చిన్నప్పటినుంచీ మా చిన్నతాతకు సంబంధించిన మూడు పెట్టెల గురించి వింటూ పెరిగాను. ఒకటి ఆయన ఫిడేలు పెట్టె. చలం ‘మ్యూజింగ్స్‌’లో రాశారు కదా. నాయుడుగారూ, చలంగారూ ఒకసారి ఒకే రైలుపెట్టెలో ప్రయాణం చేయడం గురించి. ఏలూరు అడ్వొకేట్‌ పి.వి.రమణారావుగారికి నాయుడుగారన్నా, వీణధనమ్మాళ్‌ అన్నా గొప్ప ఆరాధన. ఆయన కూడా ఆ రోజు నాయుడుగారితోపాటు ఆ రైలులోనే ప్రయాణం చేస్తున్నారు. ఆ రమణరావుగారి మాటలెట్లా ఉన్నాయో చలం రాస్తారు. ఆ రైలుబండి, ఆ పట్టాలూ అన్నీ నాయుడుగారి కోసం, ఆ ఫిడేలు కోసమే వేసినట్లూ, మిగతావారంతా వాళ్ళ అదృష్టంకొద్దీ ఆ బండెక్కినట్లూనట. ‘‘అయ్యో, ముట్టుకోకండి, అది నాయుడుగారి వయొలిన్‌’’ అని గాభరా పడతాడు రమణారావు. ఆరాధనంటే అదీ అంటారు చలం. పైగా నాయుడుగారు చలంగార్ని అడిగారట, ‘మీ పుస్తకాలేమైనా పంపించండి’  అని. అమ్మో నాయుడుగారు నా పుస్తకాలు చదువుతారా అని నివ్వెరపోయారు చలం.  ∙∙  చిన్నపిల్లల మధ్య వయొలిన్‌తో చిన్నతాత విన్యాసాలు చూసి తీరాలి. పది పదిహేనుమంది  కూర్చునేవారు ఆయన చుట్టూనూ. తలుపులన్నీ మూయించేసేవారు. చిన్న వెలుతురు మసకచీకటిలా ఉండేది. ఆయన పచార్లు చేస్తుంటే నన్నో, మా చెల్లి మనోరమనో ఒక వయొలిన్‌తో కూర్చుని ఒక సాకీ లాగనో, రిఫ్రైన్‌ లాగనో ‘ఓరోరి బండివాడా వగలమారి బండివాడా’ పల్లవి మెల్లగా వాయించమనేవారు. పచార్లు చేస్తూనే మధ్యలో ఆయన ఆ పాట అందంగా వాయించేవారు. పచార్లు ఆగేవికావు. పాట బండిలాగా సాగిపోతూనే ఉండేది. మధ్యమధ్యలో బండిచక్రం కిర్రు చప్పుడు వినిపించేవారు. ఎడ్ల మెడలో గంటలు, బండివాడి ‘ఎహెయ్‌’ అరుపూ, చెట్లమీంచి పక్షుల కలరవాలు, వీధిలో కుక్కలు మొరగటం, గాడిద అరుపులూ ఇవన్నీనూ. పిల్లలు నవ్వేవారు. ఆ నవ్వులు కూడా ఆయన ఫిడేలు అనుకరించేది. ఇంతేనా! సడెన్‌గా అలా నడుస్తూనే వయొలిన్‌ వీపువెనకాతలకి తలక్రిందులుగా దించి కుడిచెయ్యి కమాను సరిగ్గా తీగలమీద పడేట్టు చేసి పాట బ్రేక్‌ లేకుండా కంటిన్యూ చేసేవారు. అమ్మో! అని పిల్లల కేకలు. మళ్ళీ నడక. ఈసారి నిలబడిపోయి ఒక కాలు ఎత్తి వయొలిన్‌ కాళ్ళ మధ్యనుంచి వెనక్కీ ప్రక్కకీ పెట్టి అదే పాట వాయించడం. ఇందాకటి వీపుగోకుడు వాద్యం ఆట గురించి నేను తర్వాత ‘‘ఇదేవిటండీ ఎక్కడా వినలేదు, కనలేదు, కథల్లో చదవలేదు’’ అంటే, ఆయన ఇంకెవరూ లేకుండా చూసి నాతో చెప్పారు. ‘‘ఓయ్, నా చిన్నప్పుడు పెళ్ళి ఊరేగింపుల్లోనూ, దేవుడు ఊరేగింపుల్లోనూ సానిమేళా లుండేవోయ్‌. ఆ మేళాల్లో ఫిడేలు ఉండేది. నాట్యం ఆగిపోయినప్పుడు ఆ ఫిడేలు వాయించేవాళ్ళు ఇలాంటి ఫీట్స్‌ చేసేవాళ్ళు జనాల కోసం. అవి ఇప్పుడు పోయాయి. అందుకని మీకు కొత్త’’.  ఫీట్స్‌ ఎవరైనా ప్రయత్నించి చెయ్యగలరేమో కాని అంత ప్రిసిషన్, కౌశలం, శ్రుతిభాగ్యం, నాజూకు, సుతారం, ఫీట్స్‌లో కూడా ఉండాలంటే అసాధారణ రహస్య పరిశ్రమా? లేదా అది ఒక అసామాన్య, అతీత సహజశక్తా? ఆయనతో పోల్చగలిగిన మాస్టరీ నాకైతే చార్లీ చాప్లిన్‌లో మాత్రమే కనిపిస్తుంది. (ద్వారం వెంకటస్వామినాయుడు జయంతి నవంబర్‌ 8న మోదుగుల రవికృష్ణ సంపాదకత్వంలో వీవీఐటీ, నంబూరు ప్రచురిస్తున్న ‘ఫిడేలు నాయుడుగారు’ విడుదల కానుంది. ) - ద్వారం దుర్గాప్రసాదరావు

1914 ప్రాంతంలో విశాఖపట్నం ‘మై ఫ్రెండ్స్‌’ సంఘంలో ఓ ఇరవైయేళ్ల కుర్రాడు సుశ్రావ్యమైన గోష్ఠి చేస్తే, అతడి వాయులీన వైదుష్యాన్ని మెచ్చుకొని మారేపల్లి రామచంద్ర శాస్త్రి బంగారపు ఉంగరం వేలికి తొడుగుతూ ఆ విద్వాంసుడికి ‘ఫిడేలు నాయుడు’ అని నామకరణం చేశారు. తదాది ఆ వేలికి ఉంగరం, ఆ వ్యక్తికా పేరు స్థిరంగా ఉండిపోయాయి. తర్వాత ద్వారం వేంకట స్వామి నాయుడుగారు విజయనగరం కోటలో కచేరి చేసినపుడు, ఆస్థాన విద్వాంసుడు ఆదిభట్ల నారాయణ దాసు విని వివశుడై ‘జీనియస్‌’ అంటూ ఆరున్నర శృతిలో అన్నారట. చివరిదాకా ఆదిభట్ల ఆ మాట మీదే ఉన్నారు. అంతకుముందు సంగీతంలో మెలకువలు, పైసంగతులు నేర్వాలని ద్వారం విజయనగర సంగీత పాఠశాల ద్వారంలో నిలబడితే– ఆయన వేదనని, వాదనని విని ‘నువ్వు గురు స్థానంలో ఉండాల్సిన వాడివి’ అంటూ విజయనగరం సంగీత కళాశాల ఉచితాసనమిచ్చి కూర్చోబెట్టింది. వజ్రం వెతకదు, వెతకబడుతుంది. ఆధార షడ్జమంలోనే నాయుడు ‘రవ’ళిం పుని జాతి పసిగట్టింది. ఇక తర్వాతిదంతా చరిత్ర.  ‘ఈ చిన్న కర్రముక్కని చేతికిచ్చి ఈ సంగీత సముద్రం ఈదమన్నాడు దేవుడు. నావల్ల ఏమవుతుంది?’ అని భయపడుతూనే సంగీత సాగరంలో లక్షలాదిమందిని ఓలలాడించి ధన్యులయ్యారు ఫిడేలు నాయుడుగారు. ఆయన సిద్ధుడు. అనితర సాధ్యమైన సాధనతో వాయులీనాన్ని పూర్తిగా వశపరచుకుని గుండెలకు హత్తుకుని వాయులీన అంతరంగాన్ని అర్థం చేసుకున్నారు. రాగ ప్రస్తా రాన్నిబట్టి మొహమల్‌ వస్త్రంమీద ముత్యాలు జారినంత మృదువుగా ఉక్కుతీగెలను పలికించగలరు. కొన్ని సందర్భాలలో పున్నాగ పరిమళం శ్రోతల్ని కమ్ముకుంటుంది. ఆయన ఉన్న రోజుల్లో దక్షిణాది ప్రజ హారతులు పట్టింది. దేశం ఫిడేలు నాయుడు గారిని గుర్తించింది. 1957లో భారత ప్రభుత్వం వారికి పద్మశ్రీ బిరుదు ప్రదానం చేసింది. అప్పటికే ప్రతిష్టాత్మకమైన బంగారు పతకాలు అందుకున్నారు. పౌర సన్మానాలు, దర్బారు ఆహ్వానాలు లెక్కకుమించి జరిగాయి. గాంధర్వ విద్యాభూషణ, గానకళా విశారద, సంగీత కళానిధి, డాక్టర్‌ ఆఫ్‌ లెటర్స్‌ (శ్రీ వేంకటేశ్వర విశ్వవిద్యాలయం) నాయుడుగారిని అలంకరించాయి. 1950లో ఆంధ్రా యూనివర్సిటీ కళాప్రపూర్ణతో గౌరవించింది. 1964లో ఆంధ్రప్రదేశ్‌ ఆస్థాన సంగీత విద్వాంసునిగా నియమించి రాష్ట్రం సత్కీర్తి పొందింది. ద్వారం వారికి శాస్త్రీయ కృతుల నుంచి జానపదాల వరకు అన్నీ ఇష్టమే. వయొలిన్‌పై ఎంకి పాటలకు శాశ్వతత్వం తెచ్చారు. అన్నిటికన్నా మిన్నగా ‘రఘువంశ సుధాంబుధి చంద్రశ్రీ’ అన్న కృతిని కదన కుతూహల రాగంలో పట్నం సుబ్రహ్మణ్యయ్యరుగారు వ్యాప్తిలోకి తెచ్చారు. మహాకవి శ్రీరంగం నారాయణ బాబు ద్వారంకి హితులు, సన్నిహితులు. నారాయణ బాబు ద్వారంపై రాసిన కవితలో– ‘నాయుడుగారూ/ మీ వేళ్లు/ ఘన రాగ పంచకం/ మీ శరీర/ మాకాశం/ మీ హస్తం/ హరివిల్లు/ చిత్ర చిత్ర వర్ణాలు/ శ్రీవారి వేళ్లు/’ అంటూ కొనసాగించారు. ఆనాటి మహా కవులలో విశ్వనాథ, జాషువా, తుమ్మల ఫిడేలు నాయుడుగారిని ప్రస్తుతిస్తూ పద్యాలు చెప్పారు.  చమత్కారంగా మాట్లాడుతూ, మధ్య మధ్య చుట్ట పొగ సుతారంగా పీలుస్తూ చూడవచ్చిన వారిని పాటలతోనే కాక మాటలతో కూడా ముగ్ధులను చేసే నైజం నాయుడు గారిది. మీ కచేరీ వేళ రెండు పాములు ఆడాయని చెబితే అది నేల మహత్యం అన్నారు. మీరు దీపక రాగం వాయిస్తే అక్కడ వస్త్రాలు అంటుకున్నాయండీ అంటే పాపం ఎవరో బీడీయో చుట్టో కాలుస్తూ ఏమరుపాటున ఉండి ఉంటారు అన్నది ఆయన తీర్మానం. ఆయనొకసారి వయొలిన్‌ని శృతి చేసుకుని, కమాన్‌ని కూడా పరిక్షించుకుని పక్కన పెట్టారట. వెంటనే నిండు సభ కరతాళ ధ్వనులతో మార్మోగిందట. నమ్మకం కుదిరితే అలాగ ఉంటుందన్నారు నాయుడుగారు.  ‘ఈ వాయులీన సాహిత్య మాధుర్యముల్‌/ దేవతా స్త్రీ కంఠ దీప్తరావమ్ములో/ పారిజాతామోద భావమ్ములో/ సురనీద్‌ జీవమ్ములో/ ఈ వాయులీన సాహిత్య సాహిత్యముల్‌/ పలుకరించిన తొట్రుపాటెరుంగని యట్టి/ పలుకులో కలకండ పలుకులో/ చిరునవ్వు మొలకలో...’ – విశ్వనాథ  మనకి కూడా ఫిడేలు నాయుడుగారి స్మృతి చిహ్నం విధిగా ఉండాలి. ఈ నెల 8న ద్వారం వారి జయంతి. ఆరోజున నాయుడుగారి జ్ఞాపకాలతో ఒక విశేష సంచిక ఆంధ్ర ప్రదేశ్‌ ప్రభుత్వ సలహాదారు కె. రామచంద్రమూర్తి చేతులమీదుగా విడుదల అవుతుంది. ఉదయం 11 గంటలకు వీవీఐటీ ప్రాంగణం, నంబూరు (గుంటూ రు)లో జరిగే ఈ సభకు అందరూ ఆహ్వానితులే. - శ్రీరమణ (వ్యాసకర్త ప్రముఖ కథకుడు)


 రోమ్ నగరం తగలబడుతుంటే, ఫిడేలు వాయిస్తూ కూర్చున్నాడని నీరో చక్రవర్తిపై జగమెరిగిన అపప్రథ. నీరోగారికి సంగీత జ్ఞానం ఏమాత్రం ఉండేదో ఎవరికీ తెలియదు గానీ, ఆయన సంగీత కళా‘పోషణ’ మాత్రం అనితరసాధ్యమైన రీతిలో ఉండేది. నిజానికి నీరో లైర్ వాయించే వాడు, ఫిడేల్ కాదు. లైర్ ఒక ప్రాచీన తంత్రీ వాద్యం.
 
 కచేరీల కోసం చాలా ప్రాంతాల్లో పర్యటనలు చేసే నీరో చక్రవర్తి, కేవలం తన సంగీతాన్ని శ్లాఘించడం కోసమే ఐదువేల మంది సైనికులను నియమించుకున్నాడు. వారి పనంతా నీరోగారి వెంట ఆయన చేసే కచేరీలకు వెళ్లడం, ఆయన లైర్ వాదన ఎలా ఉన్నా ఆహో.. ఓహో.. భళి భళీ.. అని మెచ్చుకోవడమే.