సంక్రాంతి తల్లి సకల సౌభాగ్యాలు ఇచ్చే కల్పవల్లి. తెలుగు లోగిళ్ళలో భోగి, సంక్రాంతి, కనుమ పేరిట 3 రోజులపాటు వైభవోపేతంగా జరుగుతుంది. సంక్రాంతి ప్రకృతి మాతకు కృతజ్ఞతలు తెలిపే పండుగ. గత సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని కొనసాగించే పండుగ. రైతు ఇంటికి పౌష్యలక్ష్మి సమృద్ధిగా వచ్చి చేరే కాలం కాబట్టి రైతు తన కుటుంబ సభ్యులతో సంతోషంగా ఉంటాడు. భోగి తెల్లవారు జామున భోగిమంటలు వేసి చలి కాచుకుంటారు. వచ్చిన వారంతా మంటల్లో భోగి పిడకలు వేస్తారు. ఈ మంటలపై మరిగించిన నీళ్ళతో తలంటు స్నానాలు చేస్తారు. యువతులు ఇళ్ళ ముంగిట గొబ్బెమ్మలు పెట్టి, వాటి చుట్టూ పాటలు పాడుతూ నృత్యం చేస్తారు. ఈరోజునే ఐదేళ్ల లోపు పిల్లలపై భోగిపళ్ళు పోయడమనే సంప్రదాయముంది. రేగుపళ్ళునే భోగిపళ్ళుగా వినియోగించడం పరిపాటి.మరుసటి రోజు సంక్రాంతి. ఇది చాలా ముఖ్యమైన రోజు. పెద్దలంతా కోడికూత జామునే నిద్ర లేస్తారు. స్నానాదులు ముగించి, ఉపవాసముంటారు. పితృదేవతలకు భక్తిశ్రద్ధలతో పొత్తర్లు పెడతారు. పిండివంటలను నైవేద్యంగా పెట్టి పూజలు చేస్తారు. కొత్త బట్టలు, మడపళ్ళు మూలన పెట్టి సమర్పిస్తారు. మూడోరోజు కనుమ. ఇది పశువుల పండగ. ప్రత్యేకించి గోవులకు పూజ చేస్తారు. అందుకే పశువులను అందంగా అలంకరిస్తారు. పశువుల కొమ్ములకు రంగులు పూస్తారు. పూల మాలలు కడతారు. వండిన పిండివంటలను పశువులకు తినిపిస్తారు. ఇలాగే ముక్కనుమ రోజున కూడా పశుపూజ ఉంటుంది.ఇంకా... పల్లెల్లో అడుగడుగునా ధనుర్మాసపు శోభ తాండవిస్తుంది. వీధులన్నీ పచ్చని మామిడి తోరణాలతో, అరటిబోదులతో, చెరకు గడలతో అలంకరించబడతాయి. బొమ్మల కొలువులు, సాము గరిడీలు, సంగిడీలు ఎత్తడాలు, గంగిరెద్దుల వారి నాదస్వర గీతాలు, డూడూ బసవన్న నాట్యాలు, హరిదాసుల కీర్తనలు, రంగస్థల పద్య నాటకాలు, మేలుకొలుపు గీతాలు, బుడబుక్కల వారి పాటలు, కొమ్మదాసరుల విన్యాసాలు, పిట్టల దొరల హాస్య సంభాషణలు, జంగమ దేవరల పొగడ్తలతో పల్లె వాతావరణం పరిమళ భరితమౌతుంది. అందుకే సంక్రాంతి పండుగను సకల కళల సమాహారంగా కవులు అభివర్ణిస్తారు. కోస్తాంధ్ర అంతటా సంక్రాంతి వేడుకలు కన్నులపండువగా జరుగుతాయి. తమిళనాడులో జల్లికట్టు వలె, దక్షిణ కోస్తాలో కోడిపందాలు (ప్రభుత్వ అనుమతి లేనప్పటికీ) జోరుగా నిర్వహిస్తారు. వీటిని ప్రజలు తండోపతండాలుగా వెళ్లి చూస్తారు.పిల్లలైతే కొత్త బట్టలు ధరించి, గాలిపటాలు ఎగరవేస్తూ సందడి చేస్తారు. పండుగ రోజుల్లో ఇంటి ముంగిళ్ళన్నీ రంగురంగుల రంగవల్లికలతో కళకళలాడుతాయి. అన్నావదినలతో, అక్కాబావలతో యువతీ యువకులంతా సరదాగా పండగ సమయాలను గడుపుతారు. సంప్రదాయంగా వస్తున్న ముగ్గుల పోటీలు, ఎడ్లబళ్ళ పందాలు, కబడ్డీ, వాలీబాల్‌ వంటి గ్రామీణ క్రీడల పోటీలు నిర్వహిస్తారు. మైసూర్‌–కలకత్తాలలో దసరా ఉత్సవాల వలె, పూణే–హైదరాబాదులో గణపతి నవరాత్రి ఉత్సవాలు మాదిరి కోస్తాంధ్ర అంతటా సంక్రాంతిని ఘనంగా నిర్వహించడం ఆనవాయితీ. తమ వారితో కలసి పండుగలో పాల్గొనేందుకు ఎక్కడో సుదూర ప్రాంతాల్లో నివసిస్తున్నవారు స్వగ్రామాలకు చేరుకుంటారు. ఈ క్రమంలో హైదరాబాద్‌ నగరమైతే జనం లేక బోసిపోతోంది. ఇలా వచ్చిన వారంతా తమ ఊరిలో పండుగ మూడు రోజులూ ఉత్సాహంగా గడుపుతారు. ఎన్నో మధుర జ్ఞాపకాలను మదినిండా పదిలపరుచుకుంటారు. పండుగయ్యాక వలస జీవులంతా పట్టణాలకు తిరుగు ప్రయాణ మవుతారు.పండుగలు మన సంస్కృతీ సాంప్రదాయాలలో భాగంగానే పుట్టాయి. పండుగలు జాతీయ సమైక్యతా భావనకు చిహ్నాలు. వివిధ పండుగలను కులాల, మతాలకతీతంగా సామరస్యంగా జరుపుకోవడం మన కర్తవ్యం. మన వైవిధ్య జీవనానికి పండుగలు గొప్ప ప్రతీకగా నిలుస్తాయి. పండుగల నిర్వహణలో ఆచార వ్యవహారాలు అన్ని ప్రాంతాలలో ఒకేలా ఉండవు. ఐనప్పటికీ పండుగ యొక్క సామాజిక, సాంస్కృతిక ధ్యేయం ఒకటే కాబట్టి, అంతటా ఒకేలా ఐక్యత పరిఢవిల్లుతుంది. భారతదేశం ‘భిన్నత్వంలో ఏకత్వం’ అనే విశిష్ట లక్షణాన్ని కలిగియున్నది. ఈ దేశంలో పుట్టిన ప్రతి పౌరుడూతాను ఇష్టపడుతున్న జీవనాన్ని స్వేచ్ఛగా ఎంచుకోవచ్చు. దీనిలో భాగంగానే తాను కోరుకున్న సంస్కృతీ సాంప్రదాయాలను, ఆచార వ్యవహారాలను తన జీవితంలో ఎటువంటి ఒత్తిడికి గురికాకుండా మేళవించుకోవచ్చు.పిల్లా తిరుపతిరావు వ్యాసకర్త తెలుగు ఉపాధ్యాయులుమొబైల్‌: 7095184846

కనుమను పశువుల పండుగగా వ్యవహరిస్తారు. పంటలు చేతికి అందడంలో తమకు సహాయపడిన పశుపక్షాదులను పూజిస్తారు. సంవత్సరంలో మిగిలిన రోజులన్నీ తమతో పాటు కష్టపడి పని చేసిన ఆవులను , ఎద్దులను పూజించి ప్రేమగా చూసుకునే రోజు ఇదే. పక్షులు కూడా రైతన్ననేస్తాలే. అందుకే వాటి కోసమే అన్నట్టు ఇంటి గుమ్మానికి ధాన్యపు కంకులు వ్రేలాడ దీస్తారు. పశువుల పండుగ ముఖ్యంగా చిత్తూరుజిల్లా , అందులో పాకాల మండలంలోని వల్లివేడు గ్రామ పరిసర అన్ని పల్లెల్లో ఈ పండగ జరుపుకోవటంలో ఒక ప్రత్యేకత వున్నది.  ఆ ప్రత్యేకత ఏమిటంటే ? ఆ రోజు ఇంటికి ఒకరు చొప్పున తెల్లవారక ముందే ఒక కత్తి , ఒక సంచి తీసుకొని సమీపంలో ఉన్న అడవికి బయలు దేరుతారు. అక్కడ దొరికే వన మూలికలు , ఔషద మొక్కలు సేకరిస్తారు. కొన్ని చెట్లఆకులు , కొన్ని చెట్ల బెరుడులు , కొన్ని చెట్ల పూలు , వేర్లు , కాండాలు , గడ్డలు , ఇలా చాల సేకరిస్తారు. కొన్ని నిర్దిష్టమైన చెట్ల భాగాలను మాత్రమే సెకరించాలి. అంటే ... మద్ది మాను , నేరేడు మానుచెక్క , మోదుగ పూలు , నల్లేరు , మారేడు కాయ ఇలా అనేక మూలికలను సేకరించి ఇంటికి తీసుకొచ్చి వాటిని కత్తితో చిన్న ముక్కలుగా చేసి , ఆ తర్వాత దానికి పెద్ద మొత్తంలో ఉప్పు చేర్చి రోట్లో వేసి బాగా దంచుతారు. అదంతా మెత్తటి పొడిలాగ అవుతుంది. దీన్ని "ఉప్పు చెక్క'' అంటారు. ఇది అత్యంత ఘాటైన మధురమైన వాసనతో వుంటుంది. దీన్ని పశువులకు తిని పించాలి. ఇదొక పెద్ద ప్రహసనం. అవి దీన్ని తినవు. అంచేత ఒక్కొక్క దాన్ని పట్టుకొని దాని నోరు తెరిచి అందులో ఈ ఉప్పు చెక్కను చారెడు పోసి దాని నోరు మూస్తారు. అప్పుడు ఆ పశువు దాన్ని మీంగుతుంది.. ఇలా ఒక్కదానికి సుమారు రెండు మూడు దోసిళ్ళ ఉప్పు చెక్కను తినిపిస్తారు. గొర్రెలు మేకలు ఐతే కొన్ని వాటంతట అవే తింటాయి. లేకుంటే వాటిక్కూడ తినిపిస్తారు. ఏడాదికి ఒకసారి ఈ ఉప్పుచెక్కను తినిపిస్తే అది పశువులకు సర్వరోగ నివారణి అని వీరి నమ్మకం. ఎందుకంటే అందులో వున్నవన్నీ ఔషధాలు , వన మూలికలే గదా. ఆ తర్వాత పశువులన్నింటిని పొలాల్లోని బావుల వద్దకు గాని , చెరువుల వద్దకు గాని తోలుకెళ్ళి స్నానం చేయించి , లేదా ఈత కొట్టించి , ఇంటికి తోలుకొస్తారు. ఆ తర్వాత వాటి కొమ్ములను , పదునయిన కత్తితో బాగా చెలిగి వాటికి రంగులు పూస్తారు. మంచి కోడెలున్న వారు వాటి కొమ్ములకు ఇత్తడి కుప్పెలు తొడిగి , మెడలో మువ్వల పట్టీలు , మూతికి మూజంబరాలు అలంకరిస్తారు. అన్నింటికీ కొత్త పగ్గాలు వేస్తారు. ఈ సమయంలో చేలన్నీ పరిగిలి పోయి వున్నందున పశువులన్నింటిని వదిలేస్తారు. సాయంకాలం ఊరు ముందున్న కాటమరాజును పునఃప్రతిష్టించి ఊరిలో ప్రతి ఇంటి నుండి ఆడవారు కాటమరాజు ముందు పొంగలి పెడ్తారు. పొంగలి అంటే కొత్త కుండలో , కొత్త బియ్యం , కొత్త బెల్లం వేసి అన్నం వండడం. ఒక నెల ముందు నుండే కాటమరాజు ముందు ఆ దారిన వచ్చిపోయే ఊరివారు రోజుకొక కంపో , కర్రో తెచ్చి అక్కడ కుప్పగా వేస్తారు. కనుమ రోజుకు అది ఒకపెద్ద కుప్పగా తయారయ ఉంటుంది. దాన్ని "చిట్లా కుప్ప" అంటారు. చీకటి పడే సమయానికి పొంగళ్లు తయారయి ఉంటాయి. ఊరి చాకలి కాటమరాజు పూజ కార్యక్రమం ప్రారంబించి దేవుని ముందు పెద్ద తళిగ వేస్తారు. అంటే ప్రతి పొంగలి నుండి కొంత తీసి అక్కడ ఆకులో కుప్పగా పెడతారు , పూజానంతరం మొక్కున్న వారు , చాకిలి చేత కోళ్ళను కోయించుకుంటారు. అప్పటికి బాగా చీకటి పడి వుంటుంది. అప్పటికి పశుకాపరులు అందరూ ఊరి పశువులన్నింటిని అక్కడికి తోలుకొని వస్తారు. పూజారి అయిన చాకలి తళిగలోని పొంగలిని తీసి ఒక పెద్దముద్దగా చేసి అందులో సగం పోలిగాని కిచ్చి (పశువుల కాపరి) తినమని చెప్పి , తర్వాత అక్కడున్న చిట్లాకుప్పకు నిప్పు పెడతారు. పెద్ద మంట పైకి లేవగా పోలిగాడు పశువులన్నింటిని బెదరగొట్టి , చెదరకొడతాడు. అవి బెదిరి పొలాల వెంబడి పరుగులు తీస్తాయి. ఆ సమయంలో పశువులను బెదర గొడుతున్న పోలిగాని వీపున చాకలి తనచేతిలో వున్న మిగిలిన సగం పొంగలి ముద్దను అతని వీపు మీద కొడతాడు. దానిని పిడుగు ముద్ద అంటారు. వాడు పరిగెడుతాడు. ఆ తర్వాత అందరూ అక్కడ మిగిలిన తళిగలోని ప్రసాదాన్ని తిని మొక్కులు తీర్చుకొని చిట్లకుప్ప మంట వెలుగులో తమ కోళ్ళను కోసుకొని పొంగళ్లను తీసుకొని తాపీగా ఇళ్ళకి వెళతారు. పొలి అంటే? ఈ సందర్భంగా పెద్ద మొక్కున్న వారు పొటేళ్ళను కూడ బలి ఇస్తారు. దాని రక్తాన్ని ఆన్నంలో కలిపి ఒక కుప్ప పెడతారు. దాన్ని ''పొలి'' అంటారు. ఆ "పొలి" ని తోటకాపరి గాని, నీరు కట్టేవాడు గాని తీసుకొని వెళ్ళి అందరి పొలాల్లో , చెరువుల్లో , బావుల్లో "పొలో.... పొలి" అని అరుస్తూ చల్లుతాడు. అప్పడే కొత్త మొక్కులు కూడ మొక్కు కుంటారు. అంటే , తమ పశుమందలు అభివృద్ది చెందితే రాబోయే పండక్కి పొట్టేలును , కోడిని ఇస్తామని కాటమ రాజుకు మొక్కు కుంటారు. అప్పటికప్పుడే ఒక పొటెలుపిల్లను ఎంపిక చేస్తారు. ఆ విధంగా పశువుల పండగ పరిసమాప్తి అవుతుంది. ఈ నెలరోజులు వాకిట్లో అందమైన ముగ్గులతో అలంకరిస్తాము. కానీ ఈ కనుమ రోజున మాత్రం రధం ముగ్గువేసి ఆ రథాన్ని వీధిచివర వరకూ లాగినట్టుగా ముగ్గువేస్తారు. దీని అర్థం సూర్యుడు తన దిశను మార్చుకున్న మొదటిరోజు అని తెలుస్తుంది.

విశాఖపట్టణం: విశాఖ శ్రీ శారదాపీఠంలో కనుమ వేడుకలు జరిగాయి. పీఠం ప్రాంగణంలోని గోశాలలో గోమాతలకు ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహించారు. పీఠాధిపతులు స్వరూపానందేంద్ర, స్వాత్మానందేంద్ర స్వాములు స్వయంగా గోపూజ చేసారు. గోమాతకు హారతులిచ్చి పండ్లు, అరిసెలు తినిపించారు. తెలుగు రాష్ట్రాలు పాడిపంటలతో సస్యశ్యామలంగా ఉండేలా చూడాలని గోమాతను ప్రార్ధించారు.


 తోడుగా రూ.7 కోట్ల లిక్కర్ కనుమ విందుకు సిద్ధం
 శనివారం సెంటిమెంట్ దెబ్బకొట్టినా..
 కలిసొచ్చిన ఆదివారం డిమాండ్
  
 కనుమ శనివారం పడిందా.. అరె! మందు ముక్కా లేకుండా ఏం పండుగ!! అయినా పర్లేదు.. మరుసటి రోజు ఆదివారం కదా.. రెండు
 రోజులది కలిపి లాగించేద్దాం..!!! ఇది మందుబాబులు, మాంసాహార ప్రియుల  మాట.
  
 విశాఖపట్నం: సంక్రాంతి అంటే మూడు రోజుల పండుగ.. మొదటి రెండురోజులు శాకాహారంతో సరిపెట్టినా.. మూడురోజైన కనుమ పండుగ నాడు మందు, ముక్క పడనిదే.. సంక్రాంతి పండుగ పరిపూర్ణం కాదు. ఇది అనాదిగా వస్తున్న సంప్రదాయం. అయితే ఈసారి కనుమ శనివారం నాడు వచ్చింది. శనివారం సెంటిమెంట్‌తో మెజారిటీ ప్రజలు మాంసాహారం ముట్టరు. దీంతో ఆదివారమే అసలైన కనుమ పండుగ జరుపుకోనున్నారు. కనుమ పండగనాడు మాంసాహారం.. అందులోనూ చికెన్‌కు అధిక ప్రాధాన్యమిస్తారు. త ర్వాత స్థానం మటన్‌ది. మామూలు రోజులకంటే కనుమ రోజు చికెన్ వినియోగం రెట్టింపునకుపైగా పెరుగుతుంది. అయితే ఈ సంవత్సరం కనుమ శనివారం రావడంతో ఆదివారం ఆ లోటు తీర్చుకోవాలనుకుంటున్నారు. ప్రస్తుతం చికెన్ ధర కూడా గతం కంటే అందుబాటులోనే ఉంది. స్కిన్‌తో కిలో రూ.150, స్కిన్‌లెస్ రూ.160 పలుకుతోంది. గత నెలలో అయితే రూ.200 దాటిన ధర ఇప్పుడు దిగిరావడంతో వినియోగం మరికొంత పెరిగే అవకాశం ఉంది. మామూలు ఆదివారాల్లో విశాఖ నగరం, జిల్లాలో 80 వేల నుంచి 1.20 లక్షల కిలోల చికెన్ అమ్ముడవుతుంది. కనుమ నేపథ్యంలో అది నాలుగు లక్షల కిలోకు పెరుగుతుందని అంచనా వేస్తున్నారు. ఆదివారం నాటి అమ్మకాలకు జిల్లాలోని కోళ్ల ఫారాలవారు దాదాపు రెండు లక్షల కోళ్లను సిద్ధం చేశారు. ఒక్కో కోడి సగటున రెండు కిలోల బరువుంటుంది. ఆ విధంగా మొత్తం నాలుగు లక్షల కిలోల చికెన్ అందుబాటులో ఉంచుతున్నారు. శనివారం సెంటిమెంట్‌తో నగరంలో కేవలం 25 వేల కిలోల చికెన్ అమ్ముడైనట్లు తెలుస్తోంది.
 
 మందుబాబుల మజా..
 మరోవైపు మందుబాబులు లిక్కర్‌తో పాటు మాంసానికి ప్రాధాన్యమిస్తారు. కనుమ పండగను శనివారం కొద్దిమంది మందుప్రియులే సాదాసీదాగా జరుపుకున్నారు. ఆదివారం ముక్కనుమను మందు, ముక్కతో కలిసి మజా చేయనున్నారు. ఫలితంగా లిక్కర్ విక్రయాలు బాగా పెరగనున్నాయి. సాధారణ రోజుల్లో రోజుకు నగరంలోనే రూ.1.50 కోట్లు, జిల్లాలో మరో రూ.2 కోట్ల విలువైన లిక్కర్ అమ్మకాలు జరుగుతుంటాయి. ఆదివారం దానికి రెట్టింపు వినియోగం ఉంటుందని అధికారులు, మద్యం వ్యాపారులు అంచనా వేస్తున్నారు. అందుకోసం ముందుగా కావలసినంత మందును సిద్ధం చేశారు.


  వివరం
  
  ఎంతో గొప్ప వ్యక్తి వస్తున్నాడంటే,
  ఎందరెందరో ఎన్నెన్నో బహుమానాలతో ఎంతసేపటినుంచో ఎలా ఎదురుచూస్తూ గౌరవ పూర్వకంగా నిలబడే ఉంటారో, అలాగే సంక్రాంతి రాబోతోందనగానే గృహిణులు ముగ్గులతోను, కన్నెలు గొబ్బెమ్మలతోను, హరిదాసు శ్రీహరి గానామృతంతోను, పిల్లలు గాలిపటాలతోను ఎదురుచూస్తూ ఉంటారు. అందుకే సంవత్సర చక్రంలో కనిపించేవన్నీ కేవలం పండుగలైతే ఈ పండుగకి మాత్రమే ‘పెద్దపండుగ’ అనే పేరొచ్చింది.
  
  
  బొమ్మల కొలువు
  ‘పాఠాల ద్వారా చెప్పడం కంటే చూసి గ్రహించేలా చేయడం మేలు’ అనేది ప్రాచీనుల ఆలోచన కాబట్టి బొమ్మల కొలువుని ఏర్పాటు చేయించారు ప్రాచీనులు.పెమైట్టు మీదున్న ఆదిశక్తి అందరికీ మూలమని, ఆ కింది మెట్టు మీదున్న త్రిమూర్తులూ సృష్టి స్థితి లయలకి కర్తలని, ఆ కింది మెట్టు మీదున్న సూర్య చంద్ర నక్షత్ర గ్రహాలన్నీ ఆకాశంలో ఉంటాయని, ఆ దిగువ మెట్టు మీదున్న వివిధ జాతి పశుపక్షి మృగ క్రూర మృగ జంతు క్రిమి కీటకాల విభాగమంతా నేలమీద ఉంటుందని... ఇలా పిల్లలు క్షణంలో గ్రహించెయ్యగలుగుతారు. తన స్నేహితులకి తాను వివరించేలా మన సంతానాన్ని అక్కడ ఉంచితే, పదిమార్లు వివరించవలసి వచ్చిన కారణంగా మన సంతానానికి ఆ బొమ్మల కొలువులోని విశేషాలు ఈ రోజున కాకున్నా ముందునాటికి బాగా బోధపడతాయి.
  
  బొమ్మల్లో చందన వృక్షం - కుంకుడు వృక్షాలూ, సింహం - కుక్క బొమ్మలూ, దైవం, రాక్షసుని బొమ్మలూ... పక్కపక్కగా ఉన్నా, ఒకరికి మరొకరి మీద పగ, ద్వేషం, అసూయ వంటివి లేకపోవడాన్ని చూపించేతీరుగా అమర్చిన ఈ దృశ్యాలని గూర్చి ఎంత చెప్పుకున్నా అది తక్కువే అనిపిస్తుంది.సాయంవేళ స్త్రీలంతా పేరంటాన్ని చేసుకుని, తమని పిలిచినవారి ఇళ్లలోని శిశువుల్ని ఆశీర్వదిస్తూ వెళ్లడమనేది నష్టాయుర్లాభానికే (రోజురోజుకీ తరిగిపోతూండే ఆయుష్యాన్ని తిరిగి పూర్తి చేసుకునేందుకే). ఎవరి నోటి ఆశీర్వచనాక్షరాలు మంత్రాలుగా పనిచేసి ఎవరి జీవితాన్ని ఎలా మలుపు తిప్పుతాయో ఆ విషయం మనకి తెలియదు కాబట్టి, సంవత్సరానికి ఒక్కరోజైనా ఈ సంక్రాంతి నాడు ఈ సంప్రదాయాన్ని ఏ వినోద కాలక్షేపాన్నో చేస్తూ విడుచుకోవడం తగునా?
  
  
  ఎంతో శ్రద్ధతో అభిషేకం చేస్తాం గాని ఆ శంకరుణ్ని ప్రత్యక్షంగా చూడలేం. ఎంతో భక్తితో అర్చిస్తాంగాని ఆ శ్రీహరిని దర్శించలేం. ఈ దేవతలంతా పరోక్ష దర్శనాన్నిచ్చేవాళ్లౌతున్నా కూడా ఆరాధిస్తున్నాం గాని, ప్రతిరోజూ  కనిపించే  సూర్యుణ్ని దర్శిస్తూ కూడా పట్టించుకోకపోవడమంటే ఎంత నేరం! వెనుక కాలంలో రైతులు పొలాల్లో నుండే సూర్యోదయమౌతున్న వేళ నమస్కరించుకుంటుండేవారు. విప్రులు సంధ్యావందనం మధ్యలో ఆ ఉదయ సూర్యునికి ప్రత్యక్షంగా అర్ఘ్యాన్ని సమర్పించుకుంటూండేవారు. గృహిణులు స్నానాన్ని ముగించి ఆ సూర్యునికి కుంకుమని చూపించి తిలక ధారణని చేస్తూండేవారు. అలాంటి సూర్యుడు ధనూ రాశి నుండి మకర రాశిలోకి సంక్రమణం (జరగడం) చేయడమేదుందో అదే ‘మకర సంక్రమణ’మంటే!
  
  ఈ విషయాన్ని లోకమంతటికీ అర్థమయ్యేలా వివరించేందుకే ఓ పెద్ద నెగడు (కర్రలతో మంట)ని నాలుగు మార్గాల కూడళ్లలోనూ వేస్తారు. ‘ఈ మంట ఎలా వేడిమినిస్తూ ఇంతకుముందెన్నడూ లేని విధంగా వెలుగుతూ కనిపిస్తోందో అదే తీరుగా రేపటి నుండి వేడిమిని క్రమక్రమంగా పెంచుకుంటూ వెళ్తూండే కొత్త సూర్యుడు (ఉత్తరాయణ సూర్యుడు) రాబోతున్నాడు సుమా!’ అనే ఓ సూచననియ్యడం దీని భావం.
  ఇక్కడ వెలుగుతున్న ఈ మంటకి ఆకర్షింపబడి ఎన్నెన్నో వ్యాధికారక క్రిమికీటకాలు తగలబడి వ్యాధుల్ని మనకి దూరం చేశాయి. రాబోయే సూర్యుని వేడిమి అలాంటిది కాదు, ఉష్ణ వ్యాధులని కలిగించేది’ కాబట్టి తగు జాగ్రత్తలతో ఉండాల్సిందే’’ అని చెప్పేదే ఈ చలి మంట.
  
  అసలీ సంప్రదాయంలో ఓ గొప్ప రహస్యముంది. ‘అది మా తాతయ్య వాడిన చెక్క కుర్చీ, ఇది మా అమ్మమ్మ వాడిన నులక మంచం’... అంటూ శాశ్వత అనారోగ్యంతో బాధపడుతూండే ఎన్నెన్నో అనవసర వస్తువులు ఇళ్లలో ఉంటూ, మన గదిలోని వైశాల్యాన్ని తగ్గిస్తూ ఇంటిని చూడవచ్చేవారికి ‘సామానులు భద్రపరుచు గది’కి ప్రతిరూపంగా కనిపించే అన్నింటినీ అగ్ని సమర్పణం చేయగలిగిన పవిత్రాగ్ని ఈ చలిమంట. ఈ సంప్రదాయాన్ని పాటిస్తే ఇల్లు విశాలమూ అవుతుంది. తాతయ్య అమ్మమ్మలని తృణీకరించినట్టూ కాదు. దానిక్కారణం ఈ మంట సూర్యునికి ప్రతిబింబమైన నెగడు కాబట్టీ, ఉత్తరాయణ పుణ్యకాలానికి నాందిగా వేయబడేది కాబట్టీను. ఆకారంలోనూ రంగులోనూ పేరులో కూడా (అర్క ఫలమ్) సూర్యుణ్ని పోలి ఉండే రేగుపళ్లని పిల్లల తల మీదుగా పోసి పేరంటం చేయడమంటే సూర్యానుగ్రహాన్ని పిల్లలకి కోరుతున్నట్లే!
  
  భోగి తర్వాత సంక్రాంతి
  తెల్లవారుజామునే లేచి చక్కగా ఒంటికి నువ్వుల నూనె (తిలల నుండి వచ్చేది మాత్రమే తైలం)ని పట్టించి ఒక గంటపాటు, ఆ నూనె మన శరీరంలో ఇంకేలా చూసుకుని ఆ మీదట నలుగు పిండితో ఒంటిని మర్దించుకున్నట్లయితే శరీరంలోని ఏ నాళాల్లో రక్తం ఆగిపోయిందో ఆ రక్తం ప్రవహించే అవకాశాన్ని కల్పించినట్లే. నూనెని పట్టించుకోవడం, నలుగు పెట్టుకోవడం కోసం శరీరాన్ని వంచుతూ ఎత్తుతూ ఉన్న కారణంగా వ్యాయామమూ చేసినట్టే. ఇక కుంకుడు పులుసుతో మాత్రమే తలని అంటుకున్నట్లయితే, ఆ పులుసులోని చేదుతనానికి తలలో చుండ్రు, పేలు వంటివి రావు. ఈ ఉత్తరాయణ పుణ్యకాల ప్రవేశం రోజున ఇంట్లో తల్లి ఆశీర్వచనాన్ని, తలంటు ప్రారంభం వేళ నూనెని పెట్టించుకుంటూ పొందినట్లయితే, అది పార్వతీమాత అనుగ్రహంతో సమానమని భరద్వాజ మహర్షి చెప్పాడు.
  
  ఈ స్నానం ముగించిన మరుక్షణంలో ఉత్తరాయణ సూర్యుణ్ని ఉదయిస్తూండగా చూస్తే, వీలుంటే ‘శం నో మిత్ర శ్శం వరుణః’ అనే వేద మంత్రాన్ని గాని, ‘జపాకుసుమసంకాశమ్... దివాకరమ్’ అనే శ్లోకాన్ని గాని సూర్యుని సంఖ్య అయిన 12 మార్లు పఠించినట్లయితే, శారీరక అనారోగ్యాలు రావు. ఉంటే తొలగిపోతాయని బోధాయన మహర్షి తెలిపాడు. ఆదిత్య హృదయ స్తోత్రాన్ని ఈ రోజున ఉదయ మధ్యాహ్న సాయంకాలాలు (3ఁ12) మొత్తంలో 36 మార్లు గాని చదవగలిగినట్లయితే,  బుద్ధి వికాసం కలుగుతుందని గద్గ మహర్షి వివరించాడు.
  
  దైవపూజ ముగిశాక, మనకి రక్త మాంసాలనీ బుద్ధినీ ఇచ్చిన తల్లిదండ్రులు జీవించి ఉంటే పాదాభివందనం చేయాలి. లేని పక్షంలో వారిని తలుచుకుని తీపి గుమ్మడిపండుతో పాటు వస్త్రాలనిస్తూ ఆ పెద్దల సంస్మరణ చేస్తూ మనం తినబోయే ఆహారాన్ని దైవానికి నివేదన చేయాలి. ఇలా చాలామంది చేస్తూండని సందర్భంగానే చాలామందికి తాత ముత్తాతల పేర్లు కూడా తెలియకుండా అయిపోతున్నాయి. వారి ఆస్తుల్ని అనుభవిస్తూ ఈ ఉత్తరాయణ పుణ్యకాలవేళలోనైనా   తలుచుకోకుండా ఉండటం సమంజసమా?
  
  కనుమ
  భారతీయ సంప్రదాయంలో దైవ భావనని ప్రతి ప్రాణిలోనూ చూసేలా ఆచార వ్యవహారాలని రూపొందించారు రుషులు. ఆ కారణంగా ఆషాఢ మాసపు తొలకరి చినుకు పడినప్పటి నుండి గాదెల్లోకి ధాన్యాలు వచ్చి నిండేంత వరకూ శ్రమించిన ఆ ఎద్దుల్నీ, పాడిని పుష్కలంగా అందించే ఆవుల్నీ ఈ రోజున ఎంతో చక్కగా అలంకరించి ఊరంతా తిప్పుతారు. ఏ రైతునైనా అడిగి చూస్తే వాళ్లు చెప్తారు - ఎద్దు దున్నినదానికీ యంత్రం దున్నినదానికీ ఉండే తేడాని! ఏ తల్లినడిగినా చెప్తుంది - ఆవుపాల శక్తినీ పిండిపాల బలాన్నీ. ఈ కనుము నాడు జరిగే పశువుల ఉత్సవాన్ని సంతోషంగా చేసుకోవడం పోయి బండ లాగుడు పోటీలతో వాటిని కొడుతూ, హింసిస్తూ, వాటి ద్వారా వచ్చే బహుమానాలని పొందడం మనసుకి కష్టమే అనిపిస్తుంది.
  ముక్కుకి ముక్కుని తగిలిస్తే దోషం పెరిగే కోడిజాతి ఆ దుర్లక్షణం కారణంగా తమ ప్రాణాలని తీసుకుంటూంటే కోడిపందాల పేరిట వినోదించడం దారుణం. ఇంకా దారుణం గొర్రె పొట్టేళ్ల పందాలు పోటుగిత్తల పందాలున్నూ. మనిషి తనకున్న హింసా స్వభావాన్ని వాటికి అంటగడుతూ ధనార్జన చేసుకోవడం ఎంత నీచం! ఉత్తరాయణం మనకి పుణ్యకాలమూ వాటికది చావు కాలమా? కొద్దిగా మనసుని మార్చుకోవద్దూ మనం!
  
  ముగ్గులు
  మూడు నిలువుగా మూడు అడ్డంగా పెట్టిన చుక్కలతో ఏర్పడే తొమ్మిది చుక్కల ముగ్గు నవగ్రహాలకీ సంకేతంగా చెప్పబడినదే. అలాగే ఐదూ మూడు, ఒకటి చుక్కలతో ఏర్పడే ముగ్గు పంచభూతాలూ(5) ఆ సృష్టి స్థితి లయలకి(3) లోబడే ఉండేవనీ ఆ ముగ్గురూ కూడా ఆదిశక్తి (1) అమ్మ ఆజ్ఞానుసారం ఉండేవారేనని బోధిస్తోంది.
  
  64 చుక్కల ముగ్గు చతుష్షష్టి కళలకి, 16 చుక్కల ముగ్గు షోడశ కళలకి... ఇలా సంకేత రూపంగా వేయబడేవే. పరమ పద సోపాన పటాన్ని తలపిస్తూ వేసే 1008 చుక్కల ముగ్గుకి నాలుగు వైపులా వేయబడే నిలువు గీతలూ నాలుగు సముద్రాలకి సంకేతం.ఈ తీరుగా ఆలోచించి చూస్తే ఆవు పేడతో అలికిన నేల ఆకాశానికి సంకేతం. అక్కడి ముగ్గులో కనిపించే చుక్కలు ఆకాశంలోని నక్షత్రాలకి సంకేతం. ఈ భూమి రంగం మీద వేయబడిన తీగల్లాంటి ముగ్గు రంగవల్లికలకి సంకేతం. అన్ని చుక్కలకీ నడుమనున్న చుక్క సూర్యునికి సంకేతమౌతూ ఆ సూర్యుడు లేనిదే ఆకాశమే లేదనే రహస్యాన్ని వివరిస్తాయి ముగ్గులు. ఆ సూర్యుని పండుగే కదా ఉత్తరాయణమంటే!
  
  హరిదాసు
  హరి రూపంతోను, దాస భావంతోను వస్తూ చక్కటి శ్రీహరి కీర్తనని ఆలపిస్తూ ఓ పురందర దాసులా ఓ అన్నమయ్యలా ఓ తులసీదాసులా... సాగుతూ గృహిణి కనిపించిన వేళ గొంతుకు కూర్చుని తన తలమీది పాత్రలో బియ్యాన్ని వేయించుకుని వెళ్తుంటాడు హరిదాసు.
  
  ఆ వేయబడే బియ్యం బిచ్చం లాంటిది కాదు. రాబోయే కాలానికి విత్తనాలుగా భూమి ఆకారంగా ఉండే ఆ హరిదాసు తలమీది పాత్రలో వేయబడుతున్న బియ్యమన్నమాట. ‘కృష్ణార్పణ’మంటూ వేస్తుంది గృహిణి. ఆ హరిదాసు కూడా  ‘శ్రీమద్రమా రమణ! గోవింద! హరే!’ అంటాడు. ‘ఈ గృహిణి కృతజ్ఞతాభావంతో నీ ప్రతినిధిగా వచ్చిన నాకు, నీ భార్య అయిన భూదేవికి సమర్పించవలసినదిగా బియ్యన్ని (నిజానికి ధాన్యాన్ని ఇస్తూండేవారు వెనుకట) అందించిందని హరిదాసు ఆ శ్రీహరికి తెలియజేయడమే శ్రీమద్రమా రమణ... అంటూ ముందుకి సాగిపోవడమంటే!
  
  ఇంకా గంగిరెద్దులూ, బుడబుక్కలూ, పిట్టదొరలూ, జంగమ దేవరలూ, కర్రులబండివాళ్లూ, కాటికాపరులూ... ఇందరి రాక సాగే ఈ పుణ్యకాలంలో ఆధ్యాత్మిక శ్రద్ధని చూపించకపోవడం ఎంత సమంజసం!
  గచ్ఛ త్పిపీలికా పంక్తిః సముద్ర మధిగచ్ఛతి!
  అగచ్ఛన్ వైనతేయోనాపి పదమేకం న గచ్ఛతి!!
  ‘అడుగులో అడుగు వేసుకుంటూ నడిచే చీమ కూడా నడక అనే పనిని ప్రారంభించి సముద్రాన్ని చేరుకోగలుగుతోందిట గాని, చెప్పలేనంత వేగంతో ఆకాశమంతటినీ గిర్రున తిరుగుతూ సర్వలోకాలూ తిరగగలిగిన శక్తి ఉన్న గరుత్మంతుడైనా అడుగు ముందుకి వేయనిదే ఉన్నచోటే ఉంటా’డని అర్థం!
  కుదిరినంతలో సంప్రదాయాన్ని యధాశక్తి పాటించండి - సూర్యానుగ్రహాన్ని సొంతం చేసుకోండి!
  డా॥మైలవరపు శ్రీనివాసరావు
  ఫొటోలు:
  వీరభగవాన్ తెలగరెడ్డి, సాక్షి, రాజమండ్రి