సాక్షి, హైదరాబాద్‌: మనిషి జీవనవిధానంలో చోటుచేసుకుంటున్న మార్పులు నిత్య జీవితంలో అనేక సమస్యలకు కారణమవుతున్నాయి. శారీరక సమస్యలతోపాటు మానసిక రుగ్మతలు కూడా పెరుగుతున్నాయి. ఐదేళ్ల క్రితం వచ్చిన కోవిడ్‌ మహమ్మారి తర్వాత అందరూ మానసిక ప్రశాంతత అవసరాన్ని గుర్తించారు. ఈ నేపథ్యంలో ప్రపంచవ్యాప్తంగా మానసిక ఆరోగ్యం, వెల్‌నెస్‌ రంగంలో కూడా వేగంగా మార్పులు వస్తున్నాయి. భారతీయుల్లో ముఖ్యంగా యువత, విద్యార్థులు ‘మెంటల్‌ హెల్త్‌ అండ్‌ వెల్‌నెస్‌’పై దృష్టిపెడుతూ మానసిన వైద్య నిపుణుల వద్ద ‘కౌన్సెలింగ్‌’ తీసుకునేందుకు సిద్ధపడుతున్నారు. డిమాండ్‌ పెరుగుతుండటంతో మనదేశంలో ‘మెంటల్‌ హెల్త్‌ సెక్టార్‌’లో పెట్టుబడులు కూడా పెరుగుతున్నాయి. బెయిన్‌ ఇండియా ప్రైవేట్‌ ఈక్విటీ రిపోర్ట్‌–2024 ఇదే విషయాన్ని వెల్లడించింది. మెంటల్‌ హెల్త్‌ వెల్‌నెస్‌ రంగంలో అవకాశాలు భారీగా పెరుగుతున్నట్టు పేర్కొంది. 2023లో 372 బిలియన్‌ డాలర్లుగా ఉన్న ఇండియా హెల్త్‌కేర్‌ మార్కెట్‌ విలువ.. 2025 చివరికల్లా 638 బిలియన్‌ డాలర్లకు చేరుకుంటుందని బజాజ్‌ ఫిన్‌సర్వ్‌ ఏఎంసీ నివేదిక అంచనా వేసింది. మనదగ్గరా పెరిగిన డిమాండ్‌ తెలంగాణలో కూడా మెంటల్‌ హెల్త్‌ నిపుణులకు క్రమంగా డిమాండ్‌ పెరుగుతోంది. దీంతో మెంటల్‌ హెల్త్‌ ఎకోసిస్టమ్‌ ఏర్పడేందుకు దోహపడేలా మెంటల్‌ హెల్త్‌ స్టార్టప్‌ల స్థాపన మొదలైంది. అగర్తలా ఎన్‌ఐటీలో బీటెక్‌ పూర్తిచేసిన హైదరాబాద్‌కు చెందిన తరుణ్‌సాయి 2020లోనే మెంటల్‌ వెల్‌బీయింగ్‌ ఫైండ్‌హోప్‌ స్టార్టప్‌ను ప్రారంభించాడు. ఇది భారత్‌లోనే మొట్టమొదటి మెంటల్‌ హెల్త్‌ స్టార్టప్‌గా గుర్తింపు పొందడంతోపాటు కేంద్ర ప్రభుత్వ ‘స్టార్టప్‌ ఇండియా సీడ్‌ ఫండ్‌ స్కీమ్‌’నుంచి నిధులు కూడా సాధించింది.నగరంలో లాభాపేక్ష లేని స్మార్ట్‌ మైండ్స్‌ కౌన్సెలింగ్‌ అండ్‌ ట్రైనింగ్‌ సెంటర్‌ కూడా అందుబాటులోకి వచ్చింది. ‘లైఫ్‌ స్కిల్స్‌ అండ్‌ పర్సనాలిటీ డెవలప్‌మెంట్‌’పై శిక్షణా తరగతులను కూడా ఈ సంస్థ నిర్వహిస్తోంది. అదేవిధంగా యూ అండ్‌ మీ కౌన్సిలింగ్‌ సెంటర్‌ విద్యార్థులు, యువత, తల్లిదండ్రులు, దంపతులు వంటి వారికి కౌన్సెలింగ్‌ సేవలు అందిస్తోంది. ‘పాజ్‌ ఫర్‌ పర్‌స్పెక్టివ్‌–మెంటల్‌ హెల్త్‌ సరీ్వసెస్‌’, ఇండియన్‌ సైకియాట్రిక్‌ సొసైటీ తెలంగాణ విభాగం, అన్ని ప్రధాన ఆసుపతుల్లోనూ మెంటల్‌ హెల్త్‌కు సంబంధించిన సమస్యల పరిష్కారానికి చర్యలు తీసుకుంటున్నాయి.కౌన్సెలింగ్‌కు వచ్చేవారి సంఖ్య పెరిగింది మెంటల్‌ హెల్త్‌ రంగంలో కౌన్సెలింగ్‌కు సంబంధించిన స్టార్టప్‌లతో పాటు యాప్‌లు కూడా విరివిగా వస్తున్నాయి. అవి ఇంకా విస్తృతంగా జనబాహుళ్యంలోకి రాలేదు. మానసిక ఆరోగ్యం మెరుగుపరుచుకునేందుకు అన్నివర్గాల వారు మా కౌన్సెలింగ్‌ సెంటర్లను ఆశ్రయిస్తున్నారు. గతంతో పోలి్చతే వైవాహికబంధంలో సమస్యలు, రిలేషన్‌షిప్స్‌ విషయంలో కౌన్సెలింగ్‌ కోసం వచ్చేవారి సంఖ్య పెరుగుతోంది. – సి.వీరేందర్, సీనియర్‌ సైకాలజిస్ట్, యూ అండ్‌ మీ కౌన్సెలింగ్‌ సెంటర్‌

సాక్షి, అమరావతి: ఒత్తిడి, ఆందోళన, అనవసర భయాలు వంటి మానసిక సమస్యలతో బాధపడే వారికి మానసిక వైద్యులను సంప్రదించాలంటే భయం, బెరుకు ఉంటాయి. ఎవరైనా చూస్తే పిచ్చోళ్ల కింద లెక్క కడతారనే అపోహలతో చాలా మంది ఆ సమస్యలను నిర్లక్ష్యం చేస్తుంటారు. అయితే ప్రస్తుత రోజుల్లో ఇలా భావించే వారిసంఖ్య తగ్గుతోంది. మానసిక సమస్యలపై నిర్భయంగా వైద్యులను సంప్రదించే వారు పెరుగుతున్నారు. గత ఏడాదితో పోలిస్తే 2024లో మానసిక వైద్యుల సమాచారం కోసం ఇంటర్నెట్‌లో శోధించిన వారి సంఖ్య 41 శాతం పెరగడమే ఇందుకు నిదర్శనం. ముఖ్యంగా అక్షరాస్యులు ఎక్కువగా ఉండే మెట్రో నగరాల్లో గణనీయమైన వృద్ధి కనిపిస్తోంది. గత ఏడాదితో పోలిస్తే ఈ ఏడాది జనవరి–అక్టోబర్‌ నెలల మధ్య మానసిక వైద్యుల కోసం అన్వేషిoచిన వారి సంఖ్య కోల్‌కతాలో 43 శాతం, ముంబై 36, కోజికోడ్‌ (క్యాలికట్‌)లో 29 శాతం చొప్పున పెరిగింది. ఈ అంశం జస్ట్‌ డయల్‌ సంస్థ అధ్యయనంలో వెల్లడైంది. హెల్త్‌ కేర్‌ సెర్చ్‌లలో మెట్రో నగరాల్లో మొత్తంగా 15 శాతం వృద్ధి కనిపించింది. ఢిల్లీలో 20, హైదరాబాద్‌ 17, చెన్నై వంటి నగరాల్లో 16 శాతం పెరుగుదల నమోదైంది. ఆరోగ్య సమస్యలపై 23 శాతం పెరిగిన అన్వేషణ ఆరోగ్య సంరక్షణ నిపుణుల కోసం ఇంటర్నెట్‌లో అన్వేషించిన వారి సంఖ్య ఈ ఏడాది దేశ వ్యాప్తంగా 23 శాతం పెరిగినట్టు తేలింది. ఆధునిక జీవన శైలి నేపథ్యంలో మధ్య వయసు్కల్లోనూ ఎముకలు, కీళ్ల నొప్పుల సమస్యలు ఎక్కువ అవుతున్నాయి. దేశం మొత్తం ఆర్థోపెడిక్‌ సెర్చ్‌లు 38 శాతం పెరిగినట్టు వెల్లడైంది. అత్యధికంగా లక్నోలో 37, ఢిల్లీలో 36 శాతం చొప్పున పెరిగినట్టు తేలింది. బెంగళూరు, పాట్నా నగరాల్లో 32 శాతం వృద్ధి చోటు చేసుకుంది. గైనకాలజిస్ట్‌ల కోసం శోధనలు 28 శాతం పెరిగాయి. ఈ తరహా వృద్ధి హైదరాబాద్‌లో 31 శాతం, పూణేలో 33, ముంబైలో 29 శాతం నమోదైంది. కాగా, దేశ వ్యాప్తంగా ఆయుర్వేద వైద్య సేవల వైపు మొగ్గు చూపుతున్న వారి సంఖ్య పెరుగుతోంది. ఈ నేపథ్యంలోనే గత ఏడాదితో పోలిస్తే ఈ సంవత్సరం 18 శాతం ఆయుర్వేద వైద్యుల కోసం శోధనలు పెరిగాయి. ఢిల్లీలో 29 శాతం, ముంబైలో 21 శాతం చొప్పున వృద్ధి నమోదైంది. సంప్రదాయ వైద్య పద్ధతులపై పెరుగుతున్న ఆసక్తిని ఈ పెరుగుదల సూచిస్తోంది. అవగాహన పెరిగిందిగతంలో ప్రజలు మానసిక సమస్యలపై వైద్యులను సంప్రదించాలంటేనే ఎంతో భయపడేవాళ్లు. అప్పటితో పోలిస్తే ప్రస్తుతం మానసిక ఆరోగ్యం పట్ల ప్రజల్లో అవగాహన పెరిగింది. గతంలో మాదిరిగా భూత వైద్యం, మంత్ర, తంత్రాలను నమ్మే పరిస్థితులు పోతున్నాయి. ప్రస్తుతం రోజు రోజుకు ప్రజల్లో మానసిక సమస్యలు పెరుగుతున్నాయి. కేవలం పిచ్చే కాకుండా ఆందోళన, అసహనం, భావోద్వేగ సమస్యలన్నీ మానసిక అనారోగ్యం కిందకే వస్తాయి. ఇలాంటి ఇబ్బందులున్న వారు బయటకు చెప్పుకుంటే ఏమవుతుందోనని భయపడాల్సిన అవసరం లేదు. తమ సమస్యలను కుటుంబ సభ్యులు, సన్నిహితులతో పంచుకోవాలి. ప్రారంభ దశలోనే వైద్యులను సంప్రదించి తగిన చికిత్స, కౌన్సెలింగ్‌ పొందాలి. – డాక్టర్‌ ఇండ్ల రామసుబ్బారెడ్డి, మానసిక వైద్యనిపుణులు, విజయవాడ

ప్రస్తుతం మానసిక ఆరోగ్యాన్ని(Mental health) పరిరక్షించుకోవడమనేది సవాలుగా మారుతోంది. శారీరక ఆరోగ్యం(Health)తో సమానంగా దీనికి ప్రాధాన్యం ఇవ్వాలి. ఒత్తిడి, ఆందోళన, నిరాశ వంటి సమస్యలపై అవగాహన పెరుగుతుండటంతో వీటిని సైతం ఇప్పుడు తీవ్రమైన ఆరోగ్య సమస్యలుగా గుర్తిస్తున్నారు. అయితే, ఇందుకు అవసరమైన సహాయాన్ని పొందడానికి మాత్రం ఆర్థిక సమస్యలు అడ్డంకిగా ఉంటున్నాయి. ఆరోగ్య బీమా సంస్థలు తమ పథకాల్లో మానసిక ఆరోగ్య కవరేజీని చేర్చడం ప్రారంభించాయి. దీనితో కౌన్సిలింగ్, థెరపీ, ప్రివెంటివ్‌ కేర్‌ వంటి ముఖ్యమైన సేవలు అందుబాటులోకి వస్తున్నాయి. దీర్ఘకాలంలో ప్రజల శారీరక, మానసిక ఆరోగ్యానికి సహాయకరంగా ఉంటున్నాయి. ఆరోగ్య బీమా(health insurance) ప్లాన్‌ ఎంపిక చేసుకునేటప్పుడు, అది అందించే కవరేజీ, ప్రయోజనాల గురించి ఆలోచించడం చాలా ముఖ్యం. అలా పరిశీలించతగిన కొన్ని ముఖ్యాంశాలు ఏమిటంటే..సమగ్ర కవరేజీకౌన్సిలింగ్, థెరపీ సెషన్లు వంటి మానసిక ఆరోగ్య సేవలను కవర్‌ చేసేవిగా పథకాలు ఉండాలి. సైకియాట్రిస్టులు, సైకాలజిస్టులను కలిసే అవకాశాన్ని కల్పించాలి. టెలిమెడిసిన్‌ వంటి సౌకర్యాలు కూడా ఉండాలి. దీంతో దూరప్రాంతాల్లో ఉన్నవారు కూడా డాక్టర్లతో ఆన్‌లైన్‌లో సంప్రదించేందుకు వీలవుతుంది. అదనంగా, ఔట్‌పేషంట్‌ డిపార్ట్‌మెంట్‌ (ఓపేడీ) కవరేజీ ఉంటే ఆసుపత్రిలో చేరే అవసరం లేకుండా డాక్టర్ను సందర్శించవచ్చు, ఇది సమయంతో పాటు డబ్బును కూడా ఆదా చేస్తుంది.వెల్‌నెస్‌ ప్రోగ్రాంలుఅనేక బీమా కంపెనీలు ఇప్పుడు తమ పథకాలలో వెల్‌నెస్‌ ప్రోగ్రాంలను చేరుస్తున్నాయి. ఇవి మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ సెషన్లు, ఒత్తిడిని అధిగమించేందుకు వర్క్‌షాప్‌లు నిర్వహించడం లేదా ఫిట్నెస్‌పరమైన ప్రోత్సాహకాలను అందించడం ద్వారా మానసిక, శారీరక ఆరోగ్యాన్ని మెరుగుపర్చేవిగా ఉంటున్నాయి. ఉచిత యోగా తరగతులు, జిమ్‌ మెంబర్‌షిప్‌లు లేదా వెల్‌నెస్‌ యాప్‌(Wellness App)లకు యాక్సెస్‌ వంటి ప్రయోజనాలను కూడా కొన్ని పథకాలు అందిస్తున్నాయి. హోమ్‌ హెల్త్‌కేర్‌ సేవలుదీర్ఘకాలిక సమస్యలు లేదా మానసిక ఆరోగ్య సమస్యలతో పోరాడుతున్నవారికి క్లినిక్‌లకు ప్రయాణించడం కష్టంగా ఉంటుంది. అలాంటి వారికి హోమ్‌ హెల్త్‌కేర్‌ ప్రయోజనాలు ఉన్న పాలసీలు ఉపయోగకరంగా ఉంటాయి. ఇంటి వద్దే సంరక్షణ సేవలను సౌకర్యవంతంగా అందుకునేందుకు ఈ పాలసీలు సహాయపడతాయి. ఇన్సెంటివ్‌లు, రివార్డులుకొన్ని బీమా పథకాలు ఆరోగ్యకరమైన అలవాట్లను ప్రోత్సహిస్తూ రివార్డులు అందిస్తాయి. ఉదాహరణకు, మీరు రెగ్యులర్‌ హెల్త్‌ చెక్‌–అప్స్‌ చేయడం లేదా ఫిట్నెస్‌ లక్ష్యాలను చేరుకోవడం ద్వారా రెన్యువల్‌పై డిస్కౌంట్‌ పొందవచ్చు. కొన్ని పథకాలు వాకింగ్‌ లేదా వ్యాయామం మొదలైన వాటికి పాయింట్లు అందిస్తాయి. వీటిని తరువాత రిడీమ్‌ చేసుకోవచ్చు.వెల్నెస్‌ ప్రోగ్రాంలుఆరోగ్య సమస్యలను ముందుగానే గుర్తించేందుకు తోడ్పడే వెల్నెస్‌ ప్రోగ్రాంలు, ప్రివెంటివ్‌ కేర్‌లాంటివి అందించే పాలసీ(Policy)లను ఎంచుకోవాలి. డిస్కౌంట్లు, రివార్డులు మొదలైనవి ఇచ్చే పాలసీల వల్ల బీమా వ్యయం తగ్గడంతో పాటు ఆరోగ్యకరమైన అలవాట్లు కూడా అలవడతాయి. డబ్బూ ఆదా అవుతుంది. ఇక టెలిమెడిసిన్, హోమ్‌ హెల్త్‌కేర్‌ ఫీచర్లు సత్వరం సేవలను పొందడాన్ని సులభతరం చేస్తాయి.ఇదీ చదవండి: ఫండ్స్‌ కటాఫ్‌ సమయం ఎప్పుడు?మానసిక ఆరోగ్య సమస్యలను నిర్లక్ష్యం చేయడనేది మరింత పెద్ద సమస్యలకు దారితీయొచ్చు. చికిత్స చేయకపోవడం వల్ల పలు రకాల పరిస్థితులు రోజువారీ జీవితానికి అడ్డంకులుగా మారతాయి. సంబంధాలను నాశనం చేస్తాయి. అలాగే, ఇతర ఆరోగ్య సమస్యలను మరింత తీవ్రం చేస్తాయి. డాక్టర్లను పదే పదే కలవాల్సి రావడం వల్ల, అలాగే ఎమర్జెన్సీ కవరేజీ అవసరాల వల్ల ఆర్థికంగా కూడా ఇది మరిన్ని ఖర్చులకు దారి తీస్తుంది. కాబట్టి తగినంత కవరేజీ ఉండే పాలసీని ఎంచుకోవడం వల్ల భావోద్వేగాలపరంగానూ, ఆర్థికంగాను సవాళ్లను అధిగమించేందుకు సహాయకరంగా ఉంటుంది.

సాక్షి, హైదరాబాద్‌:  మధుమేహంతో పాటు గుండెజబ్బులు, మానసిక ఆరోగ్య సమస్యలు ప్రపంచవ్యాప్తంగా అన్ని దేశాల్లోనూ పెరుగుతున్నాయి. మరి ముఖ్యంగా భారత్‌ ఇతర ఆసియా దేశాల్లో ఇది మరీ ఎక్కువగా ఉంది. కానీ వ్యాధి సోకడం, లక్షణాల వంటివి ప్రాంతాన్ని బట్టి మారిపోతున్నాయి. మధుమేహాన్ని తీసుకుంటే టైప్‌ 2 మధుమేహం అమెరికా లాంటి దేశాల్లో ఊబకాయం ఉన్నవారిలో కన్పిస్తుంది. కానీ భారత్‌లాంటి కొన్ని దేశాల్లో బక్కపలుచగా ఉన్నప్పటికీ దీనిబారిన పడుతున్నారు. అందరిలోనూ జన్యువులు ఒకే రకంగా ఉన్నప్పటికీ జన్యువుల పైభాగంలో వాతావరణం, సూక్ష్మ పోషకాల లోపం వల్ల చోటు చేసుకుంటున్న కొన్ని మార్పుల కారణంగా ఈ తేడాలు చోటు చేసుకుంటున్నట్లు తేలింది. మరోవైపు వీటి కోసం తయారు చేసిన ఔషధాలు ఒక ప్రాంతంలో పనిచేస్తే మరొక ప్రాంతంలో పని చేయడం లేదు. మధుమేహంతో పాటు గుండె జబ్బులు, మానసిక సమస్యలకు పైన పేర్కొన్న తేడాలు కారణమవుతున్నాయి. ఈ పరిస్థితిని అధిగమించేందుకు, అందరికీ సమర్ధంగా ఉపయోగపడే మందులు కనిపెట్టేలా, మానవజాతి ఆరోగ్యాన్ని పరిరక్షించేలా ఓ మహా ప్రయత్నం మొదలైంది. భారత్‌ సహా నాలుగు దేశాల్లోని 13 వేల మంది నుంచి సేకరించిన సమాచారాన్ని విశ్లేషించడం ద్వారా వ్యాధి ముప్పును తగ్గించే ప్రాజెక్టుకు శాస్త్రవేత్తలు శ్రీకారం చుట్టారు. డైవర్స్‌ ఎపిజెనిటిక్, ఎపిడిమియాలజీ పార్ట్‌ నర్‌షిప్‌ (డీప్‌) అని పిలుస్తున్న ఈ అంతర్జాతీయ ప్రాజెక్టులో ఇరవై పరిశోధక బృందాలు, ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న ఇరవై సంస్థలు భాగస్వాములు కానున్నాయి.   ఇప్పటివరకు ‘యూరప్‌’ సమాచారమే ఆధారం  ప్రజారోగ్యం విషయంలో ఇప్పటివరకూ జరిగిన పరిశోధనలకు అత్యధికంగా యూరోపియన్‌ మూలాలున్న మానవుల నుంచి సేకరించిన సమాచారమే ఆధారం. అంటే ఆరోగ్య సమస్యల పరిశోధనల్లో ఇతర ప్రాంతాల వారి భాగస్వామ్యం చాలా తక్కువన్నమాట. అంతేకాకుండా జన్యుపరమైన, వాతావరణ సంబంధిత వైవిధ్యతను కూడా ఇప్పటివరకూ పెద్దగా పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు. కొంచెం వివరంగా చెప్పాలంటే మన జన్యువులు, మనం ఉన్న వాతావరణం ప్రభావం.. మనకొచ్చే వ్యాధులపై ఎలాంటి ప్రభావం చూపుతుందో ఇప్పటివరకూ స్పష్టంగా తెలియదన్నమాట. కాగా ‘డీప్‌’ప్రాజెక్టు ఈ లోటును భర్తీ చేస్తుందని అంచనా వేస్తున్నారు. దాదాపు రూ.25 కోట్ల ఖర్చుతో ఐదేళ్ల పాటు ఈ ప్రాజెక్టు కొనసాగనుంది. సీసీఎంబీ నేతృత్వంలో యూకేలోని బ్రిస్టల్‌ యూనివర్సిటీ, లండన్‌ స్కూల్‌ ఆఫ్‌ హైజీన్‌ అండ్‌ ట్రాపికల్‌ మెడిసిన్,, ఎంఆర్‌సీ యూనిట్, ద గాంబియాలు ఇందులో పాల్గొననున్నాయి. అధ్యయనంలో భాగంగా కొన్ని వ్యాధులు కొన్ని ప్రాంతాల వారికి లేదా సమూహాలకు మాత్రమే ఎందుకు వస్తాయన్న విషయాన్ని తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేస్తారు. దీనిద్వారా ఒక ప్రాంత ప్రజల కోసం తయారు చేసిన మందులు ఇతర ప్రాంతాల వారికీ సమర్థంగా ఉపయోగపడతాయా? లేదా? అన్నది స్పష్టమవుతుందని ఈ అధ్యయనానికి నేతృత్వం వహిస్తున్న శాస్త్రవేత్త ఆర్‌.గిరిరాజ్‌ ఛాందక్‌ తెలిపారు.   సీసీఎంబీ ఎప్పుడో చెప్పింది...  హైదరాబాద్‌ కేంద్రంగా పనిచేస్తున్న సెంటర్‌ ఫర్‌ సెల్యులార్‌ అండ్‌ మాలిక్యులర్‌ బయాలజీ (సీసీఎంబీ) చాలాకాలంగా భారతీయుల జన్యు నిర్మాణంలోని తేడాలు.. టైప్‌–1, టైప్‌–2 మధుమేహం, క్లోమగ్రంథి వ్యాధులపై వాటి ప్రభావం గురించి పరిశోధనలు చేస్తోంది. విటమిన్‌ బీ–12, ఫొలేట్‌ తదితర సూక్ష్మ పోషకాలు, పర్యావరణాలు.. వ్యాధులు సోకేందుకు ఉన్న అవకాశాలపై ప్రభావం చూపుతున్నట్లు కూడా సీసీఎంబీ నిరూపించింది. పర్యావరణం నుంచి అందే సంకేతాల ఆధారంగా డీఎన్‌ఏలో వచ్చే కొన్ని రకాల మార్పులు మనిషి ఆరోగ్యం, వ్యాధులకు కారణమవుతున్నట్టుగా కూడా సీసీఎంబీ ప్రయోగాత్మకంగా రుజువు చేసింది. అంటే ఇప్పటివరకూ జరిగిన పరిశోధనలన్నీ యూరోపియన్లపై ఆధారపడి జరిగినవి కావడంతో వారికి పనిచేసే మందులు, చికిత్స పద్ధతులు కచ్చితంగా మనకూ పనిచేస్తాయన్న గ్యారెంటీ లేదన్నమాట. అలాగే మనకు పనిచేసే మందులు బ్రిటిష్‌ వారికి లేదా అమెరికన్లను అక్కరకు వస్తాయా? అన్నది కూడా ప్రశ్నార్థకమే అన్నమాట.   భారతీయులకూ భాగస్వామ్యం  జన్యువులు – జన్యువులకు మధ్య, జన్యువులకు పర్యావరణానికి మధ్య జరుగుతున్న కార్యకలాపాలు అర్థం చేసుకునేందుకు మధుమేహం, గుండెజబ్బుల వంటి అసాంక్రమిక వ్యాధులకూ వీటికి ఉన్న సంబంధాలను అర్థం చేసుకునేందుకు ఈ ప్రాజెక్టు ఉపయోగపడుతుంది. ఈ ప్రాజెక్టులో భారతీయులను కూడా చేర్చుకోవడం ఎంతో ఆసక్తికరమైన అంశం. – డాక్టర్‌ ఆర్‌.గిరిరాజ్‌ ఛాందక్, ‘డీప్‌’ప్రాజెక్ట్‌ హెడ్‌  

మన దేశ జనాభాలో దాదాపు రెండు కోట్ల మందికి పైగా పలురకాల మానసిక వ్యాధులతో బాధపడుతున్నారు. ఇతర దేశాలతో పోలిస్తే మనదేశంలో మానసిక వైద్యుల సంఖ్య చాలా తక్కువే. అర్హత పొందిన మానసిక వైద్యులు కేవలం పదివేల మంది మాత్రమే ఉన్నారు. రెండు తెలుగు రాష్ట్రాల్లో వీరి సంఖ్య నాలుగు వందల లోపే! శరీరంలో ఏదైనా భాగా నికి జబ్బు చేస్తే, వెంటనే ఆయా స్పెషలిస్టుల దగ్గరికి వెళ్తాము. కానీ ఒక వ్యక్తి వింతగా ప్రవర్తించినా, మాట్లాడినా, కుంగిపోయినా, అది కూడా ఒక జబ్బేననీ, దానికి కూడా శాస్త్రీయమైన చికిత్స ఉందనీ, వైద్యనిపుణులు కూడా ఉన్నారనీ ఇప్పటికీ చాలామందికి తెలి యదు. ఒకవేళ తెల్సినా, మానసిక డాక్టరు దగ్గరికి వెళ్తే పిచ్చిపట్టిందని చులకనగా చూస్తారనే భయంతో తొలి దశలోనే చికిత్స చేయించుకోక, ముదర పెట్టుకుంటారు. ఇంతేకాకుండా, దయ్యం, గాలి సోకిందనో, చేతబడి చేశారనో, మందు పెట్టారనో అపోహలతో, మూఢనమ్మకాలతో నాటు వైద్యులు, మంత్రవైద్యులతో వైద్యం చేయించుకొని వ్యాధి బాగా ముదిరిన తర్వాత డాక్టర్ల దగ్గరకి వెళ్తుంటారు.  ఇతర శరీర భాగాల్లాగా కాకుండా మనసనేది కంటికి కనబడని ఒక ప్రత్యేకమైన అవయవం. మనసనేది మెదడు లోని అంతర్భాగమేనని శాస్త్రీయంగా నిర్ధారించిన విష యమే! మెదడు ‘హార్డ్‌వేర్‌’ అయితే మనసు ‘సాఫ్ట్‌వేర్‌’.‘కంప్యూటర్‌లో సాఫ్ట్‌వేర్‌ కనబడకపోయినా, దాని పనితీరు తెలిసినట్లే, మనసనేది కనబడకపోయినా, దాని ప్రవర్తన, ఆలోచనాతీరు, భావోద్వేగాలు, నిర్ణయాత్మక శక్తి లాంటి వన్నీ బయటికి తెలుస్తూనే ఉంటాయి. శరీరానికి, మనసుకు అవినాభావ సంబంధ ముంది. శరీరం ఆరోగ్యంగా ఉంటే మనసు కూడా ఆరోగ్యంగా ఉంటుంది. అలాగే మనసు ప్రశాంతంగా ఉంటే, శారీరక జబ్బులు కూడా మనల్ని ఇబ్బంది పెట్టవు.   మానసిక వ్యాధులు వచ్చే ముఖ్య కారణాల్లో వారసత్వంగా వచ్చేవి, మెదడు లోపాలు, మద్యం, మత్తు, మందుల అలవాటు, సమస్యలను సమర్థవంతంగా ఎదుర్కొనే మానసిక స్థైర్యం లేకపోవడం, తల్లితండ్రుల పెంపకంలో లోపాలు ముఖ్య మైనవి. మానసిక వ్యాధులంటే కేవలం ‘పిచ్చి’ అనే అపోహ చాలామందికి ఉంది. వందల రకాల మానసిక వ్యాధుల్లో ‘పిచ్చి’ (ఉన్మాదం) కేవలం ఒక రకమే! ఆందోళన, టెన్షన్, నిద్రలేమి, దిగులు, మనోవేదన, లేనిపోని భయాలు, అతిశుభ్రత లాంటి చాద స్తాలు, మద్యపానం, డ్రగ్స్‌కు బానిసలు కావడం, ఆత్మహత్యా ప్రయత్నాలు, మన స్పర్ధలతో దంపతులు సర్దుకుపోలేకపోవడం, లైంగిక సమస్యలు. భ్రమలు,భ్రాంతులు, అకారణంగా ఇతరులను అనుమానించడం, దయ్యం–గాలిసోకినట్లు ఊగి పోవడం, ఇంకా చిన్నపిల్లల్లో వచ్చే ఆటిజవ్‌ు, హైపరాక్టివిటీ, మొండితనం, అతికోపంతో తిట్టడం, కొట్టడం లాంటి పలురకాల లక్షణాలన్నీ మానసిక రుగ్మతలే నంటే చాలా మందికి ఆశ్చర్యం కలుగవచ్చు.  మానసిక వైద్యులు కేవలం నిద్రమాత్రలే ఇస్తారనే అపోహ ప్రజల్లో ఉంది. అది పూర్తిగా తప్పు. నిద్ర రావడమనేది ఆ మందుల ఫలితాల్లో ఒక లక్షణమే తప్ప అవి నిద్రమాత్రలు కాదు. ఆ యా జబ్బుల్లో ఉన్న మూల కారణాలను సరి చేసి, ఆ వ్యక్తిని మానసిక ఆరోగ్యవంతుడిని చేస్తాయి. ఒకప్పటి కరెంటు చికిత్సతో పాటు, ఇటీవలే వచ్చిన ఆర్‌టీఎమ్‌ఎస్‌ అనే మేగ్నటిక్‌ చికిత్స కూడా చాలా అద్భుతంగా పనిచేస్తుంది. కౌన్సెలింగ్‌ పద్ధతుల్లో, కాగ్నిటివ్‌ బిహేవియర్‌ థెరపీ, మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ థెరపీ, డీబీటీ, సీఆర్‌టీ, వర్చువల్‌ రియాలిటీ థెరపీ లాంటి ఆధునిక చికిత్సా పద్ధతులు కూడా ఇపుడు అందుబాటులోకి వచ్చాయి. ఎవరికి ఎలాంటి చికిత్స అవసరమన్నది అర్హత గల మానసిక వైద్య నిపుణులే నిర్ణయిస్తారు. ఎంబీబీఎస్‌ తర్వాత మానసిక వైద్యశాస్త్రంలో మూడేళ్ళు ఎమ్‌డీ లేదా డీఎన్‌బీ కోర్సు చేసిన వారినే ‘సైకియాట్రిస్టు’ లంటారు. రోగ నిర్ధారణకు తగిన పరీక్షలు చేసి మందులతోపాటు  కౌన్సిలింగ్‌ చేసే శిక్షణ సైకియాట్రిస్టులకే ఉంటుంది. ‘సైకాల జిస్టు’లంటే సైకాలజీలో ఎమ్మెస్సీ లేదా ఎమ్‌ఫిల్‌ క్లినికల్‌ సైకాలజీ చేసినవారు. వీరు మానసిక రోగులకు కౌన్సెలింగ్‌తో పాటు తెలివితేటల నిర్ధారణ, వ్యక్తిత్వ నిర్ధారణ లాంటి మానసిక పరీక్షలు మాత్రమే చేస్తారు. రోగనిర్ధారణ,మందులు ఇవ్వడం లాంటివి వీరు చేయకూడదు. మానసిక రోగుల సంక్షేమం కొరకు, కేంద్రప్రభుత్వం 2017లో ‘మెంటల్‌ హెల్త్‌కేర్‌ యాక్ట్‌’ అనే ఒక కొత్త చట్టాన్ని అమల్లోకి తెచ్చింది. రాష్ట్ర స్థాయిలో ‘స్టేట్‌ మెంటల్‌ హెల్త్‌ అధారిటీ’నీ, జిల్లా స్థాయిలో ‘రివ్యూ బోర్డ్స్‌’ను ఏర్పాటు చేశారు. దేశంలో మానసిక వైద్యం అవసరమైన ప్రతి వ్యక్తికీ చికిత్స చేయించి, ఆ ఖర్చు భరించాల్సిన బాధ్యత ఆయా ప్రభుత్వాలదేనని ఈ చట్టంలో పేర్కొన్నారు. అలాగే ఆదరణ, కూడు, గూడు లేకుండా వీధుల్లో తిరిగే అనాథ మానసిక రోగులను కూడా చేరదీసి వైద్యం చేయించాల్సిన బాధ్యత ప్రభుత్వానిదే! ప్రతి సంవత్సరం అక్టోబర్‌ పదవ తేదీన ప్రపంచ మానసిక ఆరోగ్య దినోత్సవంగా జరుపుకొంటూ, ప్రజల్లో మానసిక ఆరోగ్యంపై మరింత అవగాహన కల్పించే ప్రయత్నాన్ని మానసిక నిపుణులు, స్వచ్ఛంద సంస్థలు చేస్తున్నాయి. ఈ సంవత్సరం ‘వరల్డ్‌ ఫెడరేషన్‌ ఆఫ్‌ మెంటల్‌ హెల్త్‌’ పిలుపు ఇచ్చిన సందర్భంగా, సమాజంలో మానసిక అనారోగ్యంపై, మూఢనమ్మకాలపై పోరాడ దామని అందరం ఈ సందర్భంగా ప్రతిన బూనుదాం!  డా‘‘ ఇండ్ల రామసుబ్బారెడ్డి  వ్యాసకర్త ప్రముఖ సైకియాట్రిస్ట్‌ (రేపు ప్రపంచ మానసిక ఆరోగ్య దినోత్సవం)

శివానీ మధ్య తరగతి మహిళ. గతంలో ఒక కంపెనీలో ఉద్యోగం చేసింది. కానీ బస్సు లేదా మెట్రోలో వెళ్లాలంటే భయం ఏర్పడటంతో  ఏడాది కిందట ఉద్యోగానికి రాజీనామా చేసింది. భర్త శివాజీ కూడా ఆమె సమస్యను అర్థం చేసుకుని మద్దతుగా నిలిచాడు. అయితే ఆమె ఆందోళన రోజురోజుకూ పెరిగిపోసాగింది. తోడు లేకుండా కనీసం పక్క వీథిలోని కొట్టుకి కూడా వెళ్లలేని పరిస్థితి ఏర్పడింది. అగ్రోఫోబియా లక్షణాలు ఒంటరిగా ఇంటి నుంచి బయటకు వెళ్లాలంటేభయం జనం మధ్య ఉండాలన్నా లేదా క్యూలో వేచి ఉండాలన్నా భయం  సినిమా థియేటర్లు, ఎలివేటర్లు, చిన్న దుకాణాలు వంటి మూసి ఉన్న ప్రదేశాలంటే భయం పార్కింగ్‌ స్థలాలు, వంతెనలు, మాల్స్‌ వంటి బహిరంగ ప్రదేశాలంటే భయం బస్సు, విమానం, రైలు వంటి ప్రజా రవాణాను ఉపయోగించాలన్నా భయం  బయటకు వెళ్లాలంటే ఎవరైనా తోడు రావాలని కోరుకోవడం భయాందోళనల నుంచి తప్పించుకునేందుకు బయటకు వెళ్లకుండా ఇంటికే పరిమితం కావడం ఆరు నెలలు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ కాలం ఈ లక్షణాలతో బాధపడటం. అనేక కారణాలు అగ్రోఫోబియాకు కారణమేమిటో కచ్చితంగా తెలియదు. అనువంశికంగా వస్తుందని వైద్యులు భావిస్తారు. జెనెటిక్స్, హెల్త్‌ కండిషన్, పర్సనాలిటీ, స్ట్రెస్, అనుభవాలు.. అన్నీ ఈ రుగ్మత అభివృద్ధిలో పాత్ర పోషిస్తాయి. సాధారణ జనాభాలో ఒక శాతం కంటే తక్కువమందిలో ఇది కనిపిస్తుంది. పురుషులకంటే స్త్రీలలో రెండు నుంచి∙ మూడు రెట్లు ఎక్కువగా ఉంటుంది. యువతలో ఇది సర్వసాధారణం. పానిక్‌ డిజార్డర్, ఇతర ఫోబియాలు ఉన్నవారిలో, అగ్రోఫోబియాతో బాధపడుతున్న కుటుంబ సభ్యులు, బాధాకరమైన అనుభవాలు ఉన్నవారిలో ఇది వచ్చే అవకాశం ఉంది. దీనికి చికిత్స తీసుకోకుండా తాత్సారం చేస్తే.. డిప్రెషన్, ఆత్మహత్య ఆలోచనలకు, ఆత్మహత్య ప్రయత్నాలకు దారితీస్తుంది.   ఒకరోజు ధైర్యం చేసి బయటకు వెళ్లి.. అక్కడే కుప్పకూలింది. పక్కింటివారు చూసి ఇంటికి తీసుకువచ్చారు. ఏమైందని భర్త ప్రశ్నిస్తే.. ఒళ్లంతా వణుకు వచ్చిందని, శ్వాస ఆడలేదని, ఆ తర్వాత ఏం జరిగిందో తెలియదని చెప్పింది. ఒక్కోసారి గుండె పట్టేసినట్టుగా ఉంటోందనీ చెప్పింది. శివాజీ వెంటనే ఆమెను హాస్పిటల్‌కి తీసుకువెళ్లి అన్నిరకాల వైద్య పరీక్షలు చేయించాడు. ఆరోగ్యపరంగా అంతా బాగానే ఉందని వైద్యుడు చెప్పాడు. శివానీ మానసికంగా భయపడుతోందని, వెంటనే సైకాలజిస్ట్‌ను సంప్రదించమని సూచించడంతో మా సెంటర్‌కి వచ్చారు. ఇంటికే పరిమితం చేసే జబ్బు శివానీతో అరగంట మాట్లాడాక ఆమె యాంగ్జయిటీ డిజార్డర్‌తో సతమతమవుతోందని అర్థమైంది. దాన్ని నిర్ధారించుకునేందుకు కొన్ని టెస్టులు ఇచ్చాను. వాటి ద్వారా ఆమె అగ్రోఫోబియాతో బాధపడుతోందని తేలింది. ఇది ఒక రకమైన ఆందోళన రుగ్మత. కొన్ని ప్రదేశాలకు వెళ్తే మైకం, మూర్ఛ, పడిపోవడం లేదా అతిసార వంటి ఇబ్బందికరమైన పరిస్థితులు ఎదురవుతాయని భయపడుతుంటారు. ఆయా ప్రదేశాలకు వెళ్తే గుండె వేగంగా కొట్టుకుంటుంది. చేతులు చెమట పట్టడం, వణుకు, శ్వాస సమస్యలు, ఛాతీ నొప్పి రావచ్చు. వీటన్నింటి నుంచి తప్పించుకునేందుకు అడుగు బయట పెట్టకుండా ఇంటికే పరిమితమవుతారు.  సాధన, సహాయమే మార్గం.. అగ్రోఫోబియాను నివారించడానికి కచ్చితమైన మార్గం లేదు. భయపడే పరిస్థితులను తప్పించుకునే కొద్దీ ఆందోళన పెరుగుతుంది. జీవితం కష్టంగా మారుతుంది. దాన్నుంచి బయటపడాలంటే ముందుగా మీ ప్రయత్నాలు మీరు చేయాలి. వాటివల్ల ఫలితం కనిపించకపోతే ఏమాత్రం ఆలస్యం చేయకుండా సైకాలజిస్ట్‌ను కలవాలి. మీరు భయపడే ప్రదేశాలకు మళ్లీ మళ్లీ వెళ్లడం సాధన చేయాలి. దానివల్ల ఆయా ప్రదేశాల్లో మీకు సౌకర్యం పెరుగుతుంది. ఇలా స్వంతంగా చేయడం కష్టమైతే, కుటుంబ సభ్యులు లేదా స్నేహితుల సహాయం తీసుకోవాలి· యోగా, ప్రాణాయామం, జాకబ్‌ సన్, మసాజ్, విజువలైజేషన్‌ లాంటి రిలాక్సేషన్‌ టెక్నిక్స్‌ సాధన చేయాలి· మద్యం, మాదకద్రవ్యాలకు దూరంగా ఉండాలి. అలాగే కాఫీని కూడా మితంగానే సేవించడం మంచిది · తగినంత నిద్ర పోవాలి. ప్రతిరోజూ శారీరకంగా చురుకుగా ఉండేందుకు ప్రయత్నించాలి. కూరగాయలు, పండ్లతో సహా ఆరోగ్యకరమైన ఆహారం తీసుకోవాలి· యాంగ్జయిటీ డిజార్డర్స్‌ ఉన్న వ్యక్తుల కోసం ఏర్పాటు చేసిన సపోర్ట్‌ గ్రూప్స్‌లో చేరడం వలన.. ఇలాంటి సవాళ్లను ఎదుర్కొంటున్న ఇతరులతో కనెక్ట్‌ అవ్వడానికి, అనుభవాలను పంచుకోవడానికీ ఆ గ్రూప్స్‌ సహాయపడతాయి· అప్పటికీ సమస్య తగ్గకపోతే ఏమాత్రం ఆలస్యం చేయకుండా సైకియాట్రిస్ట్‌ను కలవాలి. కన్సల్టెంట్‌.. కాగ్నిటివ్‌ బిహేవియర్‌ థెరపీ ద్వారా మీకు సహాయపడతారు· క్రమం తప్పకుండా థెరపీ సెషన్ ్సకు హాజరవ్వాలి. థెరపిస్ట్‌తో మాట్లాడాలి. చికిత్సలో నేర్చుకున్న టెక్నిక్స్‌ను ప్రాక్టీస్‌ చేయాలి· ఆందోళన తీవ్రంగా ఉంటే సైకియాట్రిస్ట్‌ సూచించిన మందులు క్రమం తప్పకుండా వాడాలి. --సైకాలజిస్ట్‌ విశేష్‌  (చ‌ద‌వండి: French Bubble Palace Facts: బుడగల మాదిరి భవనం..కట్టడానికే 14 ఏళ్లు..కానీ.. )

ప్రకృతి రమణీయత ఉట్టిపడే అందమైన దేశం, ప్రపంచ పర్యాటకులకు స్వర్గధామమైన థాయ్‌లాండ్‌ను వాయు కాలుష్యం ముంచెత్తుతోంది. గాలి నాణ్యత దారుణంగా పడిపోతుండడంతో జనం ఇళ్లకే పరిమితం కావాల్సి వస్తోంది. గాలి నాణ్యతను ఎప్పటికప్పుడు తెలియజేసే యాప్‌లను జనం ఫోన్లలో ఇన్‌స్టాల్‌ చేసుకుంటున్నారు. యాప్‌ ఇచ్చే సూచనల ప్రకారం నడుచుకుంటున్నారు. ఎర్ర మార్క్‌ కనిపిస్తే ఇంట్లో ఉండిపోవాల్సిందే. ఉదయం పూట వ్యాయామం చేయాలన్నా బయటకు వెళ్లలేని పరిస్థితి. థాయ్‌లాండ్‌ రాజధాని బ్యాంకాక్‌లో కాలుష్యం బెడద మరింత తీవ్రంగా ఉండడం కలవరం సృష్టిస్తోంది ఎయిర్‌ పొల్యూషన్‌ దెబ్బకు టూరిస్టుల సంఖ్య తగ్గిపోతోంది. ప్రధాన పర్యాటక ప్రాంతాలు వెలవెలబోతున్నాయి.   ఎందుకీ తీవ్ర కాలుష్యం?   థాయ్‌లాండ్‌లో ఫిబ్రవరి నుంచి ఏప్రిల్‌ దాకా ప్రభుత్వం తరచుగా కాలుష్య హెచ్చరికలు జారీ చేయడం సాధారణమే. అయితే, ఈసారి మాత్రం కాలుష్య తీవ్రత మరింత పెరిగింది. ఉత్తర థాయ్‌లాండ్‌లో రైతులు పంట వ్యర్థాలను దహనం చేస్తుంటారు. మూడు నెలల పాటు ఈ సీజన్‌ కొనసాగుతుంది. ఈ సమయంలో తీవ్ర కాలుష్యం ఉత్పన్నమవుతుంది. ప్రమాదకరమైన సూక్ష్మ ధూళి రేణువులు వెలువడుతాయి. విషపూరిత కార్బన్‌ మోనాక్సైడ్‌ వాయువు విడుదలవుతుంది. పంట వ్యర్థాల దహనం కారణంగా రైతులు శ్వాస సంబంధిత వ్యాధుల బారినపడుతున్నట్లు, మానసిక సమస్యలు ఎదుర్కొంటున్నట్లు గుర్తించామని థాయ్‌లాండ్‌ డెవలప్‌మెంట్‌ రీసెర్చ్‌ సెంటర్‌ సీనియర్‌ పరిశోధకుడు కనికా థాంపానిష్‌వోంగ్‌ చెప్పారు. దేశంలో 2021లో వాయు కాలుష్యం వల్ల 29,000 మంది మరణించారని అంచనా. ఇక రాజధాని బ్యాంకాక్‌లో తీవ్రరూపం దాలుస్తున్న ట్రాఫిక్‌ సమస్య వల్ల కాలుష్యం పెరిగిపోతోంది. చలికాలం కావడంతో పరిస్థితి భీతావహంగా మారుతోంది. ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ(డబ్ల్యూహెచ్‌ఓ) సూచించిన దానికంటే థాయ్‌లాండ్‌ ప్రజలు సగటున నాలుగు రెట్లు అధికంగా సూక్ష్మ ధూళి కణాలను(పీఎం 2.5) పీలుస్తున్నట్లు అధ్యయనంలో తేలింది. కాలుష్యం వల్ల దేశంలో ప్రజల జీవిత కాలం సగటున రెండేళ్లు తగ్గినట్లు థాయ్‌లాండ్‌ ‘ఎయిర్‌ క్వాలిటీ లైఫ్‌ ఇండెక్స్‌’అంచనా వేసింది.   వేధిస్తున్న నిధుల కొరత మరోవైపు కాలుష్యాన్ని తగ్గించడంపై థాయ్‌లాండ్‌ సర్కారు దృష్టిపెట్టింది. ఈ దిశగా కార్యాచరణ ప్రణాళిక సిద్ధం చేయడానికి అంతర్జాతీయ సంస్థలు, పరిశోధనా కేంద్రాలతో కలిపి పనిచేస్తోంది. కాలుష్య నియంత్రణ కోసం కొత్త కొత్త విధానాలు రూపొందిస్తున్నప్పటికీ నిధుల కొరత వల్ల అవి ఆశించిన ఫలితాలు ఇవ్వడం లేదని నిపుణులు చెబుతున్నారు. ఎయిర్‌ క్వాలిటీ పాలసీల అమలుకు బడ్జెట్‌లో ప్రభుత్వం తగినన్ని నిధులు కేటాయించకపోవడం పెద్ద అవాంతరంగా మారింది. స్వచ్ఛమైన గాలిని పీల్చడం ప్రజల హక్కు, ఆ హక్కును కాపాడడంలో థాయ్‌లాండ్‌ ప్రభుత్వం ఘోరంగా విఫలమైందని ఆరోపిస్తూ గ్రీన్‌పీస్‌ థాయ్‌లాండ్, ఎన్విరాన్‌మెంటల్‌ లా ఫౌండేషన్‌ అనే స్వచ్ఛంద సంస్థలు గత ఏడాది మార్చి నెలలో కోర్టులో పిటిషన్లు దాఖలు చేశాయి. ‘క్లీన్‌ ఎయిర్‌ బిల్లు’ను ఆమోదించాలంటూ థాయ్‌లాండ్‌ క్లీన్‌ ఎయిర్‌ నెట్‌వర్క్‌ అనే మరో సంస్థ పోరాడుతోంది. ఈ బిల్లు చట్టరూపం దాలిస్తే.. కాలుష్యానికి కారణమయ్యే వారికి పెద్ద మొత్తంలో జరిమానాలు విధించవచ్చు. మరోవైపు పంట వ్యర్థాలను దహనం చేయకుండా కొన్ని స్వచ్ఛంద సంస్థలు రైతుల్లో అవగాహన పెంచేందుకు ప్రయత్నిస్తున్నాయి.   14.49 లక్షల మంది బాధితులు   థాయ్‌లాండ్‌ ప్రజారోగ్య శాఖ గణాంకాల ప్రకారం.. కాలుష్యం వల్ల దేశంలో ఈ ఏడాది జనవరి 1 నుంచి ఇప్పటిదాకా 14,49,716 మంది అస్వస్థతకు గురయ్యారు. రాజధాని బ్యాంకాక్‌లో 31,695 మంది అనారోగ్యం బారినపడ్డారు. శ్వాస పీల్చుకోవడంలో ఇబ్బందులకు గురయ్యారు. బాధితుల్లో క్రానిక్‌ అబ్‌స్ట్రక్టివ్‌ పల్మనరీ డిసీజ్, నిమోనియా, బ్రాంకైటీస్, ఆస్తమా, ఇన్‌ఫ్లూయెంజా, ఊపిరితిత్తుల క్యాన్సర్‌ వంటి లక్షణాలు కనిపించాయి. బ్యాంకాక్‌లో తాజాగా 50కిపైగా ప్రాంతాల్లో పీఎం 2.5 స్థాయిలు క్యూబిక్‌ మీటర్‌కు 51 నుంచి 78 మైక్రోగ్రాములు ఉన్నట్లు తేలిందని కాలుష్య నియంత్రణ విభాగం డైరెక్టర్‌ జనరల్‌ పిన్సాక్‌ సురాస్వాడీ చెప్పారు. ఇంటి నుంచి బయటకు వెళ్లినప్పుడు కాలుష్యం నుంచి ఉపశమనం కోసం ప్రజలు ముఖానికి మాస్కు తప్పనిసరిగా ధరించాలని థాయ్‌ ఎయిర్‌ క్వాలిటీ అసోసియేషన్‌ అధ్యక్షుడు ప్రఫాన్‌ సూచించారు. కాలుష్యం తీవ్రత తగ్గుముఖం పట్టకపోతే ఇళ్ల నుంచే పనిచేయాలని ఉద్యోగులకు సూచిస్తామని థాయ్‌లాండ్‌ మంత్రి అనుపోంగ్‌ పావోజిండా చెప్పారు. బ్యాంకాక్‌లో వాహనాల రాకపోకలపై ఆంక్షలు విధించాలని భావిస్తున్నట్లు తెలిపారు.   ప్రత్యేక వైద్యశాలలు   ► కాలుష్యం, తద్వారా అనారోగ్య సమస్యలు పెరిగిపోతుండడంతో థాయ్‌లాండ్‌ ప్రజారోగ్య శాఖ ప్రత్యేక వైద్యశాలలు ఏర్పాటు చేసింది   ► కాలుష్యం బారినపడిన వారిలో శ్వాస ఆడకపోవడం, చర్మంపై దద్దుర్లు, గుండె సంబంధిత వ్యాధులు తలెత్తున్నాయి.   ► బాధితులకు చికిత్స అందించడానికి దేశవ్యాప్తంగా 66 ప్రత్యేక క్లినిక్‌లు ఏర్పాటు చేశారు.   ► వాయు కాలుష్యంతో ముడిపడి ఉన్న వ్యాధులు, నివారణ చర్యలపై సమగ్ర అధ్యయనం చేయా లని బ్యాంకాక్‌లోని 22 ప్రధాన ఆసుపత్రులకు వ్యాధుల నియంత్రణ విభాగం సూచించింది.   –సాక్షి, నేషనల్‌ డెస్క్‌

ఎప్పుడూ ఉత్సాహంగా ఉండేవారు రోజుల తరబడి ముభావంగా మారిపోయారనుకోండి.. అతడు లేదా ఆమె మానసిక సమస్యతో బాధపడుతున్నట్లు లెక్క! అంతేకాదు.. మామూలు రోజుల్లో ఆడుతూ పాడుతూ చేసే పనులను కూడా అయిష్టంగానో, తప్పదన్న ట్టుగానో చేస్తున్నా, అవసరానికి మించి లేదా చాలా తక్కువగా నిద్రపోతున్నా, బకాసురుడి పెద్దన్నలా అతిగా తింటున్నా, 2,3 ముద్దలతోనే ఇక చాలు అనేస్తున్నా.. ఏవో మానసిక సమస్యలే ఉన్నట్లు భావించాలని మనోవిజ్ఞాన శాస్త్రవేత్తలు చెబుతున్నారు. ఈ లక్షణాలే కాదు.. ఇంకా బోలెడన్ని ఉన్నాయి. మద్యం, ధూమపానాలను మొదలుపెట్టినా, ఎక్కువ చేసినా, రోజువారీ పనులు పూర్తి చేసుకోవడంలో విపరీతమైన బద్దకం ప్రదర్శిస్తున్నా, అయిష్టత చూపినా మానసిక సమస్యల బాధితులే. ఈ లక్షణాలన్నీ పెద్దగా హాని కరం కాకపోవచ్చు. కానీ ఇతరులను గాయపరచడం లేదా తనను తాను గాయపరచు కోవడం వంటివి తీవ్రమైన మానసిక సమస్యలకు సూచికగా భావించాలని నిపుణులు హెచ్చరిస్తున్నారు. ఎవరికీ వినిపించని శబ్ధాలు తమకే వినిపిస్తున్నాయని ఎవరైనా చెబుతున్నా, లేదా ఉన్నవి లేనట్టు, లేనివి ఉన్నట్టుగా కనిపిస్తున్నాయని చెబుతున్నా,  భ్రాంతికి గురవుతు న్నామన్నా అనుమానించాల్సిందేనని మానసిక నిపుణులు స్పష్టం చేస్తున్నారు.  వైద్యులతో సంప్రదింపుల తర్వాతే నిర్ధారణ మనిషన్నాక కష్టసుఖాలు ఉండవా? వాటికి స్పందించకుండా ఎలా ఉండటం? అని అనుకుంటున్నారా? అది కూడా నిజమే. అందుకే కేవలం భౌతికపరమైన లక్షణాలను మాత్రమే ఆధారంగా చేసుకుని ఒక వ్యక్తికి మానసిక సమస్య ఉన్నట్లు నిర్ధారణకు రాలేం. శాస్త్రీయ పద్ధతుల్లో పరీక్షలు జరపాల్సి ఉంటుంది. అయితే ఇవి, కనిపించే లక్షణాలకు ఇతర కార ణాలు ఏవీ లేవని నిర్ధారించుకునేందుకు మాత్ర మే చేస్తారు. ఇంకోలా చెప్పాలంటే మానసిక సమస్యలను నిర్ధారించేందుకు నిర్దిష్ట పరీక్షలేవీ లేవు. మానసిక వైద్యులతో సంప్రదింపులు జరిపిన తరువాత మాత్రమే ఈ విషయంలో కచ్చితమైన నిర్ధారణకు రాగలమంటున్నారు ప్రముఖ సైక్రియాటిస్ట్‌ డాక్టర్‌ గౌరవ్‌ గుప్తా. అలాగే వారి మానసిక స్థితిని, ఆలోచనల తీరు తెన్నులను అర్థం చేసుకునేందుకు సైకలాజికల్‌ ఎవాల్యుయేషన్‌ (మానసిక స్థితిని అంచనా వేయడం) చేపడతామని, రకరకాల ప్రశ్నలు వేసి వాటి సమాధానాలను విశ్లేషించడం ద్వారా ఏ రకమైన చికిత్చ చేయవచ్చన్న నిర్ధారణకు వస్తామని ఆయన తెలిపారు. ప్రపంచ వ్యాప్తంగా మనో సమస్యల నిర్ధారణ కోసం అమెరికన్‌ సైకియాట్రిక్‌ అసోసియేషన్‌ రూపొందించిన ‘డయాగ్నస్టిక్‌ అండ్‌ స్టాటస్టికల్‌ మాన్యు వల్‌ ఆఫ్‌ మెంటల్‌ హెల్త్‌ (డీఎస్‌ఎం–5)ను సంబంధిత నిపుణులు ఉపయోగిస్తుంటారు. మంత్రాలతో అయ్యే పనికాదు.. మానసిక సమస్యల చికిత్సకు మంచి మాట ఎంత ఉపయోగ పడుతుందో, మందులూ అంతే బాగా పనికొస్తాయి. కాకపోతే ఏది ఎప్పుడు వాడాలన్న విచక్షణ ఉండాలి. మందులు, మాటలు మాత్రమే కాకుండా మానసిక సమస్యలను సరి చేసుకునేందుకు బోలెడన్ని మార్గాలున్నాయి. అయితే ఈ అంశాల విషయంలో చికిత్స ఎవరికి వారికే ప్రత్యేకం. ఒకరికి వాడిన పద్ధతి ఇంకొకరికి పనిచేస్తుందన్న గ్యారంటీ లేదు. కొన్నిసార్లు ఒకటి కంటే ఎక్కువ పద్ధతులను కలిపి వాడటం మరింత ప్రభావశీలిగా పనిచేస్తుంది. మంత్రాలు, తంత్రాలతోనో, తాయత్తులు తావీదులతోనో అయ్యే పని అస్సలు కాదు.   మాటలతో పరిష్కరించే సైకాలజిస్టులు సైకాలజిస్టులు, సైకియాట్రిస్టులు, సైకోథెరపిస్టులు ముగ్గురూ మానసిక సమస్యల వైద్యులే. ముగ్గురూ మానసిక సమస్యల పరిష్కారం కోసమే పనిచేçస్తుంటారు. కానీ విధివిధానాలు పూర్తిగా వేర్వేరు.మందులు కాకుండా కేవలం మాటల ద్వారా, కొన్ని ప్రత్యేక పద్ధతుల సాయంతో మానసిక సమస్యలను పరిష్కరించేవారు సైకాలజిస్టులు. కౌన్సెలింగ్, హిప్నాసిస్, ఎన్‌ఎల్‌పీ వంటి వాటి ద్వారా చికిత్స అందిస్తారు. మందులు అస్సలు ఇవ్వరు. చట్టం ప్రకారం ఇవ్వకూడదు కూడా.  థెరపీలతోనూ సత్ఫలితాలు కాగ్నెటివ్‌ బిహేవియరల్‌ థెరపీ, ఎక్స్‌పోజర్‌ థెరపీ, డయలెక్టికల్‌ బిహేవియరల్‌  థెరపీ వంటి పద్ధతులను సైకోథెరపిస్టుల ఉపయోగిస్తుంటారు. మన ఆలోచనల్లో మార్పులు తీసుకొచ్చి, మన ప్రవర్తనను సరిచేసి సమస్యను పరిష్కరించడం కాగ్నెటివ్‌ బిహేవియరల్‌ థెరపీ. ఇందులోనే కొంచెం భిన్నమైన పద్ధతులను ఉపయోగించే ఇంకో చికిత్సా పద్ధతి డయలెక్టికల్‌ బిహేవియరల్‌ థెరపీ. ఇక ఎక్స్‌పోజర్‌ థెరపీ విషయానికి వస్తే, ఇందులో సమస్యకు అసలు కారణాన్ని దశలవారీగా పరిచయం చేస్తూ పరిష్కారం వెతకడం. ఉదాహరణకు బల్లి అంటే భయముంటే, ముందుగా బల్లి బొమ్మను చూపి ఆ తరువాత రబ్బరు బల్లిని ముట్టు కోమని, ఆ తరువాత అసలు బల్లిని చూపడం చేస్తారు. ఈ క్రమంలో బల్లి అంటే ఉండే భయం తొలగిపోతుంది. డ్రగ్స్, మద్యం, ధూమపానంతోనూ సమస్యలు మన తల్లిదండ్రులు, ముందుతరాల నుంచి మనకు వచ్చే జన్యువులు, బాహ్య ప్రపంచంలో ప్రభావం చూపే అంశాలు మానసిక వ్యాధులకు ప్రధాన కారణం. జీవనశైలి అలవాట్లు వంటివి మానసిక ఆరోగ్యంపై ప్రభావం చూపుతాయి. డ్రగ్స్, మద్యం, పొగ తాగడం, ఇతర అలవాట్లు ఇందులో ముఖ్యమైనవి. కుటుంబంలో లేదా ఉద్యోగం చేస్తున్న చోట పరిస్థితులు,  పరిణామాలపై ఎలా స్పందిస్తున్నారన్న దాన్నిబట్టి మానసిక ఒత్తిడిని అంచనా వేయొచ్చు. ఏదైనా సమస్య తలెత్తిన ప్రతిసారీ భయపడి వెనుకంజ వేయడం, లేక ఆవేశంగా స్పందించడం వంటివి ప్రతికూల అంశాలే. నేటి జీవన విధానంలో ఒత్తిడిని ఎలా బ్యాలెన్స్‌ చేసుకోవాలన్నది నేర్చుకోవాలి. ఎవరైనా ఎప్పటిలా కాకుండా భిన్నంగా వ్యవహరిస్తున్నారని తెలుసుకుని మానసిక నిపుణుడి దగ్గరకు తీసుకువెళితే వారు తిరిగి సాధారణ జీవనం సాగించే అవకాశం ఉంటుంది. స్వసహాయం కూడా.. మానసిక సమస్యలను పరిష్కరించుకునేందుకు ఉన్న ఇంకో పద్ధతి స్వసహాయం.అంటే మనకు మనమే సాయం చేసుకోవడం. సమస్యకు కారణాలను గుర్తించడం, పరిష్కారానికి ఉన్న మార్గాలను చిత్తశుద్ధితో అమలు చేయడం, అవసరమైనప్పుడు ఇతరుల సాయం తీసుకోవడం వంటివి ఈ స్వసహాయ పద్ధతిలో చేసే పనులు. మందులిచ్చేది సైకియాట్రిస్టులే  మానసిక సమస్యలకు మందులు ఇవ్వగలిగిన వారు సైకియాట్రిస్టులు మాత్రమే. మనోవ్యాకులతను దూరం చేసేందుకు వీరు యాంటీ సైకాటిక్స్, ఆంగ్జియోలిటిక్‌ మందులను వాడతారు వీరు. ఆసక్తికరంగా ఇవేవీ సమస్యకు చికిత్స అందించవు. కాకపోతే లక్షణాలు మెరుగుపడేందుకు ఉపయోగపడతాయి అంతే. మనకు ఆనందాన్ని కలుగజేసే సెరటోనిన్‌ వంటి రసాయనాలు శరీరానికి బాగా ఒంటబట్టేలా చేస్తాయి ఈ మందుల్లో కొన్ని.  సకాలంలో స్పందించకపోతే సమస్య తీవ్రం చేస్తున్న పనులను ఇష్టపూర్వకంగా చేయకపోవడం, కావాల్సిన నైపుణ్యాలు ఉన్నాయా లేదా అని సరిచూసుకోలేకపోవడం, ఆలోచనలు భావోద్వేగంతో కూడుకున్నవి కావడం.. ఇలాంటివి ఎవరిలో ఉన్నా వారికి మానసిక నిపుణుల చేత చికిత్స చేయించాలి. ఇతరులతో పోల్చి చూసుకుని బాధపడడం, తమ జీవితం ఏమై పోతుందోననే అనవసర ఆందోళన, ఆదుర్దా పడుతున్న వారు మానసిక అనారోగ్యానికి గురైనట్టు లెక్క. ఇలాంటి వారు మానసిక ఒత్తిళ్ల బారిన పడుతున్నారని గుర్తించి, వాటి పరిష్కార మార్గాలు అన్వేషించకపోవడం వల్ల సమస్య మరింత పెరుగుతుంది. ఏ వ్యక్తి అయినా ఒత్తిళ్లతో ఎక్కువ రోజులు ఉంటే మెదడులోని కెమికల్‌ కాంపోజిషన్‌ దెబ్బతిని, న్యూరో ట్రాన్స్‌మీటర్ల పనితీరుపై ప్రభావం చూపి మానసిక ఆరోగ్యం దెబ్బతింటుంది. ఇలాంటి వారికి సకాలంలో చికిత్స అందించగలిగితే తేలిగ్గా బయటపడుతారు. -కంచర్ల యాదగిరిరెడ్డి    

పని ప్రదేశాల్లో స్త్రీ–పురుష వివక్ష తెలిసిందే. పెరిగే వయసు కూడా స్త్రీని వివక్షకు లోనయ్యేలా చేస్తుందా?! ‘అవును’ అంటున్నాయి ఇటీవలి నివేదికలు. వయసు అనేది ఒక అంకె మాత్రమే అయినా అంకెల్లో జీతం అందుకోవాలంటే మాత్రం నిత్యం సవాళ్లను అధిగమించాల్సిందే! తనను తాను నిరూపించుకోవాల్సిందే!! ఉద్యోగ నియమాకాల్లోనే కాదు పనిచేసే చోట స్త్రీలు వయస్సు సంబంధిత వివక్ష ఎదుర్కొంటున్నారని ఆర్ప్‌(అమెరికన్‌ అసోసియేషన్‌ ఆఫ్‌ రిటైర్డ్‌ పర్సన్స్‌) సంస్థ సర్వే స్పష్టం చేసింది. 50 ఏళ్లు పైబడిన మహిళల్లో ప్రతి ముగ్గురిలో ఇద్దరు మహిళలు తమ వయస్సు కారణంగా చేస్తున్న ఉద్యోగాలను వదిలేస్తున్నారని లేదంటే తీవ్ర మానసిక ఆరోగ్య సమస్యలకు గురవుతున్నారని ఈ సంస్థ వెల్లడించింది. అమెరికాలో ఈ వివక్ష 30 శాతం ఉంటే ఆసియా– ఆఫ్రికా మహిళల్లో 60 శాతంగా ఉందని ఈ సర్వే స్పష్టం చేసింది. ఆర్ప్‌ సంస్థ అమెరికా, ఆసియా, ఆఫ్రికన్‌ మహిళలతో నిర్వహించిన పోల్‌లో 50 ఏళ్ళ పైబడిన ఉద్యోగులైన 6,643 మంది ఫొటోలను తీసుకుంది. ఆ ఫొటోల్లో వారు నిరాశ, దిగులు, విలువైన జీవితాన్ని కోల్పోయినవారిగా కనిపించారు. యాౖ¿ñ  ఏళ్లు అంతకంటే ఎక్కువ వయసున్న ఉద్యోగునులైన మహిళలల్లో వృద్ధాప్యం అనే మాట విరివిగా వినిపించింది. జాతి/రంగు/బరువు/లింగ, సామాజిక తరగతి ఆధారంగా ఈ వివక్ష స్థాయిని తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేశారు. ఆరోగ్యంపై ప్రభావం యాభై ఏళ్లు దాటిన మగ ఉద్యోగులతో పోల్చితే వయసు వివక్ష కారణంగా మహిళలు ఎక్కువ శాతం ఆందోళన, డిప్రెషన్, మానసిక క్షోభ, ఊబకాయం, అధిక రక్తపోటు.. వంటి వాటికి సంబంధించిన లింక్‌లను ఓపెన్‌ చేసి, పరిశోధించినట్లుగా గుర్తించారు. ఈ కారణంగా ఈ వయసు వారిలో అధికబరువు పెరుగుతుందని, ఇది కూడా వారి మానసిక ఆరోగ్యంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపుతుందని గ్రహించారు. మిగతా వాటికన్నా టెక్నాలజీ రంగంలోనే ఈ ప్రభావం ఎక్కువ ఉందని గుర్తించారు.   సామర్థ్యంపై తక్కువ అంచనా! ప్రఖ్యాత బహుళజాతి కంపెనీలో పనిచేసి, ప్రస్తుతం ఇంటి వద్ద ఉన్న 56 ఏళ్ల ఆమె (పేరు రాయడానికి ఇష్టపడలేదు) మాట్లాడుతూ ‘వయసు కారణంగానే జాబ్‌ నుంచి తప్పుకోవాల్సి వచ్చింద’ని తెలియజేశారు. ఉద్యోగినిగా కంపెనీ కి అందించిన తన సమర్థతనూ వెలిబుచ్చారు. ‘టెక్నాలజీ రంగంలో చాలా వరకు మగవారికి, యువతకే ప్రాధాన్యం ఉంటుంది. వయసు గురించి చర్చించాల్సిన అవసరం లేనప్పటికీ కంపెనీ యాజమాన్యం, వస్తున్న నవతరం కూడా 50 ప్లస్‌ వారికి టెక్నాలజీని ఎలా ఉపయోగించాలో సరిగా తెలియదని అనుకుంటున్నారు. ఉద్యోగనియామకాల్లోనూ ఎక్కువ వయసు ఉన్నవారిని కోరుకోవడం లేదన్నది వాస్తవం’ అంటారు ఆమె. సమాజ ప్రభావం ‘ఇన్నాళ్లూ ఉద్యోగం చేశారు. సొంత ఇల్లు ఉంది, పిల్లలు స్థిరపడ్డారు. విశ్రాంతి తీసుకోవచ్చు కదా’ అని 50 ప్లస్‌ వారి పట్ల ఒక జాలితో కూడిన కన్సర్‌ చూపిస్తుంది సమాజం. అందువల్ల కూడా మహిళలు త్వరగా ఉద్యోగం నుంచి తప్పుకుంటారు’ అంటారు కార్పొరేట్‌ కంపెనీలకు అర్హత గల ఉద్యోగులను నియమించే ప్రతిభ. ఈ వయసు మహిళలు ఒక సౌకర్యవంతమైన జీవనాన్ని కోరుకుని, ఇంటికి పరిమితం అవుతున్నారంటారు. కాస్మొటిక్‌ సర్జరీలు.. మహిళలు అనుభవించే ఒత్తిడిలో ఎక్కువ భాగం యవ్వనంగా కనిపించాల్సిన అవసరానికి సంబంధించే ఉంటుందని యాంటీ ఏజింగ్‌ పరిశోధకుడు, బ్రేకింగ్‌ ది ఏజ్‌ కోడ్‌ రచయిత టెక్కా లెవీ అంటారు. కాస్మెటిక్‌ ప్రక్రియలు, సోషల్‌ మీడియా నుంచి కూడా ఈ వయసు వాళ్లు ఒత్తిడిని ఎదుర్కొంటున్నారు. పోల్‌లో పాల్గొన్నవారిలో సగానికి పైగా మేకప్‌కి సంబంధించిన ఒత్తిడిని తెలియజేశారు. ప్లాస్టిక్‌ సర్జరీ చేయించుకోవడానికి 35 శాతం మంది ఆసక్తి చూపారు. ఏ రంగంలోనైనా తమకు తాముగా నిలబడటానికి ప్రతి దశలోనూ ప్రయత్నం చేస్తున్న మహిళలు ఉన్నారు. సవాళ్లను ఎదుర్కొంటూ తమని తాము నిరూపించుకుంటున్నారు. అయినప్పటికీ ఎన్నో బాధ్యత లు, అవకాశాలు, సౌకర్యాల దృష్ట్యా మగవారితో పోల్చితే ప్రపంచ మహిళ వయసు రీత్యా వివక్ష ఎదుర్కొంటున్నదన్నది వాస్తవం. కారణాలతో ఆగిపోకూడదు పెద్ద పెద్ద కార్పొరేట్‌ కంపెనీలను సమర్థవంతంగా నడుపుతున్న వారిలోనూ యాభై ఏళ్ల పైబడిన మహిళలున్నారు. సవాల్‌గా తీసుకుంటే వయసు అనేది పెద్ద విషయం కాదు. కంపెనీలు కూడా సమర్థంగా పనిచేసేవారిపైనే దృష్టిపెడతాయి. ఎప్పుడూ నైపుణ్యాలు పెంచుకోవడం, తమని తాము అప్‌గ్రేడ్‌ చేసుకోవడంపై దృష్టి పెడితే ఒత్తిడిని ఎదుర్కోవాల్సిన అవసరం ఉండదు. పిల్లల విషయంగానో, ఆరోగ్యం బాగోలేదనో, సౌకర్యంగా ఉండచ్చు కదా అనో.. చాలా మంది యాభైలలో ఉన్నవారు జాబ్‌ మానేస్తారు. లేదంటే సెలవులు ఎక్కువ పెట్టేస్తుంటారు. దానికి ‘వయసు’ కారణం చూపడం మాత్రం సరికాదు. – ప్రతిభ పులిజాల, మీ స్కూల్‌ (మీడియా అండ్‌ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్‌) ఛాలెంజ్‌ తప్పదు యాభై ఏళ్ల తర్వాత టెక్నాలజీ రంగంలో మహిళలకు పురుషులతో పోల్చితే ఉద్యోగావకాశాలు తక్కువే. ఈ వివక్ష ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉంది. యాభై ఏళ్ల తర్వాత మంచి హోదాలో ఉన్నవారు ఇప్పటికీ పది శాతం మహిళలే ఉన్నారు. వారి సంఖ్య వేళ్ల మీద లెక్కపెట్టవచ్చు. యాభై ఏళ్ల వయసులోనూ మంచి ప్రాజెక్టులు రాబట్టడానికి నేను ప్రతిరోజూ ఎన్నో సవాళ్లను ఎదుర్కొవాల్సి ఉంటుంది. అందుకే, ఇంకా కంపెనీని నిర్వహించగలుగుతున్నాను. వివక్ష ఉందని వెనకడుగు వేయకుండా తమని తాము నిరూపించుకుంటూ, సొంతంగా ప్రణాళిక లు వేసుకుంటూ జీవితాన్ని అద్భుతంగా మలుచుకోవడం, బాధ్యతలు తీరి తమకి తాముగా కొత్త మార్గాన్ని వేసుకోవడానికి మాత్రం ఇది అత్యుత్తమమైన వయసు. – ప్రీతి మాలిక్, కార్పొరేట్‌ మేనేజ్‌మెంట్‌ – నిర్మలారెడ్డి

సాక్షి ప్రతినిధి, అనంతపురం: కోవిడ్‌ సోకి తగ్గిన అనంతరం పలువురికి శారీరక సమస్యలే కాకుండా రకరకాల మానసిక సమస్యలు వస్తున్నాయి. మానసికంగా బాధపడుతున్న వారికి యునిసెఫ్, ఎయిమ్స్‌ (మంగళగిరి) సంస్థలు ప్రత్యేక చికిత్స అందిస్తున్నాయి. అన్ని రకాల మానసిక సమస్యలకు సేవలు అందించడానికి హెల్ప్‌లైన్‌ నంబర్లు ఏర్పాటు చేశాయి. హెల్త్‌కేర్, ఫ్రంట్‌లైన్‌ వర్కర్లకు ప్రాధాన్యం ఇస్తున్నారు. కోవిడ్‌ విధుల్లో వీరు ఆందోళనతో ఉంటున్నారు. తమకు ఎక్కడ కరోనా వైరస్‌ సోకుతుందోనని భయపడుతున్నారు. ఇలాంటి వారి మానసిక సమస్యలకు కౌన్సెలింగ్‌ నిర్వహించి, మందులు ఇవ్వడానికి ఈ రెండు సంస్థలు కృషి చేస్తున్నాయి. మానసిక సమస్యల్లో ఎక్కువగా నిస్సహాయ స్థితిలో ఉన్నారు. ఇకపై ఏమీ చేయలేమేమో అన్న ఆలోచనలో ఉంటున్నారు. నిద్ర లేమి, కుటుంబ సభ్యులు కరోనా బారిన పడతారేమోనన్న ఆందోళన వారిని వేధిస్తోంది. ఈ నంబర్లకు ఫోన్‌ చేస్తే చాలు ఎయిమ్స్‌లో 9494774372, 9494774082 నంబర్లకు ఫోన్‌ చేస్తే చాలు.. ఒత్తిడి నుంచి బయటపడేందుకు అక్కడి వైద్యులు కౌన్సెలింగ్‌ ఇవ్వడమే కాకుండా మందులనూ సూచిస్తారు.  హెల్త్‌కేర్‌ వర్కర్లు వివరాలు ఇవ్వాలని ఎయిమ్స్‌ సంస్థ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాన్ని కోరింది. తీవ్ర ఒత్తిడిలో ఉన్న వారికి ఇది ఎంతగానో ఉపయోగపడుతుందని యునిసెఫ్‌ ప్రతినిధి ఒకరు ‘సాక్షి’తో అన్నారు. హెల్త్‌కేర్‌ వర్కర్లతో పాటు పోలీసులు, మున్సిపల్‌ సిబ్బందికి ఉపయోగకరమన్నారు. ప్రస్తుతానికి మంగళగిరి ఎయిమ్స్‌లో మాత్రమే కేంద్రం ఉందని, భవిష్యత్‌లో మరిన్ని చోట్ల కేంద్రాలు ఏర్పాటు చేస్తామని, ఇప్పటి వరకూ 2 వేల మంది హెల్త్‌కేర్‌ వర్కర్లకు స్క్రీనింగ్‌ చేశామని, మరో 400 మందికి చికిత్స చేశామని తెలిపారు. 

సాక్షి, హైదరాబాద్‌: కరోనా బాధితుల మానసిక ఆరోగ్యంపై రాష్ట్ర వైద్య, ఆరోగ్యశాఖ ప్రత్యేక దృష్టి సారించింది. అందుకు సంబంధించి ఇప్పటికే ప్రత్యేక ఏర్పాట్లు చేసింది. వారిలో తలెత్తే మానసిక సమస్యలను పరిష్కరించేందుకు అన్ని బోధనా, జిల్లా ఆస్పత్రుల్లో ప్రత్యేక ఓపీని నిర్వహిస్తున్నామని వెల్లడించింది. ఎర్రగడ్డలోని మానసిక చికిత్సాలయాన్ని నోడల్‌ కేంద్రంగా ప్రకటించింది. మానసిక బాధితులకు అవసరమైన కౌన్సెలింగ్, వైద్య సేవలందించడానికి వైద్యులు, ఇతర సిబ్బందికి ప్రత్యేక శిక్షణ ఇచ్చినట్లు అధికారులు వెల్లడించారు. జనరల్‌ ఫిజీషియన్లు కూడా వీటిపై దృష్టిసారించారు. మెరుగైన సేవలందించాలని భావిస్తే మానసిక వైద్యులున్న ఆస్పత్రులకు తరలిస్తున్నారు. తొమ్మిది ప్రభుత్వ బోధనాస్పత్రుల్లో 21 మంది సైకియాట్రిస్టులు, 42 మంది సీనియర్‌ రెసిడెంట్లు బాధితులకు సేవలందించడంలో కృషిచేస్తున్నారని అధికారులు వెల్లడించారు. అలాగే తెలంగాణ వైద్య విధాన పరిషత్‌ (టీవీవీపీ) ఆస్పత్రుల్లోనూ 21 మంది మానసిక వైద్యనిపుణులు అందుబాటులో ఉన్నారు.   కుటుంబ సభ్యులకు సమాచారం  ప్రభుత్వ ఆస్పత్రుల్లో కరోనా బాధితుడి అనారోగ్యం, మానసిక స్థితిగతుల గురించి ఎప్పటికప్పుడు కుటుంబ సభ్యులకు తప్పనిసరిగా తెలియజేస్తున్న ట్లు అధికారులు తెలిపారు. కోలుకున్న తర్వాత ఇం టి వద్ద కూడా ఎటువంటి జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలో రోగులకు, వారి కుటుంబ సభ్యులకు వివరిస్తున్నా రు. మద్యం అలవాటు ఉన్నవారిలో విపరీతమైన ఆందోళన, మళ్లీ మద్యం తీసుకోవాలనే బలమైన కోరికలున్నప్పుడు వాడాల్సిన మందులు, జాగ్రత్తల ను వివరిస్తున్నారు. లక్షణాలు తీవ్రమైతే సమీపం లోని మానసిక వైద్యుడిని కలవాల్సిన పరిస్థితులపై ముందే రోగికి, కుటుంబ సభ్యులకు అవగాహన కల్పిస్తున్నారు. అన్ని ప్రభుత్వ ఆస్పత్రుల్లోనూ మానసిక సమస్యలకు చికిత్స అందించడానికి ప్రత్యేక ఏర్పాట్లు చేసినట్లు అధికారులు తెలిపారు.     

సాక్షి, హైదరాబాద్ ‌: రాష్ట్రంలో కరోనా బాధితుల్లో చాలామంది మానసిక ఆరోగ్య సమస్యలకు గురవుతున్నారు. భయం, ఆందోళన, ఒత్తిడి, నిరాశ వం టి లక్షణాలతో బాధపడుతున్నారు. ఈ విషయం లో ప్రజలకు అవగాహన కల్పించేందుకు వైద్య ఆరోగ్యశాఖ ప్రత్యేకంగా కాల్‌ సెంటర్‌ను ఏర్పాటు చేసింది. దీనికి బాధితుల నుంచి పెద్ద ఎత్తున ఫోన్‌ కాల్స్‌ వస్తున్నాయి. గత ఆరున్నర నెలల్లో 67,780 ఫోన్‌ కాల్స్‌ దీనికి సంబంధించినవే ఉన్నాయని వైద్య ఆరోగ్యశాఖ తెలిపింది. ఈ మేరకు కరోనాకు సంబంధించి తీసుకుంటున్న చర్యలపై సమగ్ర నివేదిక తయారు చేసింది. కోవిడ్‌తో బాధపడుతున్న రోగులకు మానసిక స్వస్థతను చేకూర్చడానికి టోల్‌ ఫ్రీ నంబర్‌ 1800–599–4455ను ఏర్పాటు చేసింది. బాధితులకు అవసరమైన మానసిక ప్రశాంతతను కల్పించడానికి అన్ని ప్రభుత్వ జనరల్‌ ఆస్పత్రుల్లో సైకియాట్రిస్టులను అందుబాటులో ఉంచింది. ఇదిలావుండగా అన్ని ప్రధాన ప్రభుత్వ ఆస్పత్రులలో 50 ఉచిత పార్థీవ వాహనాలను ఏర్పాటు చేశారు. మృతదేహాలను తరలించడానికి వీటిని ఉపయోగిస్తున్నారు.   ప్రైవేట్‌ ఆస్పత్రులపై 1,409 ఫిర్యాదులు  కరోనా నేపథ్యంలో అనేక ప్రైవేట్‌ ఆస్పత్రులు పెద్ద ఎత్తున ఫీజులు వసూలు చేస్తున్న సంగతి తెలిసిం దే. అధిక ఫీజులను నియంత్రించేందుకు, బాధితు ల నుంచి ఫిర్యాదులు తీసుకునేందుకు ప్రభుత్వం ఒక వాట్సాప్‌ నంబర్‌ను ఏర్పాటు చేసింది. దీంతో ఆ నంబర్‌కు ఇప్పటివరకు 334 ప్రైవేట్‌ ఆస్పత్రుల నుండి 1,409 ఫిర్యాదులు వచ్చినట్లు వైద్య ఆరోగ్యశాఖ తెలిపింది. వాటిలో 1,261 పరిష్కరించగా, ఇంకా 148 పురోగతిలో ఉన్నాయి. ఫిర్యాదులు వచ్చిన వాటిలో 276 అధిక ఫీజులకు సంబంధించినవి కాగా, 154 పరిష్కరించినట్లు తెలిపింది. కోవిడ్‌ భద్రతా ప్రోటోకాల్స్, పారిశుధ్యం, బీమా కవరేజీ, ప్రైవేట్‌ లేబొరేటరీల్లో అదనపు ఫీజులు వంటి ఫిర్యాదులు కూడా వచ్చాయి.  కరోనా పరీక్షల్లో ఐదు శాతం మందికి పాజిటివ్‌  రాష్ట్రంలో నిర్వహించిన కరోనా టెస్టుల్లో 5 శాతం మందికి కరోనా పాజిటివ్‌గా తేలింది. మహారాష్ట్రలో 18 పాజిటివ్‌ రేటు ఉండగా, కర్ణాటకలో 10%, ఢిల్లీలో 8%, తమిళనాడులో 7% నమోదవుతున్నాయి. ఇక పాజిటివ్‌ కేసులు నమోదైన వాటిల్లో 0.47 శాతం మంది తెలంగాణలో మరణించినట్లు నివేదిక తెలిపింది. చేసిన టెస్టుల్లో కరోనా పాజిటివ్‌ వచ్చిన వారిలో మహారాష్ట్రలో 2.42%, కర్ణాటకలో 1.33%, ఢిల్లీలో 1.22%, తమిళనాడులో 1.01% కరోనా మరణాలు నమోదవుతున్నాయి. ఇక కరోనా టెస్టులను మరింత పెంచేందుకు 300 సంచార కోవిడ్‌ టెస్టింగ్‌ లేబొరేటరీలను జిల్లాల్లో ఏర్పాటు చేశారు. అపోలో, బసవతారకం ఆస్పత్రులు కోవిడ్‌కు సంబంధించి ఉచిత చికిత్సలు చేసిన విషయాన్ని ప్రస్తావించింది. అపోలో ఆస్పత్రి అక్టోబర్‌ వరకు 2,073 మందికి కరోనా చికిత్స చేయగా, అందులో 219 మంది రోగులకు ఉచితంగా చికిత్స చేసినట్లు సర్కారు తెలిపింది. ఇక ప్రభుత్వ సెలవు దినాలు, ఆదివారాలు, పండుగ రోజుల్లో కరోనా నిర్దారణ పరీక్షలు తగ్గుతున్నాయని ఎక్కువ మంది ప్రజలు కుటుంబ సభ్యులతో గడిపేందుకు సమయం వెచ్చించడం వల్లే టెస్టులకు రావడంలేదని వైద్య ఆరోగ్యశాఖ వెల్లడించింది.  వివిధ నెలల్లో మానసిక ఆరోగ్యంపై వచ్చిన ఫోన్‌ కాల్స్‌ జూన్‌ : 2,963 జూలై : 23,716 ఆగస్టు : 14,393 సెప్టెంబర్‌ : 14,587 అక్టోబర్‌ : 8,316 నవంబర్ : ‌3,805

న్యూఢిల్లీ: కరోనా మూలంగా తలెత్తిన సంక్షోభం, లాక్‌డౌన్‌ మూలంగా కాలేజీ విద్యార్థుల మానసిక ఆరోగ్యంపైనే అందరికంటే ఎక్కువగా ప్రభావం పడిందని ఓ సర్వే తేల్చింది. ఆన్‌లైన్‌ మానసిక ఆరోగ్య వేదిక ‘యువర్‌దోస్త్‌’ఎనిమిది వేల మందితో రెండు విడతలుగా సర్వే నిర్వహించింది. మొదట లాక్‌డౌన్‌ ప్రారంభంలో, రెండోసారి జూన్‌లో సమాజంలోని వివిధ వర్గాల మానసిక పరిస్థితిని ఈ సర్వే విశ్లేషించింది. లాక్‌డౌన్‌ ముందుకుసాగిన కొద్దీ... కాలేజీ విద్యార్థుల్లో భావోద్వేగాల్లో తీవ్ర మార్పులు చోటుచేసుకున్నాయి. కోపం, అసహనం, ఆందోళన, ఒంటరితనం ఫీలవ్వడం, నిరాశానిస్పృహల్లో కూరుకుపోవడం అధికమైంది. ఆందోళన, భయం 41 శాతం ఎక్కువైంది. విద్యార్థినీ విద్యార్థుల్లో సాధారణ పరిస్థితులతో పోలిస్తే... కోపం, అసహనం, చికాకు 54 శాతం ఎక్కువయ్యాయి. నిరాశకు లోనుకావడం 27 శాతం, విచారంలో మునిగిపోవడం 17 శాతం, ఒంటరితనం, బోర్‌గా ఫీలవ్వడం 38 శాతం పెరిగాయి. ఇంటికి మాత్రమే పరిమితమైపోవడం విద్యార్థుల మానసిక స్థితిపై తీవ్ర ప్రతికూల ప్రభావం చూపింది.   స్వేచ్ఛను కోల్పోయామనే భావన కాలేజీ లేదు. స్నేహితులతో పిచ్చాపాటి, క్యాంపస్‌లో సరదాలు... ఏవీ లేవు. రోజంతా ఇంట్లోనే ఉండాల్సి రావడం కూడా వారికి ఇబ్బందిగా మారింది. అన్నివేళలా తల్లిదండ్రులు కూడా ఉండటంతో స్వేచ్ఛను కోల్పోయామని విద్యార్థులు పేర్కొన్నారు. ఇంట్లోనే ఉండటంతో తీవ్ర అసహనానికి లోనయ్యారు. తర్వాతేంటి? కాలేజీ విద్యార్థుల తర్వాత ఉద్యోగుల మానసిక ఆరోగ్యంపై ఎక్కువగా ప్రభావం పడిందని సర్వే తేల్చింది. ఉద్యోగ రంగాల్లో నెలకొన్న అనిశ్చితి, తర్వాత ఏంటి? అనే ప్రశ్న ఉద్యోగులను కుంగుబాటుకు గురిచేసింది. ఉద్యోగుల్లో భయాందోళనలు 41 శాతం పెరిగాయి. కోపం, అసహనం, చిరాకు 34 శాతం పెరిగాయి. నిరాశావాదం 17 శాతం, విచారపడటం 18 శాతం, ఒంటరితనం, బోర్‌గా ఫీలవ్వడం 26 శాతం పెరిగాయి. దీర్ఘకాలం నలుగురితో కలవకపోవడం, ఇంటికే పరిమితం కావడం, జీవనశైలిలో ఒక్కసారిగా మార్పులు రావడంతో ఉద్యోగులు ఇప్పటికీ వీటికి అలవాటుపడటానికి ఇబ్బందిపడుతున్నారు. అందరిలోనూ ఒత్తిడి పెరిగిపోయింది. లాక్‌డౌన్‌ ఆరంభంలో 33 శాతం మంది తీవ్ర ఒత్తిడికి లోనవుతున్నట్లు చెప్పగా... జూన్‌లో ఇది మరో 7.55 శాతం పెరిగింది. నిద్రలేమితో బాధపడుతున్న వారు కూడా 11 శాతం వరకు పెరిగారు.

న్యూఢిల్లీ: ప్రపంచవ్యాప్తంగా కరోనా సృష్టించిన విద్వంసం అందరికి తెలిసిందే. ఈ మహమ్మారి నుంచి రక్షించుకోవడానికి ప్రతి దేశం లాక్‌డైన్‌ను విధించాయి. ప్రస్తుత కష్టసమయంలో వివిధ వయస్సుల వారు ఎదుర్కొ‍ంటున్న మానసిక సమస్యలకు నిపుణులు అందిస్తున్న సూచనలు.  లాక్‌డౌన్‌ కారణంగా ఎక్కువ ప్రభావితమయ్యే రంగం విద్యారంగమే అని నిపుణుల అభిప్రాయం. ముఖ్యంగా విద్యార్థులు తీవ్ర మనోవేదనను అనుభవిస్తున్నారు. విద్యాసంవత్సరం నష్టపోతుందని.. ఎంట్రన్స్‌ పరీక్షలకు ఎలా సన్నదం కావాలనే బెంగ విద్యార్థులకు కునుకు లేకుండా చేస్తుందని నిపుణులు విశ్లేషిస్తున్నారు. విద్యార్థులు ఆందోళనకు గురికావాల్సిన అవసరం లేదని.. మన అధీనంలో లేని విషయాలను ఎక్కువగా ఆలోచించి ఒత్తిడికి గురికావొద్దని కేంద్ర ఆరోగ్య సంస్థ నిపుణుడు పంకజ్‌ గుప్తా పేర్కొన్నారు. తల్లిదండ్రులు, విద్యాసంస్థల నిపుణులు, సైకాలజీ కౌన్సిలర్లు నిరంతరం విద్యార్థులను పర్యవేక్షిస్తు కౌన్సెలంగ్‌ చేయాలని తెలిపారు. ఈ లాక్‌డౌన్‌ గండం నుంచి ఆరోగ్యాన్ని కాపాడుకోవాలంటే ధ్యానం, యోగ, వ్యాయామాలు చేయాలని నిపుణులు సూచిస్తున్నారు ప్రస్తుత టెక్నాలజీ యుగంలో చిన్నారులు స్మార్ట్‌ ఫోన్‌లకు పరిమితవ్వడంతో తాత, అవ్వలతో ఆడుకునే పరిస్థితి లేక వృద్ధులు తీవ్ర మనోవేదన చెందుతున్నారు. మరోవైపు వయస్సు రీత్యా వచ్చే జబ్బులతో నరకయాతన అనుభవిస్తున్నారు. ముఖ్యంలో మతిమరుపు, దీర్ఘకాలిక జబ్బులతో వృద్ధులు బాధపడుతున్నట్లు కొన్ని సర్వే సంస్థలు వెల్లడించాయి. ప్రభుత్వాలు వృద్ధుల సమస్యలను పరిష్కరించేవిధంగా ప్రత్యేక హెల్పలైన్‌ నెంబర్‌ రూపొందించాలని సైకాలజిస్టులు అభిప్రాయపడుతున్నారు. మరోవైపు వర్క్‌ ఫ్రమ్‌ ఉద్యోగం చేసే మహిళలకు కుటుంబాన్ని సమన్వయపరుచుకుంటూ ఉద్యోగం చేయడం ఇబ్బందిగా మారిందని నిపుణులు విశ్లేషిస్తున్నారు.

టొరంటో : పిల్లల నుంచి పెద్దల వరకూ అందరి చేతుల్లో ఫోన్లు ఉంటున్నాయి. అయితే ఈ అలవాటు వల్ల చిన్నారులు మానసిక సమస్యలకు గురయ్యే ప్రమాదం ఉందని తాజా అధ్యయనాలు హెచ్చరిస్తున్నాయి. ఎక్కువ సేపు ఫోన్లు, టీవీ చూసే చిన్నారుల్లో.. నిరాశ, నిస్పృహ వంటి మానసిక రుగ్మతలు పెరిగే ప్రమాదం ఉందని కెనడాలోని మాంట్రియల్‌ యూనివర్సిటీ శాస్త్రవేత్తలు గుర్తించారు. ఫేస్‌బుక్, ట్విటర్, ఇన్‌స్టాగ్రామ్‌ వంటి సోషల్‌ మీడియా ద్వారా ఇతరుల ఇష్టాలు, ఆకర్షణీయమైన జీవనశైలి వంటి అంశాలు చిన్నారులపై తీవ్ర ప్రభావం చూపుతాయని తెలిపారు. పరిశోధనల్లో భాగంగా 12 నుంచి 16 ఏళ్ల మధ్య వయసున్న 3,826 మంది పిల్లలపై పరిశోధన నిర్వహించగా.. ఎక్కువ సమయం టీవీ చూస్తున్న, సోషల్‌ మీడియాలో గడుపుతున్న వారిలో మానసిక సమస్యలున్నట్లు గుర్తించామని శాస్త్రవేత్తలు వివరించారు.

మనసు పెట్టి పనిచేయాలి. వర్తమానంలో జీవించాలి. జీవితాస్వాదనకు మార్గమదే. జీవించడమంటే అదే. అలనాటి యోగుల నుంచి నేటి పరిశోధకుల వరకు చెబుతున్నదిదే. కానీ మనసు అట్టే మాట వినదు.. ఏకాగ్రత కుదరదు.. కాబట్టి అలాంటి జీవన విధానాన్ని అవలంభించడం తమ వల్ల కానేకాదంటుంటారు చాలామంది. అది కష్టమైనప్పటికీ, సాధనతో సాధ్యమవుతుందని చెబుతున్నారు నిపుణులు. దాన్నే ‘మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌’ అంటున్నారు. అంటే చేసే పనిపై పూర్తిగా మనసు పెట్టడమన్నమాట.  తినడం.. నడవడం.. తోమడం.. కడగడం.. ఊడ్వడం.. చదవడం.. వినడం.. ఇలా పనేదైనా సరే దానిపై సంపూర్ణంగా మనసు పెట్టండి. ఆస్వాదించండి. అప్పుడు అదీ ఓ ధ్యానమే అవుతుంది అంటు న్నారు మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ నిపుణులు. బౌద్ధ ‘ధ్యానం’నుంచి ఉద్భవించిన ఈ విధానానికి అదరణ అంతకంతకూ పెరుగుతోంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఇలాంటి పద్ధతుల్ని సాధన చేసే వారు పెరుగుతున్నారు. దీని వల్ల మానసిక ఒత్తిడి, కుంగుబాటు, నిద్రలేమి వంటి సమస్యల నుంచి బయటపడవచ్చునని, ఏకాగ్రతను పెంచుకోవడంతో సహా  పలు విధాలుగా జీవితాన్ని మెరుగుపరచుకోవచ్చునని సాధకుల అనుభవాలు చెబుతున్నాయి. ఇలాంటి సమస్యలు పరిష్కరించగల మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ ఆధారిత థెరపీలూ అభివృద్ధి చెందిన దేశాల్లో అమలవుతున్నాయి. మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ యాప్‌ల వాడకమూ పెరిగింది.  జీవితానికి హాని చేసే/ఇబ్బంది పెట్టే ఆలోచనలను ఎదుర్కొనేందుకు, మనిషి తన పట్ల తాను దయగా వుండేందుకు, ప్రశాంతంగా వుండేందుకు మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ సాయపడగలదని అధ్యయనాలు చెబుతున్నాయి. వ్యక్తిత్వ వికాస నిపుణుల బోధనల్లోనూ సంబంధిత అంశాలు భాగమవుతున్నాయి. అమెరికాకు చెందిన ఎత్నా ఇంటర్నేషనల్‌ అనే ఆరోగ్య బీమా సంస్థ – 13000 మందికి  మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ పద్ధతులు నేర్పించింది. వారిలో  ఒత్తిళ్ల స్థాయి 28 శాతం మేరకు తగ్గడాన్ని గుర్తించింది. వార్షిక ఉత్పాదకత కూడా మెరుగుపడిందని,  తలసరి ఉత్పాదకత 3,000 డాలర్ల మేరకు పెరిగిందని అంచనా వేసింది.   వర్తమానంలోకి..   హృదయ స్పందనల వెనుక, కార్యాచరణ వెనుక వుండేది మనుషుల ఆలోచనా విధానమే. ఒక్కోసారి వారు గతంలో జరిగిన చేదు జ్ఞాపకాలు, బాధాకర అనుభవాలు పదే పదే తలచుకుని వేదనను లోనవుతుంటారు. భవిష్యత్తు గురించిన రకరకాల ఊహలతో భయపడిపోతుంటారు. మొత్తంగా గతంలోనో, భవిష్యత్తులోనో తరచూ సంచరిస్తుంటారు. రకరకాల పద్ధతుల ద్వారా వారి ఆలోచనల్ని వర్తమానంలోకి తీసుకురావడానికి మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ దోహదపడుతుం దని బోధకులు చెబుతున్నారు. చిత్తశుద్ధితో చేసే పని మనసును శుద్ధి చేస్తుందంటున్నారు జపాన్‌ బౌద్ధ సన్యాసి షౌకి మట్సుమొటొ. గత సంవత్సరం వెలువడిన ఆయన పుస్తకం∙‘ఏ మాంక్స్‌ గైడ్‌ టు ఎ క్లీన్‌ హౌస్‌ అండ్‌ మైండ్‌’ ఆ దేశంలో ఎంతోమంది జీవనశైలిని ప్రభావితం చేసింది. మనసు పెట్టి పరిశుభ్రం చేసే పని హృదయాన్ని శుద్ధి చేస్తుందంటారాయన.  పాఠ్యాంశంగా..  ఇంగ్లాండ్‌లోని 370 పాఠశాలల్లో మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ క్లాసులు జరగబోతున్నాయి. పిల్లల మానసిక ఆరోగ్యాన్ని మెరుగుపరచే ప్రయత్నాలు మొదలు కాబోతున్నాయి. విశ్రాంతి తీసుకునే పద్ధతులు, శ్వాస సంబంధిత వ్యాయామాలు, భావోద్వేగాలు అదుపు చేసుకునేందుకు సాయపడే విధానాల గురించి 2021 వరకు శిక్షణ ఇవ్వనున్నారు. ప్రపంచంలో  భారీ ఎత్తున జరుగుతున్న మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌ శిక్షణ కార్యక్రమాల్లో ఇదొకటని నిర్వాహకులు చెబుతున్నారు.  ‘మానసిక ఆరోగ్యం విషయంలో గోప్యతను విడనాడాలి. మానసిక ఆరోగ్యంతో, శ్రేయస్సుతో, ఆనందంతో ముడివడిన విషయాల్ని పిల్లలకు క్రమంగా పరిచయం చేయాలి’ అంటున్నారు బ్రిటీష్‌∙ఎడ్యుకేషన్‌ సెక్రటరీ డమియన్‌ హిండ్స్‌. శిక్షణ వెనుక..  ఇంగ్లాండ్‌లో 5–19 వయోశ్రేణికి చెందిన ప్రతి 8 మంది పిల్లల్లో ఒకరు మానసిక అనారోగ్య సమస్యల బారిన పడుతున్నట్టు 2017లో జరిగిన నేషనల్‌ హెల్త్‌ సర్వీస్‌ సర్వే వెల్లడించింది. 5– 15 ఏళ్ల పిల్లల్లో మానసిక సమస్యలున్న వారు 1999 (9.7 శాతం)తో పోల్చుకుంటే 2017 (11.2 శాతం)లో పెరిగారు. దీన్ని ‘పిల్లల మానసిక ఆరోగ్య సంక్షోభం’గా వ్యాఖ్యానిస్తున్న నిపుణులు– ఇందుకు కారణమవుతున్న ఒత్తిళ్లు, కుటుంబ సమస్యలు, వేధింపులు, సోషల్‌ మీడియా వైపు వేలెత్తి చూపుతున్నారు. ఈ నేపథ్యమే ప్రభుత్వాన్ని శిక్షణకు ప్రేరేపించింది. కేంబ్రిడ్జ్, బకింగ్‌హామ్, అబెరిష్వెత్‌ తదితర వర్సిటీలు కూడా ఈ శిక్షణపై దృష్టి పెట్టాయి. ఎక్స్‌టర్‌ వర్సిటీ దశాబ్ద కాలంగా మైండ్‌ఫుల్‌నెస్‌పై పీజీ ట్రైనింగ్‌ కోర్సులు నిర్వహిస్తోంది. వార్విక్, ఇడెన్‌బర్గ్, బంగోర్, ఆక్స్‌ఫర్డ్‌ వర్సిటీల్లోనూ దీనిపై కోర్సులు నిర్వహిస్తున్నారు. అమెరికా, ఆస్ట్రేలియా వర్సిటీల్లో ఇదొక పాఠ్యాంశమైంది.

ఓ స్కూల్‌ ఫెస్టివల్‌కి అతిథిగా వెళ్లారు కథానాయిక కరిష్మా కపూర్‌. స్ఫూర్తిదాయకమైన మాటలతో పాటు మానసిక ఆరోగ్య ప్రాముఖ్యతను తెలిపేలా మాట్లాడారామె. లైఫ్‌లో మెంటల్‌ హెల్త్‌ ప్రాముఖ్యత గురించి మీ అభిప్రాయం ఏంటీ? అన్న ప్రశ్నను కరిష్మా ముందు ఉంచితే... ‘‘మానసిక ఆరోగ్యం గురించి మనమందరం తెలుసుకుని ఉండాలన్నది నా అభిప్రాయం. పిల్లలకు కూడా తల్లిదండ్రులు అవగాహన కలిగించాలి. కానీ, కొందరు మెంటల్‌ హెల్త్‌ గురించి మాట్లాడటం తప్పుగా భావిస్తారు. అది సరి కాదు. సొసైటీలో మెంటల్‌ హెల్త్‌ టాపిక్‌ని నిషేధించలేదు. మాట్లాడితే తప్పేం కాదు’’ అన్నారు. బాలీవుడ్‌  కథానాయికలు దీపికా పదుకోన్, అనుష్కాశర్మ మెంటల్‌ హెల్త్‌ ఇష్యూస్‌ను ఫేస్‌ చేసిన సంగతి తెలిసిందే. ఇటీవలే  మెంటల్‌ హెల్త్‌ గురించి నటి ఆలియా భట్‌ సోదరి షాహీన్‌ భట్‌ ఓ పుస్తకం కూడా రాశారు.

భారతీయ యువత ఇంతకు ముందు  ఏ తరమూ లోను కానంతటి ఒత్తిళ్లకు లోనవుతోంది. మానసిక అనారోగ్యం బారిన పడే యువత సంఖ్య అంతకంతకూ హెచ్చుతోంది. వారి సమస్యల గురించి చర్చించే / మద్దతుగా నిలిచే వాతావరణం కరువవుతోంది. ఈ పరిస్థితి ఒక్కోసారి ఆత్మహత్యలకు కారణమవుతోంది.  భారతీయ విశ్వవిద్యాలయాలపై 2016లో జరిగిన సర్వే ప్రకారం... 37.7 శాతం మంది విద్యార్థులు ఒక మోస్తరు డిప్రెషన్‌తో బాధపడుతున్నారు. 13.1% మంది ఈ సమస్యతో తీవ్రంగా,  2.4% మంది మరింత తీవ్రంగా సతమతమవుతున్నారు. యువకుల కంటే యువతుల్లో డిప్రెషన్‌ బాధితులు ఎక్కువగా ఉన్నారు. కుటుంబంలో కొంత సంతోషకర వాతావరణం ఉన్న చోట డిప్రెషన్‌ చాలా తక్కువగా ఉంది. పరీక్షల్లో తప్పడం, పాఠాలను అవగాహన చేసుకోలేకపోవడం విద్యార్థుల డిప్రెషన్‌కు, ఆత్మహత్యలకు ప్రధాన కారణమవుతున్నాయని ఈ అధ్యయనంలో భాగస్వామి అయిన ఎన్‌ఫోల్డ్‌ ఇండియా కో–ఫౌండర్‌ షైబ్యా సల్దనా చెప్పారు. వీరి బలవన్మరణాల వెనుక నిస్సహాయత, విపరీతమైన నైరాశ్యం ఉందని ఆమె వివరించారు. విజయానికి నిర్ణీత కొలమానాలను ఏర్పరచడం, సామాజికంగా వేరుపడిపోవడం, విభిన్న సంస్కృతుల వైవిధ్యాన్ని అంగీకరించకపోవడం, పట్టణీకరణ పెరిగిపోవడం వంటి అంశాలు కుంగుబాటుకు, ఆత్మహత్యలకు కారణమని మానసిక వైద్య నిపుణులు డాక్టర్‌ అచల్‌ భగత్‌ అన్నారు.  గంటకొక విద్యార్థి..  మానసిక వైద్య నిపుణులు, కౌన్సెలర్లు అందిస్తున్న వివరాల ప్రకారం.. పరీక్షల విషయం లో విపరీతమైన ఒత్తిడి, ఉద్యోగం పొందలేకపోవడం, తమ ఆకాంక్షలకు అనుగుణంగా జీవితాన్ని మలచుకోలేకపోవడం వంటి అంశాలు డిప్రెషన్‌కు.. ఒక్కోసారి ఆత్మహత్యకు దారితీస్తున్నాయి. కుటుంబాల నుంచి, విద్యా సంస్థల నుంచి తగిన మద్దతు లభించకపోవడం, కౌన్సెలింగ్‌ ఇచ్చే వాతావరణం కరువవడంతో యువతలో ఆత్మహత్యల రేటు పెరుగుతోందని అధ్యయనాలు చెబుతున్నాయి. చదువు ఒత్తిళ్లతో దేశంలో ప్రతి గంటకో విద్యార్థి మరణిస్తున్నట్లు 2015 ఎన్‌సీఆర్‌బీ గణాంకాలు చెబుతున్నాయి.  2011–15 మధ్య..  40,000 మంది విద్యార్థులు బలవన్మరణాలకు పాల్పడ్డారు. 2014లో సిక్కింలో నమోదైన ఆత్మహత్యల్లో 27 శాతం ఉపాధి రాహిత్యంతో ముడివడినవేననీ ఒక అధ్యయనం చెబుతోంది. మధ్యప్రదేశ్‌లో ఉద్యోగం లేక ఆత్మహత్యలకు పాల్పడిన వారి శాతం దశాబ్ద కాలం(2005 –15)లో 2000% పెరిగినట్లు ఎన్‌సీఆర్‌బీ లెక్కలు చెబుతున్నాయి. ఉపాధి లేమి తాలూకూ కుంగుబాటు యువత జీవితాలను మింగేస్తుందనడానికి ఇవి బలమైన ఉదాహరణలు. ఏం చేయాలి?  - మానసిక ఆరోగ్య సమస్యలు సర్వసాధారణం అనుకునే అనుకూల వాతావరణం చాలా ముఖ్యం.  - పాఠశాలలు, కాలేజీల్లో మానసిక ఆరోగ్యంపై అవగాహన పెంచాలి. మానసిక ఆరోగ్యం, వెల్‌నెస్‌ అంశాల్ని పాఠ్య ప్రణాళికల్లో చేర్పాలి.   - తల్లిదండ్రుల పెంపకంలో మార్పు రావాలి. కుటుంబం అండగా ఉంటే పిల్లలు మానసిక సంక్షోభాల నుంచి బయటపడతారు.  - పాఠశాలలు, కళాశాలల్లో లైంగికత, జీవన నైపుణ్యాల విజ్ఞానాన్ని అందించాలి.  - ఉన్నత విద్యా సంస్థల్లో కౌన్సెలింగ్‌ సెంటర్లు ఏర్పాటు చేయాలి. సుశిక్షతులైన సైకాలజిస్టులు, కౌన్సెలర్లను నియమించాలి. బాధిత విద్యార్థులకు తగిన సాయమందించాలి.  - బడ్జెట్‌లో మానసిక ఆరోగ్య అవసరాలకు వెచ్చించే మొత్తాన్ని పెంచాలి. ఒత్తిడి గుప్పెట్లో..   దీర్ఘకాలిక మానసిక ఒత్తిడి డిప్రెషన్, గుండెపోటు సహా అనేక శారీరక అనారోగ్యాలకు కారణమవుతుందని వైద్య నిపుణులు చెబుతున్నారు. ప్రమాదకర ఒత్తిడి నుంచి బయటపడటం సాధ్యం కావడం లేదని సిగ్నా టీటీకే హెల్త్‌ ఇన్సూరెన్స్‌ కంపెనీ ఇటీవల జరిపిన సర్వేలో 95 శాతం భారతీయ యువతీయువకులు చెప్పారు. భారత్, అమెరికా, బ్రిటన్, జర్మనీ, ఫ్రాన్స్, చైనా, బ్రెజిల్, ఇండోనేసియా సహా 23 దేశాలపై జరిగిన ఈ సర్వే ప్రకారం.. మన దేశ యువతీ యువకుల్లో (18–34 ఏళ్ల వయోశ్రేణి) 95 శాతం మంది ఒత్తిడికి గురవుతున్నామని చెప్పారు.  50 శాతం మంది స్నేహితులతో తగినంత సేపు గడపలేకపోతున్నారు. దాదాపు 75 శాతం మంది తమ సమస్యను డాక్టర్‌తో చెప్పుకునేందుకు ఇబ్బందిపడుతున్నారు. వైద్య సాయం తీసుకునేందుకు ఆర్థిక పరిస్థితులు పెద్ద అడ్డంకిగా ఉన్నాయి.  ‘పని–పైసలు’.. ఈ రెండు అంశాలే వారి ఒత్తిడికి ప్రధాన కారణాలవుతున్నాయి.  50 శాతం మంది ఉద్యోగులు పని ప్రదేశాల్లో జరుగుతున్న వెల్‌నెస్‌ ప్రోగ్రాంల్లో పాల్గొంటున్నట్లు సర్వే స్పష్టం చేసింది.

లాస్‌ ఏంజెలిస్‌: ఫేస్‌బుక్‌లో ఏ పోస్ట్‌లు, మెసేజ్‌లు చేయకుండా కేవలం ఇతరుల పోస్ట్‌లను మాత్రమే చూస్తూ ఉంటే మానసిక ఆరోగ్యంపై దుష్ప్రభావం ఉంటుందని ఫేస్‌బుక్‌ తొలిసారిగా అంగీకరించింది. రెండు పరిశోధనలను పరిగణలోకి తీసుకుని ఫేస్‌బుక్‌ ఓ బ్లాగ్‌లో ఈ విషయం తెలిపింది. తొలి పరిశోధన అమెరికాలోని మిచిగాన్‌ విశ్వవిద్యాలయానికి చెందిన విద్యార్థులపై జరిగింది. కొంతమంది విద్యార్థులను ఎంపికచేసి వారిని పది నిమిషాలపాటు కేవలం ఇతరుల ఫేస్‌బుక్‌ పోస్ట్‌లను చూడమని (పోస్ట్‌లు, మెసేజ్‌లు వంటివి చేయకుండా) చెప్పారు. మరికొంత మంది విద్యార్థులకు ఇతరులకు మెసేజ్‌లు పంపాల్సిందిగా, పోస్ట్‌లు చేయాల్సిందిగా చెప్పారు. ఆ రోజు చివరకు వచ్చేటప్పటికి కేవలం ఇతరుల పోస్ట్‌లు చూస్తూ కూర్చున్నవారు మిగిలిన వారి కంటే నిరుత్సాహంగా, నిర్లిప్తంగా ఉన్నారు. కాలిఫోర్నియా, యేల్‌ విశ్వవిద్యాలయాల వారు చేసిన మరో పరిశోధన ప్రకారం...ఎక్కువగా ఇతరుల ఫేస్‌బుక్‌ పోస్ట్‌లు చూసేవారి మానసిక ఆరోగ్యం దెబ్బతింటుంది. 


 మంచి ఆరోగ్యానికి మూడు మూలస్తంభాలు అవసరం. అవి... మంచి ఆహారం, మంచి వ్యాయామం, మంచి నిద్ర. ఈ మూడింటి వల్ల జీవననాణ్యత పెరుగుతుంది. కానీ మంచి నిద్ర లేకపోవడం వల్ల అనేక శారీరక, మానసిక ఆరోగ్య సమస్యలు ఎదురవుతాయి. ముఖ్యంగా జీవనోపాధి కోసం చేసే వృత్తిపై ప్రభావం పడటం వల్ల జీవితమే అస్తవ్యస్తమవుతుంది. అందుకే నిద్రలేమి సమస్యను అధిగమించి, మంచి నాణ్యమైన నిద్రకోసం ప్రయత్నించాలి. ఇలా నాణ్యమైన గాఢనిద్ర కోసం  తీసుకోవాల్సిన జాగ్రత్తలు మూడు. అవి... 1. నిద్రకు సంబంధించిన ఆరోగ్యం (స్లీప్ హైజీన్ పాటించడం)  2. కాగ్నిటివ్ బిహేవియర్ థెరపీ 3. కాగ్నిటివ్ కంట్రోల్. ఈ మూడూ పాటించాక కూడా నిద్రలేకపోతే అప్పుడు నిద్ర కోసం డాక్టర్‌ను సంప్రదించి మందుల కోసం ప్రయత్నించాలి.
  
 నాణ్యమైన నిద్ర... నిద్రకు సంబంధించిన ఆరోగ్యం (స్లీప్ హైజీన్) : నిద్రలోని నాణ్యతను పెంచడం, నిద్రకు ఉపక్రమించాక ఎంత వీలైతే అంత వేగంగా నిద్రలోకి వెళ్లిపోవడం కోసం మనం అనుసరించే అలవాట్లు, సంప్రదాయాలను స్లీప్‌హైజీన్‌గా పేర్కొన్నవచ్చు. ఇందులోని అంశాలు...
 
 ప్రతిరోజూ క్రమం తప్పకుండా ఒకేవేళకు నిద్రకు ఉపక్రమించాలి. అంటే ఒక స్లీప్ షెడ్యూల్‌ను అనుసరించాల న్నమాట.  అలాగే ప్రతిరోజూ నిద్ర తర్వాత నిర్ణీతమైన ఒకేవేళకు నిద్రలేవాలి. అది సెలవు రోజైనా, తీరికగా గడిపే మరే రోజైనా సరే... నిద్రవేళలలో ఎలాంటి మార్పులూ ఉండకూడదు.   కనీసం ఏడు గంటలు నిద్రపోవడానికి వీలుగా ఉండేలా ఒక నిర్దిష్టమైన వేళను నిర్ణయించుకొని, ఎట్టిపరిస్థితుల్లోనూ ఆ సమయానికి బెడ్‌పై ఉండి నిద్రకు ప్రయత్నించాలి.  ఒకవేళ పక్కమీదికి ఒరిగాక 20 నిమిషాలకూ నిద్రలోకి వెళ్లకపోతే పక్క మీది నుంచి లేచి, మరింత సాంత్వన పొందే ప్రక్రియలను (రిలాక్సేషన్ టెక్నిక్స్‌ను) అనుసరించాలి.  పడకను కేవలం నిద్రపోవడా నికి, దంపతులైతే నిద్రతోపాటు సెక్స్ కోసం మాత్రమే ఉపయోగించాలి. అంతేగానీ, దాన్ని భోజనం చేసే ప్రదేశంగా, చిరుతిండ్లు తినే చోటుగా లేదా మరే ఇతర కార్యకలాపాలకు వాడకూడదు.  మీ పడకగదిని చాలా రిలాక్స్ అయ్యే ప్రదేశంగా తీర్చిదిద్దుకోవాలి. అక్కడ నిశ్శబ్దంగా, రణగొణధ్వనులు లేకుండా ఉండాలి. పడకగది తగినంత చల్లగా, సౌకర్యవంతంగా ఉండాలి.  పడకగది లోకి నిద్రపోయే సమయంలో ధారాళంగా వెలుతురు రాకూడదు.  పడకకు ఉపక్రమించే ముందు కడుపునిండుగా భోజనం చేయకూడదు. పొట్టను కాస్తంత ఖాళీగానే ఉంచాలి.  పడకకు ఉపక్రమించే ముందు ఆల్కహాల్ తీసుకోకూడదు.
 
 అంతేకాదు... కెఫీన్ ఉండే పానీయాలను సాయంత్రం వేళ నుంచి రాత్రి వేళ వరకు ఉపయోగించకూడదు.  రాత్రి పడక మీదికి వెళ్లబోయే ముందు అతిగా ద్రవాహారం తీసుకోకూడదు.  పొగతాగ డాన్నీ, మాదకద్రవ్యాలను (నార్కోటిక్స్‌ను) పడక మీదికి వెళ్లే ముందు అస్సలు వాడకూడదు.  క్రమం తప్పకుండా వ్యాయామం చేయాలి. అయితే నిద్రకు ఉపక్రమించే ముందు వ్యాయామం చేయకూడదు.  మీకూ, మీ భాగస్వామికి నిద్రలో గురకపెట్టే అలవాటూ, అలాగే నిద్రలో మరీ ఎక్కువగా కదిలే అలవాటు ఉంటే అది అవతలివారి నిద్రాభంగానికి దారితీయవచ్చు. ఈ పరిస్థితి ఉంటే డాక్టర్‌ను సంప్రదించాలి.
 
 కాగ్నిటివ్ బిహేవియర్ థెరపీ (సీబీటీ)
 సీబీటీ అనే ఈ తరహా వైద్య ప్రక్రియను అనుసరించడం వల్ల బాగా నిద్రపోయే సామర్థ్యాన్ని పెంచుకోవడంతో పాటు గాఢనిద్ర కూడా సాధ్యమవుతుంది. దీన్ని అనుసరించడం చాలా సులభం కూడా. దీనికోసం చేయాల్సినవి...
   పడకను కేవలం నిద్రకోసమే ఉపయోగించాలని తెలుసుకున్నాం కదా. అందుకే పడక మీద పడుకొని చదవడం, టీవీ చూడటం, మరే ఇరత కార్యకలాపాలనైనా చేయడం పూర్తిగా నిషిద్ధం.  పడకమీదికి చేరిన 20 నిమిషాల తర్వాత కూడా మీరు మెలకువతోనే ఉంటే మళ్లీ మరింత రిలాక్స్ అయ్యే ప్రక్రియలైన ధ్యానం వంటి టెక్నిక్స్ అవలంబించండి. మీకు నిద్రవచ్చినట్లు అనిపించినప్పుడే మళ్లీ పడక మీదికి వెళ్లండి.
 
  ఈ పద్ధతులను అనుసరిస్తున్న సమయంలో ఒక దశ తర్వాత మీరు పక్క మీదికి చేరగానే నిద్రపోయే పరిస్థితి తప్పక వస్తుంది.
   పడక మీదికి చేరిన ఎంతసేపటికీ నిద్రరాకుండా ఉన్న పరిస్థితుల్లో మనిషి అస్థిమితంగా (రెస్ట్‌లెస్‌గా) అయిపోతాడు. నిస్పృహ (ఫ్రస్టేషన్)కు లోనవుతాడు. మనం ఏడుగంటలు పక్క మీద ఉంటున్నా వాస్తవంగా నిద్రపోయే వ్యవధి ఐదుగంటలే అనుకుందాం. అప్పుడు ఆ మర్నాటి నుంచి ఆ ఐదు గంటలే పక్కమీద నిద్రకోసం గడపాలి. అలాంటి సమయాల్లో మొదట్లో ఆ మర్నాడు కాస్త అలసటగా అనిపించవచ్చు. కానీ క్రమేణా... ఆ ఐదుగంటలే మంచి నిద్ర వచ్చి, క్రమేణా ఆ నిద్ర నాణ్యమైనదిగా మారుతుంది. క్రమంగా అది ఐదు నుంచి ఆరు... ఏడు గంటలుగా... ఇలా నిద్రావ్యవధి పెరుగుతుంది.
 
  రిలాక్సేషన్ టెక్నిక్స్ అయిన ధ్యానం, ప్రాణాయామం వంటివి మీరు బాగా గాఢంగా, నాణ్యమైన నిద్రపోవడానికి ఉపకరించే మార్గాలు.
  కాగ్నిటివ్ కంట్రోల్:  మీకు నిద్రపట్టకపోవడానికి వెతుక్కునే కారణాల్లో ప్రతికూలమైన కారణాలనూ, ప్రతికూలమైన ఆలోచనలనూ నియంత్రించుకోండి.  నిద్రపట్టని సమయంలో ఆలోచనలన్నీ సానుకూల దృక్పథంతో ఉండేలా ఆలోచించడం అలవాటు చేసుకోండి.  నిద్రవేళకు మీ వృత్తిపరమైన ఆలోచనలనూ, మీ టెన్షన్లనూ, మీ విచారాలను  వదిలించుకోండి. రిలాక్సేషన్ టెక్నిక్స్ ఇందుకు బాగా పనికివస్తాయి. దాంతో మీ ఆలోచనలు స్థిమితపడి మీకు తేలిగ్గా నిద్ర వస్తుంది.  నిద్రపట్టని వేళల్లో ఆహ్లాదకరమైన ఊహలను పెంచుకోవడం అనే ప్రక్రియను అనుసరించండి. మీకు ఆనందం కలిగించే ఊహలనూ, ఉదంతాలనూ ఒక కథలా అల్లుకుంటూ ఆలోచిస్తూపొండి. మీకు తెలియకుండానే నిద్రలోకి జారుకుంటారు.
 
  మందులు ఎప్పుడు అవసరం: పై మార్గాలన్నీ మీరు ప్రయత్నపూర్వకంగా అనుసరించి, ఎంతగా ప్రయత్నించినా నిద్రపట్టనప్పుడు డాక్టర్‌ను సంప్రదించండి. ఎందుకంటే యాంగ్జైటీ, డిప్రెషన్ వంటి మానసిక సమస్యలు ఉన్నప్పుడు ఎంతగా ప్రయత్నించినా నిద్ర పట్టకపోవచ్చు. అప్పుడు డాక్టర్లు మీకు నిద్రపట్టకపోవడానికి అసలు కారణాన్ని అన్వేషించి, దానికి చికిత్స చేస్తారు. దాంతో చికిత్స తర్వాత మీకు ఎలాంటి నిద్రమాత్రా అవసరం లేకుండానే నిద్రపడుతుంది. అంతేగానీ... మీ ప్రతి నిద్రలేమి సమస్యకూ నిద్రమాత్రే పరిష్కారం కాదు. అందుకే నిద్రలేమి సమస్య ఉన్నప్పుడు డాక్టర్‌ను సంప్రదించండి. ప్రతి రాత్రీ మీకు మంచి సుఖనిద్ర రాత్రి అవుతుంది.
  
  డాక్టర్ బి.చంద్రశేఖర్‌రెడ్డి
  చీఫ్ న్యూరో ఫిజీషియన్, సిటీ న్యూరో సెంటర్,
  మెడిసిటీ హాస్పిటల్స్, హైదరాబాద్