసపాత్రుడైన లాయఖ్‌ అలీ చివరలో ప్రాణభయంతో పాకిస్తాన్‌కు పారి పోయాడు. ఇక్కడే పెద్ద హైడ్రామా చోటు చేసుకుంది. అచ్చు సినిమా ఫక్కీలో ఆయన పరారీ కథ నడిచింది. మీర్‌ లాయఖ్‌ అలీ ఓ ఇంజనీరు, పారి శ్రామిక వేత్తగా నిజాం ఆంతరంగికుల్లో ఒకడిగా ఉండేవాడు. ఈ క్రమంలోనే రజాకార్ల నేత కాసిం రజ్వీ దారుణాలకు అండదండలందిస్తూ హిందువుల ఊచకోతలను ప్రోత్సహించాడని చెబుతారు. దేశ విభజన అనంతరం అనేక కుట్రలు చేశా డనీ అంటారు. ఈయన ఎత్తుగడలకు మెచ్చే,  దేశానికి స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తర్వాత మీర్‌ లాయఖ్‌ అలీని నిజాం నవాబు ప్రధానమంత్రిగా నియమించారు. కథ క్లైమాక్స్‌కు వచ్చేసరికి.. నిజాం నవాబు కూడా భారత సేనల ముందు దోషిగా నిలబడక తప్పలేదు.  దిల్‌కుషా నుంచి పరారీ.. నిజాం నవాబు తన ఓటమిని అంగీకరించిన వెంటనే భారత సైన్యం రజాకర్ల నేత ఖాసిం రజ్వీని అరెస్టు చేసింది. హైదరాబాద్‌ సంస్థానం ప్రధాన మంత్రి మీర్‌ లాయఖ్‌ అలీ సహా ఇతర నేతలను గృహనిర్బంధంలో ఉంచింది. తొలుత లాయఖ్‌ అలీని ఆయన ఇంటిలోనే ఉంచి ఆ తర్వాత దిల్‌కుషా (తర్వాత ప్రభుత్వ వసతి గృహంగా మార్చారు) భవనానికి మార్చారు. అప్పటికే నిజాం రేడియో ప్రసంగం ద్వారా కాసిం రజ్వీ, లాయఖ్‌ అలీలను దోషులుగా తేల్చి.. స్వయంగా ప్రాసిక్యూషన్‌కు ఆదేశించారు. చదవండి: ఇది టీఆర్‌ఎస్‌, బీజేపీ మధ్య ఫైట్‌ కాదు.. కేంద్రం తీరుపై కేటీఆర్‌ ఫైర్‌ అయితే ఇక్కడే నిజాం దుష్టబుద్ధి చూపించుకున్నారు. లాయఖ్‌ అలీకి స్వయంగా నిజామే లోపాయికారిగా సహాయం చేశారని చెబుతారు. ఆయన పారిపోయేందుకు వీలుగా ఏర్పాట్లు చేశారు. దిల్‌కుషాకు కారును పంపారు. దీంతో లాయఖ్‌ అలీ బురఖా ధరించి మహిళ వేషంలో గోడదూకి ఆ కారులో బొంబాయికి పారిపోయాడు. అక్కడి నుంచి విమానంలో పాకిస్తాన్‌ చేరుకున్నాడు. కానీ ఈ విషయం బయటకు పొక్కకుండా నిజాం చక్రం తిప్పారు.  పాకిస్తాన్‌లోని కరాచీలో ఓ పార్టీ జరుగుతోంది. అందులో పాకిస్తాన్‌లో భారత రాయబారి కూడా పాల్గొన్నా­రు. కొద్దిసేపటి తర్వాత ఓ వ్యక్తి వచ్చి, భారత రాయబారిని పరిచయం చేసుకోవటంతో ఆశ్చర్యపో­వటం ఆ రాయబారి వంతైంది. తాను మీర్‌ లాయఖ్‌ అలీ అని, హైదరాబాద్‌ సంస్థానం మాజీ ప్రధానినంటూ ఆయన పేర్కొనటమే దీనికి కారణం. వెంటనే ఆయన భారత అధికారుల దృష్టికి ఈ విషయం తెచ్చారు. అప్పటికి గాని లాయఖ్‌ అలీ పారిపోయిన విషయం తెలియలేదు. 4రోజుల తర్వాత..  ఆ తర్వాత మళ్లీ ఎప్పుడూ భారత్‌కు రాని లాయఖ్‌ అలీకి పాకిస్తాన్‌ ప్రభుత్వం ప్రముఖ స్థానమిచ్చింది. తర్వాత ఆయన న్యూయా­ర్క్‌లో స్థిరపడ్డాడు. 1971లో అక్కడే చనిపోగా ఆయన శవాన్ని సౌదీ అరేబియాలోని మదీనాలో ఖననం చేసినట్టు చరిత్ర చెబుతోంది. 

‘‘1948 సెప్టెంబర్‌ 13.. తెల్లవారుజామున టెలిఫోన్‌ భీకరంగా మోగడంతో మేల్కొన్నాను. ఆర్మీ కమాండర్‌ ఇద్రూస్‌ అత్యవసర కాల్‌. రిసీవర్‌ ఎత్తకముందే అది భారత సైనికదళాల ఆగమనానికి సంబంధించినదై ఉంటుందని భావించా.. అది అదే. గడిచిన పావుగంటలో ఐదు విభిన్న సెక్టార్ల నుంచి భారత సైన్యం పెద్దసంఖ్యలో హైదరాబాద్‌ వైపు పురోగమిస్తున్నట్టు సమాచారం ఉందన్నాడు. అతను నాతో మాట్లాడుతుండగానే బీడ్, వరంగల్‌ ఔరంగాబాద్, విమానాశ్రయాలపై బాంబుదాడులు జరుగుతున్నాయి.. ఏం చేయాలని అడిగాడు. ఎలాగైనా అడ్డుకోవాలన్నాను. కానీ హైదరాబాద్‌ సైన్యాల నిస్సహాయ ప్రదర్శన, సాయం చేస్తుందనుకున్న పాకిస్తాన్‌ ప్రేక్షకపాత్ర, మా ఫిర్యాదుపై భద్రతా మండలి (యూన్‌ సెక్యూరిటీ కౌన్సిల్‌) జాప్యం..వెరసి హైదరాబాద్‌ కథ విషాదంగా ముగిసింది..’’  – హైదరాబాద్‌ స్టేట్‌ చివరి ప్రధాని లాయక్‌ అలీ ‘ట్రాజెడీ ఆఫ్‌ హైదరాబాద్‌’ బుక్‌లో రాసుకున్న మనోగతమిది.  (శ్రీగిరి విజయ్‌కుమార్‌రెడ్డి, సాక్షి, ప్రత్యేక ప్రతినిధి)  ఆపరేషన్‌ పోలో.. కేవలం ఐదురోజుల్లోనే హైదరాబాద్‌ భవిష్యత్తును మార్చేసింది. 1947 ఆగస్టు 15న దేశమంతా స్వాతంత్య్ర సంబురాలతో, త్రివర్ణజెండాలతో రెపరెపలాడితే.. హైదరాబాద్‌లో మాత్రం నిజాం రాజుకు వ్యతిరేకంగా నిలబడ్డ యోధుల తలలు తెగాయి. హైదరాబాద్‌ స్టేట్‌ను భారత్‌లో విలీనం చేయాలని నెహ్రూ, పటేల్‌ చేసిన విజ్ఞప్తులను నిజాం బుట్టదాఖలు చేయడంతో ‘ఆపరేషన్‌ పోలో’ మొదలైంది.  ఐదు రోజుల్లోనే అంతా పూర్తి  నిజాం మెడలు వంచే లక్ష్యంతో 1948 సెప్టెంబర్‌ 13న భారత మేజర్‌ జనరల్‌ చౌదరి ఆధ్వర్యంలో మొదలైన ‘ఆపరేషన్‌ పోలో’ ఐదురోజుల్లోనే ముగిసింది. పశ్చిమాన షోలాపూర్‌–హైదరాబాద్, తూ ర్పున మచిలీపట్నం–హైదరాబాద్‌ రహదారి వెంట యుద్ధట్యాంకులు, తేలికపాటి స్టువర్ట్‌ టైప్‌ ట్యాంకులు, వాటి వెనక ఆయుధ వాహనాలు, పదాతిదళాలు దూసుకురాగా.. నిజాం సైన్యాలు, రజాకార్ల బృందాలు ఎక్కడా నిలువరించలేకపోయాయి. ముట్టడి ప్రారంభమైన తొలిరోజునే పశ్చిమం నుంచి వస్తున్న దళాలు నల్‌దుర్గ్‌ను స్వాధీనం చేసుకోగా.. తూర్పున మునగాల, సూర్యాపేట వరకు వశమ య్యాయి. సూర్యాపేట శివారులో మకాంవేసిన ని జాం సైన్యం.. 14వ తేదీన భారత సైన్యాలను అడ్డు కునేందుకు మూసీ వంతెనను పేల్చేసినా, తాత్కా లిక వంతెన నిర్మించుకున్న భారతసైన్యాలు మూసీ ని దాటాయి. భారత వాయుసేన పైనుంచి బాంబులువేస్తూ దారివేయగా.. పదాతిదళాలు నిజాం సైన్యాలను ఎదుర్కొంటూ ముందుకుసాగాయి.  స్వేచ్ఛా వాయువులతో..  సెప్టెంబర్‌ 16 నాటికి నిజాంకు వాస్తవ పరిస్థితి అర్థమైంది. ఆరోజు సాయంత్రమే తొలుత ప్రధానమంత్రి మీర్‌లాయక్‌ అలీ రేడియో స్టేషన్‌కు వెళ్లి తాను రాజీనామా చేస్తున్నట్టు ప్రకటించారు. మర్నాడు, అంటే.. సెప్టెంబర్‌ 17న సాయంత్రానికి భారత ప్రభుత్వ ప్రతినిధి మున్షీ ఆదేశంతో.. మీర్‌ ఉస్మాన్‌అలీఖాన్‌ స్వయంగా దక్కన్‌ రేడియో ద్వారా హైదరాబాద్‌ సైన్యం తరఫున కాల్పుల విరమణ చేస్తున్నామని, యూఎన్‌ సెక్యూరిటీ కౌన్సిల్‌కు ఇచ్చిన ఫిర్యాదును వెనక్కి తీసుకుంటున్నామని ప్రకటించా రు. దీనితో హైదరాబాద్‌ స్టేట్‌ స్వేచ్ఛా వాయువులు పీల్చుకుంది. జనమంతా భారత జాతీయజెండాలతో హైదరాబాద్‌ నగరాన్ని త్రివర్ణమయం చేశారు. రజాకార్ల అధ్యక్షుడు ఖాసీంరజ్వీని అరెస్ట్‌చేసి జైల్లో పెట్టగా.. ప్రధాని లాయక్‌ అలీని గృహ నిర్బంధం చేశారు. ఆయన రెండేళ్ల తర్వాత తప్పించుకుని పాకిస్తాన్‌ చేరాడు. ఖాసీం రజ్వీ 1958లో జైలు నుంచి విడుదలై పాకిస్తాన్‌లో స్థిరపడ్డాడు. నిజాం గుండెల్లో నిదురించిన గెరిల్లా..  ‘‘కట్ట బట్ట, తిన తిండి, పొట్టనక్షరం ముక్కలేనివాడు. వెట్టిచాకిరీకి అలవాటుపడ్డవాడు. ఎముకల గూడు తప్ప ఏమీ మిగలని వాడు.. దొరా నీ బాంచెన్‌ అన్న దీనుడు.. హీనుడు, దిక్కులేనివాడు.. తెలంగాణ మానవుడి సాహసోపేత సాయుధ పోరాటం ప్రపంచంలో ఓ కొత్త చరిత్ర’’.. నిజాం రాజ్యంలో సంస్థానాలు, జాగీ ర్దార్లు, దేశ్‌ముఖ్‌లు, దేశ్‌పాండేలు, పటేల్, పట్వా రీ వ్యవస్థలు రైతుకూలీలను పీల్చి పిప్పిచేశాయి. నిజాంకు వ్యతిరేకంగా రైతుకూలీల సాయుధపోరు   సొంత భూమి లేని సాదాసీదా జనం జీవితాంతం వెట్టిచేయాల్సిన పరిస్థితి. న్యాయ, కార్యనిర్వహణ వ్యవస్థలు పటేల్, పట్వారీల చేతుల్లో ఉండటంతో జనమంతా బాంచెన్‌ దొరా.. కాల్మొక్తా.. అంటూ బతికిన దుస్థితి. అయితే దేశ స్వాతంత్య్రోద్యమ స్ఫూర్తి, ఆంధ్ర మహాసభలు తెచ్చిన చైతన్యం సాయుధ రైతాంగ పోరాటానికి దారితీసింది. ఖాసీంరజ్వీ ఆధ్వర్యంలో ఏర్పాటైన రజాకార్ల ఆగ డాలపై.. నల్లగొండ, ఖమ్మం, వరంగల్‌ జిల్లాల్లో జనం తిరుగుబాటు మొదలైంది. భారత సైన్యాలను ఎదుర్కొనేందుకు రజాకార్లకు తర్ఫీదునిస్తున్న ఖాసీంరజ్వీ   1946 జూలై 4న అప్పటి నల్లగొండ జిల్లా కడవెండిలో విసునూరు దేశ్‌ముఖ్‌ ఇంటిమీదుగా వెళ్తున్న జులూస్‌పై దేశ్‌ ముఖ్‌ పేల్చిన తూటాలకు దొడ్డి కొమురయ్య హతమయ్యాడు. అది తెలంగాణ రైతాంగ సా యుధ పోరాటానికి నాంది పలికింది. 4వేల మంది రక్తతర్పణతో 3వేల గ్రామాలు కమ్యూనిస్టుల ప్రజారక్షక దళాల అధీనంలోకి వెళ్లాయి.  భారత ఉపప్రధాని వల్లభ్‌బాయ్‌పటేల్‌ ముందు లొంగిపోతున్న ఉస్మాన్‌అలీఖాన్‌    ఇదీ హైదరాబాద్‌ స్టేట్‌   ప్రస్తుత మహారాష్ట్రలోని ఔరంగాబాద్, బీడ్, నాందేడ్, పర్బని, ఉస్మానాబాద్, కర్ణాటకలోని రాయచూర్, బీదర్, గుల్బర్గా (కలబుర్గి), తెలంగాణతో కలిపి మొత్తం 83 వేల చదరపు మైళ్ల విస్తీర్ణంతో.. దేశంలోనే అతిపెద్ద సంస్థానంగా ఉండేది.  నిజాం.. ప్రపంచ కుబేరుడు  మీర్‌ ఉస్మా న్‌ అలీఖాన్‌.. హై దరాబాద్‌ స్టేట్‌ విలీనం నాటికి ప్రపంచ ధనవంతుల్లో నంబర్‌వన్‌. 1937 ఫిబ్ర వరిలో టైమ్‌ మేగజైన్‌ అలీఖాన్‌ కవర్‌పేజీతో ప్రత్యేక కథనాన్ని ప్రచురించింది. అప్పట్లోనే నిజాం సంపద విలువ రూ. 660 కోట్లుగా పే ర్కొంది. గోల్కొండ వజ్రాల గనులతో పాటు వివిధ సంస్థానాల నుంచి వచ్చే ఆదాయాలతో ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ ప్రపంచ కుబేరుడయ్యాడు. జాకబ్‌ వజ్రాన్ని పేపర్‌ వెయిట్‌గా వాడేవాడు. ఉస్మాన్‌అలీఖాన్‌ ధరించిన.. విలువైన రాళ్లు పొదిగిన ఈ కత్తి విలువ అప్పట్లోనే 2 లక్షల డాలర్లు  ఆయనకు హైదరాబాద్‌ చుట్టూరా 23 వేల ఎకరాల (సర్ఫెకాస్‌) భూములతోపాటు దేశంలోని వి«విధ ప్రాంతాల్లో 600కుపైగా విల్లాలు, విలాసవంతమైన భవంతులు ఉన్నాయి. ఒక్క హైదరాబాద్‌లోనే చౌమహల్లా, ఫలక్‌నుమా, చిరాన్‌పోర్ట్, నజ్రీబాగ్, పరేడ్‌ విల్లా ఫెర్న్‌విల్లా, హిల్‌ఫోర్ట్, మౌంట్‌ ప్లజెంట్‌ విల్లాలు ఉస్మాన్‌అలీఖాన్‌ సొంతం. 173 రకాల బంగారు, వజ్రాభరణాలతో నిజాం ఖజానా ఉండేది.  ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ కుటుంబం: లొంగుబాటుకు ముందు కుమారులు, కోడళ్లతో ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌  ఎవరీ నిజాంలు?  1724లో స్వతంత్రుడిగా ప్రకటించుకున్న ఖమ్రుద్దీన్‌ఖాన్‌ దక్కన్‌లో అసఫ్‌జాహీ రాజ్యానికి నిజాం కాగా, 1948 సెస్టెంబర్‌ 17న భారత సైన్యాలకు లొంగిపోయిన ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ చివరివాడు. భారత్‌లో విలీనం అనంతరం ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ ఏటా రూ.50 లక్షల రాజభరణం పొందుతూ 1956 వరకు రాజ్‌ప్రముఖ్‌గా కొనసాగారు. ప్రస్తుతం ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ మనవళ్లు ముఖర్రం జా, ముఫకం జా లండన్‌లో స్థిరపడి.. ఏటా హైదరాబాద్‌ వచ్చి వెళ్తున్నారు.  చివరి నిజాం ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ కుటుంబమిదీ..  భార్య: ఆజం ఉన్నీసాబేగం  కుమారులు: ఆజం జా, మౌజం జా, కూతురు మహ్మద్‌ ఉన్నీసా బేగం  ఆజంజా కుటుంబం: భార్య దుర్రేషెవార్‌(టర్కీ), వారసులు ముఖర్రం జా, ముఫకం జా  మౌజంజా కుటుంబం: భార్యలు నిలోఫర్‌ (టర్కీ), రజియాబేగం, అన్వరీబేగం. వారసులు ఫాతిమా, ఫాజియా అమీనా, ఓలియా, శ్యామత్‌ అలీఖాన్‌  


 మీర్ లాయక్ అలీ (Mir Laiq Ali) పారిశ్రామిక వేత్త, ఇంజనీర్.  1947 డిసెంబర్ 1న హైదరాబాద్ స్టేట్ (చివరి) ప్రధాన మంత్రిగా నిజామ్ నియమించాడు. యునెటైడ్ నేషన్స్‌లో తమ దేశపు అధికారిక ప్రతినిధిగా పాకిస్థాన్ నియమించింది. 1948 సెప్టెంబర్‌లో ‘పోలీస్ చర్య’ ఫలితంగా హైదరాబాద్ ఇండియన్ యూనియన్‌లో విలీనమైంది.  హైద్రాబాద్ స్టేట్ చివరి ప్రధాని, పాకిస్థాన్ దౌత్యవేత్త అయిన లాయక్ అలీని బేగంపేటలోని ఓ విశాలమైన ఇంట్లో (ఇప్పటి అమృతామాల్) భారత ప్రభుత్వం నిర్బంధించింది. కాలం గడుస్తోంది. 1950 జనవరి 26న గణతంత్ర రాజ్యంగా ఇండియా ఆవిర్భవించింది. లాయక్ భవిష్యత్ అగమ్యం!. పాకిస్థాన్‌కు తరచూ వెళ్లివచ్చే న్యాయవాది అబ్దుల్ కువీ,  అలీ భార్య, చెల్లెలితో కూడబలుక్కుని ప్లాన్ వేశారు. పాకిస్థాన్‌కు వెళ్లేందుకు ‘అవసరమైన అన్ని డాక్యుమెంట్లు తయారు చేశారు’!
  
 లాయక్ అలీ ‘అనారోగ్యం’!
 తనకు కడుపునొప్పి అని ఆగ్రా జైలు సిబ్బందిని నమ్మిస్తాడు ఛత్రపతి శివాజీ! తన ఆరోగ్యం ‘బాగు’ చేసిన వైద్యుల కోసం, జైలు సిబ్బంది కోసం పండ్లు తెప్పించుకుంటాడు. అనుకూలమైన సమయం కోసం వేచి ఉంటాడు! ఖాళీ పండ్ల గంపలలో తాను, తన కుమారుడు ఆగ్రా నుంచి తప్పించుకుంటారు. ఈ ఉదంతంలో ‘అనారోగ్యం’ చిట్కా లాయక్ బృందానికి నచ్చి ఉంటుంది. అధికారులు చరిత్ర చదవరని వారికి తెలుసు! తన భర్తకు అనారోగ్యంగా ఉందని లాయక్ భార్య టాంటాం వేసింది!  లాయక్ మంచం ఎక్కాడు! రోజూ అరుపులు, ప్రార్థనలు, వచ్చిపోయేవారు! బంజారాల నాట్య బృందంతో వచ్చే సందర్శకులు కాపలా సిబ్బందికి పండ్లు, స్వీట్లు, ఇతర ఆకర్షణీయ వస్తువులూ అందజేసేవారు. సిబ్బంది ఆడుతూ పాడుతూ ఆనందంగా డ్యూటీ చేస్తున్నారు. ఈ నేపథ్యంలో లాయక్ సమీప బంధువుల వివాహం ఉందని ఒక వాహనాన్ని తెప్పించి  నిర్బంధ గృహం నుంచి కొన్ని వస్తువులను పాకిస్థాన్ తరలించేందుకు పరదాలలో తరలించారు!
  
 పరదా కారు!
 బేగం సాహెబా ఫౌరన్  డాక్టర్ దగ్గరకు వెళ్లాలని ఒక పరిచారిక గార్డులతో నమ్మబలికింది. బెడ్‌పై దిండ్లు అమర్చి లాయక్ ‘గృహం’లోనే ఉన్నారనే ఎఫెక్ట్ తెచ్చి  బేగం సాహెబా కాపలాదారుల కంటపడకుండా దాక్కుంది. కారు పోర్టికోలోకి రాగానే నిశ్శబ్దంగా లాయక్‌అలీ కారులోకి చేరాడు.  కారును నేరుగా తన చెల్లెలు ఇంటికి, మరో కారులో న్యాయవాది ఇంటికి డ్రైవ్ చేశాడు. అసలు కారు ‘గృహోన్ముఖం’  బేగం సాహెబా మందులతో వచ్చేశారహో అంటూ! దాక్కున్న చోటునుంచి బేగం సాహెబా లాయక్ అలీ డమ్మీ పడక వద్దకు వచ్చి, బెడ్‌షీట్స్ మార్చారు. డాక్టరుగారు మందులు మార్చారు, విశ్రాంతి తీసుకోండని పరిచారికలు వినేలా జనాంతికంగా చెప్పింది! తాను సిద్ధం చేసిన పరదా కారులో న్యాయవాది, లాయక్ అలీ, అతని కుమారుడు, చెల్లెలు గుల్బర్గా వైపు దూసుకుపోతున్నారు! నగర పొలిమేరలు దాటాక పరదాలు తొలగించి సిటీ శివారు ప్రాంతాలను లాయక్ అలీ
 
 చివరిసారి చూశాడు!
 సికింద్రాబాద్ నుంచి ముంబై  వెళే ్లందుకు రైలులో నాలుగు బెర్త్‌లున్న ఫస్ట్‌క్లాస్ కంపార్ట్‌మెంట్ బుక్కై ఉంది. ప్రయాణికులు గుల్బర్గాలో ఎక్కుతారనడంతో ఇతరులెవరూ ఎక్కకుండా కంపార్ట్‌మెంట్‌ను రిజర్వ్ చేశారు. గుల్బర్గా దర్గాలో ప్రార్థనలు చేసి, సాధువుల దర్శనం చేసుకుని నలుగురూ రెలైక్కారు! గులాం అహ్మద్ పేరుతో విమానం ఎక్కిన లాయక్ అలీ ముం‘బై’ నుంచి పాకిస్థాన్ చేరుకున్నారు. లాయక్ అంటే నైపుణ్యం, అని గుర్తు చేస్తూ!
  
 కారు తోసిన పోలీసు పెద్ద!
 ఇక్కడ హైదరాబాద్‌లో  వేళ తప్పకుండా ‘లాయక్ అలీ’కి  బేగం మందులను అందిస్తున్నారు. చివరి ప్రధానమంత్రి ఆరోగ్యం కోసం  వైద్యులు, సందర్శకులు, ప్రార్థనలూ షరామామూలు! తనకు విశ్వసనీయులైన అరబ్ సర్వెంట్‌కు బేగం కొత్త కరెన్సీ కట్టలను పుష్కలంగా అందజేశారు! ఫలానా ఫలానా వారికి ఆదివారం ఇవ్వవలసినదిగా సూచించి, తన సోదరుని ఇంటికి కారులో వెళ్లారు. అక్కడ నుంచి ముంబైకి వెళ్లేందుకు పరదాకారులో బేగంపేట బయలుదేరారు! ఎయిర్‌పోర్ట్‌లోకి వెళ్లడమే తరువాయి! కారు మొరాయించింది. డ్రైవర్ కారు దిగి, స్టీరింగ్ తిప్పుతూ  నెడుతున్నాడు! వెనుక కారులో ఇన్‌స్పెక్టర్ జనరల్ ఆఫ్ పోలీస్,  జైటీ ్ల ! పరదాకారులో నగర ప్రముఖులు ఇబ్బందిపడుతున్నారనే కారుణ్యంతో కిందకు దిగి ‘హైలెస్సా’ అన్నారు! లాయక్ విమానంలో ఎగిరిపోతే ఆయన కుటుంబం ‘ఎస్.ఎస్.సబర్మతి’ అనే పడవలో కరాచీ చేరుకుంది!
  
 పాకిస్థాన్ రేడియో ఉవాచ!
 పాకిస్థాన్‌లోని ఇండియా హౌస్‌లో ఒక విందులో లాయక్ అలీ కన్పించారని తొలిసారిగా పాకిస్థాన్ ఆకాశవాణిలో ప్రతిధ్వనించింది!  ‘ఇది నిజమా?’ అని అక్కడి భారత రాయబారి  శ్రీప్రకాశ కేంద్ర హోంమంత్రి వల్లభాయ్ పటేల్‌కు ఫోన్ చేశారు! ‘లేదే’ అన్నారు ఉక్కుమనిషి! విచారించగా ‘క ట్టుకథ’ వెల్లడైంది! లాయక్ శ్రీమతి, సోదరి షౌకత్ ఉన్నీసా, న్యాయవాదిపై, కొందరు అధికారులపై, ఉద్యోగులపై ప్రభుత్వం కేసు పెట్టింది. భారత ప్రభుత్వం గణతంత్ర రాజ్యం అయిన నేపథ్యంలో, పూర్వరంగంలోని వ్యక్తులపై చేసిన అభియోగాలు పరిశీలించలేమని కోర్టు చెప్పింది! అక్టోబర్ 24వ తేదీకి లాయక్ అలీ మరణించి 44 ఏళ్లు అవుతోంది. న్యూయార్క్ నగరంలో ఉదయం పూట  ప్రార్థన చేస్తూ మరణించిన అతడి పార్థివ దేహాన్ని సౌదీ అరేబియాలోని మదీనాకు తరలించి విశ్రమింపజేశారు!
  ప్రెజెంటేషన్: పున్నా కృష్ణమూర్తి