సాక్షి, అమరావతి: బ్రిటిష్‌ సామ్రాజ్యం.. దాని కాలనీలు మన దేశం సహా ప్రపంచంలోని వివిధ దేశాల నుంచి లెక్కలేనన్ని విలువైన కళాఖండాలను దోచుకెళ్లింది. 16వ శతాబ్దం చివరి నుంచి 20వ శతాబ్దం వరకు బ్రిటిష్‌ సామ్రాజ్యం ప్రపంచవ్యాప్తంగా తన కాలనీలు, వలస రాజ్యాలు, రక్షిత ప్రాంతాలను స్థాపించింది. బ్రిటన్‌లోని పలు మ్యూజియాలలో ప్రస్తుతం ప్రదర్శనలో ఉన్న అనేక సాంస్కృతిక కళాఖండాలు వలస రాజ్యాల ప్రజల నుంచి దోచుకున్నవే. వాటిని తిరిగి ఇచ్చేయాలని ఆ దేశాలు కోరుతున్నా.. బ్రిటన్‌ పట్టించుకోవడం లేదు. కోహినూర్‌ వజ్రం నుంచి బెనిన్‌ కాంస్యాలు, పారి్థనాన్‌ మార్బుల్స్‌ వంటి 8 మిలియన్లకుపైగా కళాఖండాలు బ్రిటిష్‌ మ్యూజియంలలో ఉన్నట్టు అంచనా. వాటిలో అత్యంత విలువైనవి కొన్ని ఇవే.    టిప్పుసుల్తాన్‌ ఉంగరం  ఈస్టిండియా కంపెనీతో 1799లో జరిగిన యుద్ధంలో టిప్పుసుల్తాన్‌ ఓడిపోయిన తర్వాత.. బ్రిటిష్‌ దళాలు సుల్తాన్‌ను చంపి ఆయన ఖడ్గం, బొమ్మ పులి, చేతి వేలి నుంచి ఉంగరాన్ని తీసుకెళ్లారు. సుల్తాన్‌ ఉంగరంపై దేవనాగరి లిపిలో రాముడి పేరు చెక్కి ఉండేది. ఖడ్గాన్ని భారతదేశానికి తిరిగి రప్పించారు. 41 గ్రాముల ఈ ఉంగరాన్ని 2014లో వేలం వేయగా.. అంచనా ధర కంటే పది రెట్లు ఎక్కువ ధర చెల్లించి ఒక వ్యక్తి కొనుగోలు చేశారు. టిప్పుసుల్తాన్‌కు చెందిన వేసవి రాజభవనం నుంచి తీసుకెళ్లిన బొమ్మ పులి ప్రస్తుతం విక్టోరియా ఆల్బర్ట్‌ మ్యూజియంలో ఉంది.   కోహినూర్‌ వజ్రం  ప్రపంచంలోనే అత్యంత విలువైన కోహినూర్‌ వజ్రాన్ని భారతదేశం నుంచి బ్రిటిషర్లు తీసుకుపోయారు. 105.6 క్యారెట్లు, 21.6 గ్రాముల బరువున్న కోహినూర్‌ వజ్రాన్ని ప్రస్తుత ఏపీలోని కొల్లూరు గనిలో సేకరించారు. మొఘల్‌ చక్రవర్తులు నెమలి సింహాసనంపై దీన్ని ఉంచేవారు. మొదట దీన్ని సేకరించినప్పుడు 793 క్యారెట్లతో ఉండేది. ఆ తర్వాత దాన్ని కట్‌ చేశారు. 1849లో బ్రిటిషర్లు దాన్ని విక్టోరియా రాణికి అప్పగించారు. ఆమె దాన్ని పలు సందర్భాల్లో తన కిరీటంపై ధరించేవారు. ప్రస్తుతం ఇది లండన్‌ టవర్‌కి చెందిన జ్యువెల్‌ హౌస్‌ మ్యూజియంలో ఉంది. కోహినూర్‌ ప్రపంచంలోనే పురాతన, అత్యంత ప్రసిద్ధ వజ్రాలలో ఒకటి.  ఎల్గిన్‌ మార్బుల్స్‌  ఎల్గిన్‌ మార్బుల్స్‌ పురాతన గ్రీకు శిల్పాల సమాహారం. గ్రీస్‌లోని పార్థినాన్‌ నుంచి 1801–1805 సంవత్సరాల మధ్య బ్రిటిషర్లు ఎథీనా దేవతకు అంకితం చేసిన ఈ శిల్పాలను తీసుకెళ్లారు. ఈ శిల్పాలు గ్రీకుల గొప్పతనం, వారి వారసత్వం, చరిత్రను తెలుపుతాయి. 1453 నుండి దాదాపు 400 సంవత్సరాల పాటు ఒట్టోమన్‌ సామ్రాజ్యం గ్రీకును పాలించింది. ఆ సమయంలో బ్రిటిష్‌ రాయబారి లార్డ్‌ ఎల్గిన్, పారి్థనాన్‌ శిథిలాల నుంచి ఈ శిల్పాలను సేకరించి తీసుకెళ్లారని చెబుతారు.   బ్రెజిల్‌ రబ్బరు విత్తనాలు   బ్రెజిల్‌కే సొంతమైన హెవియా బ్రాసిలియెన్సిస్‌ (రబ్బరు చెట్టు) 70 వేల విత్తనాలను 1876లో బ్రిటిష్‌ యాత్రికుడు హెన్రీ విక్హామ్‌ దొంగిలించాడు. ఇది చరిత్ర గతిని మార్చిన ఘటనగా పేర్కొంటారు. బ్రెజిల్‌లోని శాంటారెమ్‌ ప్రాంతంలోని 140 అడుగుల ఎత్తుకు పెరిగిన రబ్బరు చెట్టు విత్తనాలవి. అప్పటివరకు రబ్బరు పరిశ్రమపై బ్రెజిల్‌కు ఉన్న ఆధిపత్యం ఈ ఘటనతో చెదిరిపోయింది. ఈ విత్తనాలు ప్రస్తుతం లండన్‌ మ్యూజియంలో ఉన్నాయి.   రోసెట్టా స్టోన్‌  ఈజిప్టులోని రోసెట్టా ప్రాంతంలో దొరికిన పురాతన శాసనం ఇది. ఈజిప్టును పాలించిన టోలెమీ 196 బీసీలో నల్లటి బసాల్ట్‌ గ్రానైట్‌ రాయిపై ఈ శాసనాన్ని చెక్కించారు. మూడు విభిన్న ఈజిప్టియన్‌ భాషల్లో రాసిన ఈ శాసనం తన సామ్రాజ్యం, తాను చేసిన పను­ల గురించి ఇందులో రాయించారు. 1799లో ఈ రాయిని కనుగొన్నారు. నెపోలియన్‌ బోనపార్టీ ఈజిప్టు నుంచి దీన్ని స్వా«దీనం చేసుకున్నారు. 1800 సంవత్సరంలో ఫ్రెంచ్‌ సైన్యం ఓడిపోయిన తర్వాత బ్రిటిషర్లు దీన్ని స్వా«దీనం చేసుకుని బ్రిటన్‌కు తరలించారు. ప్రాచీన ఈజిప్టు సామ్రాజ్యం, గ్రీకుల సంస్కృతి, వారసత్వం గురించి తెలిపే అత్యంత విలువైన శాసనంగా దీన్ని పరిగణిస్తారు. అందుకే దీన్ని తిరిగి ఇవ్వాలని ఈజిప్టు దేశం బ్రిటన్‌ను కోరినా పట్టించుకోలేదు.  షాజహాన్‌ వైన్‌ జార్‌   మొఘల్‌ చక్రవర్తి షాజహాన్‌ వైన్‌ తాగే జార్‌ను కూడా బ్రిటిషర్లు తీసుకెళ్లి అక్కడి మ్యూజియంలో పెట్టుకున్నారు. తెల్లటి కప్పులా ఉండే ఈ జార్‌ దిగువ భాగంలో కమలం, ఆకులను పోలి ఉండేది. హ్యాండిల్‌పై కొమ్ము, గడ్డంతో ఉన్న జంతువు ఉండేది. 19వ శతాబ్దంలో ఈ అందమైన వైన్‌ జార్‌ను కల్నల్‌ చార్లెస్‌ సెటన్‌ గుత్రీ దొంగిలించి బ్రిటన్‌కు పంపినట్టు చెబుతారు. 1962 నుంచి ఇది లండన్‌లోని విక్టోరియా మ్యూజియంలో ఉంది.   బెనిన్‌ కాంస్యాలు  ఒకప్పటి బెనిన్‌ రాజ్యమే ఇప్పటి నైజీరియా. 1897లో బ్రిటిషర్లు బెనిన్‌పై దాడిచేసి ఆ నగరాన్ని దోచుకుంది. అక్కడి రాజ భవనంలో ఉన్న చారిత్రాత్మక వస్తువులు, 200కిపైగా కాంస్య ఫలకాలు ఇప్పుడు బ్రిటిష్‌ మ్యూజియంలో ఉన్నాయి. 1960లో స్వాతంత్య్రం పొందినప్పటి నుంచి నైజీరియా పలుసార్లు ఈ కాంస్యాలను తిరిగి ఇవ్వాలని కోరినా ఫలితం లేదు.   ఇది కూడా చదవండి: ఒక ఇమ్రాన్‌.. రెండు కేసులు

సాక్షి, హైదరాబాద్‌: బ్రిటిష్‌ రెండో అత్యున్నత ర్యాంకింగ్‌ అవార్డు ‘ఆర్డర్‌ ఆఫ్‌ ది బ్రిటిష్‌ ఎంపైర్‌–2021’ను ఉషాలక్ష్మి రొమ్ము వ్యాధుల కేంద్రం డైరెక్టర్, ఉషాలక్ష్మి బ్రెస్ట్‌ కేన్సర్‌ ఫౌండేషన్‌ వ్యవస్థాపక సీఈఓ డాక్టర్‌ పి.రఘురామ్‌ అందుకున్నారు. ఈ అవార్డును అందుకున్న అత్యంత పిన్నవయస్కుడిగా ఆయన ఘనత సాధించారు. లండన్‌ దగ్గర్లోని విండ్సర్‌ క్యాసిల్‌లో జరిగిన వేడుకలో ప్రిన్స్‌ ఆఫ్‌ వేల్స్‌ ప్రిన్స్‌ చార్లెస్‌ ఈ అవార్డును ప్రదానం చేశారు. భారత్‌లో రొమ్ము కేన్సర్‌ నుంచి సంరక్షణ, శస్త్ర చికిత్స విద్యను మెరుగుపరచడం, యూకే–భారత్‌ మధ్య సత్సంబంధాలకు అత్యుత్తమ సేవలు అందించినందుకు రఘురామ్‌ ఈ అవార్డును పొందారు.కిమ్స్‌ఆస్పత్రిలోని సహో ద్యోగులకు, ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న భార తీయ శస్త్ర చికిత్స డాక్టర్లకు ఈ అవార్డును అంకి తం చేస్తున్నట్లు ఆయన చెప్పారు. రఘురామ్‌ అత్యంత చిన్నవయసులో 2015లో పద్మశ్రీని, 2016లో బీసీ రాయ్‌ నేషనల్‌ అవార్డును అప్ప టి రాష్ట్రపతి చేతుల మీదుగా అందుకున్నారు.  

‘డిసెంబర్‌ 23, 1912... ఈ తేదీ జాతీయవాది అయిన ప్రతి భారతీయుడి గుండెలలోను పదిలంగా ఉండిపోవాలి. బ్రిటిష్‌ సామ్రాజ్యం మీద బసంత్‌ కుమార్‌ బిశ్వాస్‌ చావు దెబ్బ కొట్టిన తేదీ ఇదే!’ మహదానందంతో అన్నాడాయన. స్టాన్‌ఫోర్డ్‌ విశ్వవిద్యాలయంలో ఆచార్యుడిగా పనిచేస్తున్న ఆ వ్యక్తి అక్కడే భారతీయ విద్యార్థులు ఏర్పాటు చేసుకున్న నలందా క్లబ్‌లోకి ప్రవేశిస్తూనే ఈ మాట అన్నారు. పేరు లాలా హరదయాళ్‌. ఆయన క్లబ్‌లోకి ప్రవేశించడంతోనే ఒక రాక్‌స్టార్‌ను చూసినంత సంబరంగా చూశారు విద్యార్థులు. అంత ఆరాధన ఆయనంటే.  లాలా హరదయాళ్‌ పేరు భారతదేశ చరిత్రలో రెండు వాక్యాలకు కూడా నోచుకోలేదు. కానీ ఆయన జీవితం, ఉద్యమం, ఆలోచన అద్భుతమనిపిస్తాయి. చదివింది సంస్కృతం. ఆపై ఇంగ్లిష్‌తో పాటు కొన్ని ప్రపంచ భాషలు కూడా నేర్చారు. అమెరికా, బ్రిటన్, అల్జీరియా, ఫ్రాన్స్, జపాన్‌ వంటి దేశాల వెంట తీవ్ర జాతీయవాద ఉద్యమంలో భాగంగా కాళ్లకు బలపం కట్టుకుని తిరిగారు. అసాధారణమైన అధ్యయనం. మాతృభూమి మీద అపారమైన భక్తి. మరో పక్క రష్యన్‌ అనార్కిజం మీద మమకారం. ఒక పక్క బౌద్ధం మీద ఆసక్తి. ఇంకో పక్క బొల్షివిజం విజయాల మీద అనురక్తి. ఇంత వైవిధ్యమైన ఈ జీవితం లాలా హరదయాళ్‌కే సొంతం.  బ్రిటిష్‌ జాతి నుంచి భారతదేశాన్ని విముక్తం చేయాలన్న ఆకాంక్ష భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌ సొంతం కాదు.  నిజానికి జాతీయ కాంగ్రెస్‌ తొలినాటి ఆశయం ఈ దేశం నుంచి బ్రిటిష్‌ జాతి నిష్క్రమించడం కాదు కూడా. జాతీయ కాంగ్రెస్‌ ఉద్యమం తొలిదశ (1885–1905)లో ఈ వైఖరి సుస్పష్టం. విన్నపాలతో, వినతిపత్రాలతో వేడుకోవడం వినా మరో మార్గం లేదని ఆనాటి నాయకత్వం భావించింది. ఈ ధోరణిని తీవ్రంగా ద్వేషించిన భారతీయులు కోకొల్లలు. గదర్‌ పార్టీ నేపథ్యాన్ని చూస్తే ఈ సంగతి తెలుస్తుంది. తరువాత కాలాలలో ఆవిర్భవించిన హిందుస్తాన్‌ రిపబ్లికన్‌ ఆర్మీ, ఆజాద్‌ హింద్‌ ఫౌజ్‌ల ఆశయం కూడా ఇదే బాటలో సాగింది. తుపాకీని తుపాకీతోనే ఎదిరించాలన్నది వారి సిద్ధాంతం.   బ్రిటిష్‌ పాలకుల అకృత్యాలు అలాంటి యువకులను సాయుధ పోరుబాట పట్టేలా చేశాయి. సోహన్‌సింగ్‌ భాక్నా, కర్తార్‌సింగ్‌ శరభ, రాస్‌బిహారీ బోస్, శ్యామ్‌జీ కృష్ణవర్మ, దర్శి చెంచయ్య, పృథ్వీసింగ్‌ ఆజాద్‌ వంటి జాతీయ వాదులు పనిచేసిన గదర్‌ పార్టీ 1913లో అమెరికాలో ఆవిర్భవించింది. జాతీయవాదాన్ని నమ్ముతూ, కన్నుకు కన్ను సిద్ధాంతంతో ఆవిర్భవించిన గదర్‌ పార్టీ ఏర్పాటులో ముఖ్య పాత్ర వహించినవారే లాలా హరదయాళ్‌.‘నీవు విదేశాలలోనే ఉంటూ స్వాతంత్య్ర పోరాటానికి అండదండలను ఇవ్వు.  ఈ పోరుకు విదేశాలలో ఉంటున్న భారతీయల సంఘీభావాన్ని కూడగట్టు’ అని లాలా లజపతిరాయ్‌ ఇచ్చిన సలహా మేరకే హరదయాళ్‌ విదేశాలలో ఉండి పనిచేశారు. మరి ఇంకెప్పుడూ ఆయన మాతృభూమికి తిరిగి రాలేదా? రాలేదు. లాలా హరదయాళ్‌ (అక్టోబర్‌ 14, 1884–మార్చి 4, 1939) ఢిల్లీలో పుట్టారు. తల్లి భోలీ రాణి, తండ్రి గౌరీ దయాళ్‌ మాథుర్‌. మొదటి నుంచి ఆయన మంచి విద్యార్థి. ఢిల్లీలోని కేంబ్రిడ్జ్‌ మిషన్‌ పాఠశాలలో ప్రాథమిక విద్యను అభ్యసించారు. తరువాత సెయింట్‌ స్టీఫెన్‌ కళాశాలలో సంస్కృతం ప్రధానాంశంగా గ్రాడ్యుయేషన్‌ చేశారు. ఆపై పంజాబ్‌ శ్వవిద్యాలయంలో చేరి ఒక్క సంవత్సరంలోనే సంస్కృతంలో పోస్ట్‌ గ్రాడ్యుయేషన్‌ చేసి, తరువాత ఆంగ్ల సాహిత్య విద్యార్థిగా చేరారు.  అన్ని స్థాయిలలోను అతడు చూపించిన ప్రతిభకు విస్తుపోయిన ప్రభుత్వం తనకు తానుగానే ఆయనకు విద్యార్థి వేతనం ఏర్పాటు చేసింది. ప్రభుత్వ వేతనంతోనే ఆయన ఆక్స్‌ఫర్డ్‌ విశ్వవిద్యాలయంలో చేరారు. అక్కడ ఉండగానే ‘ది సోషియాలజిస్ట్‌’ పత్రికను నిర్వహిస్తున్న గై అల్‌డ్రెడ్‌తో పరిచయం కలిగింది. అల్‌డ్రెడ్‌ అనార్కిస్ట్‌ సిద్ధాంతాన్ని నమ్మేవాడు. ఆ పత్రికలోనే హరదయాళ్‌ తొలి రచన అచ్చయింది. తన ఆశయం ప్రభుత్వాన్ని సంస్కరించడం కాదు, దానిని సమూలంగా నిర్మూలించడమని అందులో పేర్కొన్నారు.  దీనితోనే ఇంగ్లండ్‌ గూఢచర్య విభాగం ఆయన మీద నిఘా పెట్టింది. అప్పటికే ఆయన ఐసీఎస్‌ పరీక్షకు సిద్ధమవుతున్నారు. 1907లో దానిని కూడా వదిలిపెట్టేశారు. 1908లో భారతదేశానికి వచ్చి కొంతకాలం ఉన్నారు. అప్పుడే లాలా లజపతిరాయ్‌ సలహా మేరకు పారిస్‌ వెళ్లిపోయారు. అక్కడే మేడం కామా నడుపుతున్న  ‘వందేమాతరం’, ‘తల్వార్‌’ పత్రికలకు సంపాదకత్వం వహించారు (గదర్‌ పార్టీ ఆవిర్భావం తరువాత ఉర్దూ, గుర్ముఖి భాషలలో వెలువరించిన గదర్‌ పత్రికను స్థాపించినవారు కూడా ఆయనే). పారిస్‌ నుంచి మళ్లీ అల్జీరియా, అక్కడ నుంచి మార్టినిక్‌లకు ఆయన వెళ్లారు. చివరికి 1911లో అమెరికా చేరుకుని, స్టాన్‌ఫోర్డ్‌ విశ్వవిద్యాలయంలో సంస్కృతం, తత్త్వశాస్త్ర విభాగాలలో ఆచార్యునిగా చేరారు. ఆయన అక్కడ పాఠాలు చెప్పడానికే పరిమితం కాలేదు.  కార్మికులను, భారత జాతీయులను ఐక్యం చేయడం కోసం ఎంతో పనిచేశారు. శాన్‌ఫ్రాన్సిస్కోలో ఇండస్ట్రియల్‌ వర్కర్స్‌ ఆఫ్‌ వరల్డ్‌ చాప్టర్‌కు కార్యదర్శిగా పనిచేశారు. రష్యా దేశపు అరాచకవాద సిద్ధాంతకర్త మైఖేల్‌ బకూనిన్‌ అన్నా హరదయాళ్‌కు ఆరాధన. అనార్కిస్ట్‌ సిద్ధాంతవేత్త ఆయనే. బకూనిన్‌ పేరుతో అక్కడ ఒక అధ్యయన కేంద్రాన్ని స్థాపించారు. ఓక్లాండ్‌లో ఆరు ఎకరాల స్థలాన్ని ఒక సంస్థ ఇవ్వడంతో అందులోనే ఆ అధ్యయన కేంద్రం ఏర్పాటు చేశారు. అనార్కిజానికి ఇది మొదటి ఆరామమని హరదయాళ్‌ చెప్పేవారు.  వీటన్నిటి ఫలితంగానే ఆయన స్టాన్‌ఫోర్డ్‌ విశ్వవిద్యాలయం నుంచి రాజీనామా చేయవలసి వచ్చింది. ఆపై హరదయాళ్‌ కాలిఫోర్నియాలోని స్టాక్టన్‌లో ఉన్న రైతులతో స్నేహం పెంచుకున్నాడు. అక్కడ ఒక పరిశోధన కేంద్రాన్ని ఏర్పాటు చేసి, గురుగోవింద్‌ సింగ్‌ పేరిట విద్యార్థి వేతనం ఏర్పాటు చేశాడు. లండన్‌లో శ్యామ్‌జీకృష్ణవర్మ నిర్వహిస్తున్న తీరులోనే భారతదేశం నుంచి వచ్చిన విద్యార్థులకు ఒక వసతి గృహం ఏర్పాటు చేశారు. ఆరుగురు విద్యార్థులు ఈ కేంద్రానికి రావడానికి అంగీకరించారు.  ఆ ఆరుగురు విద్యార్థులలో నందసింగ్‌ షెరా, దర్శి చెంచయ్య, గోవింద బెహారీలాల్‌ కూడా ఉన్నారు. వీరంతా వసతి గృహంలో ఉంటూ భారతదేశంలో వైస్రాయ్‌ని చంపడం గురించి పథకాలు రచిస్తూ ఉండేవారు.  మొదటి ప్రపంచయుద్ధం ఆరంభానికి కొంచెం ముందు ఆరంభించిన గదర్‌ పార్టీ ఒక దావానలంలా అమెరికాలో ఉంటున్న భారతీయులను ఆకర్షించింది. కానీ బ్రిటిష్‌ ప్రభుత్వం ఒత్తిడి మేరకు, అనార్కిస్ట్‌ కార్యకలాపాలు నెరపుతున్నాడన్న ఆరోపణతో 1914, ఏప్రిల్‌లో అమెరికా ప్రభుత్వం హరదయాళ్‌ను అరెస్టు చేసింది.  అరెస్టు చేసినప్పటికీ ఆయనను ఇండియా పంపేయాలన్న బ్రిటిష్‌ ప్రభుత్వం డిమాండ్‌ను మాత్రం అమెరికా అంగీకరించలేదు. హరదయాళ్‌ చాలా శ్రమించి బెయిల్‌ తెచ్చుకున్నారు. అక్కడ నుంచి బెర్లిన్‌ పారిపోయారు. అప్పటికే బెర్లిన్‌ కేంద్రంగా విప్లవ కార్యకలాపాలు నడుపుతున్న వీరేంద్రనాథ్‌ చటోపాధ్యాయ, ఎం.బర్కతుల్లా, చంపకరామన్‌ పిళ్లై, భూపేంద్రనాథ్‌ దత్‌లను కలుసుకున్నారు. ఇండియన్‌ ఇండిపెండెన్స్‌ కమిటీని ఏర్పాటు చేసి, భారతదేశంలో అణచివేతకు గురవుతున్న తీవ్ర జాతీయవాదులకు ఆశ్రయం కల్పించేవారు.  మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ముగిసిన తరువాత పదేళ్ల పాటు హరదయాళ్‌ స్వీడన్‌లో ఉన్నారు. అక్కడే కళాశాలల్లో భారతీయ సాహిత్య, తత్వశాస్త్రాలను బోధించారు. మళ్లీ 1930లో లండన్‌ యూనివర్సిటీలో పరిశోధన చేసి, డాక్టరేట్‌ తీసుకున్నారు. లజపతిరాయ్‌ సలహా మేరకు హరదయాళ్‌ ఫ్రాన్స్‌ వచ్చారు. కొద్దికాలం మాత్రమే ఉన్నారు. ఆ దేశ వాతావరణం ఆయనకు నచ్చలేదు. అందుకే అల్జీరియా వెళ్లిపోయారు. ఆ దేశం కూడా ఆయనకు నచ్చలేదు. క్యూబా లేదా జపాన్‌ వెళ్లాలనుకున్నారు.  ఆ క్రమంలో మార్టినిక్‌ వెళ్లారు. అక్కడే ఆయన పూర్తి నిరాడంబర జీవితం ఆరంభించారు. ఇక్కడ ఉండగానే ఆర్య సమాజ్‌ ప్రచారకుడు భాయి పరమానంద్‌ ఆయనను వెతుక్కుంటూ వచ్చారు. ఈ ఇద్దరు నిరంతరం చర్చించుకునేవారు. బౌద్ధానికి సమీపంగా ఉండే ఒక కొత్త మతం అవసరం ఉందని కూడా భావించారు. పరమానంద్‌ సలహా మేరకు తిరిగి అమెరికా వెళ్లి అక్కడ భారతీయ పురాతన సంస్కృతి, ఆర్యజాతి గురించి బోధించడానికి హరదయాళ్‌ అంగీకరించారు. బోస్టన్, కాలిఫోర్నియా, ఆపై హోనొలూలు (హవాయ్‌) వెళ్లారాయన.  అక్కడే వైయాక్కి బీచ్‌లో తపస్సు చేశారు. చిత్రంగా జపాన్‌ దేశం నుంచి వచ్చిన బౌద్ధ భిక్షువులతో పరిచయం ఒకవైపు, మార్క్సిజం గురించి అధ్యయనం మరోవైపు ఆయన జీవితంలో అక్కడ జరిగిన పరిణామాలు. ఆయన ఎన్నో రచనలు చేశారు. విద్య మీద ఆలోచనలు, హిందూ జాతి సామాజిక విజయం, లాలా హరదయాళ్‌ రచనలు, జర్మనీ, టర్కీలలో నలభయ్‌ నాలుగు మాసాలు అందులో కొన్ని.  హరదయాళ్‌ జీవన ప్రస్థానం ఎవరికైనా సంభ్రమాశ్చర్యాలకు గురి చేస్తుంది. అలాగే ఆయన పాండిత్యం కూడా. సంస్కృతంతో పాటు ఆయన ఉర్దూ, ఇంగ్లిష్, ఫ్రెంచ్, జర్మన్, స్వీడిష్‌ భాషలలో విశేషమైన పాండిత్యం సంపాదించారు. ఇదంతా ఒక ఎత్తయితే, ఆయన నిరాడంబర జీవితం మరొక ఎత్తు. ఆయన సాధారణంగా ఒక సన్యాసాశ్రమంలో వ్యక్తిలా జీవించేవారు. ఉడికించిన గింజలు, బంగాళాదుంపలు మాత్రమే తింటూ, నేల మీద పడుకునేవారు. 1908లో భారతదేశం వచ్చినప్పుడు హరదయాళ్‌ వివాహం చేసుకున్నారు. ఆమె పేరు సుందరరాణి. రెండేళ్ల తరువాత ఒక కొడుకు పుట్టాడు.  కానీ కొద్దికాలానికే చనిపోయాడు. తరువాత కూతురు పుట్టింది. సుందరరాణి భర్తతో కాపురం చేసిన కాలం చాలా తక్కువ. ఇక కూతురు (శాంతి) జీవితకాలంలో తన తండ్రిని చూడలేదు. హరదయాళ్‌ ఫిలడెల్ఫియాలో ఆకస్మికంగా కన్నుమూశారు. గుండె ఆగి మరణించారని మొదట తేల్చారు. కానీ ఆ మరణం ఒక మిస్టరీగానే చరిత్రలో మిగిలిపోయింది. హరదయాళ్‌తో కలసి పనిచేస్తూ, ‘భారతమాత సొసైటీ’ని స్థాపించిన ఆయన మిత్రుడు లాలా హనుమంత్‌ సాహే అది సహజ మరణం కాదని చెప్పేవారు. విషప్రయోగం జరిగిందని సాహే ప్రగాఢ నమ్మకం.


 బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం మొక్కదశలో ఉన్న ప్పుడే తుంచేయాలని బ్రిటిష్ వారితో రాయ లసీమ పాలెగాళ్లు క్రీ.శ.1801 నుంచి 1805 వరకూ ఐదేళ్లపాటు గెరిల్లా పోరాటాలు చేసి ఉరికంబాలు ఎక్కి అమరులయ్యారు. బ్రిటిష్ సైనిక చట్టాన్ని భారతదేశంలో మొట్టమొద టిగా ఎదిరించిన ఘనత వారిదే. రాయల సీమ పాలెగాళ్లలో కొందరిని ఉరితీయగా కొం దరిని ద్వీపాంతరం పంపగా మరికొందరిని దేశ బహిష్కరణ చేశారు. ఎవరీ పాలెగాళ్లు? రాయలసీమ పాలెగా ళ్లను విజయనగర ప్రభువులు క్రీ.శ.15వ శతా బ్దిలో ప్రజలకు రక్షణ కల్పించేందుకు, శాంతి భద్రతలను కాపాడేందుకు నియమించారు. బ్రిటిష్ వాళ్లను ఎదిరించే నాటికి పాలెగాళ్లు 350 ఏళ్లుగా కొండ మార్గాల్లో దుర్గాలు, కోట లు, బురుజులు నిర్మించుకుని ప్రజల రక్షణ బాధ్యతలను నిర్వర్తిస్తూ ఉండేవారు.
  
  విజయ నగర రాజ్య పతనానంతరం పాలెగాళ్ల పాలన ప్రారంభమైంది. క్రీ.శ.1800 నాటికి సీమలో 80 మంది పాళెగాళ్లు, 30 వేల మంది సైని కులు ఉండేవారు. పాలెగాళ్లను తమిళంలో పాలైయాక్కరర్ అని, తెలుగులో పాలెగాడని, కన్నడంలో పాళె యగరరు అని అంటారు. వీళ్లు క్రీ.శ.17, 18వ శతాబ్దాల్లో సాయుధులై పాలన సాగించారు. క్రీ.శ.1600 నుండి క్రీ.శ.1800 వరకు రాయల సీమ ప్రాంతంలో బలమైన రాజుల పాలన లేదు. పాళెగాళ్ల పాలనే రాయలసీమలో ఉం డేది. సీమలో దండయాత్రలు జరిగినప్పుడు గండికోట, సిద్ధవటం కోట పరాయి రాజుల వశమైనప్పటికీ బురుజులు మాత్రం పాళెగాళ్ల ఆధీనంలోనే ఉండేవి.
  
  విజయనగర రాజుల కాలంలోనే క్రీ.శ. 1336-1680) పాళెగాళ్ల వ్యవస్థ ఏర్పడింది. రాయలసీమలో పాళెగాళ్లు విజయనగర రాజు లకు పన్నులు వసూలు చేయడంలోనూ, అం తర్గత రక్షణ కల్పించడంలోనూ, రాజులకు అవసరమైన సైన్యాన్ని సమీకరించడంలోనూ సహాయపడేవారు. క్రీ.శ.1565లో జరిగిన తళ్లి కోట యుద్ధంలో సుల్తానుల చేతులలో పరాజ యం పొందిన విజయనగర రాజులు తమ రాజధానిని బళ్లారి జిల్లాలోని హంపీ నుంచి అనంతపురం జిల్లాలోని పెనుగొండకు మార్చారు. మొగల్ చక్రవర్తి ఔరంగజేబు సలహాతో బీజాపూర్, గోల్కొండ నవాబులు ఉమ్మడిగా 1650లో పెనుగొండ మీద దాడి చేసి విజయనగర రాజ్యాన్ని ధ్వంసం చేశారు. ఈ యుద్ధాలన్నింటికీ యుద్ధ భూమి సీమే. క్రీ.శ.1572లో పెనుగొండ రాజధానిగా విజయనగర సామ్రాజ్యం ఏర్పడినప్పటి నుం చి 1800 సంవత్సరంలో బ్రిటిష్ వారికి రాయ లసీమ ప్రాంతం దారాదత్తమయ్యే దాకా ఇక్కడ 30 యుద్ధాలు జరిగాయి. ఈ 230 ఏళ్లలో ముస్లిం సైన్యాల ఘోరకృత్యాల వల్ల సీమ ప్రజల ధన, మాన, ప్రాణ నష్టం జరిగి ఈ ప్రాంతం సర్వనాశనమైంది.
  
  బ్రిటిష్‌కు వ్యతిరేకంగా పోరాడినందు వలన పాలెగాళ్లను బ్రిటిష్ సర్కార్ బంది పోట్లు అంటూ నిందించింది. నిజాం నవాబు బ్రిటిష్ గవర్నర్ జనరల్ వెల్లస్లీ ప్రవేశపెట్టిన ‘సైన్య సహకార’ పద్ధతికి తలొగ్గి సంధి షర తుల్లో భాగంగా సీమను 1800లో ఆంగ్లేయు లకు దారాదత్తం చేసిన ఫలితంగా సీమ ఎర్ర బడింది. 80 మంది పాలెగాళ్లు 33,000 మంది సైనికులతో బ్రిటిష్ వారిని ముప్పు తిప్పలు పెట్టారు. క్రీ.శ.1801 నుంచి 1806 వరకు చిత్తూరు పాలెగాళ్లు బ్రిటిష్ వారికి ఎదురొడ్డి నిలబడ్డారు. ఈ పోరాటాలలో యాదరకొండ పాలెగారు రామప్ప నాయు డిని కల్లియబండ అడవులలో క్రీ.శ.1804లో బ్రిటిష్‌వారు ఉరి తీశారు. ఆ తరువాత వరుసగా బంగారు పాళెం పాలెగారు కుమారున్ని, చారగళ్లు పాలె గాళ్లను ఉరితీశారు. మిగిలిన పాళెంలను తమ ఆధీనంలోకి తీసుకున్నారు.
  
  1760లో హైదరాలీ కాలం నుంచి బ్రిటిష్ వారి వరకు 40 ఏళ్లపాటు పాలెగాళ్ల అణచివేతతో రాయలసీమ ఎరుపెక్కింది. ఆ నాడు బ్రిటిష్‌వారు పాలెగాళ్లను బందిపోట్లని ముద్రవేస్తే ఈ నాటి సీమ నాయకులను హత్యా రాజకీయాలు చేసేవాళ్లని నిందిస్తున్నా రు. చేసిన ద్రోహాన్ని కప్పిపుచ్చుకునేందుకు పన్నిన పన్నుగడ ఇది. క్రీ.శ.1500 నుంచి 1800 వరకు సీమను రక్షించేదెవరు? పాలె గాళ్లే! పాలెగాళ్లే ఫ్యాక్షనిస్టులనుకోవడం తప్పు డు అవగాహన. అనుకరణే చరిత్రగా మారి పోతే, మనకు మనమే పరాయివాళ్లుగా మిగిలి పోతాం. శతాబ్దాల బ్రిటిష్ ఆధిపత్యాన్ని జయించగలిగామే కానీ, వారు వదిలివెళ్లిన సాంస్కృతిక, చారిత్రక కాలుష్యపు కాడిని మాత్రం ఆరు దశాబ్దాల అనంతరం కూడా గుడ్డిగా మోస్తూనే ఉన్నాం. అందుకే సీమ అన గానే బాంబులు, కొడవళ్లతో కక్షలూ, కార్ప ణ్యాల కోలాటంగా ప్రవహించే నెత్తురే అని నమ్మించే ప్రయత్నాలు ఈ నాటికీ సాగుతూనే ఉన్నాయి.
  
  శతాబ్దాలుగా సాగిన చెరువుల నిర్మాణం ఫలితంగా సీమ పచ్చటి పొలాలు ‘రత్నాలరాశుల’ను పండించిన చరిత్ర మనకు చెప్పరు. బ్రిటిష్ పాలనలో పరాయీకరణకు గురైన పాలెగాళ్లు తమ భూములూ, హక్కుల కోసం సాగించిన పోరులో అగ్రభాగాన నిలిచి, ఉరికొయ్యల ఊయలలూగిన ఉయ్యా లవాడ నరసింహారెడ్డి వంటి వీరులను నేటి చరిత్రకారులు మరచిపోవడం మహానేరం. దానికితోడు నాటి పాలెగాళ్ల సంస్కృతే నేటి ముఠాకక్షలకు మూలమని నిందించడం చారి త్రక ద్రోహం. పిడికెడు బువ్వ, గుక్కెడు నీళ్లు కరువై గుండె ఆగి మరణిస్తున్న కరువు సీమ బక్క రైతుల కన్నీటి గాథకు ‘ముఠా కక్షల’ ముసుగు తొడిగి, ఆ ప్రాంతాన్ని అభివృద్ధి చేయడమే సాధ్యం కాదన్న రీతిలో చరి త్రను వక్రీకరించడం నాయకుల, చరిత్రకారుల దౌర్బల్యం.
  
  ‘దేశ భాషలందు తెలుగు లెస్స’ అని ప్రపంచానికి సగర్వంగా చాటిన శ్రీకృష్ణ దేవ రాయలు తన అద్భుత పాలనతో సిరిసంపద లకు నెలవుగా మార్చిన భూభాగమే నేటి రాయలసీమ. ‘ఆంధ్ర పథం’ అని లిఖించిన అతి పురాతన శిలాశాసనం సీమ నేలలోనే బయటపడింది. 16వ శతాబ్దంలో దక్కన్ పీఠ భూమి నుంచి సుల్తానులు సాగించిన దండ యాత్రలతో కళ తప్పి రాళ్లసీమగా మారిన రాయలసీమలో తొలి స్వాతంత్య్ర పోరాట యోధులు పాలెగాళ్లు!
  - డా॥ఎనుగొండ నాగరాజనాయుడు
  విశ్రాంత ప్రధానాచార్యులు