భారతదేశంలో కుల రాజకీయాలు మరింత ఊపు అందుకుంటున్నాయి. హరియాణా, జమ్ము–కశ్మీర్‌ ఎన్నికల్లోని సామాజిక సమీకరణలను పరిశీలిస్తే – అంబేడ్కర్, రామ్‌ మనోహర్‌ లోహియా చెప్పిన కులం పునాదుల మీదే ఎన్నికలు జరుగుతున్నాయని స్పష్టమవుతుంది. హరియాణాలో కాంగ్రెస్‌ కుల ఓట్లను సమీకరించింది. కాంగ్రెస్‌కు ప్రతిగా బీజేపీ కూడా ఎంబీసీ కులాలను సమీకరించడం మొదలుపెట్టింది. జాట్లంతా హస్తం పార్టీ వైపు ఉన్నారన్న ప్రచారం పూర్తిస్థాయిలో నిజం కాదు. అయినా జాట్లకు వ్యతిరేకంగా ఉన్న కులాల్లో అత్యధికులు తమ పార్టీ వైపు మొగ్గు చూపేలా కమలం పార్టీ చేసు కోగలిగింది. అయితే, బీసీల్లోని మతపరమైన నమ్మకాలను రాజకీయం చేయాలనే ఆలోచన బీజేపీకి ఉందని మనం గమనించాలి.కాంగ్రెస్‌ మొదటి నుండీ ఆయా రాష్ట్రా లలో భూస్వామ్య కులాల మీద ఆధారపడి తన రాజకీయాలు నెరపుతున్నదని భాషా రాష్ట్రాల రూపకల్పన నాడే అంబేడ్కర్‌ స్పష్టం చేశారు. రామ్‌ మనోహర్‌ లోహియా తన ‘కులాల సమస్య’లో భారతదేశంలో అగ్రవర్ణాల పెత్తనం కొనసాగుతుందనీ, జాతీయ స్థాయిలో వాళ్ళ పెత్తనాన్ని హిందూ బ్రాహ్మణ రాజకీయ వ్యవస్థ నడిపిస్తుందనీ అన్నారు. శూద్ర కులాలు వారికి సామంతులుగా ఆ యా రాష్ట్రాలను పాలించుకుంటున్నాయనీ, బ్రాహ్మణా ధిపత్యంలో ఏ దోపిడీ అయితే ఉందో శూద్ర భూస్వామ్య కులాల ఆధిపత్యం ఉన్న రాష్ట్రాలలో కూడా అదే ఆధిపత్యం కొనసాగుతుందనీ చెప్పారు. ఇవాళ హరియాణాలో కాంగ్రెస్‌ కుల ఓట్లను సమీకరించింది. కాంగ్రెస్‌కు ప్రతిగా బీజేపీ ఎంబీసీ కులాలను సమీకరించడం మొదలు పెట్టింది. కాంగ్రెస్‌ తాము గెలుస్తున్నామనే భావనలో పూర్తి ఫలితాలు వచ్చాక చేసుకునే ఉత్సవాలను అత్యుత్సాహంతో ముందే చేసు కోవటం, జాట్ల వల్ల అణగదొక్కబడుతున్న బీసీ కులాలు సమీకృతమై బీజేపీకి ఓట్లు వేయడం జరిగింది. ఈ విషయంలో కాంగ్రెస్‌ పునరాలోచించుకోవలసిన అవసరం వుంది. బీజేపీ తన హిందూవాద సిద్ధాంతాన్ని ఆచరించడంలో వెనుకంజ వేయడం లేదు. కానీ ప్రత్యర్థులు ఎన్నికల్లో ఏ కులాల్ని ఆశ్రయిస్తున్నారో చూసి వాటికి భిన్నమైన కులాల సమీకరణకు పూనుకుంటోంది. కాంగ్రెస్‌ ఉదార బ్రాహ్మణ వాదంలో బీజేపీని ఎదురించలేదు. ప్రత్యామ్నాయ రాజ కీయ వ్యవస్థా నిర్మాణంతోనే దానిని ఎదురించగలుగుతుంది.నిజానికి మండల్‌ కమిషన్‌ రిపోర్టును బీసీలకు అనుసరింపచేసే విషయంలోనే జనతా పార్టీ నుండి జనసంఘ్‌ బయటకు వచ్చి భారతీయ జనతా పార్టీగా ముందుకు వచ్చింది. బిందేశ్వరి ప్రసాద్‌ మండల్‌ ఛైర్మన్‌గా, ఆర్‌.ఆర్‌.భోలే, దివాన్‌ మోహన్‌ లాల్, కె. సుబ్ర హ్మణ్యం, దీనబంధు సాహు సభ్యులుగా 1978 డిసెంబర్‌ 20న బీసీ కమిషన్‌ ఏర్పాటు చేస్తున్నట్లు నాటి ప్రధానమంత్రి మొరార్జీ దేశాయ్‌ పార్లమెంటులో ప్రకటించారు. దీనబంధు సాహు ఆరోగ్య కారణాల రీత్యా 1979 నవంబర్‌ 5న తన పదవికి రాజీనామా చేయడంతో ఆయన స్థానంలో ఆర్‌.ఎల్‌.నాయక్‌ను నియమించడం జరిగింది.మండల్‌ కమిషన్‌ తన రిపోర్టును 1980 డిసెంబర్‌ 31న రాష్ట్రపతికి సమర్పించింది. ఓబీసీ సంక్షేమ పథకాలకు ప్రస్తుతం కేంద్రం నుంచి ఎటువంటి సహాయం అందటం లేదు; నిధుల కొరత కారణంగా మరిన్ని పథకాలు చేపట్టలేకపోతున్నామని పలు రాష్ట్రాలు మండల్‌ కమిషన్‌ దృష్టికి తెచ్చాయి; అందువల్ల ప్రత్యేకంగా బీసీల కోసం ఉద్దేశించిన పథకాలకు ఎస్సీ, ఎస్టీ పథకాల వలెనే కేంద్రం సహాయం అంద జేయాలని కమిషన్‌ సిఫారసు చేసింది. ఇందిరాగాంధీ, రాజీవ్‌గాంధీ కాలంలో కాంగ్రెస్‌ ప్రభుత్వాలు మండల్‌ సిఫారసులను పక్కకు పెట్టాయి. జనతాదళ్‌ అధికారంలోకి వచ్చాక మండల్‌ కమిషన్‌ సిఫా రసుల అమలు కోసం వి.పి.సింగ్‌ ప్రధానమంత్రిగా ఉన్న కాలంలో తీసుకున్న నిర్ణయాలను అనుసరించి కేంద్ర సంయుక్త కార్యదర్శి కృష్ణాసింగ్‌ 1990 ఆగస్ట్‌ 13న మెమొరాండం జారీ చేశారు.‘అనేక తారతమ్యాలు గల మన వంటి సమాజంలో, రాజ్యాంగంలో పొందు పరచిన విధంగా సామాజిక న్యాయ సాధన త్వరగా జరగటం తప్పనిసరి. ఈ లక్ష్యాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుంటూ అప్పటి ప్రభుత్వం రెండవ వెనుకబడిన తరగతుల కమిషన్‌ను నియమించింది. దానినే మండల్‌ కమిషన్‌ అని పిలుస్తున్నారు. సామాజికంగా, విద్యాపరంగా వెనుకబడిన తరగతులకు కమిషన్‌ అభిప్రాయ పడిన విధంగా తగు ప్రయోజనాలను ప్రస్తుత సందర్భంలో ఏ విధంగా సమకూర్చాలన్న ప్రశ్నను ప్రభుత్వం జాగ్రత్తగా పరిశీలించింది. ఆ ప్రకారం ఆ యా తరగతులకు కేంద్ర ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలలో, ప్రభుత్వ సంస్థలలో ముందుగా కొన్ని అదనపు అవకాశాలు ఇవ్వాలన్న నిర్ణయానికి వచ్చింది’. భారత ప్రభుత్వ పరిధిలో గల సివిల్‌ ఉద్యో గాలు, సర్వీసులలో ‘సామాజికంగా, విద్యాపరంగా వెనుకబడిన బీసీలకు 27 శాతం ఖాళీలు రిజర్వ్‌ అవుతాయి; ఈ రిజర్వేషన్లు నేరుగా రిక్రూట్‌ చేసే ఖాళీలకు వర్తిస్తాయి; ఓపెన్‌ పోటీలో తమ ప్రతిభ ద్వారా ఎంపికయే సామాజికంగా, విద్యాపరంగా వెనుకబడిన బీసీ అభ్య ర్థులు 27 శాతం రిజర్వేషన్‌ కోటా కిందకు రారు’ అని అందులో పేర్కొన్నారు.మండల్‌ కమిషన్‌ రిపోర్టును అమలు జరుపుతామని కాంగ్రెస్‌ స్పష్టంగా చెప్పలేకపోతోంది. కులగణన వరకే కాంగ్రెస్‌ పరిమితం అయితే, ఆ రోజు తమ హక్కులను కాలరాయడానికే కొత్త పార్టీ పెట్టిన బీజేపీ వైపే బీసీలు మళ్ళీ వెళ్తారు. కానీ వారిలోని మతపరమైన నమ్మకాలను రాజకీయం చేయాలనే ఆలోచన బీజేపీకి ఉందని మనం గమనించవలసిన అవసరం వుంది. బీజేపీ పాలనా పద్ధతిని బీసీలు గుర్తించలేకపోతున్నారు. ఈ విషయాన్ని తెలియ జెప్పటంలో కూడా కాంగ్రెస్, దళిత బహుజన పార్టీలు వెనుకబడి ఉన్నాయి.మండల్‌ కమిషన్‌ సిఫారసులను, వాటి అమలును వ్యతిరేకిస్తూ అనేక కేసులు దాఖలైనాయి. 1993లో సుప్రీంకోర్టు మండల్‌ ప్రతిపా దించిన బీసీ రిజర్వేషన్లను సమర్థిస్తూ బీసీ కులాలను గుర్తించడానికి శాశ్వతంగా జాతీయ స్థాయిలో, రాష్ట్రాల స్థాయిలో కమిషన్‌లను ఏర్పాటు చేయాలని నిర్దేశించింది. అప్పటికి పి.వి. నరసింహారావు ప్రధానమంత్రి. అందువల్ల పి.వి. హయాంలో మండల్‌ కమిషన్‌ సిఫారసుల్లో ఒకటైన ఉద్యోగ రంగంలో 27 శాతం రిజర్వేషన్‌ అమలు కోసం ఉత్తర్వులు జారీ చేయడం జరిగింది. రాజకీయ, సామాజిక, పారిశ్రామిక తదితర సమస్త రంగాల్లో బీసీ రిజర్వేషన్లను అమలు జరపాల్సే ఉంది. హరియాణాలో జాట్లంతా హస్తం పార్టీ వైపు ఉన్నారన్న ప్రచారం పూర్తిస్థాయిలో నిజం కాదు. అయినా జాట్లకు వ్యతిరేకంగా ఉన్న కులాల్లో అత్యధికులు తమ పార్టీ వైపు మొగ్గు చూపేలా కమలం పార్టీ చేసుకోగలిగింది. కాంగ్రెస్‌ అగ్రనేతలు హుడా, సెల్జా మధ్య విభేదాలు బహిరంగంగానే బయట పడటం, సెల్జాను పక్కన పెట్టడం కొన్ని తరగతుల ప్రతినిధులను దూరం చేశాయి. కాంగ్రెస్‌తో పొత్తు కుదరకపోవడంతో ‘ఆప్‌’ ఒంటరిగా పోటీ చేయడం; స్థానికంగా ఉంటున్న జేజేపీ, దళితుల మద్దతున్న భీమ్‌ ఆర్మీ పార్టీతోనూ; ఐఎన్‌ఎల్‌డీ బీఎస్‌పీతోనూ పొత్తు పెట్టుకోవడం కూడా ఓట్ల చీలికకు దారి తీసింది.నిజానికి కాంగ్రెస్‌ పార్టీ ప్రకటిస్తున్న ఉచితాలు కూడా బడ్జెట్లకు అతీతంగా ఉంటున్నాయి. ప్రజలను సోమరులను చేసే పథకాల కంటే కూడా ప్రజలను ఉత్పత్తిలో భాగం చేసి శ్రమ ద్వారా ధనం సంపాదించే ప్రణాళికలు ముఖ్యం. మాయావతి ఉత్తరప్రదేశ్‌కు ముఖ్యమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు వ్యవసాయ అభివృద్ధికి, దళిత బహుజనుల ఆర్థిక సామాజికాభివృద్ధికి, మైనారిటీ సంక్షేమానికి, లా అండ్‌ ఆర్డర్‌కు ఎక్కువ ప్రాధాన్యం ఇచ్చింది. నిజానికి కాన్షీరాం బీసీలను, దళితులను ఐక్యం చేసే రాజకీయ వ్యూహాలు రచించారు. బీజేపీకి ప్రత్యామ్నాయంగా బహుజనుల రాజ్యాధికరమే రావాల్సి ఉంది. ఇకపోతే జమ్ము కశ్మీర్‌లో ఇండియా కూటమి విజయపతాకం ఎగురవేయడం ఒక చారిత్రక అంశం. ప్రజాభీష్టానికి వ్యతిరేకంగా ఆర్టికల్‌ 370ని బీజేపీ రద్దు చేసిన దానికి ఫలితంగా ప్రజలు ప్రతీకారం తీర్చుకున్నారు. నిజానికి హిందూ రాజకీయాలు లౌకికవాదానికి గొడ్డలిపెట్టు. ఉత్పత్తిని, ఉపాధిని, శ్రమ సంస్కృతిని, మానవ జీవన వ్యవస్థల ప్రజ్వలనాన్ని సమన్వయంతో ముందుకు తీసుకెళ్ళే రాజకీయ ప్రణాళిక ఇప్పుడు అవసరం.డా‘‘ కత్తి పద్మారావు వ్యాసకర్త దళితోద్యమ నాయకులు ‘ 98497 41695

ఢిల్లీ: జమ్ము కశ్మీర్‌ అసెంబ్లీ ఎన్నికల నేపథ్యంలో కాంగ్రెస్‌ పార్టీ తమ అభ్యర్థుల రెండో జాబితాను విడుదల చేసింది. ఈ మేరకు సోమవారం ప్రకటనలో తెలిపింది. సెంట్రల్‌ శాల్టెంగ్‌ స్థానం నుంచి జమ్ము కశ్మీర్‌ పీసీసీ చీఫ్‌ తారిక్‌ హమీద్‌ కర్రాను బరిలోకి దించింది కాంగ్రెస్‌. అదేవిధంగా రియాసీ-ముంతాజ్‌ ఖాన్‌, శ్రీ మాతా వైష్ణోదేవీ- భూపేందర్‌ జమ్వాల్‌, రాజౌరీ (ఎస్టీ)- ఇఫ్తికార్‌ అహ్మద్‌, ఠాణామండీ (ఎస్టీ)- షాబీర్‌ అహ్మద్‌ ఖాన్‌, సురాన్‌కోట్ (ఎస్టీ)- మొహమ్మద్‌ షానవాస్‌ ఛౌదరీ పోటీ చేస్తారని తెలిపింది. Congress releases a list of 6 candidates for the upcoming Assembly elections in J&K. pic.twitter.com/mx8NdsRdgk— ANI (@ANI) September 2, 2024 ఇక ఇప్పటి వరకు కాంగ్రెస్ మొత్తం 15 మంది అభ్యర్థులను ప్రకటించింది. నేషనల్ కాన్ఫరెన్స్, కాంగ్రెస్ పార్టీలో కూటమిగా పోటీ చేస్తున్నాయి. ఇప్పటికే ఇరుపార్టీల మధ్య సీట్ల పంపకం కూడా ఖరారు అయింది. నేషనల్‌ కాన్ఫరెన్స్‌ 51 స్థానాల్లో కాంగ్రెస్‌ పార్టీ 32 స్థానాల్లో పోటీ చేయనున్నాయి. జమ్ము కశ్మీర్‌లో సెప్టెంబర్18, సెప్టెంబర్ 25, అక్టోబర్ 1 తేదీల్లో అసెంబ్లీ ఎన్నికలు జరుగనుండగా, అక్టోబర్ 4న ఫలితాలు వెలువడనున్నాయి. జమ్ము కశ్మీర్‌లో 90 అసెంబ్లీ స్థానాలు ఉన్నాయి.

సాక్షి, హైదరాబాద్‌: రాష్ట్ర బీజేపీకి కొత్త అధ్యక్షుడి నియామకం ఎటూ తేలలేదు. దీంతో పార్టీ నాయ కులు, కార్యకర్తల్లో స్తబ్దత నెలకొంది. కేంద్ర కేబినెట్‌ ఏర్పాటు, తదనంతర పరిణామాల్లో రాష్ట్ర అధ్యక్షుడి ఎంపిక తెరపైకి వచ్చి హడావిడి జరిగినా, ఆ తర్వాత మళ్లీ సద్దుమణిగింది. కేంద్రమంత్రిగా, రాష్ట్ర అధ్యక్షుడిగా ఉన్న కిషన్‌రెడ్డిని జమ్మూకశ్మీర్‌ ఎన్నికల ఇన్‌చార్జ్‌గా నియమించారు. దీంతో ఆయన అటు మంత్రిగా పార్లమెంట్‌ సమావేశాలు, కశ్మీర్‌ బాధ్యతలతో బిజీగా ఉంటున్నారు. కశ్మీర్‌ ఎన్నికలు వచ్చే సెపె్టంబర్‌ నెలాఖరులోగా జరిగే అవకాశాలు ఉండటంతో అప్పటి దాకా అధ్యక్షుడి గా ఆయన రాష్ట్ర రాజకీయాలపై దృష్టి సారించే పరిస్థితులు లేవనే అభిప్రాయం వ్యక్తమవుతోంది.అ యితే ఈ పదవిలో ఎవరిని నియమించాలనే దా నిపై బీజేపీ కేంద్రం నాయకత్వం ఇంకా పూర్తిస్థాయి స్పష్టత రాలేదు. దీంతో ఈ అంశం కొంతకాలం పాటు పెండింగ్‌లో పడినట్టుగానే భావించాల్సి ఉంటుందని పారీ్టవర్గాలు పేర్కొంటున్నా యి. రాష్ట్రంలో అడపాదడపా యువమోర్చా, మహిళా మోర్చా ల వంటి విభాగాలు ఆయా అంశాలు, సమస్యలపై నిరసనలు, దీక్షలు వంటివి చేపడుతున్నా పెద్దనాయకులెవరూ పాల్గొనకపోవడంతో అవి పెద్దగా ప్రభావం చూపలేకపోతున్నాయి.అ«ధ్యక్ష పదవి కోసం పలువురు ముఖ్యనేతలు పోటీపడుతున్నా, చివరకు ఎవరిని నియమిస్తారనే దానిపై స్పష్టత కొరవడింది. పారీ్టలో ఉన్న ఇప్పటికే ఉన్న కొందరు ముఖ్యనేతలు, పాత, కొత్త నాయకుల మధ్య సమన్వయలేమి, కొందరు ఎంపీలు, ఎమ్మెల్యేలు పవర్‌సెంటర్లుగా మారడం వంటి కారణాలతో పారీ్టనాయకత్వం రాష్ట్ర అధ్యక్షుడి ఎంపికను వాయిదా వేస్తోందని పారీ్టనాయకులు భావిస్తున్నారు. జాతీయ అధ్యక్షుడిగా జేపీ నడ్డా పదవీకాలం ముగిసి, ఆయన్ను కూడా కేంద్ర కేబినెట్‌లోకి తీసుకున్నందున, కొత్త జాతీయ అధ్యక్షుడి నియామకం తర్వాతే రాష్ట్ర అధ్యక్షుడిని నియమించే అవకాశాలున్నాయని పార్టీ నాయకులు అంచనా వేస్తున్నారు.కొనసాగుతున్న ఉత్కంఠ కొత్త అధ్యక్షుడి ఎంపికపై రాష్ట్ర బీజేపీలో ఉత్కంఠ కొనసాగుతోంది. ఎంపీలు ఈటల రాజేందర్, డీకే అరుణ, అర్వింద్‌ ధర్మపురి, ఎం.రఘునందన్‌రావు గట్టిగా పోటీపడుతున్నట్టు పార్టీ వర్గాల సమాచారం. కేంద్రమంత్రిగా, బీజేఎలీ్పనేతగా రెడ్డి సామాజికవర్గానికి అవకాశం ఇచి్చనందున, బీసీ వర్గాల నుంచే అధ్యక్షుడిని ఎంపిక చేసే అవకాశాలు ఎక్కువగా ఉన్నాయనే ప్రచారం సాగుతోంది. దీంతో ఈటల పేరు దాదాపుగా ఖరారై ప్రకటించాల్సిన దశలో మళ్లీ ఏవో కారణాలతో వాయిదా పడినట్టుగా ప్రచారం జరుగుతోంది.ఇదిలా ఉంటే ఎంపీలు, ఎమ్మెల్యేల నుంచి ఒకరి ఎంపిక ఉండొచ్చునని కొందరు అభిప్రాయపడుతున్నారు. పారీ్టపరంగా చూస్తే ఎమ్మెల్యేలు పాయల్‌ శంకర్, కాటిపల్లి వెంకటరమణారెడ్డి, పార్టీ సీనియర్‌ నేతలు చింతా సాంబమూర్తి, మాజీ ఎమ్మెల్సీ ఎ¯న్‌.రామచంద్రరావు, టి.ఆచారి, ఎం.ధర్మారావు డా.జి. మనోహర్‌రెడ్డి, యెండల లక్ష్మీనారాయణ, దుగ్యాల ప్రదీప్‌కుమార్, కాసం వెంకటేశ్వర్లు, గుజ్జుల ప్రేమేందర్‌రెడ్డి ఈ పదవిని ఆశిస్తున్న వారిలో ఉన్నారు.అధ్యక్ష పదవి కోసం పాత,కొత్త నాయకుల మధ్య తీవ్రస్థాయిలో పోటీ నెలకొనడంతో రాష్ట్ర పారీ్టలోనూ విచిత్ర పరిస్థితులు ఏర్పడ్డాయి. కొంతకాలం క్రితమే పారీ్టలో చేరిన వారికి కీలకమైన అధ్యక్ష బాధ్యతలు అప్పగిస్తారా అన్న చర్చ కూడా బలంగానే వినిపిస్తోంది. మరోవైపు 1951లో జనసంఘ్‌ కాలం, 1980లో బీజేపీగా ఏర్పడ్డాక ఇప్పటిదాకా రెండేళ్ల పాటు మాత్రమే బంగారు లక్ష్మణ్‌ను రాష్ట్ర అధ్యక్షుడిగా కొనసాగించారు. ఇదీగాకుండా అసెంబ్లీ, లోక్‌సభ ఎన్నికల్లో దళిత సామాజికవర్గాల ఆదరణను పొందలేకపోయినందున ఈసారి ఓ సీనియర్‌ ఎస్సీ నేతను కొత్త అధ్యక్షుడిగా నియమించడం ద్వారా ఈ వర్గాల్లోనూ పార్టీ విస్తరణకు అవకాశం ఉంటుందని ఓ వర్గం నాయకులు గట్టిగా వాదిస్తున్నారు.


 త్రికాలమ్
 కె. రామచంద్రమూర్తి
  
 ఆరు మాసాల కిందట దేశం అంతటా ప్రభంజనం సృష్టిం చిన నరేంద్రమోదీ కశ్మీర్‌లోయలో కూడా నవశకానికి నాంది పలకబోతున్నారా? దేశవ్యాప్తంగా మోదీ సమ్మోహనాస్త్రం పని చేసినట్టు కశ్మీర్ లోయలోనూ మహత్తరమైన ప్రభావం చూపి స్తుందా? జమ్మూ-క శ్మీర్‌లో భారతీయ జనతా పార్టీ (భాజపా) పతాకం ఎగరబోతోందా? రేపు శ్రీనగర్‌లోని చారిత్రక షేర్- ఇ-కశ్మీర్ స్టేడియంలో మోదీ చేయబోయే ప్రసంగం ఆయనను రాజనీతిజ్ఞుడుగా ప్రపంచానికి పరిచయం చేస్తుందా లేక ఫక్తు రాజకీయవాదిగానే మిగిలిపోయినట్టు నిరూపిస్తుందా? కశ్మీర్ లోయలో ఆకస్మికంగా జరిగిన తాజా ఉగ్రవాద దాడులలో పన్నెండు గంటల వ్యవధిలో ఎనిమిది మంది సైనికులూ, ఎనిమిది మంది ఉగ్రవాదులూ, ముగ్గురు పోలీసు ఉద్యోగులూ, ఇద్దరు పౌరులూ మరణించారు.
  
 ఆరేడేళ్లుగా ఇంత మంది సైనికులు ఉగ్రవా దుల దాడిలో మరణించడం ఇదే ప్రథమం. యురి, శ్రీనగర్, సోపియాన్, పుల్వామాలలో జరిగిన ఉగ్రవాదుల దాడులకు మూలకారణం కశ్మీర్‌లో క్రమంగా మెరుగవుతున్న పరిస్థి తులు కావచ్చు. మునుపెన్నడూ లేనంతగా మొదటి రెండు దశల పోలింగ్‌లో అధికంగా ఓటర్లు పాల్గొనడం కావచ్చు. పాకిస్తాన్‌తో భారత్ దౌత్యం నెరపి కశ్మీర్ సమస్యకు పరిష్కా రం కోసం ప్రయత్నం చేసే అవకాశం ఉన్నదనే అంచనా కావచ్చు. మొత్తం మీద ఎప్పుడు తలచుకుంటే అప్పుడు కశ్మీర్‌లో చిచ్చుబెట్టగల శక్తి ఉగ్రవాదులకూ, వారి మద్దతుదారు లకూ ఉన్నదనే విషయం మరోసారి రుజువైంది.
  
  మార్పును సహించని శక్తులు
  ఇది కొత్త కాదు. తొలి ఎన్‌డీఏ సర్కార్ హయాంలో నాటి పాకిస్తాన్ ప్రధాని నవాజ్ షరీఫ్‌తో చర్చలకోసం వాజపేయి అసాధారణమైన చొరవ ప్రదర్శించి లాహోర్‌కు బస్సులో (ఢిల్లీ-లాహోర్ బస్సుయాత్ర ఫిబ్రవరి 19, 1999) వెళ్లిన తర్వాత కార్గిల్‌లో దురాక్రమణకు అప్పటి పాక్ సైన్యాధిపతి జనరల్ ముషార్రఫ్ పన్నాగం పన్నిన సంగతి తెలిసిందే. 2005, ఏప్రిల్ 7న నాటి ప్రధాని మన్మోహన్‌సింగ్ శ్రీనగర్-ముజఫరాబాద్ బస్సు సర్వీస్‌ను ప్రారంభించేందుకు శ్రీనగర్ పర్యటించిన సందర్భంలో కూడా టూరిస్టు కార్యాలయంలో ఇద్దరు ఉగ్రవాదులు దూరి కలకలం సృష్టించారు.
  
 కశ్మీర్ సమస్యను పరిష్కరించుకునే ప్రయ త్నంలో ఇండియా, పాకిస్తాన్‌లు సమాలోచనలు జరిపే అవకాశాలున్నప్పుడూ, కశ్మీర్ లోయలో ప్రశాంత వాతావరణం నెలకొనే సూచనలు కనిపించినప్పుడూ ఉగ్రవా దులు తెగబడటం సర్వసాధారణమైపోయింది. ఇప్పుడు జరుగుతున్న అసెంబ్లీ ఎన్నికలలో మొదటి రెండు దశల పోలింగ్‌లో 70 శాతానికి పైగా ఓటర్లు పాల్గొన్నారు. జార్ఖండ్‌లో పోలింగ్ శాతం కంటే ఇది ఎక్కువ. ఈ పరిణామం ప్రజాస్వామ్యవాదులకు ఆనందం కలిగిస్తే ఉగ్రవాదులకు ఆందోళన కలిగించడం సహజం. ఇదే మాదిరి మూడో ఘట్టంలో కూడా అధిక సంఖ్యాకులు పోలింగ్‌లో పాల్గొంటే అంతర్జాతీయ సమాజానికి ఏ సందేశం వెడుతుంది? కశ్మీర్ ప్రజలు భారత రాజ్యాంగాన్ని గౌరవిస్తున్నారనీ, ఎన్నికల ప్రక్రియ పట్ల విశ్వాసం ప్రదర్శిస్తున్నారనీ.
  
 ఇది పాకిస్తాన్ ప్రయోజనాలకు విఘాతం కలిగిస్తుంది. పాకి స్తాన్‌తో అంటకాగుతున్న హురియత్ కాన్ఫరెన్స్ నేత సయ్యద్ అలీ షా గిలానీ వంటి వేర్పాటువాదులకూ చెమటలు పట్టిస్తుంది. నాలుగవ ఘట్టం పోలింగ్ హురియత్‌కు బలం ఉన్న శ్రీనగర్ లో జరుగుతుంది. ఈ ప్రాంతంలో పోలింగ్ ఎప్పుడూ అంతంతమాత్రమే. ఈ సారి కూడా పోలింగ్ పెద్దగా జరగకపోయినా మొదటి మూడు దశలలో పోలింగ్ ఆధారం గానే కశ్మీర్ ప్రజల ధోరణి మారుతున్నదనే అంచనాకు అంతర్జాతీయ సమాజం వచ్చే అవ కాశం ఉంది. అందుకే మంగళవారంనాడు మూడో ఘట్టం జరగడానికి ముందుగానే ఓటర్లను బెదరగొట్టాలని ఉగ్రవాదుల ఎత్తుగడ. అందుకోసమే వరుస దాడులు. ఉగ్రవాదం పంజా విప్పినంత మాత్రాన మన్మోహన్‌సింగ్ తన శ్రీనగర్ ప్రయాణం వాయిదా వేసు కోలేదు. బస్సు సర్వీసును ప్రారంభించడం మానలేదు. రేపు ఉదయం మోదీ సైతం శ్రీనగర్ వె ళ్లడం మానుకోరు.
  
  వాజపేయి 2003లో శ్రీనగర్ సందర్శించినప్పటి పరిస్థితులకూ, ఇప్పటి పరిస్థితులకూ గణనీయమైన వ్యత్యాసం ఉంది. కశ్మీర్ అస్తిత్వానికి సంబంధించి సరళమైన సమాఖ్య స్వభావం ఆపాదించిన 370వ రాజ్యాంగ అధికరణను రద్దు చేసే ఆలోచన భాజపాకు ఉన్నదనే అనుమానం వాజపేయి హయాంలో లేదు. అటువంటి పని వాజపేయి చేయరనే నమ్మకం జమ్మూ-కశ్మీర్ ప్రజలకు ఉండేది (వాస్తవానికి వాజపేయి హయాంని స్వర్ణయు గంగా అభివర్ణించేవారు ఇప్పటికీ లోయలో ఉన్నారు). అప్పుడు ముఫ్తీ మహమ్మద్ సయీద్ జమ్మూ-కశ్మీర్ ముఖ్యమంత్రి. వాజపేయి పక్కనే దన్నుగా నిలబడి ఉన్నారు.
 సయీద్ మూడో కుమార్తె డాక్టర్ రుబయాను జమ్మూకశ్మీర్ లిబరేషన్ ఫ్రంట్ ఉగ్రవాదులు నవగాంలో ఆమె పని చేస్తున్న ఆస్పత్రి నుంచి మినీ బస్‌లో తిరిగి వస్తుండగా అపహరించి నప్పుడు ఆయన కేంద్ర హోంమంత్రి. షేక్ అబ్దుల్ హమీద్, గులాంనబీ భట్, నూర్ మహ్మద్ కల్వాల్, మహ్మద్ అల్తాఫ్, జావెద్ అహ్మద్ జర్గార్ అనే ఉగ్రవాదులను విడిపించుకుని కిడ్నాపర్లు ఆమెను వదిలిపెట్టారు. సయీద్ వాజపేయిని ఆప్తమిత్రుడుగా పరిగణించేవారు.
  
  అటువంటి సయీద్ స్థాపించిన పీపుల్స్ డెమొక్రాటిక్ పార్టీ (పీడీపీ), తనయ మెహబూబా సారథ్యంలో ఇప్పుడు కశ్మీర్ లోయలో భాజపా ప్రవేశాన్ని నిరోధించేందుకు శక్తివంచన లేకుండా పోరాటం చేస్తోంది. వాజపేయి సంకీర్ణ ప్రభుత్వానికి నాయకుడు. మోదీ నడిపిస్తున్నది మాటవరుసకు సంకీర్ణ ప్రభుత్వమే అయినా స్వయంగా భాజపాకు లోక్‌సభలో పూర్తి మెజారిటీ సంపాదించిన విజయోత్సాహంలో ఆయన ఉన్నారు. శ్రీనగర్‌లో జెండా పాతాలనే సంకల్పం ప్రకటించారు. వేర్పాటువాద నాయకులలో ఒకరైన సజ్జాద్ లోన్‌తో ఎన్నికల పొత్తు పెట్టుకున్నారు. శ్రీనగర్ నడిబొడ్డు లాల్‌చౌక్‌లో భాజపా కార్యాలయం ఉనికి సాధ్యమని కొన్ని సంవత్సరాల కిందట ఊహకందని విషయం.
  
  ఇప్పుడు అక్కడ కార్యాలయం ఉండటమే కాకుండా జమ్మూ-కశ్మీర్ భాజపా ప్రతినిధి ఖాలిద్ జహంగీర్ ఆత్మవిశ్వాసంతో మాట్లాడుతున్నారు. తమ పార్టీ అధికారంలోకి వచ్చే అవకాశాలు స్పష్టంగా ఉన్నాయంటూ ప్రకటిస్తున్నారు. జమ్మూలోనూ, లద్దాఖ్‌లోనూ భాజపా దాదాపు అన్ని స్థానాలనూ గెలుచుకుంటుందనీ, కశ్మీర్‌లో కనీసం అయిదు నియోజకవర్గాలలో తమ పార్టీకి విజయావకాశాలు ఉన్నాయనీ, ప్రభుత్వం తప్పకుండా ఏర్పాటు చేస్తామనీ జహంగీర్ అంటున్నారు. ఓటర్లు క్యూలలో నిలబడి పట్టుదలగా ఓటు వేయడాన్ని భాజపా నాయకులు దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాల ప్రజలపైన పనిచేసినట్టే కశ్మీర్ ప్రజల మీద కూడా మోదీ ఆకర్షణ మంత్రం పనిచేస్తోందని చెబుతున్నారు. ఇది నిజమే కావచ్చు. మోదీనీ, భాజపానీ లోయలో అడుగుపెట్టకుండా నిలువరించడానికి ప్రజలు పట్టుదలగా సయీద్ నాయకత్వంలోని పీడీపీకి ఓటు చేస్తూ ఉండవచ్చు. రెండోది నిజమయ్యే అవకాశాలే ఎక్కువని నా అభిప్రాయం.
  
  మోదీలో కశ్మీరీలు వాజపేయిని చూస్తారా?
  మోదీ ప్రధానిగా ప్రమాణ స్వీకారం చేసిన సందర్భంలో సార్క్ దేశాధినేతలను ఆహ్వానించడం అద్భుతమైన దౌత్యపరమైన చొరవ అని అందరూ ప్రశంసించారు. పాక్ ప్రధాని షరీఫ్ కూడా వచ్చారు. మోదీ, షరీఫ్ లాంఛనంగా చర్చలు జరిపారు. కానీ త్వరలో శిఖరాగ్ర సమావేశం జరుగుతుందని దౌత్యవర్గాలు భావిస్తున్న తరుణంలో రె ండు దేశాల మధ్య సంబంధాలు అనూహ్యంగా క్షీణించాయి. హురియత్ నాయకులతో, ఇతర వేర్పాటువాద నాయకులతో పాకిస్తాన్ రాయబారి సమాలోచనలు జరిపే ప్రయత్నం చేయడాన్ని మోదీ ప్రభుత్వం జీర్ణించుకోలేకపోయింది. వాస్తవానికి వాజపేయి శ్రీనగర్ సభలో ప్రసంగించిన తర్వాతనే పాకిస్తాన్‌తో దౌత్య సంబంధాల పునరుద్ధరణ జరిగింది.
  
  కశ్మీర్ వేర్పాటువాదులతో కేంద్ర ప్రభుత్వం నేరుగా చర్చలు జరపడానికి కూడా అప్పుడే శ్రీకారం చుట్టారు. ఇరవై నుంచి ముప్పయ్ వేలమంది హాజరైన సభలో వాజపేయి చేసిన అమోఘమైన ప్రసంగం ఆయనను ఒక రాజనీతిజ్ఞుడుగా కశ్మీరీల హృదయాలలో నిల బెట్టింది. వాజపేయి నాడు త్రిసూత్ర పథకం ప్రకటించారు. ఇన్సానియత్ (మానవత్వం), జమ్హూరియత్ (ప్రజాస్వామ్యం), కశ్మీరియత్ (కశ్మీరీలకు సహజ సంపద అయిన స్నేహ స్వభావం)-ఈ మూడూ తమ కశ్మీర్ విధానాన్ని నియంత్రిస్తాయని ఆయన చెప్పారు. ఉప ఖండంలో శాంతి నెలకొల్పడానికి సహకరించవలసిందిగా పాకిస్తాన్ ప్రభుత్వానికి ఆ సమా వేశంలోనే స్నేహహస్తం అందించారు. మండుతున్న మంచులోయకు మళ్లీ వసంతం వస్తుం దనీ, కోయిలలు తిరిగి వస్తాయనీ, పూలు వికసిస్తాయనీ ఆశ్వాసన పలికారు. కశ్మీర్‌లో కమల వికాసం గురించి ఆయన ఆలోచించలేదు. మోదీ ఆ సాహసం చేస్తున్నారు.
  
 నలిగిపోతున్న లోయ వాసులు
  మోదీ అధికారంలోకి వచ్చిన తర్వాత ‘ఆపరేషన్ పరాక్రమ్’ అమెరికా ఆమోదంతోనే జరిగిందనీ, కశ్మీర్ వివాదంలో భారత్‌కు అమెరికా అండ ఉంటుందనీ అనుమానించిన కారణంగానే కశ్మీర్ వేర్పాటువాదాన్ని బలోపేతం చేయడానికి అవసరమైన అన్ని చర్యలూ పాకిస్తాన్ తీసుకుంటున్నది. ఇటీవల లాహోర్‌లో గురువారం నాడు పోలీసుల భారీ బందోబస్తు మధ్య పేరుమోసిన ఉగ్రవాద నాయకుడు హఫీజ్ సయీద్ పెద్ద బహిరంగ సభ నిర్వహించడం, అందులో భారత్‌పైనా, అమెరికాపైనా విషం కక్కడం పాకిస్తాన్ పాలకుల సమ్మతితోనే, మద్దతుతోనే జరిగాయని అనుకోవాలి.
  
  హఫీజ్ సయీద్‌ని అంతర్జాతీయ ఉగ్రవాదిగా అమెరికా, బ్రిటన్, ఆస్ట్రేలియా, తదితర దేశాలు ప్రకటించాయి. ఐక్యరాజ్య సమితి భద్రతామండలి 1267వ తీర్మానం ద్వారా సయీద్‌ని ఉగ్రవాదిగానూ, ఆయన నాయకత్వంలోని జమాత్-ఉద్-దవాను ఉగ్రవాద సంస్థగానూ గుర్తించింది. అటువంటి బహిష్కృత సంస్థనూ, నాయకుడినీ బహిరంగంగా భారత విద్వేష ప్రచారం సాగించడానికి అనుమతించడమే కాకుండా ఆయన నాయకత్వంలో మహాసభ నిర్వహణకు సహకరించడం పాకిస్తాన్ పాలకుల నైజానికి అద్దం పడుతోంది. ఉగ్రవాదంతో భారత్ కన్ను పొడవడానికి పాకిస్తాన్ రెండు కళ్లనూ పొడుచుకోవడానికి సిద్ధంగా ఉన్నది. ఉగ్రవాదం కారణంగా పాకిస్తాన్‌లో జనజీవనం అల్లకల్లోలమైపోతున్నా, వేలాది మంది దుర్మరణం పాలవుతున్నా పాకిస్తాన్ పాలకులలో కానీ పాకిస్తాన్‌లో సర్వాధికారాలూ చలాయిస్తున్న సైన్యాధికారులలో కానీ హృదయపరివర్తన రావడం లేదు.
  
  కశ్మీర్‌ను సాధించుకోవడం కోసం పాకిస్తాన్ ఎంత దూరం వెళ్లడానికైనా సిద్ధం. కశ్మీర్‌ను కాపాడుకోవడంకోసం భారత్ ఎంతటి త్యాగానికైనా, ఎంతమంది సైనికుల ప్రాణాలను అర్పించడానికైనా వెనుదీయదు. రాజీలేని రెండు బలమైన దేశాల మధ్య కశ్మీర్ ప్రజలు నలిగిపోతున్నారు. ఉగ్రవాదుల దాడుల సందర్భంలో కూడా అమెరికా ప్రభుత్వ ప్రతినిధి వెనుకటి వలెనే స్పందించారు. కశ్మీర్ సమస్యను భారత్, పాకిస్తాన్‌లు చర్చల ద్వారా పరిష్కరించుకోవాలని పునరుద్ఘాటిం చారు.
  
  ఎప్పటికైనా చర్చలే శరణ్యం. ఈ నేపథ్యంలో జరగనున్న మోదీ శ్రీనగర్ సభకు లక్షమంది హాజరవుతారని భాజపా నాయకుల అంచనా. ఇది నిజమే అయినా సభికుల సంఖ్యకంటే మోదీ సభలో ఏమి చెబుతారన్నది ముఖ్యం. కశ్మీర్ ప్రజలకు ఎటువంటి సందేశం ఇస్తారు? పాకిస్తాన్ పాల కులకు ఏరకమైన సంకేతం పంపిస్తారు? ఈ రెండు సందేహాలకూ మోదీ ఇచ్చే సమాధా నాలపైనే ఆయన రాబోయే ఎన్నికల గురించి ఆలోచించే రాజకీయ నాయకుడుగా మిగిలి పోతారా లేక రాబోయే తరాల గురించి తలబోసే రాజనీతిజ్ఞుడవుతారా అన్న ప్రశ్నకు జవాబు దొరుకుతుంది.