సాక్షి, హైదరాబాద్‌: వేసవి దృష్ట్యా హైదరాబాద్‌ మహానగరంలో తాగునీటి ఎద్దడి నివారణకు జలమండలి ముందస్తు ఏర్పాట్లు చేస్తోంది. ఈ మేరకు ప్రత్యేక కార్యాచరణకు దిగింది. నాగార్జునసాగర్‌ జలాశయంలో నీటి నిల్వలు తగ్గుముఖం పట్టడంతో డెడ్‌స్టోరేజీ వరకు నీటిని పంపింగ్‌ చేసేందుకు అత్యవసర మోటార్లు ఏర్పాట్లు చేస్తోంది. మరోవైపు  వేసవిలో తాగునీటి డిమాండ్‌ పెరగనున్న దృష్ట్యా ప్రస్తుతం సరఫరా చేస్తున్న 565 మిలియన్‌ గ్యాలన్స్‌ పర్‌ డే (ఎంజీడీ)లకు తోడు అదనంగా మరో 15 నుంచి 20 ఎంజీడీల నీటిని సరఫరా చేసేందుకు ఏర్పాట్లకు సిద్ధమైంది. మహానగరానికి మంచి  నీరు అందిస్తున్న నాగార్జునసాగర్‌ జలాశయం నీటిమట్టం రోజు రోజుకు పడిపోతోంది. ప్రాజెక్టు పూర్తిస్థాయి నీటి మట్టం 590 అడుగులు కాగా, ప్రస్తుతం 516 అడుగులకు చేరింది. నీటి మట్టం మరింత తగ్గే అవకాశం ఉండటంతో ముందస్తుగా మోటార్లను బిగించి అత్యవసర పంపింగ్‌కోసం ఏర్పాట్లు చేస్తోంది. సాగర్‌ జలాశయంలో మినహా  అన్ని రిజర్వాయర్లలో సరిపడా నీటి నిల్వలు ఉన్నాయని జలమండలి అధికారులు ధీమా వ్యక్తం చేస్తున్నారు.  సగం వాటా కృష్ణా జలాలదే..  మహానగరంతోపాటు ఔటర్‌ రింగ్‌ రోడ్డు పరిధిలోని అత్యధిక ప్రాంతాలకు సరఫరా అవుతున్న తాగునీటిలో సగం వాటా కృష్ణా జలాలదే. నాగార్జున సాగర్‌ నుంచి నిత్యం 270 ఎంజీడీల నీటిని నగరానికి తరలిస్తున్నట్లు అధికార గణాంకాలు స్పష్టం చేస్తున్నాయి. సాగర్‌ సమీపంలోని ఎలిమినేటి మాధవరెడ్డి ప్రాజెక్టు నుంచి పుట్టంగండి పంప్‌ హౌస్, అక్కంపల్లి బ్యాలెన్సింగ్‌ రిజర్వాయర్‌ ద్వారానే నీటిని సేకరిస్తున్నారు. సాగర్‌ నీటి మట్టం 510 అడుగులకు పడిపోతే అక్కంపల్లి రిజర్వాయర్‌లోకి గ్రావిటీ ద్వారా  నీళ్లు తరలించే పరిస్థితి ఉండదు. దీంతో సాగర్‌ నుంచి కష్ణాజలాల అత్యవసర పంపింగ్‌ తప్పనిసరి. గత ఐదేళ్ల క్రితం కూడా ఇదే పరిస్థితి ఏర్పడితే మోటార్లు ఏర్పాటు చేసి నీటిని తరలించారు.  జలాల తరలింపు ఇలా..  హైదరాబాద్‌ మహా నగరానికి వివిధ జలాశయాల నుంచి ప్రతి నిత్యం సుమారు 565 ఎంజీడీల నీటిని సరఫరా చేస్తున్నారు. నాగార్జున సాగర్‌ జలాశయం నుంచి 270 ఎంజీడీలు, గోదావరి నుంచి 172 ఎంజీడీలు, సింగూరు, మంజీరాల నుంచి 103, ఉస్మా¯న్‌ సాగర్‌ నుంచి 14 ఎంజీడీల నీటిని తరలిస్తున్నారు. హిమాయత్‌సాగర్‌ నుంచి ప్రస్తుతం నీటి సేకరణ జరగడం లేదు. డెడ్‌ స్టోరేజీగా హిమాయత్‌సాగర్‌ను ఉంచినప్పటికీ వేసవిలో అవసరాల మేరకు ఈ రిజర్వాయర్‌ నుంచి పాతనగరానికి నీటిని అందించి కృష్ణా జలాల ప్రాంతాలకు సర్దుబాటు చేసే అవకాశాలు ఉన్నాయి. ప్రస్తుతం గోదావరి నుంచి తరలిస్తున్న 172 ఎంజీడీలో 40 ఎంజీడీలు మిషన్‌ భగీరథకు మళ్లిస్తున్నారు.  దానిని సైతం నగరానికి తరలించేందుకు జలమండలి చర్యలు చేపట్టింది.  అదనపు ఫిల్లింగ్‌ స్టేషన్లు..  వేసవిని దృష్ట్యా డిమాండ్‌కు అనుగుణంగా ట్యాంకర్ల ద్వారా నీటి సరఫరాకు సిద్ధమైంది. నగరంలో ఇప్పటికే 72 ట్యాంకర్‌ ఫిల్లింగ్‌ స్టేషన్లు ఉన్నాయి. డిమాండ్‌ని బట్టి అదనపు ఫిల్లింగ్‌ స్టేషన్‌ కోసం జలమండలి చర్యలు చేపట్టింది.  

పిచ్చుకలు అడవిలోనైతే నాలుగైదేళ్లు బతుకుతాయి. సిటీల్లోనైతే.. చెప్పలేం! ఎవరి గింజల్ని వాళ్లు వెతుక్కోడానికి పరుగులు తీస్తున్న నగరాల్లో.. పిచ్చుకల కోసం ఇంటి ముందు కంకులు వేలాడదీసేవాళ్లెవరు? మట్టి పాత్రలో వాటికి నీళ్లు పెట్టేవాళ్లెవరు? పెంకుటిళ్ల లాగే పిచ్చుకల ఆయుషూ  తీరిపోతోంది! ఈ జనరేషన్‌ పిల్లలు కొన్నింటిని చూడ్డం అదృష్టం. వాటిల్లో పిచ్చుకను చూడ్డం ఒక అదృష్టం. పిచ్చుకలు పూర్తిగా అదృశ్యం అయిపోలేదు. ఇంకా అక్కడక్కడా కనిపిస్తూనే ఉన్నాయి. అయితే, వాటిని ఆగి చూసే అదృష్టమే మనకు ఉండడం లేదు. నేడు అంతర్జాతీయ పిచ్చుకల దినోత్సవం. పిచ్చుకలను చూడలేకపోయినా, పిచ్చుకల గురించి మాట్లాడుకోడానికి ఒక సందర్భం. ఐదే ఐదు విషయాలు చెప్పుకుని ఎవరి పనుల్లోకి వాళ్లం ఎగిరిపోదాం! 01. పిచ్చుకల ఈకలపై ఉండే రంగులను బట్టి అవి ఆడో మగో చెప్పేస్తారు రైతులు. వీపు మీద గోధుమ రంగు ఈకలుంటే అవి ఆడవి. ఎరుపు రంగు ఈకలు ఉంటే అవి మగవి. గోధుమ అంటే పూర్తి గోధుమ, ఎరుపంటే పూర్తి ఎరుపు కాదు. నలుపు చారలు కూడా మిక్స్‌ అయి ఉంటాయి.  మీ దగ్గర్లో రైతు ఎవరైనా ఉంటే ఆయన్ని అడగండి. మరికొన్ని కొండ గుర్తులు చెప్తారు. రైతుని గుర్తుపట్టడం ఎలా అని మాత్రం అడక్కండి.. ప్లీజ్‌.  02. చాలా పక్షుల్లాగే పిచ్చుకలు కూడా గుంపు జీవులు. ఒంటరిగా ఉండవు. ఒకవేళ ఏ పిచ్చుకైనా ఒంటరిగా కనిపించిందంటే.. అది దారి తప్పి వచ్చిందనే. మీ దగ్గర గుబురుగా ఉండే చెట్టు ఉంటే, సాయంత్రం చీకటి పడుతుండగా గమనించండి. మీ చుట్టుపక్కల ఉండే పిచ్చుకలన్నీ ఆ గుబుర్లలో చేరి కిచకిచమని ఆవేళ్టి కబుర్లు చెప్పుకుంటూ కనిపిస్తాయి. 03. పిచ్చుకలు నీటి జీవులు కాదు. అయితే నీటిలో వేగంగా ఈదగలవు. ఏదైనా ప్రమాదం రాబోతోందని పసిగట్టగానే వేరే దారి లేనప్పుడు అవి నీటి దారిలోనైనా ఎస్కేప్‌ అవుతాయి.  04. పిచ్చుకలు సాధారణంగా ‘ఇది నా అడ్డా’ అని గిరి గీసుకుని ఉండవు. అయితే తమ గూడును కాపాడుకోడానికి మాత్రం చేతులు మడిచి ఫైటింగ్‌కి వస్తాయి.  05. గూళ్లను కట్టే బాధ్యత మగ పిచ్చుకలదే. అలా కడుతున్నప్పుడు.. అవి ఆడ పిచ్చుకలను ఆకర్షించడానికి ఓ లుక్‌ ఇస్తాయి.. ‘చూశావా, ఎలా కడుతున్నానో’ అని!! 


 
  యథేచ్ఛగా వ్యర్థ జలాల విడుదల
 
 కలుషితమవుతున్న నీటి వనరులు
 
 వాయు కాలుష్యంతో ఉక్కిరిబిక్కిరి
 
   వ్యాధుల బారిన పడుతున్న జనం
 
  పట్టించుకోని కాలుష్య నియంత్రణ మండలి
 
 మామూలుగానే పరిశ్రమల యాజమాన్యాలు వ్యర్థ జలాలను విచ్చలవిడిగా జనం మీదికి వదిలేస్తుంటాయి. ఇక వానా కాలం వస్తే పండగే.. వర్షపు నీటితో కలిసి పారిశ్రామిక వ్యర్థాలను, నీళ్లను యథేచ్ఛగా వదిలేయడం మరింత సులభమవుతుంది. ఇప్పుడు జిల్లాలో జరుగుతున్నదిదే.. పరిశ్రమలు వదులుతున్న వ్యర్థ జలాలతో పరిసర ప్రాంతాల్లోని కుంటలు, పొలాలు నిండిపోతున్నాయి.
 జనం గగ్గోలు పెడుతున్నా వినే నాథుడే లేడు. పై నుంచి పొగ.. కింద నుంచి నీళ్లు వదులుతూ పరిశ్రమలు జనం ప్రాణాలతో చెలగాటమాడుతున్నా.. కాలుష్య నియంత్రణ మండలి వానా కాలం మాయా జాలంపరిశ్రమల తీరుకళ్లు మూసుకుంటోంది. కాలుష్య జలాలతో పచ్చని చేలు బీడుగా మారుతున్నాయి.
 పరిశ్రమల తీరు ఉదాహరణకు జిన్నారం
 పరిధిలో ఉన్న పరిశ్రమల సమీపంలో వెయ్యి అడుగుల లోతుకు తవ్వినా పసుపు పచ్చని నీళ్లు వస్తున్నాయంటే.. వ్యర్థ జలాలు ఈ ప్రాంతంలో ఎంతగా భూమిలోకి ఇంకిపోయాయో అర్థం చేసుకోవచ్చు. ఇంకా, పటాన్‌చెరు, శివ్వంపేట, కొండాపూర్, పుల్‌కల్, జహీరాబాద్‌ ప్రాంతాలు సైతం పారిశ్రామిక కాలుష్యంతో ఉక్కిరిబిక్కిరి అవుతున్నాయి.


 విశ్లేషణ
  
 మన దేశంలోని నదుల జాబి తాను ఓసారి చూడండి, చాలా పొడవుగా ఉంటుంది. ప్రతి నదీ ఆ పరివాహక ప్రజలకు ఒక్కొక్క అర్థాన్నిచ్చేదై ఉంటుంది లేదా గంగానదిలాగా సువిశాల మైదాన ప్రాంతాల వ్యవసాయానికి ఆధా రమై ఉంటుంది. చాలా నదులు బంగాళాఖాతంలో, కొన్ని అరేబియా మహాసము ద్రంలో కలుస్తాయి. కాగా కచ్, రాజస్థాన్ వంటి ఉత్తరాది పాక్షిక మెట్ట ప్రాంతాల్లోని నదులు... జీవ ప్రదాతలుగా నదుల పాత్రను నొక్కిచెబుతున్నట్టు అంతర్గతంగానే ప్రవహిస్తాయి.
 
 అయినాగానీ, మనం ఏమంత ఫలదాయకంగాని సాగునీటి వసతి కోసం నదుల మీద డ్యాములు నిర్మించ డానికి మించి వాటి గురించి పెద్దగా ఆలోచించం. కానీ మన పట్టణం లేదా గ్రామం పక్కగా పారే నదులను కలుషితం మాత్రం చేస్తాం. పౌరులకు జీవజలమైన శుభ్రమైన మంచి నీటిని సరఫరా చేయాలని స్థానిక ప్రభుత్వాలను ఆదే శిస్తాం... మనం మాత్రం మరో ఆలోచనే లేకుండా నదుల్లోకి వ్యర్థాలను కుమ్మరించేస్తుంటాం. అవి ఆ వ్యర్థాలను దిగు వకు ప్రవహింపజేసి ఇతరులకు హాని చేస్తాయి. అయినా మనం వాటిని పవిత్ర మైనవిగా పిలవ డానికి సంకోచించం.
 
 మనల్ని పరిశుద్ధం చేసుకోవడం కోసం నదుల్లో స్నానాలూ చేస్తాం, అడ్డూఅదుపూ లేకుండా వాటిని మురికిగానూ చేస్తాం. వాటిని పరిశుభ్రం చేసే ప్రయత్నం ఎన్నడూ సఫలం కాలేదు. నదు లను ఎంతగా కలు షితం చేసేశా మంటే, మనం చేయగలిగినది వాటిని పరిశుభ్రం చేయడం గురించి మాట్లాడటం మాత్రమే. గంగానదిని శుద్ధి చేస్తా మనే మాట ఎంత కాలంగా వినడం లేదు? ఇప్పుడిక మిగతా నదులన్నీ యమునలా దాదాపు గంగతో పోటీపడే స్థాయిలో కలుషితమైపోయాయి. ఢిల్లీ సమీప ప్రాంతాల్లో అవి నురగలు కక్కుతుంటాయి. బహుశా అవి ఎండిపోయి నప్పుడు మాత్రమే శుభ్రంగా కనిపిస్తాయ నుకుంటాను. ఇటీవలి కాలంలో వాటి పూడిక కూడా సమ స్యగా మారింది.
 
 హఠాత్తుగా మనం ఇప్పడు నీరు చాలా ముఖ్యమైనదని గుర్తించాం. చాలా రాష్ట్రాల్లో బావులు, నదీ గర్భాలు కూడా ఎండిపోయేంతగా ఈ ఏడాది నీటికి కరువు ఏర్పడటమే అందుకు కారణం. ట్యాంకర్లలో వచ్చే నీళ్ల కోసం పెద్దవాళ్లే కాదు, పిల్లలు సైతం నీటి  పోరాటాలు చేయాల్సి వస్తోంది. అలా సరఫరా చేసే నీరు ఎక్కడి నుంచి తెస్తున్నదో వాటిని ఉపయోగించేవారికి తెలియకపోవడం ఘోర మైన తప్పు.  
 
 నీటిని మన మనుగడకు అవసరమైన ముఖ్య సరుకుగా గుర్తించడానికి మనం గతంలో కూడా చేరువయ్యాం. నీటిని సంరక్షిస్తూ జాగ్రత్తగా వాడుకోవాల్సిన అవసరాన్ని లెక్క చేయని అవివేకానికి సంబంధించి ప్రతి కరువూ దేశానికి గుణ పాఠమే. వచ్చేసారి వానలు సమృద్ధిగా కురిస్తే చాలు, గత ఏడాది ఎంత దుర్భరంగా గడిచిందో, పంటలు దెబ్బ తిని ప్రజలు ఎలా వేరే ప్రాంతాలకు తరలిపోవాల్సి వచ్చిందో, కొద్దిగా తాగునీటి కోసం ఎంత సమయాన్ని వెచ్చించాల్సి వచ్చిందో మనమందరం విస్మరిస్తాం. కొన్ని నెలలు గడిచేసరికి, ఎంత దయనీయంగా బతికామనే జ్ఞాప కాలు ఆవిరైపోతాయి. మళ్లీ నీటికి కరువు వచ్చే వరకు గుర్తుకురావు.
 
 ఉత్తమ నీటి నిర్వహణకు ఉదాహరణగా చెప్పే అన్నా హజారే గ్రామం రాలేగావ్‌సిద్ధిలో సైతం ఈసారి బోరు బావులు ఎండిపోయాయి. అతిగా నీటిని తోడేయడం వల్లనే మిగతావి కూడా ఎండి పోయాయని గుర్తించిన హజారే వాటికి అడ్డుకట్ట వేయాలనుకున్నారు. కానీ ఆ గ్రామం అందుకు ఒప్పుకోలేదు. ఆయన గ్రామాన్ని నమూనాగా చూపి ప్రభుత్వం ఇతర ప్రాంతాలలో కూడా అలాంటి గ్రామాలను తయారు చేయాలని కోరింది.
 
 మహాత్మా గాంధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ చట్టం రావడానికి దశాబ్దాల ముందే మహారాష్ట్రకు సొంత ఉపాధి హామీ పథకం (ఈజీఎస్) ఉండేది. ఇంకుడు గుంతల నిర్మాణం అందులో భాగంగా ఉండేది. వర్షాలు బాగా కురిసిన ఏడాది భూగర్భంలోని నీటి బ్యాంకును అది రీచార్జ్ చేస్తుంది. అయినా బోరు బావులను మరింత లోతుగా తవ్వాల్సి వస్తోంది. 200 అడుగుల లోతుకు మించి తవ్వరాదనే చట్టం అమల్లోకి వచ్చింది. కానీ స్థానిక అధి కారులు దీన్ని పట్టించుకోవడం లేదు. ఇంతకూ ఆ ఇంకుడు గుంతలు ఏమయ్యాయి? లంచగొండి యంత్రాంగం అవి నిర్మాణం కాకుండా చేసి ఉండాలి.
 
 ఇది హజారే నమూనాతో ఉన్న సమస్య కాదు, మనం నీటితో ఎలా వ్యవహరి స్తున్నామనే దానికి సంబంధించినది. నీరు పుష్కలంగా ఉన్న ప్పుడు మనం దాన్ని విలువలేనిదిగా లెక్క చేయనే చేయం. నీటి కొరత మొదలైన ప్పుడు ఆ సంక్షోభాన్ని ఎలాగో ఒకలా  అధిగ మిస్తామని విశ్వసిస్తాం. ఈసారి, అది అంత తేలికగా ఏం జరగడం లేదు. బహుశా ఆ ప్రకృతే జీవజలంపట్ల మన్నన చూపమని మనల్ని కోరు తున్నట్టుంది.
 
 అదృష్టవశాత్తూ ఈ విషయం పట్ల గుర్తింపు అక్కడక్కడా కనిపిస్తోంది. నీటిని సంరక్షించడానికి ఏమైనా చేసినవారికి లేదా చేస్తున్నవారికి ఒక టీవీ చానల్ అవార్డులను ప్రదానం చేసింది.
  మహారాష్ట్రలో నానాపాటేకర్-మార్కండ్ అనాస్‌పురేల ‘నామ్’ వంటి స్వచ్ఛంద సంస్థలు చిన్న చిన్న నదులను విశాలం చేస్తున్నాయి. ఆ ఇద్దరు నటులు అందరి నుంచి చందాలు వసూలు చేస్తున్నారు. ఒక రిక్షావాలా జేబులో ఎంతుంటే అంతా ఇచ్చేస్తే, ఒక రచయిత్రి తన పారితోషి కాన్ని ఇచ్చేస్తారు. అతి తక్కువ ఖర్చుతో, ఎంతో వేగంతో ఆ పని జరిగేలా తోడ్పడుతున్నారు.
 
 మన ముందున్న సమస్య సరళమైనదే. నీటి వినియోగ దారులంగా మనం నీటి వనరులతో ఎలా వ్యవహరిస్తున్నా మనేది ఆలోచించడం లేదు. సంక్షోభం తలెత్తినప్పుడు లేదా సంక్షోభం మధ్య ఉండగా సైతం, కొంత నీటిని నదికి దిగువన ఉన్నవారి కోసం వదులు కోవాలంటే గగ్గోలు పెట్టేయవచ్చు... నాసిక్ నీటిని మరఠ్వాడాకు పంపుతుంటే జరిగినట్టు. అంతేగానీ అక్కడ తాగడానికి గుక్కెడు నీళ్లు లేక అల్లాడుతుండగా, ఇక్కడ నాసిక్ ఘాట్‌లలో ఆ అరుదైన నీటితో మతాచారం కోసం స్నానాలు చేస్తున్నందుకు బాధైనా కలుగదు. వారికి బుద్ధి చెప్పడానికి కోర్టులు కలుగ జేసుకోవాల్సి వచ్చింది.
  
 - మహేష్ విజాపుర్కార్
 వ్యాసకర్త సీనియర్ పాత్రికేయులు
 ఈమెయిల్: mvijapurkar@gmail.com


 నెల్లూరు: రైతుల్లో వ్యతిరేకత ఉన్నందువల్లే నీటి సంఘాలకు ఎన్నికలు నిర్వహించడంలేదని  వైఎస్ఆర్సీపీ ఎమ్మెల్యే కాకాని గోవర్థన రెడ్డి తెలిపారు. ఎన్నికలపై హైకోర్టును ఆశ్రయించనున్నట్టు ఆయన స్పష్టం చేశారు.  దొడ్డివారిన టీడీపీ నేతలను నియమించుకోవాలని ప్రభుత్వం చూస్తోందని ఆయన విమర్శించారు.  ప్రజా సమస్యలను పట్టించుకోకుండా మొక్కుబడిగా అసెంబ్లీ సమావేశాలు  నిర్వహించారన్నారు.
  


 గండిపేట, హిమాయత్సాగర్ జంట జలాశయాల్లో కలుషిత నీరు చేరుతోందని, ఆ రెండూ మరో హుస్సేన్సాగర్లా మారకుండా చర్యలు తీసుకోవాలని తెలంగాణ రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి కె.చంద్రశేఖర్ రావు అధికారులను ఆదేశించారు. జీహెచ్ఎంసీ, జలమండలి అధికారులతో ఆయన గురువారం నాడు సమీక్షించారు. హైదరాబాద్ పరిధిలో ఉన్న చెరువులన్నింటినీ పరిరక్షించేందుకు చర్యలు తీసుకోవాలని కేసీఆర్ ఆదేశించారు.
 
 జీహెచ్ఎంసీ పరిధిలో కనీసం 12 నుంచి 15 డంపింగ్ యార్డులను రూపొందించాలని సీఎం కేసీఆర్ ఆదేశించారు. డంపింగ్ యార్డుకు వెయ్యి ఎకరాల స్థలాన్ని సేకరించాలని తెలిపారు. నగర పరిధిలో పారిశుధ్య పరిస్థితిని మెరుగుపరచాలని ఆయన జీహెచ్ఎంసీ ఉన్నతాధికారులను ఆదేశించారు.