‘పోటీలో ఉన్నవారెవరికీ నేను ఓటు వేయను’ అని ఓ హక్కును సుప్రీంకోర్టు 2013లో సృష్టించింది. ఇది హక్కు కాదు పెద్ద చిక్కు. ఎన్నికల్లో కావలసిన సంస్కరణలు తేకుండా, వద్దనే హక్కు నివ్వడం ఏ ప్రయోజనమూలేని మార్పు. ఓట్లు చీల్చి బలీయమైన ఒక అభ్యర్థిని ఎన్నుకోవడానికి తప్ప ఎందుకూ పనికి రాదు.  ఇంతకు ముందు కూడా ఈ గొప్ప హక్కు ఉందని చాలామందికి తట్టదు. మనకు ఏ ఎన్నికల్లో నైనా 80 శాతంకన్న ఎక్కువ మంది ఓటర్లు ఓటు హక్కు వినియోగించుకోవడం అరుదు. సగటున 70 శాతం మంది ఓటు వేస్తారనుకుంటే 30 శాతం మంది నోటాను నోటి మాటతో వాడుకున్నట్టేకదా. ఈ నోటాను తిరస్కార హక్కు అని కూడా వర్ణిస్తున్నారు. ఎవరిని తిరస్కరిస్తున్నారు? అభ్యర్థినా,  మొత్తం ఎన్నికనా? లేక అన్ని పార్టీలను కలిసి తిరస్కరిస్తున్నారా? లేదా అంతకుముందు ఎమ్మెల్యేగా ఉన్న నాయకుడే మళ్లీ పోటీచేస్తే వద్దంటున్నారని భావిం చాలా? మళ్లీ పోటీలో ఉన్న ఎమ్మెల్యేను కాకుండా మరొకరిని ఎన్నుకొంటే అది కూడా తిరస్కార ఓటు కదా? ఒక్క మాజీ ఎమ్మెల్యేనేమిటి మొత్తంగా ప్రభుత్వాన్ని కూడా తిరస్కరించి కొత్త పార్టీని గద్దెనెక్కించే హక్కు అధికారం ఓటర్లకు ఇదివరకే ఉంది. తిరస్కార ఓటు వేయడానికి వేరే రిజిస్టర్‌లో సంతకం చేసి విడి బ్యాలెట్‌ వాడేవారు. నోటాతో వచ్చిన కొత్త హక్కు ఏదీ లేదు. సీరియస్‌గా గెలవడానికి కాకుండా ఊరికే పోటీ చేసే వారితో అగమ్యగోచరంగా తయారైన బ్యాలెట్‌ పొడుగు పెంచి మరో మీట పెట్టడమే ఘన విజయం. ప్రజాప్రతినిధిగా సరిగ్గా వ్యవహరిం చని బాధ్యతారహితుడైన నాయకుడిని వెనక్కి రమ్మనడానికి ప్రత్యేకంగా పోలింగ్‌ నిర్వహిస్తే అందులో మెజారిటీ వస్తే అది రీకాల్‌ హక్కు. అది లేదు. నోటా అంటే అది కాదు. ఈరోజుల్లో ఎన్నిక ప్రత్యక్ష ప్రజాస్వామ్యమా లేక పరోక్ష మోసాలవేదికా? ఒక పార్టీ తాను గెలవడం కోసం పోటీ చేయడం లేదు. గెలవగలదనుకున్న రెండో పార్టీని ఓడించడానికి వీలుగా వారి ఓట్లను చీల్చడానికి పోటీ చేస్తున్నారు. మూడో పార్టీ పోటీ చేయకుండా తన బలగాన్ని బలాన్ని నాలుగో పార్టీకి అనుకూలంగా వాడుకోవడం ఎన్నికల వ్యూహమట.  బలమైన అభ్యర్థికి పోటీగా ఆయన కులానికి లేదా మతానికి చెందిన మరొకరిని నిలబెట్టి ఆయనకు విపరీతంగా డబ్బు పెట్టుబడి పెట్టడాన్ని చాణక్యంగానూ గొప్ప వ్యూహంగానూ అభివర్ణిస్తున్నారు. ఒకటో పార్టీ తమను ఇన్నాళ్లూ వ్యతిరేకించి దుమ్మెత్తిపోసిన రెండో పార్టీకి విపరీతంగా డబ్బిచ్చి వారి అభ్యర్థుల్ని కూడా ఎంపికచేసే దౌర్భాగ్యం. మమ్మల్ని తిట్టినా ఫరవాలేదు, మీరు గట్టిగా ప్రచారం చేసి అయిదారు వేల ఓట్లు సంపాదించండి చాలు, మిగతాదిమేం చూసుకుంటాం అంటారు. ఒక నీతి, నియమం, రీతి, రివా జులేని వ్యక్తులు, పార్టీలు పుట్టుకొచ్చిన ఈ రోజుల్లో ఎవరు నిజమైన అభ్యర్థిగా మన ముందు సీరియస్‌ పోటీ ఇస్తున్నాడో తెలియడం లేదు. ఈ మురికి కొత్తగా వచ్చింది. దీన్ని నోటా కడిగి వేస్తుందా?  మన ఎన్నికల విధానాన్ని ఫస్ట్‌ పాస్ట్‌ ది పోస్ట్‌ విధానం అంటారు. పోటీలో ఉన్న వారిలో మిగిలిన వారికన్న ఒక్క ఓటు ఎక్కువగా వచ్చినా సరే అతన్ని ప్రజాప్రతినిధిగా ప్రకటిస్తారు. ఆయన గారు అయిదేళ్లు మనకు ప్రతినిధిగా కాకుండా ప్రభువుగా వ్యవహరిస్తారు. ఓ సారి అస్సాం ఎన్నికలను ప్రత్యర్థులు బహిష్కరించారు. అయినా పోలీసులు సైనిక దళాల సాయంతో ఎన్నికలు నిర్వహించారు. లక్ష ఓట్లు ఉన్న నియోజక వర్గంలో ఇరవై ఓట్లు మాత్రమే పోల్‌ కావడం, 99 వేల 980 మంది నోటా అనడం, మిగిలిన 20 మందిలో నాలుగు ఓట్లు చెల్లకపోవడం, 16లో సగం కన్న తక్కువ 7 ఓట్లే వచ్చినా, మిగిలిన ఇద్దరు అభ్యర్థులకు నాలుగు, అయిదు ఓట్లు రావడం వల్ల గెలవడం జరిగిపోయింది. ఇంతకన్న దారుణ ప్రహసనం మరొకటి ఉండదు. అయితే అంకెలు కాస్త పెరిగి 30 వేలు ఓట్లువచ్చిన నేత, 29 వేల 990 వచ్చిన వ్యక్తిమీద పది ఓట్ల ఆధిక్యత కలిగిన అభ్యర్థిగా గెలుస్తాడు.  ఓటు వేయని వారిని, ఇతరులకు ఓటు వేసిన వారిని కలుపుకుంటే గెలిచిన నేతకు మొత్తం ఓట్లలో 30 శాతం రాకపోయినా మొత్తం నియోజక వర్గానికి ప్రతినిధి అవుతారు. ప్రతి ఓటరు పోలింగ్‌ బూత్‌కు స్వయంగా రావడం ఎంత ముఖ్యమో పోటీలో ఉన్న అభ్యర్థులలో ఎవరో ఒకరిని ప్రతినిధిగా ఎంచుకోవడం కూడా అంతే అవసరం. అయిదేళ్ల తరువాత వచ్చిన అరుదైన అవకాశం, మనకు ఇచ్చిన వాగ్దానాలు చెల్లించని అభ్యర్థిని ఓడించే అవకాశం, నమ్మదగిన వాగ్దానాలుచేసి మనతో ఉంటాడనుకున్న అభ్యర్థిని గెలిపించే అవకాశం వాడుకోవలసిందే. అంతేగాని నోటా మీట నొక్కితే మన నోరు మనం నొక్కుకున్నట్టే. వ్యాసకర్త మాజీ కేంద్ర సమాచార కమిషనర్‌ professorsridhar@gmail.com

ఇందూరు(నిజామాబాద్‌ అర్బన్‌): ఎన్నికల్లో అభ్యర్థులకు ప్రతి ఓటు విలువైనదే. గతంలో పోటీచేసే అభ్యర్థులు నచ్చకుంటే ఓటు వేసేవారు కాదు. మన కెందుకులే అని ఇంట్లో ఉండేవారు. అయితే 2014 సార్వత్రిక ఎన్నికల సందర్భంగా ఎన్నికల కమిషన్‌ ‘నోటా’ను ప్రవేశపెట్టింది. పోటీచేసే అభ్యర్థులు నచ్చకుంటే నోటా వినియోగించుకునే అవకాశమివ్వడంతో చాలా మంది ఓటర్లు పోలింగ్‌ కేంద్రానికి వెళ్లి నోటాను వినియోగించుకుంటున్నారు. నిజామాబాద్‌ ఉమ్మడి జిల్లాలో గత అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో వేల మంది ఓటర్లు నోటాను నొక్కి పోటీ చేస్తున్న అభ్యర్థులెవరూ తమకు నచ్చలేదని స్పష్టం చేశారు. అధికారులు నోటా గురించి విస్తృతంగా ప్రచారం నిర్వహించి ఓటర్లు కచ్చితంగా పోలింగ్‌ కేంద్రాలకు రావాలని, అభ్యర్థులు నచ్చకపోతే తిరస్కరించడని అవగాహన కల్పించారు. ఉమ్మడి జిల్లాలో మొత్తం తొమ్మిది నియోజకవర్గాల పరిధిలో 101 మంది అభ్యర్థులు పోటీ చేయగా, మొత్తం 13,25,207 ఓట్లు పోలయ్యాయి. ఇందులో 12,330 పోస్టల్‌ బ్యాలెట్‌ ఓట్లు ఉన్నాయి. నోటా ను వినియోగించుకున్న ఓటర్లు 13,527 మంది ఉ న్నారు. ఎల్లారెడ్డి నియోజకవర్గంలో అత్యధికంగా 2,212 మంది ఓటర్లు నోటాను వినియోగించుకున్నారు. అలాగే నోటా వినియోగంలో బాల్కొండ నియోజకవర్గం రెండవ స్థానంలో ఉంది. ఇక్కడ 2,006 మంది నోటాను వినియోగించుకున్నారు. అత్యల్పంగా నిజామాబాద్‌ అర్బన్‌లో 708 మంది నోటాను వినియోగించుకున్నారు. ఈ గణాంకాలు చూస్తే పోటీ అభ్యర్థులకు ఓటర్లు చెంపపెట్టు సమాధానం ఇచ్చినట్లు స్పష్టమవుతోంది. సుప్రీం కోర్టు సూచనతో...  2014 సార్వత్రిక ఎన్నికల్లో నోటాను ఎన్నికల సంఘం అమలు చేసింది. పోటీలో ఉన్న అభ్యర్థులు నచ్చకపోతే తిరస్కరించే విధానాన్ని అమలు చేసింది. అభ్యర్థులెవరూ నచ్చకపోతే తిరస్కరించే అవకాశం ఓటరుకు ఉండాలని పలు స్వచ్ఛంద సంస్థలు, సామాజిక సేవా విభాగాలు ఏళ్లుగా డిమాండ్‌ చేస్తూ వస్తున్న తరుణంలో నోటాను అందుబాటులోకి తీసుకురావాలని ఎన్నికల సంఘం 2009లో తొలిసారిగా సుప్రిం కోర్టుకు చెప్పింది. ప్రభుత్వం దీనిని వ్యతిరేకించినప్పటికీ పలు సంస్థలు, ప్రజా సంఘాలు మద్దతు ప్రకటించాయి. ఈ పరిస్థితుల నడుమ నోటాను అమల్లోకి తీసుకురావాలని సుప్రిం కోర్టు 2013 సెప్టెంబర్‌ 27న తీర్పును వెలువరించింది.   తిరస్కరణ ఓటు ఎప్పటి నుంచో అమల్లో ఉంది.. వాస్తవానికి అభ్యర్థులు ఎవరూ నచ్చకుంటే తిరస్కరణ ఓటు వేసే హక్కును భారత రాజ్యాంగం ఎప్పడో కల్పించింది. ప్రజా ప్రాతినిధ్య చట్టంలోని సెక్షన్‌ 49 (ఓ) కింద ఓటర్లు ఈ హక్కును వినియోగించుకునే వీలుంది. పోలింగ్‌బూత్‌ లోని ప్రిసైడింగ్‌ అధికారి దగ్గరికి వెళ్లి దీని కోసం 17–ఎ ఫారం తీసుకుని ఫలానా అభ్యర్థిని తిరస్కరిస్తున్నానని పేర్కొంటూ సంతకం లేదా వేలి ముద్ర వేసి బ్యాలెట్‌ పెట్టేలో వేయవచ్చు. రహస్య బ్యాలెట్‌ విధానానికి ఇది విరుద్ధమని, ఓటరు భద్రత దృష్ట్యా ఇది సరైన పద్ధతి కాదని వ్యతిరేకత ఉండేది. ఈవీఎంలు అందుబాటులోకి రావడంతో నోటాను ఎన్నికల సంఘం తీసుకొచ్చింది. ప్రస్తుత ఎన్నికల్లో ఎంత మంది ‘నోటా’ నొక్కుతారో...  ఈవీఎంపై నోటా బటన్‌ రావడంతో 2014 ఎన్నికల్లో 13 వేలకు పైగా ఓటర్లు నోటాను వినియోగించుకుని అభ్యర్థులెవరూ తమకు నచ్చలేదని తిరస్కరించారు. అయితే ప్రస్తుతం జరగనున్న ఎన్నికల్లో ఎంత మంది నోటాను వినియోగించుకుంటారోననే అంశం ఆసక్తికరంగా మారింది. ఓటు హక్కుపై ప్రస్తుత యువతకు పూర్తి అవగాహన ఉండడం, పోటీ చేస్తున్న రాజకీయ నాయకుల గురించి అంతా తెలిసి ఉండడంతో నోటా నొక్కేందుకు చాలా మంది ఆసక్తి చూపుతారని తెలుస్తోంది.


 నోటా... భారతీయ ఎన్నికల విధానంలోనే ఓ విప్లవాత్మక మార్పు. పైన ఉన్న అభ్యర్థులెవరూ తమకు ఇష్టం లేని పక్షంలో ఓటుహక్కును వదులుకోకుండా.. ఓటు వేస్తూనే, ఎవరికీ వేయకుండా ఉండే పద్ధతి ఇది. ఇన్నాళ్లూ దానికి 'నోటా' అనే ఇంగ్లీషు అక్షరాలు మాత్రమే ఈవీఎంలో కనిపించేవి. కానీ తొలిసారిగా ఐదు రాష్ట్రాల ఎన్నికలలో నోటాకు కూడా ఓ గుర్తును ఉపయోగించనున్నట్లు ప్రధాన ఎన్నికల కమిషనర్ నసీం జైదీ తెలిపారు.
 
 తమిళనాడు, పుదుచ్చేరి, కేరళ, అసోం, పశ్చిమబెంగాల్ రాష్ట్రాల ఎన్నికల షెడ్యూలును ప్రకటించే సందర్భంగా ఆయనీ విషయాన్ని వెల్లడించారు. నేషనల్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ డిజైన్స్‌తో సంప్రదించి, ఓ గుర్తును రూపొందించామని ఆయన మీడియాకు చెప్పారు. 2013 అక్టోబర్ 11వ తేదీ నుంచి నోటా అమలులోకి వచ్చింది.