ఉపగ్రహ ఆధారిత క్వాంటమ్‌ సమాచార ప్రసారాల సాంకేతికతపై భారత్‌ ప్రత్యేకంగా దృష్టి పెట్టింది. కమ్యూనికేషన్లలో అత్యధిక నాణ్యత, భద్రత కోసం క్వాంటమ్‌ టెక్నాలజీని వాడుకోవాలని నిర్ణయించించింది. సంప్రదాయ శాటిలైల్‌ కమ్యూనికేషన్ల కంటే శాటిలైట్‌ ఆధారిత క్వాంటమ్‌ కమ్యూనికేషన్లు విశిష్టమైనవి. సంప్రదాయ విధానాల్లో అయితే మెగాహెర్ట్జ్‌(ఎంహెచ్‌జెడ్‌), గిగాహెర్ట్జ్‌(జీహెచ్‌జెడ్‌) ఫ్రీక్వెన్సీల్లో సమాచార మార్పిడి జరుగుతుంది. క్వాంటమ్‌ కమ్యూనికేషన్లలో మాత్రం టెరాహెర్ట్జ్‌(టీహెచ్‌జెడ్‌) ఫ్రీక్వెన్సీ ఉపయోగిస్తారు. దీంతో డేటా మార్పిడి సామర్థ్యం ఎన్నో రెట్లు పెరుగుతుంది. క్వాంటమ్‌ ప్రసారాల రంగంలో తదుపరి పరిశోధనలకు గాను గ్రౌండ్‌ స్టేషన్‌ ఏర్పాటు కోసం రామన్‌ రీసెర్చ్‌ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌(ఆర్‌ఆర్‌ఐ) సైంటిస్టులు అన్వేషణ ప్రారంభించారు. అడ్వాన్స్‌డ్‌ అబ్జర్వేటరీ కేంద్రాలైన లద్దాఖ్‌లోని హన్లే గ్రామంలో ఉన్న ఇండియన్‌ ఆ్రస్టానామికల్‌ అబ్జర్వేటరీ(ఐఏఓ), రాజస్తాన్‌లోని మౌంట్‌ అబూ అబ్జర్వేటరీ, నైనిటాల్‌లోని ఆర్యభట్ట ఇన్‌స్టిట్యూట్‌ ఆఫ్‌ అబ్జర్వేషనల్‌ సైన్సెస్‌(ఏఆర్‌ఐఈఎస్‌)ను పరిశీలించారు. ఆయా కేంద్రాల్లోని ఓపెన్‌–సోర్స్‌ డేటాను విశ్లేషించారు. క్వాంటమ్‌ సంకేతాలను అంతరిక్షంలోకి పంపించడానికి హన్లేలోని ఇండియన్‌ ఆ్రస్టానామికల్‌ అబ్జర్వేటరీ సరిగ్గా సరిపోతుందని తేల్చారు. ఇక్కడే ఎర్త్‌ స్టేషన్‌ ఏర్పాటు చేయాలని ప్రతిపాదిస్తున్నారు. దీనిపై ప్రభుత్వం తుది నిర్ణయం తీసుకోవాల్సి ఉంది. హన్లే గ్రామం సముద్ర మట్టానికి అత్యంత ఎత్తులో ఉన్న ఎడారి ప్రాంతం. ఇక్కడ పొడి వాతావరణం ఉంటుంది. నీరు ఆవిరయ్యే రేటు తక్కువ. క్వాంటమ్‌ టెక్నాలజీపై పరిశోధనలకు ఈ ప్రాంతం చాలా అనువుగా ఉంటుందని గుర్తించారు. ప్రభావవంతమైన శాటిలైట్‌ కమ్యూనికేషన్‌ సిస్టమ్స్‌ ఏర్పాటుకు క్వాంటమ్‌ సంకేతాలను భూవాతావరణం గుండా ఎలాంటి ఆటంకాలు లేకుండా అంతరిక్షంలోకి పంపించడం అత్యంత కీలకం. అందుకు ఇండియన్‌ ఆ్రస్టానామికల్‌ అబ్జర్వేటరీ సరిగ్గా సరిపోతుందని సైంటిస్టులు చెబుతున్నారు. క్వాంటమ్‌ సిగ్నల్స్‌ను ప్రాథమికంగా క్వాంటమ్‌ కమ్యూనికేషన్, క్వాంటమ్‌ కంప్యూటింగ్‌ వ్యవస్థల్లో ఉపయోగిస్తారు. ఇందులో అత్యంత సూక్ష్మమైన ఫో టాన్లు, ఎల్రక్టాన్లు, అణువుల ద్వారా సమాచార మార్పిడి జరుగుతుంది కాబట్టి నాణ్యత అత్యున్నత స్థాయిలో ఉంటుంది. డేటా సెక్యూరిటీ విషయంలో క్వాంటమ్‌ టెక్నాలజీ పాత్ర నానాటికీ పెరుగుతోందని నిపుణులు పేర్కొంటున్నా రు. భవిష్యత్తులో అత్యాధునిక క్వాంటమ్‌ టెక్నా లజీ ప్రాజెక్టులకు ఇండియా కేంద్రస్థానంగా మా రుతుందని, ఇక్కడున్న భౌగోళిక వైవిధ్యమే అందుకు కారణమని చెబుతున్నారు. – సాక్షి, నేషనల్‌ డెస్క్‌

లద్దాఖ్‌: ఇదేమిటో తెలుసా? మన పాలపుంత. చాలా బాగుంది కదా! ఈ సుందర దృశ్యాలను చూసేందుకు సుదూరంలోని ధ్రువాల దాకానో వెళ్లాల్సిన అవసరం లేదు. జస్ట్‌ మన దేశ ఉత్తరాగ్రాన జమ్మూ కశ్మీర్‌లోని లద్దాఖ్‌ దాకా వెళ్తే చాలు. అక్కడికి 300 కిలోమీటర్ల దూరంలో చాంగ్‌తాంగ్‌ వన్యప్రాణి సంరక్షణ కేంద్రం పరిధిలో ఐదు గ్రామాల సమాహారమైన హాన్లేలో ఉన్న ఇండియన్‌ ఆస్ట్రనామికల్‌ అబ్జర్వేటరీ (ఐఏఓ) బేస్‌ క్యాంప్‌ నుంచి కనిపించే అద్భుతమిది. దీన్ని చూసేందుకు ఇక్కడికి కొన్నాళ్లుగా పర్యాటకుల రాక బాగా పెరుగుతోంది. దీన్ని మరింత వ్యవస్థీకృతం చేసి పూర్తిస్థాయిలో అభివృద్ధి చేయడం ద్వారా అంతరిక్ష టూరిజాన్ని ప్రోత్సహించేందుకు బెంగళూరులోని ఇండియన్‌ ఇన్‌స్టిట్యూట్‌ ఆఫ్‌ ఆస్ట్రోఫిజిక్స్‌ ముందుకొచ్చింది. లద్దాఖ్‌ అటానమస్‌ హిల్‌ డెవలప్‌మెంట్‌ కౌన్సిల్‌ (ఎల్‌ఏహెచ్‌డీసీ), కేంద్ర ప్రభుత్వ భాగస్వామ్యంతో దీన్ని దేశంలోనే తొలి డార్క్‌ స్కై రిజర్వ్‌గా తీర్చిదిద్దింది. ఇందులో భాగంగా పరిసర గ్రామాలకు చెందిన 24 మందిని అంతరిక్ష రాయబారులుగా ఎంపిక చేసి వారికి 8 అంగుళాల డోబ్సోనియన్‌ టెలిస్కోపులు అందజేశారు. ఔత్సాహిక పర్యాటకులు వాటిద్వారా అంతరిక్షంలోకి తొంగిచూడవచ్చు. పాలపుంత తాలూకు వింతలను కళ్లారా చూసి ఆనందించొచ్చు. మేఘరహిత వాతావరణం, స్వచ్ఛమైన వాతావరణం కారణంగా ఇక్కణ్నుంచి అంతరిక్షం అద్భుతంగా కనిపిస్తుందట. దీనివల్ల స్థానికంగా ఉపాధి అవకాశాలూ పెరుగుతాయని చెబుతున్నారు. ఈ డార్క్‌ స్కై రిజర్వ్‌ను లద్దాఖ్‌ లెఫ్టినెంట్‌ గవర్నర్‌ రాధాకృష్ణ మాథుర్‌ అక్టోబర్‌ 31న వర్చువల్‌ విధానంలో ప్రారంభించనున్నారు. 


 నిజామియా అబ్జర్వేటరీ. అమీర్‌పేటలో ఉంది. ఇక్కడ ఖగోళ శాస్త్ర పరిశోధనలు పెద్ద ఎత్తున జరిగాయి. ఈ సంస్థ ప్రపంచంలోనే ఒక అరుదైన ఖగోళ పరిశోధనా సంస్థగా కీర్తి గడించింది. ఈ మాటలు ఈ తరం వారికి నమ్మశక్యంగా ఉండకపోవచ్చు. కానీ ఇది నిజం!
  
 1909 ప్రాంతంలో ఇక్కడ ఖగోళదర్పణిని ఏర్పాటు చేశారు. నిజాం అబ్జర్వేటరీ భూకంపాల సమాచారాన్ని, వాతావరణ ఉష్ణోగ్రతల్లోని మార్పులతో పాటు సమయాన్ని కూడా కూడా సూచించేది. 1918లో ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం నెలకొల్పాక, నిజాం అబ్జర్వేటరీని ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం పరిధిలోకి బదిలీ చేశారు. ప్రత్యేకంగా ఖగోళ శాస్త్ర ప్రయోగశాల కలిగి ఉన్న ఘనకీర్తి ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయానికి దక్కింది. నోబెల్ బహుమతి పొందిన సర్ సీవీ రామన్, ప్రొఫెసర్ ఎస్.చంద్రశేఖర్ వంటి శాస్త్రవేత్తలు ఈ అబ్జర్వేటరీని సందర్శించారు. ఈ అబ్జర్వేటరీలో పనిచేసిన అనేకమంది పరిశోధకులు ఆకాశంలో గల సుమారు 4 లక్షల నక్షత్రాల స్థితిగతుల గురించి గ్రంథస్తం చేశారని వర్సిటీ ప్రొఫెసర్స్ చెబుతున్నారు.
  
 మంత్రిగారి కోరిక
 6వ నిజాం నవాబ్ మీర్ మహబూబ్ అలీఖాన్ ఆస్థాన మంత్రి నవాబ్ జఫర్ జంగ్‌కు ఖగోళ శాస్త్రంపై మక్కువ ఎక్కువ. ఆయన ఇంగ్లాండ్‌లో చదువుకున్నాడు. 15 అంగుళాల గ్రబ్ రిఫ్రాక్టర్‌ను ఇంగ్లాండ్ నుంచి  కొనుగోలు చేసి హైదరాబాద్‌లో ఒక పెద్ద ఆస్ట్రానామికల్ అబ్జర్వేటరీగా నెలకొల్పాలని ప్రతిపాదించాడు. ఈ మేరకు ఆనాటి ఆరో నిజాంకు 1901 సెప్టెంబర్ 29న ఒక లేఖ రాశాడు. మీరు కనుక అనుమతిస్తే హైదరాబాద్‌లో మీ పేరు మీద ‘నిజామియా అబ్జర్వేటరీ’ నెలకొల్పాలని తాను భావిస్తున్నట్లు ఆ లేఖలో పేర్కొన్నాడు. నిజాం వెంటనే అంగీకరిస్తూ ఫర్మానా విడుదల చేశాడు.
  
 తర్వాత, నవాబ్ జఫర్‌జంగ్ హైదరాబాద్‌కు ఆగ్నేయంగా పిసల్‌బండలో తన సొంత ఎస్టేట్‌లో అబ్జర్వేటరీని నెలకొల్పాడు. నవాబ్ జఫర్ జంగ్ మరణించాక, ఆయన వీలునామా ప్రకారం ఈ అబ్జర్వేటరీని నిజాం ప్రభుత్వం స్వాధీనం చేసుకుని అప్పట్లో నిర్జనంగా ఉన్న అమీర్‌పేటకు తరలించింది. తర్వాత ఈ ప్రాంతంలో సెంటర్ ఫర్ ఎకనామిక్ సోషియల్ స్టడీస్‌ను ఏర్పాటు చేశారు. అమీర్‌పేటలో రద్దీ పెరుగుతుండటంతో 1968లో దీనిని ఇక్కడ నుంచి  50 కిలోమీటర్ల దూరంలో నాగార్జునసాగర్  వెళ్లే దారిలోని రంగాపూర్ గ్రామానికి తరలించారు. దీనిని జపాల్ రంగాపూర్ అబ్జర్వేటరీగా పిలుస్తున్నారు.
  
 నాడు ఘనం.. నేడు గ్రహణం..
 ఒకప్పుడు గ్రహ రాశుల గతులు తెలిపిన కేంద్రంగా బాసిల్లిన నిజామియా అబ్జర్వేటరీ ప్రాంగణం నేడు నిరుపయోగంగా మారిపోయింది. ఆకాశహర్మ్యాల మధ్య పడిపోయే రాళ్లతో దర్శనమిస్తోంది. వందేళ్ల చరిత్రకు అవశేషంగా మిగిలిన ఈ ప్రాంగణాన్ని ఖగోళశాస్త్రం గురించి లుసుకోవాలనుకునే ఆసక్తిగల యువతకు వీలుగా ఒక శిక్షణా కేంద్రంగా రూపొందించాలని పలువురు ఖగోళ  శాస్త్రవేత్తలు కోరుతున్నారు. అలాగే, ఆస్ట్రాలజీ శిక్షణా కేంద్రంగా ఈ పురాతన వారసత్వ కట్టడాన్ని అభివృద్ధి చేస్తే మరింత బావుంటుందని అభిప్రాయపడుతున్నారు. ఖగోళ శాస్త్ర పరిశోధకులకు, ఆ శాస్త్ర అధ్యయన అభిలాషాపరులకు చక్కని పరిశోధనా పర్యాటక కేంద్రం.. నిజాం అబ్జర్వేటరీ. అయితే పెచ్చులూడిపోతున్న ఈ కేంద్రం ఇంకా ఎన్నాళ్లుంటుందో కాలమే జవాబివ్వాలి.