చంద్రగిరి(తిరుపతి జిల్లా): అబ్బుర పరిచే బురుజులు.. శత్రుదుర్భేద్యమైన కట్టడాలు.. మహావిష్ణువు దశావతారాలతో కూడిన శిల్పకళలలు.. సకల దేవతల ప్రతిమలతో నిర్మించిన మండపాలు.. ఒకే బండ నుంచి వచ్చే ఊటలో వేర్వేరు రుచులు.. భటుల విశ్రాంతి కోసం ప్రత్యేక ఆవాసాలు.. ఆశ్చర్యపరుస్తున్న రాతికంచాలు.. అంతుచిక్కని కోనేటి అందాలు.. ఇవీ చంద్రగిరి దుర్గం కోటని అద్భుత దృశ్యాలు.. శ్రీకృష్ణదేవరాయల నాటి శిల్పకళా సౌందర్యాలు, వింతలు, విశేషాలపై ఈ ఆదివారం ‘సాక్షి’ ప్రత్యేక కథనం.. చదవండి: సాగర గర్భంలో పర్యాటకం చంద్రగిరి రాయలవారికోట ముందు భాగంలో ఉన్న ఎత్తైన కొండనే చంద్రగిరి దుర్గంగా పిలుస్తుంటారు. శ్రీకష్ణదేవరాయల వారు చంద్రగిరి కోటపై శత్రుమూకలు దాడులకు తెగబడకుండా ఉండేందుకు, ముష్కరుల ఆనవాళ్లను కనిపెట్టేందుకు ఈ కొండను ఎంచుకున్నారు. కోట నుంచి దుర్గం కొండకు చేరుకునేలా నాడు ఐదు కిలోమీటర్ల దూరం దట్టమైన అటవీ ప్రాంతంలో దారిని ఏర్పాటు చేశారు. ఈ కొండపైకి వెళ్లే మార్గంలో నాటి రాజసం, వారి శిల్పాకళాకృతులు నేటికీ సజీవ సాక్ష్యాలుగా దర్శనమిస్తుంటాయి. శ్రీవారిపై అచెంచలమైన భక్తితో రాయలవారు రెండవ రాజధాని అయిన చంద్రగిరిలో అనేక కట్టడాలు నిర్మించినట్టు చరిత్ర ద్వారా తెలుస్తోంది. తిరుమల శ్రీవారిని దర్శించినప్పుడు ఆయన ఇక్కడే విడిది చేసేవారు. గుర్రాల విశ్రాంతి కోసం నిర్మించిన చావిడి   నిరంతరం నిఘా  దుర్గం కొండపైకి చేరుకోగానే మనకు కనిపించేది శత్రువుల జాడ కోసం సైనికులు కాపాలాకాసేందుకు ఏర్పాటు చేసిన ఎత్తైన మండపం. అన్ని వేళల్లో ఇక్కడి నుంచే రాజ్యాన్ని పరిరక్షించేవారు. వర్షాకాలంలోనూ విడిది చేసేందుకు మండపం కింద భటులు నివాసాన్ని ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. అబ్బురపరిచే కోనేరు  వందల అడుగుల ఎత్తుతో ఉన్న దుర్గం కొండపైకి చేరుకోగానే.. అబ్బురపరిచే కోనేరు దర్శనమిస్తుంది. ఇది కేవలం వర్షపు నీటి ఆధారంగా ఉంటుంది. ఏడు నులక మంచాల దారాలంత లోతు ఉంటుందని చెబుతారు. అయితే ఇంత వరకు కోనేటి లోతును ఎవరూ అంచనా వేయలేదు. సైనికుల బసకు ప్రత్యేక మండపాలు  రాయలవారి సామ్రాజ్యాన్ని రక్షించుకునేందుకు దుర్గం కొండపై నిత్యం భటులు షిఫ్ట్‌ల పద్ధతిలో విధులు నిర్వహించే వారు. వీరి విడిది కోసం రాయలవారు ప్రత్యేక మండపాలు ఏర్పాటు చేశారు. కొండపై మట్టి, రాళ్లు లభించకపోయినప్పటికీ ఇంత పెద్ద మండపాలను ఎలా నిర్మించారో అన్న సందేహం కలగకమానదు. అదేవిధంగా గుర్రాల కోసం మండపాలను సైతం దుర్గం కొండపై నిర్మించడం నాటి సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి నిదర్శనం. బురుజు దాటిన తర్వాత మొదటగా కనిపించే మండపం  నాటి ఉరికొయ్యే–నేటి ఉరిబండ  చంద్రగిరి కోటలోకి ప్రవేశించే మార్గంలో కుడివైపున మనకు పెద్ద బండరాయి కనిపిస్తుంది. దానిపై ఉరికొయ్యిని రాయలవారు ఏర్పాటు చేశారు. తీవ్రవాదులు, ముష్కరులు, నేరస్థులను రాజ్యంలోని ప్రజలందరి ముందు ఆ బండపై ఉన్న ఉరికొయ్యిపై ఉరితీసేవారు. అయితే కొంత మంది వాటిని గంటా మండపంగా పిలుస్తుంటారు. తిరుమల శ్రీవారికి నైవేద్యం పెట్టి గంట మోగిస్తారు. అ శబ్దం విన్న తర్వాత బండపై గంట మోగించడం ద్వారా రాయలవారు భోజనం చేసేవారని మరో వాదన వినిపిస్తోంది. పూర్తిగా నిషేధం  దుర్గం కొండపైకి వెళ్లేందుకు కేంద్ర పురావస్తుశాఖ నిషేధం విధించింది. పూరి్వకుల ఆస్తులను పరిరక్షించేందుకు కేంద్రం ప్రభుత్వం ఈ నిర్ణయం తీసుకుంది. వారిని కాదని అక్కడకు వెళ్లేందుకు యత్నిస్తే జైలు తప్పదు సుమీ. విశాలమైన కోనేరు   ఉప్పు సట్టి–పప్పు సట్టి  దుర్గం కొండకు పడమటి భాగంలో ఉప్పుసట్టి–పప్పుసట్టి ఉంది. ఇక్కడ ఒక బండలో నుంచి ఊటవస్తూ ఉంటుంది. లోపలికి వెళ్లిన తర్వాత నాలుగు ఇంచుల మందంతో ఒక చిన్న గోడ కనిపిస్తుంది. గోడకు ఇటువైపు ఉండేది పప్పు సట్టిగాను, అటువైపు ఉండేది ఉప్పు సట్టిగాను పిలుస్తుంటారు. పప్పుసట్టిలోని నీళ్లు తియ్యగా, ఉప్పు సట్టిలోని నీళ్లు ఉప్పగా ఉంటాయి. దుర్గం కొండపై రాతికంచాలు  రాతి కంచాల్లోనే భోజనాలు  దుర్గం కొండపై కాపాలాగా ఉండే సైనికులు రాతి కంచాల్లోనే భోజనాలు చేసేవారిని తెలుస్తోంది. కోనేటి నుంచి పది అడుగుల దూరంలోని బండపై అడుగున్నర వెడల్పుతో అంగుళం లోతుతో గుండ్రటి కంచాలు కనిపిస్తాయి. వీటికి రెండువైపులా కూరలను ఉంచుకునేందుకు చెక్కిన తీరు ఆశ్చర్యమేస్తోంది. భటులందరూ వీటిపైనే భోజనాలు చేసుకుని, కోనేటిలోని నీటిని తాగేవారు. దుర్గం కొండకు వెళ్లే మార్గంలో నిర్మించిన భారీ ప్రహరీగోడ   అక్కగార్లు, నాగాలమ్మకు పూజలు  కోనేటి నుంచి కాసింత దూరం నడుచుకుంటూ వేళ్తే మనకు అక్కగార్ల దేవతలు, నాగాలమ్మ విగ్రహాలు కనిపిస్తాయి. నాగాలమ్మ ఆలయం వద్ద ఉన్న నీటిలో కర్పూరం వెలిగితే, అది రగులుతూ లోపలకి వెళ్లడం అక్కడి అమ్మవారి శక్తికి ప్రతిరూపంగా నిలుస్తోంది.   భటుల విశ్రాంతి కోసం కొండపై నిర్మించిన ప్రత్యేక మండపాలు  

తిరుపతి : శతాబ్దాల కాలంనాటి  చరిత్రకు ఆనవాళ్ళుగా చంద్రగిరి కోట నిలిచిపోయింది. చంద్రగిరి కోట కొండపై నిర్మించిన కట్టడాలు రోజురోజుకు శిథిలావస్థకు చేరుకుంటున్నాయి. దీంతో బావితరాలకు చరిత్ర గురించి తెలుసుకునే అవకాశం లేకుండా పోతోంది. చంద్రగిరి కోట నిర్మాణం, అలనాటి కాలంలో రాజులు నిర్మించిన భవనాలను కాపాడాల్సిన పురావస్తు శాఖ నిద్రమత్తులో ఉందనే విమర్శలు వ్యక్తమౌతున్నాయి. చంద్రగిరికి సమీపంలో అనేక పర్యాటక ప్రాంతాలు వున్నప్పటికీ, అవి అభివృద్ధికి నోచుకోవడం లేదని పలువురు ఆవేదన చెందుతున్నారు.  ప్రభుత్వాలు చిత్తశుద్దితో వ్యవహరిస్తున్నప్పటికి  క్షేత్రస్థాయిలో పురావస్తుశాఖ అధికారుల పర్యవేక్షణ లోపం స్పష్టంగా కనిపిస్తోంది. అక్కడి పురాతన నిర్మాణాలను చూడాలని ‘ సాక్షి ’ బృందం  అన్వేషణలో అనేక విషయాలు వెలుగు చూశాయి. శిథిలావస్థలో ఎన్నో మండపాలు రాయలవారి కాలంనాటి శిల్పాలతోపాటు బ్రిటిష్‌ పరిపాలన కాలంలో నిర్మించిన అనేక కోటలు, ప్రహరీ గోడలు నేడు చిధ్రమౌతున్నాయి. ప్రత్యేకమైన ఈ అపూర్వకట్టడాలను కాపాడాల్సిన బాధ్యత పురావస్తు శాఖపై ఉన్నా వారు ఉదాసీనతతో ఉండిపోతున్నారని పలువురు వాపోతున్నారు. ఎంతో చరిత్ర కలిగిన కట్టడాలను పరిరక్షించాల్సిన భాధ్యత ప్రభుత్వంపై ఉన్నా అధికారులు ఆ దిశగా చర్యలు చేపట్టకపోవడం శోచనీయం. అధికారులు  నిర్లక్షం పర్యాటకశాఖకు శాపంగా మారుతోంది. కిలో మీటర్ల మేరకు అతి కష్టంగా నిర్మించిన ప్రహారీ గోడ సైతం కోట ముందు భాగంలో కూలిపోయింది. కోట సమీపంలోని అటవీ ప్రాంతంలో కొంత మంది ఆకతాయిలు మధ్యం బాటిల్లు తాగి పారేసిన దృశ్యాలు కనిపించడంతో ప్రకృతి ప్రేమికులు అసహనం వ్యక్తం చేస్తున్నారు.    సుందర ప్రాంతంగా  తాటికోన  తాటి కోనలో తాటి వనంలో వి«శాలంగా పెద్ద పెద్ద తాటి వృక్షాలు గతంలో ఉన్నట్లు స్థానికులు చెబుతున్నారు. ఇక్కడ రెండో మూడో తాటి చెట్లు తప్ప ఇప్పుడు తాటి వనం ఊసే కనపడడం లేదు. చుట్టూపచ్చని కొండల మధ్య అనేక చెట్లు,వనమూళికలు,వివిధ రకాల తీగలు కనిపించాయి. ఆ ప్రాంతానికి సమీపంలో నిర్మలమైన గిరిజన  నివాసాలు ఉన్నాయి. .ఆ ప్రాంతంలో నివిసించే ప్రజలు పట్టణ ప్రాంతాల్లో నివసించే ప్రజల కంటే ఎంతో ఆరోగ్యవంతంగా జీవనం సాగిస్తున్నారు. విలాసవంతమైన సౌకర్యాలు లేని లోటు ఇక్కడి ప్రజల్లో కనిపించడం లేదు. ఇప్పటీకి అటవీ ప్రాంతంపై ఆధారపడి చాలా మంది జీవనం సాగిస్తున్నారు.. తాటి కోనకు కరోనా లాక్‌డౌన్‌ ఆంక్షలు సడలించడంతో బెంగుళూరు. హైదరాబాదు, తమిళ్‌నాడు, కేరళకు చెందిన  ప్రకృతి ప్రేమికులు ప్రతిరోజు నిత్యం వందల సంఖ్యలో వస్తున్నారు.  పర్యాటక ప్రాంతంగా తాటికోన  తాటికోన  శిథిలాలపై  చెక్కిన శిలా సంపద ప్రకృతి ప్రేమికులను ఆకట్టుకుంటోంది .తిరుపతికి 15 కిలోమీటర్ల దూరంలో  చంద్రగిరికి కూతవేటు దూరంలో పురావస్తు శాఖ కంటికి ఆనకుండా ముళ్ళ పొదల  మధ్య దాగిన మన వారసత్వ సంపద ఇది.  సమీప  గ్రామాలను  దాటి మూడు కిలోమీటర్లు వెళ్ళగానే ఆ రోడ్డులో చిట్టచివరి గ్రామం తాటికోన. ఇది గిరిజన  ఆవాస ప్రాంతం. తాటికోన చుట్టూ కొండలు  ఎంత  అందంగా ఉన్నాయో చాలా మంది ప్రకృతి ప్రేమికులకు తెలియదు.  తాటికోనకు చెందిన గిరిజనులు ప్రతి శివరాత్రికి ఇక్కడ ఉత్సవాలు వైభవంగా జరుపుతారు. చుట్టూ పచ్చని కొండలు,  పెద్ద పెద్ద వృక్షాలు వున్న ఈ ప్రాంతంలో  నూతన వధూవరులు రాతికొండపై చుట్టూ రాళ్ళు పేర్చారు.  ఆ పేర్చిన రాళ్ళపై ఒక వెడల్పాటి పెద్ద బండను అమర్చుతుంటారు. ఆ బండ కింద పురాతన మానవుడు చెక్కిన అక్షరాలు, గుర్తులు ఉన్నాయి.ఇది క్రీస్తు పూర్వం అనేక శతాబ్దాలనాటిదై ఉండవచ్చునని ఓ అంచనా .ఇలాంటి పురాతన నిర్మాణాల  ఆనవాళ్ళు అనేకం శిథిలమై కనిపిస్తాయి. ఈ రాతికొండపై మట్టితో కట్టిన గోడ ఆన వాళ్ళూ కూడా ఉన్నాయి. చంద్రగిరి దుర్గం నిర్మించకముందు ఇక్కడ మట్టితో కట్టిన ఒక కోట గోడ ఉండి ఉండవచ్చని కొందరు భావిస్తున్నారు.ఈ మట్టిగోడ శిథిలమయ్యాకే చంద్రగిరి దుర్గాన్ని నిర్మించినట్టు స్థానిక ప్రజలు చెబుతున్నారు.  సుందరంగా తాటికొండ   తాటికొండ గిరిజన ఆవాసం ప్రాంతం. కనీసం ఆప్రాంతంలో మౌలిక వసతులు లేనప్పటికీ అక్కడి ప్రజలు ఎంతో సంతోషంగా , ఆరోగ్యంగా జీవనం సాగిస్తున్నారు.    ఈ రాతి కొండపైకి  జంటలు ... జంటలుగా  వచ్చి సందర్శిస్తుంటారు. ఇక్కడ ఏకాంతంలో కూర్చుని కబుర్లు చెప్పుకుంటారు. కొండ దిగి ముందుకు సాగితే ఎదురుగా పురాతనమైన ఒక పెద్ద కోనేరు దర్శనమిస్తుంది. కోనేరుకు కుడివైపు కొండ పై ఒక పెద్ద రాతి బండపై ఆలయ  గోపురాన్ని నిర్మించారు. ఆ పెద్ద బండపైకి ఎక్కడం అసాధ్యం. అంత పెద్ద బండపై ఆ గోపురాన్ని ఎలా  నిర్మించారు?ఆ పెద్ద బండపై పునాదులు లేకుండా కట్టిన ఆ గోపురం శతాబ్దాలపాటు గాలి వానలు, తుఫానులు వంటి ప్రకతి  బీభత్సాలకు తట్టుకుని  ఎలా నిబడింది!? అనేక ప్రశ్నలకు సమాధానం దొరకదు . ముళ్ళ పొదలు, మనిషెత్తు ఎదిగిన  బోదకు  ఎదురుగా ఒక చిన్న శిథిలమైన మండపం కనిపించింది.  ఆ మండపం లోంచి లోనికి ప్రవేశించాం.ఒక పెద్ద  సుందరమైన మండపం. అక్కడక్కడా దానిపై  చెక్కిన శిల్పాలు.పెద్ద పెద్ద బండరాళ్ళను ఆనుకుని ఉన్న మండపం. గుప్త నిధుల కోసం   నేలంతా అడుగడుగునా తవ్వేసిన దృశ్యాలు కనిపించాయి.  కొండల మధ్య, ముళ్ళ మొదల్లో కొన్ని అంతుచిక్కని నిర్మాణాలు కనిపించాయి. ఇది శివాలయంగా కొందరు చెప్పుకుంటున్నారు. ఆ ఆలయ గర్భగుడిలో విగ్రహాలు లేవు. అంతా తవ్వేశారు. ఒక బండపై వినాయకుడి విగ్రహం చెక్కి ఉంది. దాని కింద చూస్తే లోతైన బావి ముళ్ళపొదలతో కప్పేసి ఉంది.