న్యూఢిల్లీ: ఒక కేంద్ర పాలిత ప్రాంతం, నాలుగు రాష్ట్రాల అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో రెండు చోట్ల మినహా బీజేపీ ఘోర పరాభవమే ఎదుర్కొంది. దక్షిణ భారతదేశంలో పాగా వేసేందుకు కాషాయ పార్టీ వేస్తున్న ప్రయత్నాలు ఫలించడం లేదు. తమిళనాడు, కేరళలో ఓటర్లు ఆ పార్టీని ఆదరించకపోగా.. అధికారమే లక్ష్యంగా పశ్చిమ బెంగాల్‌లో పోరాడిన బీజేపీకి మిశ్రమ ఫలితం దక్కింది. అధికారానికి చాలా దూరంలో బీజేపీ నిలిచిపోయింది. అయితే బీజేపీ ఓటమి చెందడానికి కారణాలను ప్రముఖ జర్నలిస్ట్‌ శేఖర్‌ గుప్తా వివరిస్తూ ఓ ట్వీట్‌ చేశారు. బీజేపీ ఓటమి చెందడంపై మూడు కారణాలను వివరించారు. నరేంద్ర మోదీ హయాంలో బీజేపీకి ఇది ఘోర ఓటమి. బీజేపీ మత రాజకీయాలు దేశవ్యాప్తంగా పని చేయవు. హిందీ, గుజరాత్‌ ప్రాంతాల్లో తప్ప దేశంలోని ఇతర భూభాగాల్లో మోదీ హవా కొనసాగదు. చదవండి: ఈ విజయం కేసీఆర్‌కు అంకితం..నోముల భగత్‌ Our #50WordEdit on NZ High Commission and oxygen pic.twitter.com/ls5UP7uVnH — Shekhar Gupta (@ShekharGupta) May 2, 2021

ముంబై: బాలీవుడ్‌ దివంగత హీరో సుశాంత్ సింగ్‌ రాజ్‌పుత్‌‌ బయోపిక్‌లో వస్తున్న ‘సూసైడ్ ఆర్ మ‌ర్డ‌ర్’ చిత్రం ఫస్ట్‌ం లుక్‌ను దర్శకుడు శేఖర్‌ గుప్తా మంగళవారం సోషల్‌ మీడియాలో విడుదల చేశాడు. టిక్‌టాక్‌ స్టార్‌  సచిన్‌ తివారీ లీడ్‌రోల్‌లో పోషిస్తున్నాడు. టిక్‌టాక్‌లో సచిన్‌ తివారి వీడియోస్ చూసిన సుశాంత్ అభిమానులు అచ్చం సుశాంత్‌లా ఉన్నాడంటూ అతడిని ఫాలో అవ‌డంతో స‌చిన్‌కు కూడా విప‌రీత‌మైన క్రేజ్ వ‌చ్చింది. దర్శకుడు శేఖర్‌ గుప్తా సచిన్‌ తివారితో సుశాంత్‌ బయోపిక్‌ను రూపొందిస్తున్నట్లు ఇటీవల ప్రకటించిన విషయం తెలిసిందే. ‘సూసైడ్ ఆర్ మ‌ర్డ‌ర్: ఏ స్టార్‌ వాజ్‌ లాస్ట్’‌ అనే టైటిల్‌ను కూడా ఖరారు చేసినట్లు వెల్లడించారు. ఇక  ఈ సినిమాకు సంబంధించిన ఫస్ట్ లుక్‌ షేర్‌ చేస్తూ ఓ ప్రకటన చేశారు. ‘ఒక చిన్న పట్టణానికి చెందిన వ్య‌క్తి చిత్ర పరిశ్రమలో షైనింగ్ స్టార్ అయ్యాడు. ఇది అతని ప్రయాణం. ఈ సినిమాతో స‌చిన్ తివారిని సినిమాల‌కు ప‌రిచ‌యం చేస్తున్నాను’ అంటూ ఇన్‌స్టాగ్రామ్‌లో పోస్ట‌ర్‌ను విడుద‌ల చేశాడు. (చదవండి: సుశాంత్​ కేసు: స్టేట్​మెంట్​ ఇచ్చిన చోప్రా) View this post on Instagram A boy from small town became a Shining Star in the film industry. This is his journey. Introducing @officialtiwarisachin _ as 'The Outsider' in #SuicideOrMurder @vsgbinge @VijayShekhar9 @shamikmaullik @shraddhapandit @vsgmusic #bollywood #nepotismbollywood @abpnewstv @zeenews @aajtak @republicbharatofficial @ndtvindia A post shared by VIJAY SHEKHAR GUPTA (@iamvijayshekhar) on Jul 19, 2020 at 3:57pm PDT ఈ చిత్రం గురించి ఇంతకుముందే ఓ ఇంట‌ర్వ్యూలో గుప్తా మాట్లాడుతూ.. ‘‘సుశాంత్ సింగ్ రాజ్‌పుత్ ఆత్మహత్య మనందరికీ షాక్ ఇచ్చింది. కానీ ఇది కొత్త విష‌యమేమీ కాదు. చిత్ర ప‌రిశ్ర‌మ‌లో ఎద‌గాలని వచ్చిన చాలా మంది నటులకు అవ‌కాశాలు దొర‌క‌డం లేదు. చాలామంది ఈ మార్గంలో వెళతారు. మరికొందరు తమ జీవితమంతా కష్టపడుతూనే ఉంటారు. అందుకే బాలీవుడ్‌లో గాడ్ ఫాద‌ర్స్ లేకుండా వ‌చ్చే వారి జీవితం ఎలా ఉంటుందో ఈ చిత్రం ద్వారా చెప్పాల‌నుకుంటున్నా’’ అంటూ ఆయన చెప్పుకొచ్చాడు. గత నెల జూన్ 14న సుశాంత్ ఆత్మ‌హ‌త్య‌ చేసుకుని మరణించిన విషయం తెలిసిందే. ‘శుద్ధ్ దేశీ రొమాన్స్’, ‘రాబ్తా’, ‘కేదార్‌నాథ్’ వంటి చిత్రాల్లో సుశాంత్ నటించాడు. ఆ తర్వాత నటించిన ‘ఎమ్మెస్ ధోనీ’ బ‌యోపిక్ మాత్రం సుశాంత్ కెరీర్‌కు మంచి బూస్ట్ ఇచ్చింది. ఆ త‌ర్వాత చిచోరే కూడా సుశాంత్ కెరీర్‌ను మ‌రో మ‌లుపు తిప్పింది.

ప్రచ్ఛన్నయుద్ధం తర్వాత, పాకిస్తాన్‌ అవలక్షణాలుగా చెబుతున్న అంశాల నుంచి తనను తాను వేరుచేసుకోవడానికి భారత్‌కు 25 ఏళ్లు పట్టింది. కానీ ఇన్నేళ్లుగా దేశం సాధించిన ప్రయోజనాలన్నింటినీ దేశీయ ప్రయోజనాల పేరిట మోదీ, అమిత్‌ షాలు వృథా చేసేశారు. భారత్‌ గురించి పాకిస్తాన్‌లో పెంచిపోషిస్తూ వచ్చిన అభద్రతా భావం, వైరభావం, ఉన్మాద ప్రచారం వంటివి మన దేశంలో ప్రస్తుతం కొన్ని చర్చల్లో కనిపించడం ఆశ్చర్యకరం. దేశీయ రాజకీయాల్లో తనకు ఉపయోగపడే సాధనంగా పాకిస్తాన్‌ను భారత్‌ ఇప్పుడు కొత్తగా కనుగొంటోంది. మత ప్రాధాన్యమైన, జాతీయ భద్రతా రాజ్యాన్ని నిర్మించుకోవడంలో పాక్‌ చేసిన ప్రయోగాలను భారత్‌ ఇప్పుడు చేపట్టాలనుకోవడం వేర్పాటువాదంలోకి మనకు మనం కూరుకుపోయేలా చేస్తుంది. నిజానికి ఈ విభజన తత్వం మనం అధిగమించాల్సిన విషాదం మాత్రమే. జాతీయ భద్రత కలిగిన దేశాన్ని మనం ఎలా నిర్వచించాలి? మన పొరుగునే ఉంటున్న పాకిస్తాన్‌ నుంచి దీనికి ఉదాహరణలను చూద్దాం. జాతీయ భద్రత లేక అభద్రత అనే భావం చుట్టూతానే పాకిస్తాన్‌కి సంబంధించిన ప్రతి విషయం నిర్మాణమవుతూ వచ్చింది. అందుకే పాక్‌ సైన్యం దేశ అధికార చట్రంలో శాశ్వతమైన, ప్రత్యేక హోదాను కలిగి ఉంది. దాని నిఘా సంస్థ అయిన ఐఎస్‌ఐకి ఎవరికీ లేనంత సంస్థాగత స్వయం ప్రతిపత్తిని కట్టబెట్టారు. పాకిస్తాన్‌లోని 21 కోట్ల మందికి పైగా ప్రజలను ఎవరైనా ఎలా భ్రమల్లో పెట్టగలరు? అంటే ఒక ప్రమాదకరమైన దెయ్యాన్ని చూపించడం ద్వారా ఇన్ని కోట్ల మందిని భయపెడుతూ పాక్‌ తన పబ్బం గడుపుకుంటూ వచ్చింది. జాతీయ భద్రత కలిగిన దేశ నిర్మాణం అంటూ సమర్థించుకోవాలంటే ముందుగా మీరు ప్రజల్లో భయాన్ని పాదుకొల్పాలి. పాక్‌ ప్రజల పాలిట భయంకరమైన రాక్షసిగా భారత్‌ని పాక్‌ విజయవంతంగా చిత్రిస్తూ వచ్చింది. భారత్‌ బూచిని చూపించడం ద్వారానే పాక్‌ ప్రభుత్వాలు సైన్యంపై అంత ఖర్చు పెట్టగలిగాయి. పాక్‌ గురించి నేను సందర్భానుసారం రాస్తూవచ్చిన అనేక కథనాల్లో ఒక దాంట్లో ఇలా పేర్కొన్నాను. ‘వాఘా బోర్డర్‌ వద్ద మీ పాస్‌పోర్టులో స్టాంప్‌ వేస్తున్న ఇమిగ్రేషన్‌ అధికారి తలపై ఒక నోటీసు వేలాడుతూ ఉంటుంది. ఆ నోటీసులో ఇలా రాసి ఉంటుంది. మేం అందరినీ గౌరవిస్తాం. అందరినీ అనుమానిస్తాం’. దీనర్థం ఏమిటంటే జాతీయ భద్రతా ప్రభుత్వం అంటేనే అనుమానాస్పదమైన ప్రభుత్వం అనే. పైగా, ఈ కారణం వల్లే పాక్‌ అంత అస్తవ్యస్తతలో ఉంటోంది. దివాలా తీసిన, రుణాల కోసం సాగిలబడుతున్న ఆర్థిక వ్యవస్థ, విచ్ఛిన్నమైపోయిన సమాజం, పతనమవుతున్న సామాజిక సూచికలు, జాతీయ సంపదలను టోకున అమ్మిపడేయడం, పొరుగునున్న ‘అంకుల్‌ చైనా’కు  రక్షణ ఫీజుల కింద దేశ భూభాగాన్నే అప్పగించేయడం, జిహాద్‌ యూనివర్సిటీ, ప్రపంచ వలస సరఫరా కేంద్రం వంటి వాటికి పేరొందడం ఇవీ పాక్‌ లక్షణాలు. ప్రత్యేకించి పొరుగుదేశాలు పాక్‌ నుంచి నేర్చుకోవలసిన అతి ముఖ్యమైన పాఠం ఏమిటంటే.. ‘నాలాగా ఎవరూ ఉండవద్దు’ అనే. ప్రస్తుత భారతదేశం సరిగ్గా దీనికి సాక్ష్యాధారంగా నిలబడుతోంది. ఎందుకంటే పాక్‌ ఇస్తున్న పై సందేశరూపంలోని హెచ్చరికను సీరియస్‌గా తీసుకోవద్దని మనం నిర్ణయించుకున్నాం. మరోవైపున, 2015 తదుపరి పాకిస్తాన్‌ చిక్కుకున్న స్వీయ భావావరోధంలో మనం ఇప్పుడు ఇరుక్కుపోయాం. 2014 నాటికి పాకిస్తాన్‌ మన బహిరంగ ప్రసంగాలు, చర్చల్లో కనిపించకుండా పోయింది. పరుగుపందెంలో భారత్, పాక్‌ కంటే ఎంతో ముందుకెళ్లింది. పాక్‌ చికాకు కలిగించే రాజ్యంగా దిగజారిపోయింది. తాజాగా పార్లమెంటులో పౌరసత్వ సవరణ బిల్లుపై చర్చ, జార్ఖండ్‌ ఎన్నికల ప్రచార సందర్భంగా పాక్‌ గురించి గత వారం  పాకిస్తాన్‌ పేరును పదే పదే చర్చిస్తూ వచ్చారు. సర్జికల్‌ దాడులు, బాలాకోట్‌ వైమానిక దాడి సమయంలో కాంగ్రెస్‌ వైఖరి సరిగ్గా పాకిస్తాన్‌ వైఖరితో ఎలా సరిపోలిందంటూ హోంమంత్రి అమిత్‌ షా ప్రశ్నించారు. ప్రధాని మోదీ కూడా ఎన్నికల ప్రచార ప్రసంగాల్లో ఇదే వైఖరిని ప్రతిబింబించారు. దేశీయ రాజకీయ ప్రయోజనాల కోసం భారత్‌ ఇప్పుడు పాక్‌ పేరును తరచుగా ప్రస్తావిస్తూ వస్తోందన్న విషయం కొట్టొచ్చినట్లు కనబడుతోంది. పుల్వామా ఘటన నేపథ్యంలో మీరు మా వైపు ఉంటారా లేక పాక్‌ వైపు ఉంటారా అనే అంశం చుట్టూనే 2019 లోక్‌సభ ఎన్నికల ప్రచార కార్యక్రమం నడిచింది. లోక్‌సభ ఎన్నికల సందర్భంగా ఉత్తరప్రదేశ్, పశ్చిమబెంగాల్, బిహార్, మహారాష్ట్ర వంటి నాలుగు రాష్ట్రాల్లో జరిపిన బహిరంగ సభల్లో మోదీ పాక్‌ పేరును 90 సార్లు ప్రస్తావించారు. తర్వాత హరియాణా, మహా రాష్ట్ర అసెంబ్లీ ఎన్నికల ప్రచారంలోనూ ఇది కొనసాగింది. చాలా కాలం తర్వాత  మన బహిరంగ చర్చల్లో, మన రోజువారీ జీవి తంలో కూడా పాకిస్తాన్‌ పేరును ప్రస్తావిస్తున్నాము.  ఇప్పుడు పౌరసత్వ సవరణ బిల్లుపై జరిగిన చర్చ మొత్తంగా పాకిస్తాన్, దేశ విభజన ప్రాతిపదికపైనే నడిచింది. పాకిస్తాన్‌లో మైనారిటీలతో వ్యవహరిస్తున్న తీరు మనకు చర్చనీయాంశమైంది. అందుచేత పాకిస్తాన్‌లోని ముస్లిమేతర మైనారిటీల క్షేమాన్ని పట్టించుకోవలసిన ప్రత్యేక బాధ్యత భారత్‌పై పడినట్లుగా ఉంది. పాకిస్తాన్‌ని సహజంగానే ముస్లింల నివాస స్థలంగా ఎలా పరిగణిస్తూ వస్తున్నారో భారత్‌ కూడా ఇప్పుడు హిందువుల నివాసస్థలంగా ఉండాలనే వాతావరణం దేశంలో బలపడుతోంది. భారత్‌ గురించి పాకిస్తాన్‌లో పెంచిపోషిస్తూ వచ్చిన అభద్రతా భావం, వైరభావం, ఉన్మాద ప్రచారం వంటివి మన దేశంలో ప్రస్తుతం కొన్ని చర్చల్లో కనిపించడం ఆశ్చర్యకరం. రాజకీయ చర్చలను దేశ విభజన వద్దకు తీసుకుపోవడం, విభజన నాటి తప్పులను సరిదిద్దుతామని హామీ ఇవ్వడం, అతిపెద్ద శత్రువును అప్పట్లో ఊరికే వదిలేశామని విమర్శలు చేయడం.. వంటి పరిణామాలను చూస్తుంటే పాకిస్తాన్‌ను భారత్‌ కొత్తగా కనిపెడుతున్నట్లు కనిపిస్తోంది.  భారత్, పాకిస్తాన్‌ దేశాల మధ్య అంతరం ఎంత దూరం పోయిందంటే ప్రపంచంలో ఏ ఒక్కరూ చివరకు చైనాతో సహా మన రెండు దేశాలను ఒకే వైఖరితో చూడడం లేదు. భారత్‌–పాక్‌ మధ్య ఉన్న హైపనేషన్‌ ఇప్పుడు పూర్తిగా చెరిగిపోయింది. అంటే భారత్, పాక్‌లను కలిపి చూసే పరిస్థితి మాయమైపోయిందని అర్థం. ఒకప్పుడు పాక్‌ అవలంబించిన వైఖరిని ఇప్పుడు మనం తవ్వి తలకెత్తుకుంటున్నామా అనిపిస్తోంది. ఎందుకంటే మొదట అభద్రతా భావాన్ని పెంచిపోషించకుంటే మీరు జాతీయ భద్రతా రాజ్యాన్ని ఎలా నిర్మించగలరు? అందుకే ఈ అవసరం కోసం మీకు భయపెట్టే శత్రువు అవసరం. అది పాకిస్తానే మరి. ఇప్పటికి అది అంత భయపెట్టకపోవచ్చు కానీ పాన్‌ ఇస్లామిజం అనే పెద్ద ప్రమాదాన్ని చూసినప్పుడు అది భయంకర రాక్షసిగా మారక తప్పదు. అదే ఇప్పుడు అనుమానాన్ని కలిగిస్తుండగా, భారత్‌లోని 20 కోట్ల మంది ముస్లింలకేసి చూస్తే అతిపెద్ద ఉపద్రవంలాగే కనిపిస్తారు మరి. 1947లో రెండు దేశాలు కొత్త చరిత్ర దిశగా అడుగులేయడం ప్రారంభించిన నాటి పరిస్థితిని సమీక్షిద్దాం. మన రెండు దేశాలూ విభిన్నమైన మార్గాలను ఎంచుకున్నాయి. ఒకటి ఉదారవాద రాజ్యాంగ గణతంత్ర రాజ్యంగా మారగా, మరొకటి మెజారిటీవాద, మతతత్వ, సైనిక రాజ్యంగా మారింది. ఒకటి అలీన రాజ్యంగా మారగా, మరొకటి ఆయా కాలాల్లో ప్రాబల్యంలోకి వచ్చిన సైనిక కూటములలో చేరింది. కేవలం 25 సంవత్సరాలలోపే, మతప్రాధాన్య రాజ్యంగా తనను తాను పేర్కొన్న పాకిస్తాన్‌ తన భూభాగంలో సగానికి పైగా జారవిడుచుకుంది, మరో కొత్త దేశం బంగ్లాదేశ్‌ రూపంలో ఉనికిలోకి వచ్చింది. చివరకు ఆ కొత్త దేశం కూడా తన మాతృదేశం నమూనాలోకే వెళ్లిపోయి, ఇస్లాంని తన మెజారిటీ వాద భావజాలంగా ఎంచుకునేసింది. దానికి తోడుగా మిలిటరీ పాలకులూ పుట్టుకొచ్చారు. రెండు దశాబ్దాలకుపైగా అప్పులను యాచిం చడం, దారిద్య్రంలో కూరుకుపోవడం జరిగాక, అనేక మూడో ప్రపంచ దేశాల చెడు లక్షణాలకు బంగ్లాదేశ్‌ ఒక నమూనాగా నిలిచిపోయింది. అధిక జనాభా, దారిద్య్రం అనే సాంక్రమిక వ్యాధుల దేశంగా దానికి పేరుపడిపోయింది. ‘ఆల్‌ ది ట్రబుల్‌ ఇన్‌ ది వరల్డ్‌’ అనే తన సంకలనంలో అమెరికన్‌ ప్రముఖ రచయిత పీజే ఓ రూర్కే అధిక జనాభాతో వచ్చే సమస్యలకు బంగ్లాదేశ్‌నే ఉదాహరణగా పేర్కొనడం భావోద్వేగాలను రెచ్చగొట్టింది. పైగా అది ఒక అసందర్భ వ్యాఖ్య కూడా. కానీ అంత దూకుడు రచనలో కూడా రూర్కే ఒక వాస్తవాన్ని పదునైన వాక్యంలో చెప్పాడు. ‘తినడానికి తగినంత ఆహారం లేని దేశం, పండకముందే పంటను వాసన చూస్తున్న దేశం ఎలా మనగలుగుతుంది?‘  కానీ, చాలా త్వరలోనే ఆ కొత్త దేశం భారత్‌ వంటి దేశాన్ని పోలిన లౌకిక, ఆధునిక ఆదర్శ రాజ్య నమూనావైపు నడక మార్చుకుంది. మరో రెండు దశాబ్దాలలోపే, బంగ్లాదేశ్‌ ప్రతి సామాజిక, ఆర్థిక సూచికలోనూ పాక్‌కంటే ఎంతో ముందుకు సాగింది. ఆశ్చర్యకరమైన విషయం ఏమిటంటే, 48 ఏళ్లక్రితం పాక్‌ పీడన నుంచి తన విముక్తిలో సహాయం చేసిన భారత్‌నే అది ఇప్పుడు వెనుకకు నెడుతోంది. ఆకలిదప్పులకు, బహిరంగ మలవిసర్జనకు నమూనాగా రూర్కే వ్యాఖ్యానించిన ఆ బంగ్లాదేశ్‌ ఇప్పుడు ఈ రెండు శాపాలను భూస్థాపితం చేసిపడేసింది. బంగ్లాదేశ్‌ ఇప్పుడు బహిరంగ మల విసర్జన నుంచి దాదాపుగా బయటపడింది. దాని జనాభా వృద్ధి రేటు గణనీయంగా అంటే భారత వృద్ధి రేటు స్థాయికి.. ఒక్కశాతానికి పడిపోయింది.  పాకిస్తాన్‌ నుంచి కొని తెచ్చుకున్న భావజాల వైరస్‌ను తుంగలో తొక్కి బయటపడిన దాని ఫలితమే ఇదంతా మరి. 1985లో పాకిస్తాన్‌కు మొట్టమొదటి సారిగా సందర్శించినప్పుడు అదెంత మెరుగైన స్థితిలో ఉండేదో చూసి ఆశ్చర్యపోయాను. ఆనాటికి దాని తలసరి ఆదాయం భారత్‌ కంటే 65 శాతం ఎక్కువగా నమోదయ్యింది. కానీ 2019లో భారత్‌ తలసరి ఆదాయం పాక్‌ కంటే 60 శాతం ఎక్కువగా నమోదైంది. ఇదెలా జరిగింది? పాకిస్తాన్‌ సామాజిక–ఆర్థిక వృద్ధి సూచికలు ఎంతగా కుప్పగూలిపోయాయంటే ఐఎమ్‌ఎఫ్‌ నుంచి ఆ దేశం 13వసారి ఉద్దీపన ప్యాకేజీని అందుకోవాల్సి వచ్చింది. ఇక పాక్‌ జనాభా వృద్ది రేటు భారత్, బంగ్లాదేశ్‌ల కంటే రెట్టింపు పెరిగింది. కాని ఇప్పటికీ అది జాతీయ భద్రతా రాజ్యంగా సైనికాధిపత్యంతోనే ఉంటోంది. ఎంతలా అంటే పాక్‌ ప్రధాని తన ఆర్మీ చీఫ్‌కు సలామ్‌ చేసేంతగా. భారత్‌ కంటే ఏ రంగంలో అయినా పాక్‌ ముందుందంటే బహుశా అణ్వాయుధాల సంఖ్యలోనే కావచ్చు. కానీ భారతీయ వ్యూహాత్మక అధ్యయనాల నిపుణుడు దివంగత కె. సుబ్రహ్మణ్యం తరచుగా ఒక మాట చెప్పేవారు, నీ దేశ రక్షణకు తక్కువ ఆయుధాలు అవసరమైనప్పుడు ఎందుకు ఎక్కువ ఆయుధాలకోసం వెంపర్లాడతావు? కాగా, దేశీయ రాజకీయాల్లో తనకు ఉపయోగపడే సాధనంగా పాక్‌ను భారత్‌ ఇప్పుడు కొత్తగా కనుగొంటోంది. నిజానికి ఇది పేలవమైన ఎంపిక. ఇప్పుడు పాక్‌తో మనల్ని మనం పోల్చుకోవాలంటే భారత్‌ తన కాళ్లు నెప్పి పెట్టేలా ముందుకు వంగాల్సి ఉంటుంది. మరోమాటలో చెప్పాలంటే.. మత ప్రాధాన్యమైన, జాతీయ భద్రతా రాజ్యాన్ని నిర్మించుకోవడంలో పాక్‌ చేసిన ప్రయోగాలను భారత్‌ ఇప్పుడు చేపట్టాలనుకోవడం వేర్పాటువాదంలోకి మనకు మనం కూరుకుపోయేలా చేస్తుంది. నిజానికి ఇది మనం అధిగమించాల్సిన విషాదం మాత్రమే. శేఖర్‌ గుప్తా  వ్యాసకర్త ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

ఆర్థిక కారణాలతో అస్సాంలోకి ముస్లింల వలస ప్రారంభం కాగా, విభజన తర్వాత హిందువుల వలస దానికి తోడైంది. 1947కి ముందే వచ్చిన ముస్లింలు చాలావరకు అస్సాంలోనే ఉండిపోగా, తర్వాత హిందువులు కూడా పెద్ద సంఖ్యలో వచ్చి చేరారు. దీంతో మొత్తం భూభాగంలోని జాతుల సమతూకం మారిపోయింది. జాతీయ పౌర పట్టిక ప్రకారం అనర్హులుగా తేలిన 19 లక్షలమందిలో 60 శాతం వరకు ముస్లిమేతరులే. ఈ చిక్కుముడిని విప్పడం కష్టమే కాబట్టి పౌరసత్వ సవరణ బిల్లును బీజేపీ ప్రజ లను విభజించే ఎత్తుగడతో తీసుకొస్తోంది. ప్రత్యర్థులు వెంటనే ఈ సవరణ చట్టాన్ని వ్యతిరేకిస్తారు. ముస్లింలను బుజ్జగిస్తున్నవారిగా బీజేపీ వారిపై ఆరోపణలకు దిగుతుంది. అంటే వచ్చే మూడు దశాబ్దాల్లో పౌరసత్వ సవరణ అంశం మరొక రామ మందిరం, లేక ఆర్టికల్‌ 370గా మారిపోతుంది. దీని వెనుక ఉన్న విభజన రాజకీయాలివే. గత కొన్ని రోజులుగా పౌరసత్వ చట్టం, 1955 లేక పౌరసత్వ సవరణ బిల్లు, 2019 (సీఏబీ)కు తాజా సవరణలపై అనేకమంది మద్దతిస్తూ దేశవిభజనను తిరిగి సమీక్షించాలని కోరుతున్నారు. పూర్తికాని వ్యవహారాన్ని మళ్లీ సమీక్షించాలి అనే మాట చెప్పనప్పటికీ, పూర్తి న్యాయం, ముగింపు, ముస్లిమేతర మైనారిటీలకు న్యాయం చేయడం అని చెప్పడంలో వీరు వెనుకాడటం లేదు. పాకిస్తాన్, బంగ్లాదేశ్‌లలోని మైనారిటీలకు చేసిన వాగ్దానాన్ని పౌరసత్వ సవరణ బిల్లు నెరవేరుస్తుందని వీరు నొక్కి చెబుతున్నారు. ఆ వాగ్దానం చర్చనీయాంశమే. ఉపఖండంలోని ముస్లింలకు మాతృభూమి కావాలనే ఊహను ప్రతిపాదించి, దాని కోసం పోరాడి, చివరకు పాకిస్తాన్‌ని సాధించడంలో విజయం పొందారనడంలో సందేహమే లేదు. విభజనకాలంలో మతపరంగా ప్రజలను అటూ ఇటూ మార్పిడి చేసుకున్నారన్నదీ వాస్తవమే. అయితే ప్రజల మార్పిడి ప్రక్రియ రక్తపాతంతో, మారణ కాండతో, అత్యాచారాలతో సాగింది. కొన్నేళ్లలోపే ఉపఖండం పశ్చిమప్రాంతంలో ఈ ప్రజల మార్పిడి ప్రక్రియ పూర్తయింది, దాదాపు ముగిసిపోయింది. భారత్‌ భూభాగంలోని పంజాబ్‌లో, ముస్లింలు, పాకిస్తాన్‌ భూభాగంలో హిందువులు, సిక్కులు చాలా తక్కువమంది మాత్రమే ఉండిపోయారు.  1960ల మధ్య వరకు విభజనకు సంబంధించి కొన్ని వింత ఘటనలు కొనసాగాయి. పాకిస్తాన్‌ కెప్టెన్‌గా వ్యవహరించిన క్రికెటర్‌ అసిఫ్‌ ఇక్బాల్‌ 1961లో మాత్రమే పాకిస్తాన్‌కు వలస వెళ్లాడు. అప్పటివరకు అతడు హైదరాబాద్‌ జట్టు తరపున ఆడేవాడు. 1965 యుద్ధ కాలంలో చిన్న అలజడి చెలరేగింది కానీ త్వరలోనే అది ముగిసిపోయింది. కానీ తూర్పు భారత్‌లో విభిన్న చిత్రం చోటు చేసుకుంది. అనేక సంక్లిష్ట కారణాల రీత్యా తూర్పు పాకిస్తాన్, భారత్‌కి చెందిన పశ్చిమ బెంగాల్, అస్సాం, త్రిపురల మధ్య జనాభా మార్పిడి పూర్తి కాలేదు. బెంగాల్‌లోని అనేక వర్గాలకు చెందిన ముస్లింలు.. అలాగే తూర్పు బెంగాల్‌(పాకిస్తాన్‌)లోని హిందువులు భారత్‌లోనే ఉండిపోయారు. కానీ ఎత్తుకు పైఎత్తులు చోటు చేసుకోవడంతో ఇరుపక్షాల మధ్య ఘర్షణలు కొనసాగాయి.  అందుకే ఇలాంటి ఘటనలను నిలిపివేయడానికి 1950లోనే జవహర్‌లాల్‌ నెహ్రూ, నాటి పాకిస్తాన్‌ ప్రధాని లియాఖత్‌ ఆలి ఖాన్‌ ఒక ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నారు. ఇదే చారిత్రాత్మకమైన నెహ్రూ–లియాఖత్‌ ఒప్పందం. ఈ ఒప్పందంలో అయిదు ప్రధాన అంశాలున్నాయి 1. ఇరుదేశాలూ తమ భూభాగంలోని మైనారిటీలను పరిరక్షిస్తూనే.. ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలు, రాజకీయాలు, సాయుధ బలగాల్లో చేర్చుకోవడంతోపాటు అన్ని హక్కులు, స్వేచ్ఛలను వారికి కల్పిం చాలి. 2. దాడుల కారణంగా తాత్కాలికంగా గూడు కోల్పోయి, వలసపోయినప్పటికీ, తిరిగి తమ ఇళ్లకు చేరుకోవాలని భావిస్తున్నవారికి ఇరుదేశాలూ ఆశ్రయం కల్పించి, పరిరక్షించాలి. 3. అలా వెనక్కు తిరిగి రాని వారిని రెండు దేశాలూ తమతమ పౌరులుగానే భావిం చాలి. 4. ఈలోగా, ఇరు దేశాల్లో ఉండిపోయిన వారు స్వేచ్ఛగా రాకపోకలు సాగించవచ్చు, ఇప్పటికీ తామున్న దేశం నుంచి మరొక దేశంలోకి వలస వెళ్లాలని కోరుకుంటున్నవారికి ఇరుదేశాలూ రక్షణ కల్పించి సహకరించాలి. 5. ఇరుదేశాలు శాంతిభద్రతలను కాపాడటానికి నిజాయితీగా ప్రయత్నించాలి. అప్పుడు మాత్రమే ప్రజలు తాము కోరుకున్న భూభాగాలపై సురక్షితంగా ఉన్నట్లు భావించగలరు. ఈ ఒప్పంద సూత్రాలను బట్టే, భారత్‌ తన జనాభా గణనను చేపట్టి, 1951లో ప్రథమ జాతీయ పౌర పట్టికను (ఎన్‌ఆర్సీ) రూపొం దించింది. భారత్‌లో ముస్లిం జనాభా శాతం.. హిందువులు, సిక్కుల జనాభా కంటే కాస్త అధికంగానే పెరుగుతూవచ్చిందని, అదే సమయంలో తూర్పు, పశ్చిమ పాకిస్తాన్‌లో మైనారిటీలుగా ఉంటున్న హిందువుల జనాభా వేగంగా తగ్గుతూ వచ్చిందని ఇరుదేశాల జనగణన డేటా సూచిస్తోంది. అంటే హిందూ మైనారిటీలు పాక్‌ను, బంగ్లాదేశ్‌ను వదిలిపెట్టి భారత్‌లో స్థిరపడ్డారని చెప్పవచ్చు. దేశవిభజన సమయంలో పూర్తి చేయని కర్తవ్యానికి సమాధానంగా పౌరసత్వ సవరణ బిల్లును తీసుకురావడానికి కారణం ఇదేనని బీజేపీ చెబుతుండవచ్చు. పాకిస్తాన్‌ నెహ్రూ–లియాఖత్‌ ఒడంబడికలోని సూత్రాలను పాటించి గౌరవించడంలో విఫలమైందని, దీంతో భారత్‌ మైనారిటీల సహజ నిలయంగా మారిందని పాక్‌లో మైనారిటీలను నేటికీ పీడిస్తున్నారని బీజేపీ వాదన. ఇక్కడే మనం సంక్లిష్టతల్లోకి కూరుకుపోవడం ప్రారంభిస్తాం. మొదట, భారత్‌ నిర్మాతలు తమ లౌకిక రిపబ్లిక్‌ ఇలా ఉండాలని కోరుకున్న చట్రంలో జిన్నా రెండు దేశాల థియరీ ఇమడలేదు. రెండు, ఏ దశవద్ద పాత చరిత్ర ముగిసి కొత్త చరిత్ర ప్రారంభం కావాలి? ఇక మూడోది, దేశీయతతో కూడిన జాతీయ సమానార్థకమైనది ఏది? మతం జాతి, భాషతో సమానమైనదా? తూర్పు భారత్‌లో ప్రత్యేకించి అస్సాంలో వలసల స్వభావం, సంక్లిష్టతను అర్థం చేసుకోవడానికి మనం కొన్ని దశాబ్దాల వెనక్కు వెళ్లడం అవసరం. అస్సాం  సాపేక్షికంగా తక్కువ జనసాంద్రత కలి గిన విశాలమైన సారవంతమైన భూములతో, సమృద్ధిగా జలవనరులతో కూడిన ప్రాంతం. అందుకే ఈ రాష్ట్రంలోకి 20వ శతాబ్దిలో తూర్పు బెంగాల్‌ నుంచి తొలి దశ వలసలకు దారితీసింది. వీరిలో చాలామంది ఆర్థిక కారణాలతో వచ్చినవారే. భూములకోసం, మంచి జీవితం కోసం వీరొచ్చారు. ఇలా మన దేశంపైకి వలసరూపంలో చేసిన ఆక్రమణ గురించి ప్రస్తావించిన తొలి వ్యక్తి బ్రిటిష్‌ సూపరెంటెండెంట్‌ సీఎస్‌ ముల్లన్‌. 1931లో అస్సాంలో జనగణన కార్యకలాపాలను ఈయనే పర్యవేక్షించారు. తన మాటల్లోనే చెప్పాలంటే.. ‘బహుశా, గత 25 ఏళ్లలో అస్సాం ప్రావిన్స్‌లో జరిగిన అత్యంత ముఖ్యమైన ఘటన, అస్సామీయుల సంస్కృతి, నాగరికతలను పూర్తిగా ధ్వంసం చేసి అస్సాం భవిష్యత్తునే శాశ్వతంగా మార్చివేయగలిగిన ఘటన ఏమిటంటే, తూర్పు బెంగాల్‌ జిల్లాల నుంచి ప్రత్యేకించి మైమెన్‌సింగ్‌ జిల్లా నుంచి భూదాహంతో వలసవచ్చిన ముస్లింల భూ ఆక్రమణే’ అని సీఎస్‌ ముల్లాన్‌ పేర్కొన్నారు. ‘ఎక్కడ శవాలు ఉంటే అక్కడికి రాబందులు వచ్చి కూడతాయి. ఎక్కడ బీడు భూములుంటే అక్కడికల్లా మైమెన్‌సింగ్‌ జిల్లా నుంచి వలస వచ్చినవారు గుమికూడతార’ని ఆయన ముగించారు. మరి అస్సాం ప్రజల జాతి, భాషా పరమైన ఆందోళనలు దీన్ని చూస్తే ఏమౌతాయో మరి.  ఆర్థిక కారణాలతో అస్సాంలోకి ముస్లింల వలస ప్రారంభంలోనే సమస్య కాగా, విభజన తర్వాత హిందువుల వలన దానికి మరింత తోడైంది. కాగా 1947కి ముందే వచ్చిన మైమెన్‌సింగ్‌ జిల్లాకు చెందిన ముస్లింలు చాలావరకు అస్సాంలోనే ఉండిపోగా, తర్వాత హిందువులు కూడా గుంపులు గుంపులుగా వచ్చి చేరారు. దీంతో మొత్తం భూభాగంలోని జాతుల సమతూకం మారిపోయింది. ఇదే సమస్యకు ప్రధాన కారణం. అస్సాం ఆందోళనలకు సమాధానం ఇవ్వడంలో పౌరసత్వ సవరణ చట్టం విఫలమవుతుండటానికి ఇదే ప్రధాన కారణం. మతంపై కాకుండా, జాతి, సంస్కృతి, భాష, రాజకీయ అధికారం వంటి అంశాల్లోనే అక్కడ అధిక ఆందోళనలు చోటుచేసుకుం టున్నాయి. గత మూడు దశాబ్దాలుగా దీన్ని మార్చడానికి ఆర్‌ఎస్‌ఎస్, బీజేపీలు ప్రయత్నిస్తూ వచ్చాయి. పైగా ముస్లిం వలసప్రజలు దేశ విభజనకు ముందే వచ్చారు వీరికి పౌరసత్వాన్ని నిరాకరించలేరు. బెంగాలీ హిందువులు ఇటీవలి కాలంలో వచ్చినవారు. అందుకే జాతీయ పౌర పట్టిక ప్రకారం అనర్హులుగా తేలిన 19 లక్షలమందిలో 60 శాతం వరకు ముస్లిమేతరులే ఉండటం ఈ నిజాన్ని సూచిస్తోంది. ఇక్కడే బీజేపీ ఇరుక్కుపోతోంది. పౌరసత్వ చట్టాన్ని అమలు చేసినట్లయితే, ముస్లింల కంటే హిందువులనే ఎక్కువగా దేశం నుంచి పంపించేయాల్సి ఉంటుంది. తాజా పౌరసత్వ సవరణ చట్టంతో దీన్ని పరిష్కరించాలని బీజేపీ ప్రయత్నిస్తోంది. కానీ దీనికి అస్సామీయులు అంగీకరించడం లేదు. తాజాగా తీసుకొస్తున్న జాతీయవ్యాప్త పౌరసత్వ సవరణ పట్టికతో పౌరసత్వ చట్టాన్ని కలిపినట్లయితే ప్రారంభంలోనే అది చచ్చి ఊరుకుంటుందని బీజేపీకి తెలుసు. అందుకే దీన్ని ప్రజలను విడదీసే సాధనంగా బీజేపీ ఎక్కుపెట్టింది. ప్రత్యర్థులు వెంటనే ఈ సవరణ చట్టాన్ని వ్యతిరేకిస్తారు. ముస్లింలను బుజ్జగిస్తున్నవారిగా వారిపై బీజేపీ ఆరోపణలకు దిగుతుంది. అప్పుడేం జరుగుతుంది? వచ్చే మూడు దశాబ్దాల్లో జాతీయ పౌరసత్వ సవరణ అంశం మరొక రామ మందిరం, లేక ఆర్టికల్‌ 370గా మారిపోతుంది. ఈ అంశం వెనుక దాగిన విభజన రాజకీయాలు ఇవే మరి. వ్యాసకర్త, శేఖర్‌ గుప్తా,  ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, twitter@shekargupta

భారతదేశాన్ని ఎవరు పాలించాలి.. ఎవరు పాలించకూడదు అని తేల్చే శక్తి గతంలో ముస్లింలకే ఉండేది. బీజేపీ అధికారం కోల్పోయిన ప్రతిసారీ ముస్లిం ఓటింగ్‌ ఎంతో ప్రాధాన్యతను సంతరించుకునేది. బీజేపీ అనేక సందర్భాల్లో ముస్లింలను చేరడానికి ప్రయత్నించింది. మైనారిటీల పట్ల వాజ్‌పేయి సానుకూలత ప్రదర్శించినా ఫలితం లేకుండా పోయింది. 2014లో నరేంద్రమోదీ, అమిత్‌ షాలు ఈ సమీకరణాన్ని ఒక్కసారిగా తలకిందులు చేసిపడేశారు. ముస్లిం ఓటర్ల సహాయాన్ని పొందకుండానే వారు సంపూర్ణ మెజారిటీని సాధించారు. ముస్లిం ఓటు తన శక్తిని కోల్పోయింది. ఫలితంగా పాలనావ్యవస్థలో ముస్లిలకు చోటు కరువైంది. అయితే దేశ జనాభాలో ఆరింట ఒకవంతు ప్రజలను వేరుచేసి, విడదీసిన ఏ దేశం, ఏ సమాజం కూడా భద్రతతో ఉండగలనని భావించకూడదు.భారతీయ జనతా పార్టీ ఒక విషయంలో నిత్యం మధనపడుతూనే ఉండేది. అదేమిటంటే, భారతదేశంలో తమకు దక్కాల్సిన రాజకీయ ప్రాముఖ్యతను దేశీయ ముస్లింలు దూరం చేస్తున్నారన్నదే బీజేపీ బాధ. గతంలో ఎక్స్‌ప్రెస్‌ గ్రూప్‌లో పనిచేస్తున్నప్పుడు నా మాజీ సహోద్యోగి, బీజేపీలో కీలక మేధావి అయిన బల్బీర్‌ పుంజ్‌తో నేను చేసిన సంభాషణల్లో పదే పదే ఇదే అభిప్రాయం వ్యక్తమయ్యేది. ’భారతదేశాన్ని ఎవరు పాలించాలి.. ఎవరు పాలించకూడదు అని తేల్చే శక్తి ముస్లింలకే ఉంది’ అని పుంజ్‌ తరచుగా చెప్పేవారు. మా మధ్య ఈ సంభాషణ 1999లో చోటు చేసుకుంది. లోక్‌సభలో రెండోసారి అటల్‌ బిహారీ వాజ్‌పేయి నేతృత్వంలోని ఎన్డీఏ ప్రభుత్వం ఒక్క ఓటు తేడాతో ఓడిపోయినప్పుడు ఇది జరిగింది. లౌకికపార్టీలన్నీ ఎన్డీఏకి వ్యతిరేకంగా ఐక్యమైన ఫలితమది. 1996లో కూడా వాజ్‌పేయి తొలి ఎన్డీఏ ప్రభుత్వం 13 రోజుల్లోనే కుప్పగూలిపోయిందన్నది తెలిసిందే. రెండోధఫా ఎన్డీఏ ప్రభుత్వం సంవత్సర కాలంలోనే ముగిసిపోయింది. బీజేపీ అధికారం కోల్పోయిన ప్రతిసారీ ముస్లిం ఓటింగ్‌ ఎంతో ప్రాధాన్యతను సంతరించుకునేది. లౌకిక వాద విలువలకే ముస్లింలు ప్రాధాన్యత నిచ్చేవారు. బీజేపీని అధికారానికి దూరంగా ఉంచడానికి కాంగ్రెస్‌ నేతృత్వంలోని ప్రభుత్వానికి వామపక్షాలు కూడా మద్దతు పలికాయి. అప్పట్లో  కాంగ్రెస్‌కి, బీజేపీకి మధ్య సీట్ల వ్యత్యాసం 145– 138గా ఉండేది. బీజేపీ అనేక సందర్భాల్లో ముస్లింలను చేరడానికి ప్రయత్నిం చింది. మైనారిటీలకు అత్యంత స్నేహపూరితమైన ముఖంగా వాజ్‌పేయి బీజేపీ తరపున నిలబడేవారు. మరోవైపున అడ్వాణీ సైతం ముస్లిం–లెఫ్ట్‌ పేరిట ముస్లిం మేధావులను పెంచి పోషించారు. జిన్నాను ప్రశంసించడానికి ముస్లిం పండుగల్లో పాల్గొనడం, ఏపీజే అబ్దుల్‌ కలామ్‌ను రాష్ట్రపతి భవన్‌కి ఎంపిక చేయడం వరకు ముస్లిం ఓటు దుర్గాన్ని బద్దలు చేసేందుకు వాజ్‌పేయి, అడ్వాణీ ప్రయత్నిం చారు. కానీ ఆ సంప్రదాయం లేని బీజేపీ విఫలమైంది. బీజేపీ దీన్నే భారత్‌ను ఎవరు పాలించాలి అనే అంశాన్ని తేల్చిపడేసే ముస్లిం వీటోగా పేర్కొంటూ వచ్చింది. బీజేపీ అధికారం దేశవ్యాప్తంగా పతనమైన యూపీఏ దశాబ్దంలో బీజేపీ వైఖరి మరింత పెరిగింది. తర్వాత 2014లో నరేంద్రమోదీ, అమిత్‌ షాలు ముందుకొచ్చారు. ఈ సమీకరణాన్ని ఒక్కసారిగా తలకిందులు చేసిపడేశారు. భారతీయ ముస్లిం ఓటర్ల సహాయాన్ని పెద్దగా పొందకుండానే వారు సంపూర్ణ మెజారిటీని సాధించారు. భారత రాజకీయాల్లో కొత్త ముద్ర ఏర్పడింది. ముస్లింలను, క్రైస్తవులను వదిలిపెట్టి 80 శాతం ఓటర్లతో కూడిన యుద్ధరంగంలోనే  పోరాడాల్సి ఉందని ఇప్పుడు తాము గ్రహించామని పలువురు బీజేపీ నేతలు భావించసాగారు. ఈ వాస్తవాన్ని ఒకసారి వీరు అంగీకరించాక పార్టీ ముందున్న సవాల్‌ సులువైనదిగా మారింది. ‘హిందూ ఓటులో 50 శాతాన్ని కొల్లగొడితే చాలు.. మనం సంపూర్ణ మెజారిటీతో దేశాన్ని ఏలగలం’. ఈ వాస్తవాన్ని వారు 2019లో కూడా నిరూపించారు. భారత రాజకీయాల్లో అసాధారణమైన పరివర్తన ఏదైనా ఉందా అంటే, 20 కోట్లమందితో కూడిన అతిపెద్ద ముస్లిం జనాభా ఓట్లకు ఇప్పుడు ఎలాంటి ప్రాధాన్యత కూడా లేకుండా పోవడమే. విశ్వసనీయమైన ప్రతి ఎగ్జిట్‌ పోల్‌ చేసిన జనాభాపరమైన విశ్లేషణ దీన్నే వ్యక్తపరుస్తూ వచ్చింది. ఇదే బీజేపీ సెక్యులర్‌ ప్రత్యర్థులకు షాక్‌ కలిగించింది. అదే సమయంలో ముస్లింలను కూడా సమాధానాల కోసం అన్వేషించేలా చేసింది. ఈ 20 కోట్లమంది ముస్లింల హృదయాలను మీరు తరిచి చూసినట్లయితే నా ఓటు తన శక్తిని కోల్పోయింది అనే చిత్రణే మీకు కనబడుతుంది. కావచ్చు కానీ అధికార చట్రంలో నాకు చెందాల్సిన సరైన స్థానం కూడా తనకు దూరం కావలసిందేనా అనే వేదన మిగిలింది. ఆరో ఏడు పాలన సాగిస్తున్న మోదీ మంత్రివర్గంలో ఒక్క ముక్తర్‌ అబ్బాస్‌ నఖ్వి మాత్రమే మైనారిటీ వ్యవహారాల శాఖ మంత్రిగా ఉంటున్నారు. ఈయన ఒక్కరే కేంద్రంలో ముస్లిం మంత్రిగా ఉంటున్నారు. పైగా దేశ చరిత్రలో ఇప్పుడు ఒక ఆసాధారణమైన మలుపులో మనమున్నాం. కీలక రాజ్యాంగ పదవులు, రాష్ట్రపతి, ఉప రాష్ట్రపతి, లోక్‌సభ స్పీకర్, సాయుధ బలగాల సేనాధిపతులు, భద్రత, నిఘా సంస్థల అధిపతులు, ఎలెక్షన్‌ కమిషన్, న్యాయవ్యవస్థ విభాగాల్లో ఒక్కరంటే ఒక్క ముస్లింకూడా కనిపించని వాతావరణంలో మనం ఉంటున్నాం.పైగా దేశంలో ఒక్క రాష్ట్రంలో కూడా ముస్లిం ముఖ్యమంత్రి నేడు కనిపించరు. ఇక ముస్లిం వ్యక్తే ముఖ్యమంత్రిగా పాలించే జమ్మూ కశ్మీర్‌ ఇప్పుడు ఒక రాష్ట్రంగా కూడా లేదు. కీలక మంత్రిత్వ శాఖల్లో ఒక్క కార్యదర్శి పదవిలోనూ ముస్లిం కనబడరు. మరింత లోతుగా వెళ్లి చూస్తే.. 2015–17 మధ్యకాలంలో ప్రధాన ఎన్నికల కమిషనర్‌గా పనిచేసిన నసీమ్‌ జైదీ ఒక రాజ్యాంగ పదవిని అధిష్టించిన చివరి ముస్లింగా చరిత్రకెక్కారు. హమీద్‌ అన్సారీ ఉన్నారనుకోండి. భారత్‌లోని 37 రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు సంబంధించి నజ్మా హెప్తుల్లా, అరిఫ్‌ మొహమ్మద్‌ ఖాన్‌ అనే ఇద్దరు ముస్లింలు మాత్రమే గవర్నర్లుగా ఉన్నారు. నేటి భారత్‌లో ఇది ఎక్కడ ముగుస్తుందో చెప్పలేం. బీజేపీ సబ్‌ కా సాత్, సబ్‌కా వికాస్‌పై జరుగుతున్న వాదనలు మనకు తెలుసు. తర్వాత దేశంలో ప్రధానంగా ఎలాంటి మత కల్లోలాలు లేవు. మోదీ ప్రభుత్వంలో ఐఏఎస్‌ తదితర విభాగాల్లో ముస్లిం అభ్యర్థుల సంఖ్య కనీసంగా మాత్రమే పెరిగింది. యూపీఏ హయాంతో పోలిస్తే మైనారిటీ స్కాలర్‌షిప్‌లు ప్రస్తుతం కాస్త పెరిగాయి. నిజమైన సమానత్వాన్ని ప్రబోధిస్తున్న దేశంలో 15 శాతం జనాభాకు తనదైన స్థానం దక్కాల్సి ఉంది. అధికారం, పాలన విషయంలో ఇది మరీ వర్తిస్తుంది. 2014 తర్వాత బీజేపీ నుంచి దీనికి వచ్చే సమాధానం ఒక్కటే. ‘మమ్మల్ని శత్రువులుగా భావిస్తూ మాకు వ్యతిరేకంగా ఓటు వేయాలంటూ మీరు చెబుతుంటారు తర్వాత అధికారంలో భాగం కావాలంటారు. ఎలా సాధ్యం?’ రాజ్యాంగపరమైన సమానత్వాన్ని ఇది ప్రశ్నిస్తోంది. మీకు ఓటుంది, స్కాలర్షిప్‌లు ఉన్నాయి, ఉద్యోగాలు ఉన్నాయి, అవకాశాలున్నాయి. కానీ అధికారంలో వాటాకోసం మీ వోటింగ్‌ ఎంపికలపై మీరు పునరాలోచించుకోవాల్సి ఉందేమో మరి. దేశంలో 15 శాతంగా ఉన్న ముస్లింల జనాభా చెల్లాచెదురుగా ఉంటున్నారు. లోక్‌సభలో 27 మంది ముస్లింలు మాత్రమే ఉంటున్న వాస్తవం దీన్ని స్పష్టం చేస్తోంది. ఇజ్రాయిల్‌ వంటి జాత్యహంకార రిపబ్లిక్‌లో అతిపెద్ద మైనారిటీగా ఉంటున్న ముస్లింలకు ఇతర అవకాశాలున్నప్పటికీ, పాలనా యంత్రాగంలో చోటు లేదంటే అర్థం చేసుకోవచ్చు కానీ హిందూ రిపబ్లిక్‌ కాని భారత్‌లో ముస్లింల పరిస్థితి ఇలాగే ఉండటమే పెద్ద విషాదం. ప్రపంచంలో 40 శాతం పైగా ముస్లింలు భారతీయ ఉపఖండంలోనే జీవిస్తున్నారు. కానీ ఈ ప్రాంతంనుంచి కొన్ని వందల సంఖ్యకు మించి ముస్లింలు ఉగ్రవాద సంస్థ ఐసిస్‌లో చేరలేదు. ఇక భారతీయ ముస్లింలలో ఐసిస్‌లో చేరినవారి సంఖ్య వందకు మించలేదు. ఇదెలా సాధ్యం? అంటే భారత్, పాక్, బంగ్లాదేశ్‌లకు చెందిన ముస్లింలలో జాతీయవాదం వేళ్లూనుకుని ఉంది. వారికి సొంత జాతీయగీతం, క్రికెట్‌ టీమ్‌ ఉంది. గెలిపించడానికి, ఓడించడానికి రాజకీయనేతలు కూడా ఉన్నారు. ఇస్లాం రాజ్యం అనే ఊహ మన ముస్లింలను ఆకర్షించలేదు. పైగా ఉపఖండంలోని ముస్లింలు మతానికి మాత్రమే కాకుండా భాష, జాతి, సంస్కృతి, రాజకీయ సిద్ధాంతం వంటి ఇతర అంశాల ప్రభావానికి కూడా గురై ఉంటున్నారు.  ఈ ప్రాంతానికి సంబంధించిన అతి గొప్ప శక్తి ఇదే. 2014 తర్వాత ముస్లిం మైనారిటీ ఎదుర్కొంటున్న ఒంటరితనాన్ని భారత్‌ ఏమాత్రం కోరుకోవడం లేదు. వారి మౌనం అర్ధాంగీకారం కాదు. భారతీయ ముస్లింలు మధ్యతరగతిగా పరివర్తన చెందారు. వీరిలోంచి విద్యావంతులైన, వృత్తినైపుణ్యం కలిగిన కులీనవర్గం ఆవిర్బవించింది. వారసత్వ పార్టీ, వామపక్ష–ఉర్దూ కులీన వర్గాలకు చెందిన పాత వ్యవస్థను వారిప్పుడు అనుసరించడం లేదు. ఓటింగ్‌ ప్రాధాన్యతల రీత్యా ముస్లింలను శిక్షించడం వల్ల ప్రతీకారాన్ని తీర్చుకుంటున్నట్లు సంతోషం కలిగించవచ్చు. కానీ అది స్వీయ ఓటమికే దారి తీస్తుంది. దేశ జనాభాలో ఆరింట ఒకవంతు ప్రజలను వేరుచేసిన ఏ దేశం, ఏ సమాజం కూడా భద్రతతో ఉండగలనని భావించకూడదు.      శేఖర్‌ గుప్తా  వ్యాసకర్త ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

వీర సావర్కర్,  జాతీ యవాదంపై సోనియా, రాహుల్‌ కాంగ్రెస్‌ పార్టీ నేర్చుకోవల్సిందేమిటి? వీర సావర్కర్‌ పట్ల కాంగ్రెస్‌ పార్టీలో నెలకొన్న అయోమయం మరోసారి జాతీయవాదంపై దాని ద్వైదీభావాన్ని బట్టబయలు చేసింది. సావర్కర్‌కు భారతరత్న అవార్డుపై తాజా వివాదం కాంగ్రెస్‌ని బట్టలూడదీయించినంత పనిచేసింది. సావర్కర్‌ని  నాజీగా, గాంధీ హత్యకు కుట్రదారుగా ఖండించడానికి, ‘మేం సావర్కర్‌జీని గౌరవిస్తాం కానీ ఆయన భావజాలంతో ఏకీభవించలేం’ అంటూ మన్మోహన్‌ సింగ్‌ సూక్ష్మభేదంతో చెప్పడానికి మధ్య కాంగ్రెస్‌ పార్టీకి ఒక సున్నితమైన అంశంపై తన పంథా గురించి ఏమీ తెలీదని అనిపిస్తోంది.మన్మోహన్‌ వివేకంతో కూడిన ప్రకటన చేసిన 24 గంటల తర్వాత, కాంగ్రెస్‌ పార్టీ సింగ్‌ ప్రకటన నుంచి దూరం జరగడానికి ప్రయత్నించింది. సింగ్‌ ప్రకటనను తేలికపర్చడానికి కాంగ్రెస్‌ ప్రతినిధి రణదీప్‌ సింగ్‌ సుర్జీవాలా చేసిన ప్రయత్నం నిస్పృహతోనూ కూడి ఉంది. మన్మోహన్‌ ప్రకటనలో కుతర్కం గానీ, సందిగ్ధత గానీ లేదు. నిజానికి ఆయన చేసిన ప్రకటన ప్రారంభం నుంచి తన పార్టీ వైఖరిగా ఉండి ఉండాలి. అప్పుడే ఆ పార్టీ స్వీయ విధ్వంసంవైపు పోకుండా అది కాపాడి ఉండేది. ప్రత్యేకించి సావర్కర్‌ వీరాభిమానులు 1970లో నాటి ప్రధాని ఇందిరాగాంధీ సావర్కర్‌ గౌరవార్థం పోస్టేజీ స్టాంప్‌ విడుదల చేసిన చిత్రాన్ని, సావర్కర్‌కి ఇందిర అందించిన నివాళిని గుర్తు చేస్తూ ఫాసిమైల్‌ పంపుతున్న ప్రస్తుత సందర్భంలో కాంగ్రెస్‌ తనవైఖరిని పునరాలోచించుకోవలసింది. సావర్కర్‌ జీవితంపై డాక్యుమెంటరీకి ఇందిర ప్రోత్సాహమివ్వడమే కాకుండా ఆయన స్మారక నిధికి రూ.11,000 (నేటి విలువలో రూ. 5 లక్షలు) డొనేషన్‌ కూడా ఇచ్చారు.  మరి కాంగ్రెస్‌ తన ప్రస్తుత వైఖరిని ఇందిరతో పోల్చుకోగలదా? ఇందిర, పీవీ నరసింహారావు లాంటి వ్యక్తి కాదు. హిందుత్వకు సన్నిహితుడు కానప్పటికీ మెతక లౌకికవాదం ప్రదర్శించడమే కాకుండా తన ‘ధోవతీలో కాకీ నిక్కర్‌ ధరించినందుకు’గాను పీవీని కాంగ్రెస్‌ పార్టీ తృణీకరించింది, పార్టీలో ఆయనకు స్థానం లేకుండా చేసింది. ఇప్పుడు కాంగ్రెస్‌ నేతలు మళ్లీ పార్టీ పాత తరహా కరడుగట్టిన లౌకికవాదానికి మళ్లాలని డిమాండు చేస్తున్నారు. లౌకికవాదంపైగానీ, హిందుత్వపైగానీ ఇందిర మెతకవైఖరితో వ్యవహరించారని కాంగ్రెస్‌ పార్టీలో ఎవరూ ఆరోపించలేరు. సైద్ధాంతికత కంటే రాజకీయానికే ఆమె ప్రాధాన్యత ఇచ్చేవారు. ఆర్‌ఎస్‌ఎస్‌/జనసంఘ్‌ను అసహ్యించుకున్నప్పటికీ, వారిని దేశపటం నుంచి పరిత్యజించాలని ఆమె అనుకోలేదు. ఆరెస్సెస్‌పై ఆమె  ఆరోపణ ఏమిటంటే, అది స్వాతంత్య్రోద్యమంలో భాగం కాకుండా బ్రిటిష్‌ వారితో కుమ్మక్కయిందనే. వీరసావర్కర్‌ని ఆరెస్సెస్‌ చేతిలో పెట్టాలని ఇందిర భావించలేదు. ఆరెస్సెస్‌కి ఒక పెద్ద సమస్య ఉంది. స్వాతంత్య్రోద్యమంలో పాల్గొన్న నిజమైన హీరోలు ఎవరూ ఆ సంస్థకు లేరు. కాంగ్రెసేతర నేతలైన భగత్‌ సింగ్, సుభాష్‌ చంద్రబోస్‌ను కూడా వారి భావజాలం నుంచి ఆరెస్సెస్‌ తొలగించివేసింది. గాంధీ, నెహ్రూ వంశానికి చెందని ఎవరినైనా కౌగిలించుకోవడానికి ఆరెస్సెస్‌ సిద్ధంగా ఉంది. మోదీ ప్రభుత్వం ఇప్పుడు నెహ్రూ కంటే సర్దార్‌ పటేల్‌ని భారత గణతంత్ర రాజ్య సంస్థాపకుడిగా ఎత్తిపట్టాలని చూస్తోంది. కానీ పటేల్‌ ఎన్నడూ ఆరెస్సెస్‌ అభిమాని కాదని, గాంధీ హత్య తర్వాత ఆ సంస్థను పటేల్‌ నిషేధించారని మర్చిపోవద్దు. ఆరెస్సెస్‌ పట్ల ఆయనకు వ్యతిరేకత ఉన్నప్పటికీ, నెహ్రూతో పటేల్‌ విభేదాలు మరింత బలంగా ఉన్నాయి కాబట్టే కాంగ్రెస్‌ నుంచి బీజేపీ లాగేసుకున్న తొలి ప్రముఖ వ్యక్తిగా పటేల్‌ నిలిచారు.ఆరెస్సెస్‌ మేధావి, దాని అధికార వాణి ఆర్గనైజర్‌ సంపాదకుడు శేషాద్రి ఒక ముఖ్యమైన రాజ కీయ అంశాన్ని లేవనెత్తారు. ఇందిర జనసంఘ్‌ /బీజేపీలను హిందుత్వపార్టీగా ఎన్నడూ వర్ణించలేదు. తన రాజకీయాలను హిందూయిజానికి వ్యతిరేకంగా ఆమె ఎన్నడూ నిలపలేదు లేదా మెజారిటీ ప్రజానీకం విశ్వాసాన్ని తన ప్రధాన ప్రత్యర్థులకు ఆమె ఎన్నడూ అప్పగించలేదు. బనియా పార్టీగా మాత్రమే వారిని ఆమె కొట్టివేసేది. జనసంఘ్, బీజేపీలను హిందూ పార్టీగా పిలిస్తే హిందువుల నుంచి రాజకీయ మద్దతు వారికి లభిస్తుంది. బనియాలు అని ముద్రిస్తే వారు ఓట్లపరంగా అతి చిన్న బృందానికి పరిమితం అవుతారు. పైగా జనసంఘ్, బీజేపీలు సంపన్నులకు, వడ్డీవ్యాపారులకు, లాభాపేక్షగల వర్గానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తూ వచ్చినందున, గ్రామీణ ప్రాంతంలో చాలామంది హిందువులు బీజేపీ పట్ల పెద్దగా అనుకూలంగా ఉండేవారు కాదు. అందుకే ఇందిర వారిని సమాజానికి ఏమాత్రం మంచి చేయని ఫక్తు వ్యాపారులుగా, బనియాలుగా ముద్రించి తృణీకరించేవారు. సోనియా గాంధీ హయాంలో కాంగ్రెస్‌ పార్టీ తన పోరాటాన్ని బని యాలపై కాకుండా హిందుత్వపై, హిందూయిజం పైకి మళ్లించిందని శేషాద్రి వ్యాఖ్యానించారు. ఇందిర కాంగ్రెస్‌కు, నేటి కాంగ్రెస్‌కి మధ్య ఉన్న వ్యత్యాసం ఇదే. ఇందిర వామపక్ష మేధావులను తన దర్బారులో చేర్చుకుని, తన రాజకీయాలకోసం వారి ఆలోచనలను వాడుకున్నారు. కానీ సోనియా మాత్రం వామపక్షాలను, వారి మేధావులను దూరం పెట్టి తన రాజకీయాలను నడిపారు. ఇందిర వారసులు జాతీయవాదం, మతం, సోషలిజం వంటి అంశాలపై భీకర రాజకీయ త్రిశూలధారులైన మోదీ, షాల బీజేపీని ఎదుర్కొంటున్నారు. వీరిని సోనియా–రాహుల్‌ కాంగ్రెస్‌ ఎలా ఎదుర్కోగలుగుతుంది? శబరిమల, ట్రిపుల్‌ తలాక్, అయోధ్య వంటి ప్రతి అంశంలోనూ కాంగ్రెస్‌ ఓడిపోయింది. కరడుగట్టిన సోషలిజాన్ని మాత్రమే కాంగ్రెస్‌ తిరిగి పాటిస్తూ జాతీ యవాదాన్ని, మతాన్ని, సంస్కృతిని బీజేపీకి అప్పగించేటట్లయితే లోక్‌సభలో 52 స్థానాలు దానికి దక్కడం కూడా అదృష్టమేనని చెప్పాలి. రాజకీయ వేత్తకాని మన్మోహన్‌ సింగ్‌ దాన్ని అర్థం చేసుకున్నారు. కానీ ఆయన పార్టీ మాత్రం సింగ్‌ మాటల్ని ఎన్నడూ వినలేదు. శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ అనే ఏనుగు మరణం గురించిన వార్తలు మరీ అతిశయించిన రూపంలో ఉంటున్నాయి. కానీ అది చాలా తీవ్రమైన జబ్బుతో బాధపడుతోందన్నది నిజం. జాతీయవాదం మరీ పాతుకుపోతున్నప్పుడు, వెనుకంజ కూడా జాతిని ఐక్యం చేసే అంశంగా ఉంటుందని ప్రధాని నరేంద్ర మోదీకి లభిస్తున్న ప్రజాదరణ స్పష్టం చేస్తోంది. భారత ఆర్థిక వ్యవస్థకు అతి పెద్ద సవాలు అయిన ఆర్థిక మందగమనాన్ని తోసిపుచ్చి మోదీ అసాధారణంగా పేరు ప్రఖ్యాతులు పొందుతుండవచ్చు లేదా ఏదైనా అద్భుతాన్ని సృష్టించి దాన్ని మరింతగా మెరుగుపర్చవచ్చు కూడా.  మోదీ ఆర్థిక వ్యవస్థ బాధ్యతలను నేరుగా చలాయించగలిగితే 2014 నాటికల్లా భారత్‌ను 5 లక్షల కోట్ల డాలర్ల వ్యవస్థగా మార్చడం అసాధ్యం కాదు. నా ఈ మాటలు నిజం కావాలని నేను నిజాయితీగా కోరుకుంటున్నాను. అనేక సంవత్సరాలుగా నేను వార్తలను కవర్‌ చేస్తూ వివిధ దేశాల్లో పర్యటిస్తూ వచ్చాను. హేతుబద్ధంగా ఉండే ప్రజాస్వామ్య దేశాల్లో లాగా తమ పాలకులకు వ్యతిరేకంగా మాట్లాడ్డానికి సుముఖత చూపని ప్రజలను కూడా కలిశాను. అది నాకు ఒక ముఖ్యమైన పాఠం నేర్పింది. కష్టకాలాల్లో హాస్యం, వ్యంగ్యం వికసిస్తూ ఉంటాయి. అయితే అనుమానం, భయం చోటుచేసుకున్నప్పుడు సృజనాత్మకతకు చెందిన రసావిష్కరణ పరవళ్లు తొక్కుతుంటుంది. గతంలో సోవియట్‌ పాలనపై వచ్చిన అత్యుత్తమ జోక్‌లు మాస్కోలోని వీధుల్లో, షాపుల్లో వినపడేవట. కానీ గుసగుసల రూపంలో మాత్రమే అని అదనంగా జోడిం చాలి. నిన్నటి గుసగుసలు నేటి వాట్సాప్‌ ఫార్వర్డ్‌లుగా మారుతున్న కాలమిది. వాట్సాప్‌లో వైరల్‌ అవుతున్న జోకులను ముందుగా ఎవరు కనిపెట్టారో తెలీదు కనుక, పేరు లేకుండా వాట్సాప్‌లో జోకులు పేల్చడం సురక్షితమైనది. ఈ సీజన్‌లో బాగా వ్యాప్తిలో ఉన్న అంశం భారతీయ ఆర్థిక వ్యవస్థ. తాజాగా 1.45 లక్షల కోట్ల పన్ను రాయితీతో కేంద్రం ప్రకటించిన ఉపశమన చర్యకు ప్రాధాన్యం లేదు.  ప్రతిరోజూ నా ఇన్‌బాక్స్‌లో మోదీ ప్రభుత్వ ఉపద్రవపూరితమైన ఆర్థిక వ్యవస్థ గురించి అనేక జోకులు, మెమ్‌లు వచ్చి చేరుతుం టాయి. వీటిలో మహారాజు, ఆయన ప్రేమించే ఏనుగు గురించిన జోకులు ఎక్కువగా వ్యాప్తిలో ఉంటాయి. దురదష్టవశాత్తూ ఒకరోజు దానికి ప్రాణాంతక జబ్బు వచ్చింది. గుండె పగిలిన మహారాజు తన ఏనుగు చనిపోయింది అన్న వార్తను తన వద్దకు మొదటగా మోసుకొచ్చే వాడి తల నరికిస్తానని హుంకరించాడు. ఒక రోజు అనివార్యమైనదే సంభవించింది. కానీ మహారాజు చెవిన ఆ విషయం చెప్పడానికి ఎవరూ సాహసించలేదు. చివరకు మావటీవాడు కాస్త ధైర్యం తెచ్చుకుని వణుకుతూ, ‘మహారాజు ఏనుగు ఏమీ ఆరగించలేదని, లేవడం లేదని, శ్వాస పీల్చడం లేదని, స్పందించడం లేద’ని చెప్పాడు. ‘అంటే నా ఏనుగు చనిపోయిందని చెబుతున్నావా’ అని మహారాజు ప్రశ్నించాడు. ‘ఆ విషయం మీరే చెప్పారు మహారాజా’ అని మావటి గజగజ వణుకుతూ చెప్పాడు. ఈ కథలోని ఏనుగువంటిదే ప్రస్తుత మన ఆర్థిక వ్యవస్థ. మన ఏనుగు బహుశా చచ్చిపోయి ఉంటుందని కేంద్ర ప్రభుత్వంలోని అనేకమంది మంత్రులు వివిధ మార్గాల్లో ప్రకటిస్తూ ఉన్నారు కానీ ఏనుగు చచ్చిపోయింది అనే విషయాన్ని స్పష్టంగా వెల్లడించడానికి ఎవరూ పూనుకోవడం లేదు. మార్క్‌ ట్వైన్‌ మాటల్ని అరువు తెచ్చుకుందాం. భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ మరణం గురించిన వార్తలు మరీ అతిశయించిన రూపంలో ఉంటున్నాయి. కానీ అది చాలా తీవ్రమైన జబ్బుతో బాధపడుతోందన్నది నిజం. గత జూన్‌ నుంచి మదుపుదారులకు చెందిన రూ.11 లక్షల కోట్ల మదుపులు ఆవిరైపోయాయి. ఆర్థిక వ్యవస్థ పట్ల ప్రభుత్వ స్పందన మూడు రకాలుగా ఉంటోంది. ఒకటి, మోదీని ద్వేషించేవారు చేస్తున్న తప్పుడు ప్రచారమే దీనికి కారణం. రెండు, ఆర్థిక మంత్రి తాజా ప్రకటన మరింత విశిష్టమైంది. సరైన గేమ్‌ ప్లాన్‌ లేకుండా భారీగా కార్పొరేట్‌ పన్నురాయితీ కల్పించడం. హౌస్టన్‌ వీకెండ్‌లో ఇది పతాశ శీర్షిక అయింది. మార్కెట్లు కొన్నిరోజులపాటు పండగ చేసుకుంటాయి. కానీ ఈ రాయితీని చెల్లించడం కోసం ప్రభుత్వం తన సొంత ఖర్చులను కుదించుకోవడానికి తగిన సాహసం ప్రదర్శించకపోతే ఇది మరింత కరెన్సీని ముద్రించడం ద్వారా మార్కెట్లకు అందించడానికి లేక పేదలపై పరోక్ష పన్ను విధించడానికి మార్గం సుగమం చేసుకుంటుంది.  ఇక మూడవదీ చాలా ముఖ్యమైనదీ ఏమిటంటే ఇవి మోదీ రెండో దఫా హయాంలో ప్రారంభ దినాలు మాత్రమే. రెండో దఫా పాలనలో 70 ఏళ్లుగా దేశం ఎదుర్కొంటున్న అతి పెద్ద సవాళ్లలో కొన్నింటిని మోదీ పరిష్కరించారు. ట్రిపుల్‌ తలాక్‌తోపాటు ఏకీకృత సివిల్‌ కోడ్‌ వైపు తొలి అడుగు వేశారు. తర్వాత ఆర్టికల్‌ 370 రద్దు. ఇలాగే మరికొన్ని. బహుశా నవంబర్‌ మొదట్లోనే రామమందిరం నిర్మాణం ప్రారంభం కావచ్చు. తర్వాత అత్యంత కష్టమైనది, అత్యవసరమైనది వేచి చూస్తోంది. మోదీ ఆర్థిక వ్యవస్థ బాధ్యతలను నేరుగా చలాయించవచ్చు. తాను అలా చేయగలిగితే 2014 నాటికల్లా భారత్‌ను 5 లక్షల కోట్ల డాలర్ల వ్యవస్థగా మార్చడం కూడా అసాధ్యం కాదు. నా ఈ మాటలు నిజం కావాలని నేను కోరుకుంటున్నాను.   మరొక దృక్పథం ఏమిటంటే, ఆర్థిక వ్యవస్థ పరిస్థితులు సమీపకాలంలో మెరుగుపడవన్నదే. అయితే 2018 మే నెలలో జాతిహితంలో నేను చెప్పినట్లుగానే తనకున్న భారీ ప్రజాదరణమీద మోదీ స్వారీ చేస్తుంటారు. ఆయన ఓటర్లు మాత్రం మోదీకోసం త్యాగాలు చేస్తుంటారు. హర్యానా ముఖ్యమంత్రి మనోహర్‌లాల్‌ ఖట్టర్‌ గత నెల మాతో చేసిన సంభాషణలో అద్భుతరీతిలో దీన్ని వివరించారు. జాతీయవాదం పెచ్చరిల్లుతున్నప్పుడు ప్రజలు ఆర్థికరపరమైన త్యాగాలను ఆమోదిస్తారు అని అన్నారాయన. జాతీయవాదం మరీ పాతుకుపోతున్నప్పుడు, వెనుకంజ కూడా జాతిని ఐక్యం చేసే అంశంగా ఉంటుందని ఖట్టర్‌ విడమర్చిచెప్పారు. దీనికి సులభమైన ఉదాహరణ ఉంది కూడా. చంద్రయాన్‌ 2 హృదయాల్ని బద్దలు చేస్తూ విఫలమైన క్షణాల్లో కూడా యావద్దేశం ఆ రోజు రాత్రి 2 గంటలవరకు చంద్రయాన్‌–విక్రమ్‌ ల్యాండింగ్‌ను చూడటానికి మేల్కొని చూస్తూ ఉండటమే. ఆర్థిక వ్యవస్థ కుదేలవుతున్నప్పుడు కూడా మోదీ ప్రజాదరణ ఆకాశాన్నంటుతూ ఉంటుంది. ఇప్పుడు అమెరికాలోని హౌస్టన్‌లో ఆదివారం రాత్రి జరగనున్న ‘హౌడీ, మోదీ’ (ఎలా ఉన్నారు మోదీ) కార్యక్రమం కోసం జనం మానసిక స్థితిని గమనించండి చాలు.  నరేంద్ర మోదీ ఉత్థానం సాంప్రదాయిక రాజకీయ విశ్లేషణలను పటాపంచలు చేసింది. పెద్దనోట్ల రద్దు దారుణ వైఫల్యాన్ని చవి చూస్తూ కూడా భారత్‌ తనను క్షమించేసింది. నిరుద్యోగం పరాకాష్టకు చేరుకుంది కానీ ఓటింగ్‌ పరంగా అది మోదీని దెబ్బతీయలేదు. ఎన్నికల సమయంలో నేను దేశ పర్యటనలో ఉన్నప్పుడు ఎంతోమంది సామాన్యులు, పేదలు పెద్దనోట్ల రద్దు వల్ల తామెంతగానో దెబ్బతిన్నామని కానీ దేశం కోసం మనం కొంతమేరకు వ్యక్తిగత త్యాగాలు చేయవలసి ఉంటుందని నేరుగా చెబుతుంటే దిగ్భ్రాంతి చెందాను. మోదీ పట్ల సామాన్యులు ఇదే అభిమానాన్ని కొనసాగించడం అసాధ్యం కాదు. ఇప్పటికే విజయవంతమైన ఎల్‌పీజీ, టాయిలెట్లు, గ్రామీణ గృహకల్పన, ముద్రా లోన్లు వంటి పథకాలతో పాటు ఇంటింటికీ కుళాయిల ద్వారా నీళ్లు, ఆయుష్మాన్‌ భారత్‌ వంటి కొత్త, స్మార్ట్‌ పథకాలను ప్రభుత్వం పతాక శీర్షికల్లో అద్బుతంగా ప్రచురింపజేస్తున్నంత కాలం మోదీకి జరిగే నష్టమేమీ ఉండదు. తన మొదటి విడత పాలనలో అభివృద్ధితో సంబంధం లేకుండా ఈ పథకాలన్నింటికీ ఆయన నిధులు అందించగలిగారు. ఎక్సయిజ్‌ పన్ను పెంపు ద్వారా లభించిన సుమారు రూ.11 లక్షల కోట్లతో ఇది సాధ్యమైంది. అభివృద్ధి లేకుండా అదనపు సంపదను సృష్టించడం ఇప్పుడు సాధ్యం కాదు. ఒకవేళ క్రూడ్‌ ఆయిల్‌ ధరలు పెరిగితే ఈ రాజకీయ ఆర్థిక వ్యవస్థ నాశనం కాక తప్పదు. గతంలో విశేష జనాదరణ పొందిన నేత ఇందిరా గాంధీ. 1972 మొదట్లో బంగ్లాదేశ్‌ ఏర్పడిన తరువాత ఆమె ఓ వెలుగు వెలిగారు. ఆమె తప్పేమీ చేయలేదు. ఆమె తన కఠినమైన, వినాశకరమైన పద్ధతిలో వరుసగా ఆర్థిక తప్పిదాలకు పాల్పడ్డారు. అదే పద్ధతిలో నిర్మాలా సీతారామన్‌ పన్ను 42.7 శాతానికి పెంచేశారు. దీంతో ఎంతో కొంత ఆదాయం వస్తుందని అందరికీ తెలుసు. కానీ పన్నుల రాబడి పడిపోయింది. ధనవంతులు ఆగ్రహం వ్యక్తం చేయడంతో పేదలు ఆనందపడ్డారు. అప్పట్లో ఇందిర లాభపడినట్టే మనమూ లాభపడుతున్నాం. అదే ఇందిర 1969–73మధ్య ఏ తప్పూ చేయకపోయినా, 1974లో జాతీయం, జాతీయవాద చర్యలతో ఆర్థిక వ్యవస్థ పతనమైంది. సోవియట్‌ విధానాలతో స్ఫూర్తిపొందిన అనుయాయుల సలహాలతో ధాన్యం, గుడ్ల పరిశ్రమను కూడా జాతీయం చేయడం ద్వారా ఇందిర ఘోర తప్పిదానికి పాల్పడ్డారు. దీంతో గ్రామీణ ఆర్థిక వ్యవస్థ తీవ్రంగా దెబ్బతింది. వెంటనే ఆమె తన తప్పును సరిదిద్దుకుంది. అదేవిధంగా మోదీ ప్రభుత్వం భయంతో రూ. 1.45 లక్షల కోట్ల కార్పొరేట్‌ పన్నును రద్దు చేయడం తీవ్ర నష్టం కలిగిస్తుంది. బహుశా లక్షల్లో ఒకడిగా మోదీ ఈ చరిత్రను తిరగరాయొచ్చు. ఆయనకు అత్యంత సన్నిహితులైనవారు చెబుతున్నట్టుగా ఆర్థిక వ్యవస్థ పగ్గాలను చేబూని అద్భుతం చేయొచ్చు. అది జరగాలని మనం ఆశిద్దాం. శేఖర్‌ గుప్తా  వ్యాసకర్త ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ Twitter@ShekarGupta

మోదీని మీరు ఇష్టపడండి లేక తిరస్కరించండి. కానీ సిమ్లా ఒప్పందం అనంతర యథాతథ స్థితిని ఆయన ఇప్పుడు చెరిపివేశారు. కశ్మీర్‌లో పాక్‌ ఉప–సైనిక  విన్యాసాలకు ఇక తావులేదు. ఆర్టికల్‌ 370 రద్దు గురించి ఏ రాజకీయ పార్టీ కూడా ప్రశ్నించడం లేదు. దాని పద్ధతినే అవి వ్యతిరేకిస్తున్నాయి. కశ్మీర్‌లో ప్రస్తుతం సరికొత్త యథాస్థితి ఏర్పడింది. కానీ కశ్మీర్‌ సమస్య ప్రజాగ్రహం, పరాయీకరణ, హింస, మానవ హక్కుల ఉల్లంఘన వంటి అంశాలతో ముడిపడి ఉంది. వీటిని తప్పక పరిష్కరించాలి. ఇరుదేశాల మధ్య సరిహద్దులు ఇక శాశ్వతం అన్న వాస్తవాన్ని అంగీకరించాలి. రక్తం పారించి కశ్మీర్‌ రీజియన్‌లో మ్యాప్‌లను తిరగరాయలేమని సలహా చెప్పడానికి మనం ఇప్పుడు బిల్‌ క్లింటన్‌ను మళ్లీ రప్పించాల్సిన అవసరం లేదు. ఒకసారి ఈ వాస్తవాన్ని ఆమోదించిన తర్వాత మీరు భవిష్యత్తు గురించి చర్చించవచ్చు. కశ్మీర్‌లో సిమ్లా ఒప్పందం అనంతర యథాతథ స్థితిని ప్రధాని మోదీ చెరిపివేశారు. కశ్మీర్‌ తన సంక్లిష్టమైన, సమస్యాత్మకమైన గతం నుంచి బయటపడి కొత్త వాస్తవికతను అంగీకరించవలసి ఉంది. కశ్మీర్‌ సమస్యకు పరిష్కారం వెదికేముందుగా మనం ఆ సమస్యను సరిగా అవగాహన చేసుకోవలసి ఉంది. వాస్తవికతను అర్థం చేసుకోకుండా పరిష్కారాలతో ముందుకు దుమికితే చిక్కులు తప్పవు. నకిలీ వైద్యులు (లేదా భూతవైద్యులు కావచ్చు) మాత్రమే సరైన రోగ నిర్దారణ చేయకుం డానే దీర్ఘకాలిక వ్యాధులకు ఔషధాలను సూచించగలరు. ఇలాంటి మూడురకాలకు చెందిన భూతవైద్యుల నుంచి నేడు కశ్మీర్‌ సమస్యకు మూడు రకాల పరిష్కారాలను మనం చూడవచ్చు.  వీటిలో మొదటిది భారత పాలకవర్గ దృక్పథానికి సంబంధిం చింది. కశ్మీర్‌లో అసలు సమస్య పాకిస్తానే అని, రైఫిళ్లతో, రాకెట్‌ లాంఛర్లతో, ఆర్డీఎక్స్‌తో ఆ దేశం ఎగుమతి చేస్తున్న రాడికల్‌ ఇస్లాం మాత్రమే భారత్‌ అసలు సమస్య అని భారత పాలక వ్యవస్థ ప్రదర్శిస్తున్న దృక్పథానికి విస్తృత ప్రజానీకం మద్ధతు లభిస్తోంది. పాకిస్తానీయుల బెడద లేకుండా చేసుకున్నట్లయితే, మీరు దాల్‌ సరస్సులో ‘కశ్మీర్‌ కీ కలి’సీక్వెల్‌కి షూటింగ్‌ చేయవచ్చు.  ఇక రెండో కేటగిరీ పాకిస్తాన్‌ పాలనా వ్యవస్థ భ్రమలకు చెందింది. భారతీయులను కెలకడం, గిల్లడం, రక్తాలు కారేలా చేయడం ద్వారా వారిని పారదోలుదాం. మనం అప్గానిస్తాన్‌లో సోవియట్లను, అమెరికన్లనే ఓడించాం. భారత్‌ మనకో లెక్కా? భారత్‌ను అలా పారదోలిన తర్వాత కశ్మీర్‌ని మొత్తంగా పాకిస్తాన్‌కి చెందిన ఆరో ప్రాదేశిక ప్రాంతంగా కలిపేసుకుందాం. ఇక మూడో కేటగిరీ ఏమిటంటే మనం ఇవ్వాళ చేస్తున్న విశ్లేషణే. ఇది చిన్నదే అయినప్పటికీ భారతీయ ఉదారవాదులకు సంబంధిం చింది. భారత్‌లో కశ్మీర్‌ విలీనం అంతిమం కాదు, కశ్మీరీల మనోబలం అపారమైనది, అది ఇంకా ప్రదర్శితం కాలేదు. అంతవరకు ప్రజాభి ప్రాయ సేకరణ, స్వయంప్రతిపత్తి, చివరకు స్వాతంత్య్రం వంటి వారి మౌలిక డిమాండ్లు చట్టబద్ధమైనవిగానే ఉంటాయి. రాజ్యవ్యవస్థను, సైనిక శక్తిని ఉపయోగించి వారిని భారత్‌లో కొనసాగేలా చేయలేరు. తాత్వికంగా చూస్తే ఈ వైఖరితో వాదించడం కష్టం. భారతదేశం పలు రాష్ట్రాల స్వచ్చంద సమాఖ్యగా ఉంటోంది. ప్రజలు మీతో కలిసి ఉండాలని కోరుకోనప్పుడు మాతోనే కొనసాగాలంటూ మీరు వారిని ఎలా ఒత్తిడికి గురిచేయగలరు? ఉదారవాదుల అభిప్రాయంతో  వాదించడం ద్వారా కలిగే చిక్కులను నేను అర్థం చేసుకోగలను. ఎందుకంటే ఈ వైఖరి వారిని అత్యున్నత నైతిక శిఖరంపై ఉంచు తోంది. కానీ మనం ప్రమాదకర పరిస్థితుల్లో జీవిస్తున్నాం. ప్రస్తుతం మనదేశంలోని ఉదారవాదుల స్థాయిని అయిదు ప్రాథమిక భాగాలుగా వేరు చేసి పరిశీలిద్దాం. 1. భారతదేశం 1947–48లలో ఐక్యరాజ్యసమితి భద్రతామండలిలో, కశ్మీర్‌లో ప్రజాభిప్రాయ సేకరణకు కట్టుబడతానని హామీ ఇచ్చింది. కానీ ఆ హామీని అది ఎందుకు ఉల్లంఘించినట్లు? వాస్తవమేమిటంటే, భారత్, పాకిస్తాన్‌ రెండూ కశ్మీర్‌లో ప్లెబిసైట్‌కి హామీ పడ్డాయి. కానీ రెండు దేశాలు దాన్ని ఉల్లంఘించాయి. ఆనాటి ఐరాస తీర్మాన పాఠంలోని మూడు దశల్లో మొదటి అంశం ఏదంటే, పాకిస్తాన్‌ తన బలగాలన్నింటినీ కశ్మీర్‌ నుంచి ఉపసంహరించు కోవాలి, ఇతరులు కూడా (వీరిని జిహాదీలు అంటున్నాం) కశ్మీర్‌కు దూరం జరగాలి. కానీ ఇది ఎన్నడూ జరగలేదు. ఇక రెండో అంశం.. కశ్మీర్‌లో కనీస స్థాయిలో మాత్రమే సైనికబలగాలను భారత్‌ ఉంచాలి. తర్వాత అఖిలపక్ష ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పర్చాలి. తర్వాత ఐక్యరాజ్యసమితి నియమించే గవర్నర్‌ నేతృత్వంలో ప్లెబిసైట్‌ నిర్వహిం చాలి. ఈ మూడింట్లో మొదటి దాన్ని పాకిస్తాన్‌ చేపట్టలేదు. దీంతో భారత్‌ మిగిలిన రెండు అంశాలను గౌరవించలేదు. 2. కశ్మీరీలలో చాలామంది భారత్, పాకిస్తాన్‌ రెండింటినీ కోరుకోవడం లేదు. వారు స్వాతంత్య్రాన్ని కోరుకుంటున్నాను. అలాంటప్పుడు వారికి దాన్ని ఇవ్వకుండా ఎలా తిరస్కరించగలరు?  మరోసారి కశ్మీర్‌పై ఐరాస తీర్మానాలు చూడండి. కశ్మీర్‌ స్వాతంత్య్రాన్ని లేక అజాదీని ఒక ఐచ్ఛికంగా ఇవి పేర్కొనలేదు. భారత్‌ లేక పాక్‌ రెండు దేశాల్లో ఏదో ఒకదాన్ని ఎన్నుకోమని ఆ తీర్మానాలు చెబుతున్నాయి. ఇకపోతే కశ్మీర్‌ అజాదీ (స్వాతంత్య్రం)కి పాక్‌ ఇస్తున్నట్లు చెప్పుకుంటున్న మద్దతు వంచనాత్మకమైనది. అయితే పాకిస్తానీ యులు కశ్మీరీల స్వాతంత్య్రం కోసం మద్దతు పలుకుతున్నారన్న కృత్రిమ ప్రచారంతో పాక్‌ మద్దతు ఒకమేరకు గ్లోబెల్‌ తరహా విజ యాన్ని పొంది ఉంది. తన ఆక్రమణలో ఉన్న పీఓకేని అజాద్‌ కశ్మీర్‌ అని పిలవడం ద్వారా పాకిస్తాన్‌ గత 70 ఏళ్లుగా ఈ అభిప్రాయాన్ని విజయవంతంగా నిర్మిస్తూవచ్చింది. అయితే అజాద్‌ కశ్మీర్‌ కాల్పనిక భ్రమను పాకిస్తాన్‌ పీవోకేలో పెంచి పోషించగలదేమో కానీ తతిమ్మా భారత్‌లో దాని పప్పులుడకవు. 3. సైనిక శక్తితో ఒక భూభాగాన్ని, ప్రజలను నిలిపి ఉంచగలరా? తిరుగు ప్రశ్నే ఈ ప్రశ్నకు సమాధానమవుతుంది. సైనిక శక్తిద్వారా మీరు మరొక దేశం నుంచి ఒక భూభాగాన్ని, ప్రజలను స్వాధీనం చేసుకోగలరా? పాకిస్తాన్‌ దీనికే సుదీర్ఘకాలం ప్రయత్నించింది. 1947–48లో 1965లో ప్రత్యక్ష సైనిక దాడి ద్వారా రెండు సార్లు, 1989 నుంచి పరోక్ష యుద్ధం ద్వారా దీనికోసం పాక్‌ ప్రయత్నించింది. మధ్యలో కార్గిల్‌ వంటి ఉన్మాద చర్యలు కూడా ఉన్నాయి.ఇవి నిజాలు. అందుకే 1953 మధ్య కాలంలో ఐరాస తీర్మానాలనుంచి నెహ్రూ వైదొలగడాన్ని మీరు అర్థం చేసుకోవాలి. ప్రచ్ఛన్నయుద్ధం తీవ్రస్థాయికి చేరుకోవడం, భౌగోళికంగా కశ్మీర్‌ వ్యూహాత్మక ప్రాధాన్యత పెరిగిపోవడం వంటి పరిణామాలతో భవిష్యత్తులో ఎదురవనున్న చిక్కులను ముందుగానే పసిగట్టి షేక్‌ అబ్దుల్లాను అరెస్టు చేయడం ద్వారా నెహ్రూ 1953లో కశ్మీర్‌ని భారత్‌లో కలిపేసుకునేం దుకు చర్యలు చేపట్టారు. ఆ తర్వాతి దశాబ్దమంతా అమెరికా మద్దతుతో పాక్‌ సైనిక సమతుల్యతా పరంగా ముందజ వేసింది. అందుకే నెహ్రూ తీసుకున్న ముందు జాగ్రత్త చర్యే కశ్మీర్‌ని సైనిక ఆక్రమణ నుంచి కాపాడిందన్నది వాస్తవం. సైనికపరంగా ముందంజ వేశామని, 1962 చైనాతో యుద్ధంలో భారత్‌ సైనికంగా పతనమైందని, నెహ్రూ మృతి, ఆహార ధాన్యాల కొరతతో భారత్‌ వెనుకపట్టు పట్టిం దని గ్రహించి కశ్మీర్‌ ఆక్రమణకు అమెరికా ఆయుధాలు, శిక్షణ దన్నుతో పాక్‌ తీవ్రంగా ప్రయత్నించింది కానీ ఆ ప్రయత్నంలో అది ఓడిపోయింది. 4. సిమ్లా ఒప్పందం ప్రకారం కశ్మీర్‌ సమస్యను మోదీ ప్రభుత్వం ఎందుకు పరిష్కరించడం లేదు? సిమ్లా ఒప్పందాన్ని మరోసారి చదువుకోండి. భారత్‌–పాక్‌ సమస్యలన్నీ ఇప్పుడు ద్వైపాక్షిక సమస్యలుగా మారాయి. అంటే ఐరాస తీర్మానాలు పనిచేయవన్నమాట. అంటే ఈ రెండు దేశాల్లో ఏ ఒక్కటీ ఏ భూభాగాన్నీ బలప్రయోగంతో ఆక్రమించలేవు. అందుకే కాల్పుల విరమణ రేఖను ఆధీన రేఖగా పేరు మార్చుకున్నారు. ఇదే ఇరుదేశాల మధ్య సరిహద్దుగా తమతమ ప్రజలు ఆమోదించడంపై ప్రయత్నాలు ప్రారంభించాయి. కానీ 1971 యుద్ధంలో పట్టుబడిన పాక్‌ సైనికులను భారత్‌ విడుదల చేశాక ఈ కొత్త ఒడంబడిక స్ఫూర్తికి భంగం కలిగింది. జుల్ఫికర్‌ ఆలీ భుట్టో తన దేశాన్ని ఇస్లామీకరించడం ప్రారంభించారు. ఇస్లామిక్‌ బాంబు తయారీ కోసం నిధుల సేకరణకు కూడా ఒడిగట్టారు. అలా పాకిస్తాన్‌ అణుబాంబు ప్రయోగాలు ఫలిం చిన తర్వాత సిమ్లా ఒప్పందానికి తూట్లు పడింది. కానీ ప్రత్యక్ష యుద్ధానికి తలపడితే ఓటమి తప్పదని పాక్‌ గ్రహించింది. ఆ విధంగా సిమ్లా ఒప్పందాన్ని ఉల్లంఘించింది పాక్‌ మాత్రమే. 5. కశ్మీరీలు మీతో కలిసి ఉండాలనుకోలేదు.. మీరేం చేయగలరు? దీనికి కూడా తిరుగు ప్రశ్నే సమాధానం. కశ్మీరీలు ఎవరు? పది జిల్లాలతో కూడిన కశ్మీర్‌ లోయ మొత్తం రాష్ట్రం తరపున మాట్లాడలేదని చెప్పడం ద్వారా మితవాద జాతీయవాదులు సూక్ష్మార్థాన్ని గ్రహిం చడం లేదు. ఎందుకంటే రాష్ట్రంలోని మెజారిటీ జనాభాకు ఈ పది జిల్లాలే ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్నాయి. ఇక ఉదారవాద వాదన మరింత లోపభూయిష్టంగా ఉంది. లోయలోని ముస్లిం మెజారిటీ అభిప్రాయం రాష్ట్రంలోని మైనారిటీ అభిప్రాయాన్ని కలుపుకోనట్లయితే, భారత్‌ లోని మిగతా 99.5 శాతం మంది అభిప్రాయాన్ని మనం ఎలా చూడాలి? ఒక చోట మెజారిటీ అభిప్రాయాన్ని లెక్కించడం, మరొక చోట లెక్కించకపోవడంలో తర్కం ఏమైనా ఉందా? వ్యాసకర్త : శేఖర్‌ గుప్తా,  ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

ఒకే ఒక్క చర్య.. 70 ఏళ్ల చరిత్రను తిరగరాసింది. దెబ్బతీయడం పాక్‌ వంతు.. దెబ్బ కాచుకోవడం భారత్‌ వంతు అనేలా సాగిన యథాతథస్థితి కశ్మీర్‌లో తల్లకిందులైంది. ఆర్టికల్‌ 370ని రద్దు చేయడం ద్వారా, భారత ప్రధాని నరేంద్రమోదీ పాక్‌ ప్రధాని ఇమ్రాన్‌ ఖాన్‌ని పదునైన యార్కర్‌తో దెబ్బతీసేశారు. కశ్మీర్‌ సమస్యను ద్వైపాక్షిక సమస్య నుంచి అంతర్జాతీయ సమస్యగా మార్చాలని దశాబ్దాలుగా పాక్‌ చేసిన ప్రయత్నం ఇప్పుడు మోదీ చర్యతో రెండు దేశాల మధ్య అంతర్గత సమస్యగా మారిపోయింది. యథాతథ స్థితి ఇప్పుడు స్థానం మార్చుకుంది.దాన్ని అంగీకరించినా లేక నిర్లక్ష్యపు దాడులకు దిగినా పాక్‌ సాధించేదేమీ ఉండదు. కశ్మీర్‌ లోయలో ఆంక్షలు తొలగించాక ప్రజలు మూకుమ్మడిగా తిరుగుబాటు చేసి భారత సైనికులు లోయపై తమ పట్టు కోల్పోయేలా చేస్తారనే ఆశ మాత్రమే ప్రస్తుతం పాకిస్తాన్‌కు మిగిలి ఉంది. పాకిస్తాన్‌ ప్రధానమంత్రి ఇమ్రాన్‌ ఖాన్‌ భారత ప్రధాని నరేంద్రమోదీ యార్కర్‌కు చిత్తయ్యారా? క్రికెట్‌ భాషలో చెప్పాలంటే ఇది నిజమేననిపిస్తోంది. ఇంతవరకు కశ్మీర్‌ విషయంలో పాకిస్తానే మొట్టమొదటగా పావులు కదుపుతూ వచ్చేది. దానికి భారత్‌ ప్రతిస్పందించేది. కానీ ఆర్టికల్‌ 370ని రద్దు చేయడం ద్వారా భారత ప్రధాని మోదీ ఇంతవరకు సాగిన చరిత్రకు మంగళం పాడేశారు. అది ఎంత బలంగా తగిలిం దంటే తగిన ప్రతిస్పందనకు కూడా సిద్ధం కాలేకపోయిన పాకిస్తాన్‌ ఏం జవాబు చెప్పాలో తెలీని అయోమయంలో పడిపోయింది. భారత రాజ్యాంగంలోని తమకు అర్థంకాని చిక్కులు, తికమకల గురించి పాక్‌ జాతీయ అసెంబ్లీలో గత వారం సభ్యులు ప్రదర్శించిన భావోద్వేగాలను స్పష్టంగా అర్థం చేసుకోవచ్చు.  ఆర్టికల్‌ 370, ఆర్టికల్‌ 35–ఏపై భారత ప్రభుత్వం తీసుకున్న నిర్ణయాలతో పాక్‌ చేష్టలుడిగి పోవడానికి అనేక కారణాలున్నాయి మరి. రాజ్యాంగాన్ని తరచుగా చాపచుట్టి, తిరగరాసే అలవాటు ప్రబలంగా ఉన్న పాక్‌ పాలకుడు భారతదేశంలో అలాంటి ఘటన జరగడాన్ని చూసి తట్టుకోలేకపోయారు. రాజ్యాంగాన్ని ధిక్కరించడంలో సాటిలేదనిపించుకున్న పాకిస్తాన్‌ ప్రస్తుత స్పందనకు మంచిన అభాస మరొకటి ఉండదు. రెండోది.. కశ్మీరీయులకు తాను చేసిన హామీలకు భారత్‌ కట్టుబడాల్సి ఉందని పాక్‌ ప్రస్తుతం అరచి గీపెడుతోంది. కానీ బహుళ, ద్వైపాక్షిక సమావేశాల్లో తాను చేసిన వాగ్దానానలన్నింటినీ ఉల్లంఘించడం అలవాటుగా పెట్టుకున్న పాక్‌ మరోవైపు భారత్‌ స్పందనపై ఇంతగా ఉలిక్కిపడటమే అతిపెద్ద రసాభాస. అన్నిటికన్నా ముఖ్యమైన అంశం ఏదంటే సిమ్లా ఒప్పందాన్ని భారత్‌ ఉల్లఘించిందంటూ ఇమ్రాన్‌ ఖాన్‌ స్వయంగా ఆరోపణలకు దిగడమే. పైగా, ఫాస్ట్‌ బౌలింగ్‌లో నిష్ణాతుడైన ఇమ్రాన్‌ కొద్దిరోజుల క్రితమే వైట్‌హౌస్‌ నుంచి ప్రకటన చేస్తూ, కశ్మీర్‌ సమస్యను పరిష్కరించుకోవడంలో భారత్, పాక్‌ దేశాలు 70 ఏళ్లుగా విఫలమవుతూనే వచ్చాయని, కాబట్టి ఈ విషయంలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత శక్తిమంతుడైన మిస్టర్‌ ట్రంప్‌ మధ్యవర్తిత్వం వహించాలని కోరారు. దాదాపు 31 ఏళ్ల చరిత్ర క్రమంలో (1971లో సిమ్లా ఒప్పందం.. 1999లో లాహోర్‌ ఒప్పందం 2004లో ఇస్లామాబాద్‌ ఒప్పందం వరకు) ఇరుదేశాల మధ్య జరిగిన అతి ముఖ్యమైన మూడు ద్వైపాక్షిక ఒప్పందాలు కాగితపు ముక్కల్లాగా తేలిపోయాయి. చేసుకున్న ఒప్పం దాలను పాక్‌ నేతలందరూ స్వేచ్ఛగా తోసిపుచ్చుతూ వచ్చారు. లాహార్, ఇస్లామాబాద్‌ డిక్లరేషన్లు సిమ్లా ద్వైపాక్షిక నిబద్ధతను మరోసారి నొక్కి చెప్పాయి. అయితే కశ్మీరును ద్వైపాక్షికంగా ఇరుదేశాలూ పరిష్కరించుకోలేవు కాబట్టి ట్రంప్‌ జోక్యం చేసుకోవాలని చెబుతూ బయటి ప్రపంచానికి చెప్పిన ఇమ్రాన్‌ ఈ మొత్తం మూడు ఒప్పందాలను కూడా లాంఛనప్రాయంగానే తోసిపుచ్చేశారు. సిమ్లా ఒప్పంద సారాన్ని తుంగలో తొక్కిన ఇమ్రాన్‌ ఇప్పుడు మాత్రం భారత్‌పై ఆరోపణలకు లంకించుకున్నారు.  విశేషమైన అంశం ఏమిటంటే, కశ్మీర్‌పై ప్రాథమిక వ్యూహాత్మక, రాజకీయ సమీకరణం ఇప్పుడు పూర్తిగా తల్లకిందులైంది. 1947 నుంచి కశ్మీర్‌పై పాకిస్తానే మొదటిబాణం సంధిస్తూ వచ్చింది. ప్రతి ఘర్షణలోనూ పాక్‌దే ముందడుగుగా ఉండేది. 1947లో, 1965లో, చివరకు 1972లో సిమ్లా ఒప్పందం జరిగేవరకు ప్రతి దాడిలోనూ పాకిస్తానే ముందుండేది. ఆ తర్వాత 17 సంవత్సరాలు కాస్త శాంతి నెలకొన్నా, శాశ్వత శాంతి వైపు పాక్‌ ఎన్నడూ సిద్ధమయ్యేది కాదు.  ఈ క్రమంలోనే పాక్‌ సొంతంగా అణుపరీక్షలు నిర్వహించగలిగింది. ఆప్ఘనిస్తాన్‌లో సోవియట్‌ రష్యాకు వ్యతిరేకంగా అమెరికా నేతృత్వం లోని సంకీర్ణ కూటమి విజయం సాధించడంలో పాకిస్తాన్‌ అప్రయత్నంగానే తనవంతు సహాయం అందించింది కూడా. పాశ్చాత్య దేశాలకోసం ఒక జిహాద్‌ను గెలిపించిన పాక్‌ తన వద్ద ఉన్న అణ్వాయుధ దన్నుతో తూర్పువైపున  మరొక జిహాద్‌కు రంగం సిద్ధం చేసుకుంది. కార్గిల్, భారతీయ విమానం హైజాక్, భారత పార్లమెంటుపై దాడి, ముంబైపై ఉగ్రవాదుల దాడి, పఠాన్‌ కోట్, పుల్వామాలో భారత బలగాలపై దాడి ఇలా భారత భూభాగంపై జరుగుతూ వచ్చిన ప్రతి చిన్నా, పెద్ద దాడిలో పాక్‌దే ముందడుగు. ఆ తర్వాతే భారత్‌ ప్రతిస్పందించేది. గత 70 ఏళ్లుగా సైనికంగా ఎంత బలపడినప్పటికీ కశ్మీర్‌ విషయంలో భారత్‌ యథాతథ స్థితిని కొనసాగించడానికి ప్రయత్నించగా పాక్‌ దాన్ని మార్చడానికి పదే పదే ప్రయత్నిం చేది. గత వారం భారత్‌ ఒక్కసారిగా తన వైఖరిని మార్చుకుంది. భారత్‌ మొట్టమొదటిసారిగా చేసిన ఏకపక్ష ప్రదర్శనకు పాక్‌ బిత్తరపోయింది. వాషింగ్టన్‌లో సిమ్లా, లాహార్, ఇస్లామాబాద్‌ ఒప్పందాల గురించి ఇమ్రాన్‌ ప్రస్తావించిన వారం రోజుల తర్వాత, ప్రధాని మోదీ దానికి నిరసన తెలిపి ఊరుకోవడానికి బదులుగా ఒక్కసారిగా చరిత్రను తిరగరాశారు. కశ్మీర్‌ అంతిమ పరిస్థితిపై ఇప్పటికీ చర్చలు, సంప్రదింపులకు మార్గం ఉందని పాకిస్తాన్, అంతర్జాతీయ కమ్యూనిటీ భావిస్తున్నవేళ అలాంటి పరిస్థితే ఉత్పన్నం కాకుండా పాక్‌ ఆకాంక్షలను భారత్‌ సమాధి చేసిపడేసింది. ఇన్నేళ్ల తర్వాత.. రెచ్చగొట్టడం, తర్వాత తోసిపుచ్చడం, సహాయం చేస్తానని ప్రతిపాదించడం, చర్చలు జరపటం, కొన్నాళ్లు మౌనంగా ఉండిపోవడం.. ఇవీ పాక్‌ కశ్మీర్‌పై భారత్‌ పట్ల అనుసరిస్తూ వచ్చిన ప్రామాణిక చర్యల క్రమం. ఆ చరిత్ర ఇప్పుడు తిరగబడింది. గతంలో ప్రతిసారీ పాకిస్తాన్‌ దూకుడును తగ్గించాలంటూ భారత్‌ ఏదో ఒక అగ్రరాజ్యం సహాయాన్ని అర్థించేది. ఇప్పుడు ఆ పని పాక్‌ వంతయింది. ఇంకా ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే పాకిస్తాన్‌ తన పరిమితులను, క్షీణిస్తున్న తన స్థాయిని పాక్‌ అర్థం చేసుకున్నట్లే ఉంది. ఐఎమ్‌ఎఫ్‌ నుంచి తనకు రావలసిన 6 బిలియన్‌ డాలర్ల సహాయానికి పాక్‌ తన ఆర్థిక సార్వభౌమత్వాన్నే ఫణంగా పెట్టింది. పైగా, పాక్‌ రాజకీయాలు, సమాజం, వ్యవస్థలు కుప్పగూలిపోయాయి.  కశ్మీర్‌ సమస్యను ఎల్లప్పుడూ అంతర్జాతీయీకరణ చేయడమే పాకిస్తాన్‌ వ్యూహంగా ఉంటూ వచ్చిందని అదేసమయంలో ఈ సమస్యను ద్వైపాక్షిక స్థాయిలోనే ఉంచాలని భారత్‌ ప్రయత్నించేదని పాకిస్తాన్‌ మాజీ దౌత్యవేత్త హుసేన్‌ హక్కాని గతంలో రాశారు. కానీ ఇప్పుడు మోదీ ప్రభుత్వం భారత్, పాకిస్తాన్‌ రెండింటికీ కశ్మీర్‌ను ఒక ఆంతరంగిక సమస్యగా మార్చివేసింది. మోదీ మెజారిటీకి, రాజ కీయ, బౌద్ధిక బలమున్న ప్రతిపక్ష మైనారిటీకి మధ్య చర్చలు, ఘర్షణల కేంద్రంగా మాత్రమే భారత్‌ను పాక్‌ ఇటీవలికాలంలో లెక్కిస్తూ వచ్చింది. కాని ఒకే ఒక్క చర్యతో పాక్‌లో సర్వత్రా ఒకే చర్చ. ఇదెలా జరిగింది? ప్రపంచంలోనే నంబర్‌వన్‌ గూఢచారి సంస్థగా తాము గర్వంగా చెప్పుకునే ఐఎస్‌ఐ మోదీ కఠిన నిర్ణయం గురించి అణుమాత్రం కూడా ఎందుకు పసిగట్టలేకపోయింది? ఇప్పుడేం చేయాలి? సరిగ్గా దీన్నే ఇమ్రాన్‌ పాక్‌ జాతీయ అసెంబ్లీలో స్పష్టం చేశారు. ‘ఇప్పుడు భారత్‌పై దాడికి నన్ను ఏం చేయమంటారు చెప్పండి’. ఇలా అంటున్నానంటే భారత్‌లో ప్రతి అంశం కూడా సవ్యంగా ఉందని చెప్పడం నా ఉద్దేశం కాదు. లేదా కశ్మీర్‌లో ఇప్పుడు భారత చర్యలు అన్నీ సవ్యంగా ఉన్నాయని చెప్పడం కూడా నా ఉద్దేశం కాదు. అలాగని చెప్పి, పాకిస్తాన్‌ ఆర్టికల్‌ 370 రద్దుపైనా (గతంలో దీన్ని చట్టవ్యతిరేకమని పాక్‌ చెప్పేది), జైళ్లపాలైన కశ్మీర్‌ నేతలపై సానుభూతి ప్రకటించినా (వీళ్లను గతంలో తొత్తులని పాక్‌ వర్ణిం చేది), కశ్మీర్‌లో పౌరహక్కుల గురించి గొంతు చించుకున్నా.. దానికి మించిన పరిహాసాస్పద విషయం మరొకటి లేదు. ఎందుకంటే ఇద్దరు మాజీ ప్రధానులు నవాజ్‌ షరీఫ్, షబీద్‌ కఖాన్‌ అబ్బాíసీలను, ఒక మాజీ అధ్యక్షుడు అసిఫ్‌ జర్దారీని పాక్‌ జైలుపాలు చేసింది. మరొక మాజీ అధ్యక్షుడు ముషారఫ్‌పై దేశంలోకే అడుగుపెట్టకుండా నిషేధం విధించింది. నవాజ్‌ కుమార్తె మరియంను కూడా ఇప్పుడు జైల్లో పెట్టారు. పంజాబ్‌ మాజీ డిప్యూటీ సీఎంకి, నవాజ్‌ పార్టీ ఎంపీలకు, ఇతరులకు శిక్షపడేలా చేసి జైల్లో ఉంచారు. వీరిలో చాలామందిని కనీసం బెయిల్‌ కూడా ఇవ్వకుండా నెలలతరబడి నిర్బంధంలో ఉంచారు. కాబట్టి పౌరహక్కుల భాష పాకిస్తాన్‌కు నప్పదు. యథాతథ స్థితి ఇప్పుడు స్థానం మార్చుకుంది. పాకిస్తాన్‌ దాన్ని అంగీకరించినా సరే లేక వాస్తవ పరిస్థితికి విరుద్ధంగా నిర్లక్ష్యపు దాడులకు దిగినా ఇకపై అది సాధించేదేమీ ఉండదు. కశ్మీర్‌ లోయలో ఆంక్షలు తొలగించాక ప్రజలు మూకుమ్మడిగా తిరుగుబాటు చేసి లోయపై భారత సైనికుల పట్టు కోల్పోయేలా చేస్తారు అనే ఒక్క ఆశ మాత్రమే ప్రస్తుతం పాకిస్తాన్‌కు మిగిలి ఉంది. వ్యాసకర్త : శేఖర్‌ గుప్తా, ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

దాదాపు 42 ఏళ్ల సుదీర్ఘ రాజకీయ జీవితంలో ఆరెస్సెస్‌ మూలాలు మరవని సుష్మా స్వరాజ్‌ 11 సార్లు రాష్ట్రాల, పార్లమెంటు ఎన్నికల్లో బలమైన ప్రత్యర్థులతో తలపడి నిలిచి గెలిచారు. 2009లో అడ్వాణీ స్థానంలో నరేంద్రమోదీకి బదులుగా ఆయనకంటే చిన్న వయస్కురాలైన సుష్మా స్వరాజ్‌ను బీజేపీ అధినేతగా ఆరెస్సెస్‌ నిర్ణయించి ఉంటే ఆ పార్టీ చరిత్ర మరొక మలుపు తిరిగి ఉండేదనటం నిర్వివాదాంశం. కానీ క్రికెట్‌లో లాగే అందరు స్టార్లూ కపిల్‌ దేవ్, సచిన్‌ టెండూల్కర్‌లు కాలేరనీ రాహుల్‌ ద్రావిడ్‌లు కూడా ఉంటారన్నది రాజకీయాల్లోనూ సత్యమే. వారసత్వ రాజకీయాలకు దూరంగా బీజేపీ వంటి పితృస్వామిక సంస్థలో స్వయం ప్రకాశంతో విజయాలు సాధించిన విశిష్టమైన మహిళా నాయకురాలుగా సుష్మాస్వరాజ్‌ వెలుగొందారు. ఆమె నిష్క్రమణ ఆమె సొంత నిర్ణయమే. జాతిహితం భారతీయ జనతాపార్టీ వంటి పితృస్వామిక సంస్థలో స్వయం ప్రకాశంతో విజ యాలు సాధించిన విశిష్టమైన మహిళా నాయకురాలు సుష్మాస్వరాజ్‌. ఆమె నిష్రమణతో అనేక అంశాల్లో ముందువరుసలో నిలిచి చరిత్రకెక్కిన గొప్ప భారతీయ మహిళా రాజకీయవేత్తను బీజేపీ కోల్పోనుంది. రాష్ట్రపతి భవన్‌లో నూతన మంత్రులుగా ప్రమాణం స్వీకారం చేస్తున్న వారు కూర్చున్న స్థానాలను దాటి అత్యంత విశిష్ట సందర్శకులు కూర్చున్న చోటికి సుష్మా స్వరాజ్‌ నడిచి వెళుతున్న దృశ్యం సంచలనం కలిగిం చింది. అక్కడ కూర్చుని ఉన్న సందర్శకుల్లో చాలామందికి ఆమె నూతన మంత్రివర్గంలో చేరవచ్చనే ఆశ అప్పటికీ చావలేదు. తన తొలి మంత్రివర్గంలో అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన వ్యక్తి లేకుండా నరేంద్రమోదీ తన రెండో దఫా పాలన సాగించడం బహుశా కష్టమే కావచ్చు. సుష్మాకు ఎదురవుతున్న ఆరోగ్య సమస్యలు రహస్యం కాదు. తాను కిడ్నీ మార్పిడి చేయించుకుంటున్నానని ట్విట్టర్‌లో స్వయంగా ప్రకటించడం ద్వారా సుష్మా భారత రాజకీయ నాయకులు ప్రజా జీవితంపై కొనసాగుతున్న ముసుగును బద్దలు చేసిపడేశారు. తర్వాత ఆమె వేగంగా కోలుకున్నారనుకోండి. తన శరీరంలో కొత్తగా ఏర్పర్చుకున్న కిడ్నీతో ఆమె రోగనిరోధక వ్యవస్థ సమర్థంగా పనిచేస్తూ వచ్చింది. దాని బలంతోనే ఆమె ఐక్యరాజ్యసమితిలో తన పాకిస్తానీ ప్రత్యర్థులతో తలపడ్డారు, ప్రపంచవ్యాప్తంగా తోటి విదేశీ కార్యాలయాలతో సమావేశాలు ఏర్పరుస్తూ వచ్చారు. అసాధారణమైన గౌరవాన్ని అందిపుచ్చుకుంటూ వచ్చారు. ఆమె పెదాలనుంచి ఒక్కటంటే ఒక్క తేలికపాటి పదం కానీ వ్యక్తీకరణ కానీ ఎవరూ చూడలేకపోయారు. అలాగే ఆమె ఆగ్రహాన్ని కూడా ఎవరూ చూడలేకపోయారు.  ప్రపంచవ్యాప్తంగా విదేశాంగ శాఖ మంత్రులను కలవడంలో వ్యవహారాలు నడపడంలో సుష్మా పూర్తిగా భిన్నమైన ఒక వినూత్న దౌత్య ప్రక్రియను పాటించారు. నరేంద్రమోదీ విదేశీవిధానాన్ని పూర్తిగా తానే నడుపుతూ వచ్చారని సుష్మా పాత్ర ఏమీ లేదని విమర్శకులు దాడి చేశారు. పాస్‌పోర్ట్, వీసా వలస సమస్యలను ట్విట్టర్‌లో పరిష్కరించడం తప్ప ఆమె చేసేందుకు ఏమీ లేదని కూడా విమర్శలు వచ్చాయి. కానీ తనపై వస్తున్న ఇలాంటి ఆరోపణలన్నింటినీ ఆమె ఏమాత్రం లెక్క చేయలేదు. మోదీ మంత్రివర్గంలో ఏ మంత్రి కూడా నిజానికి పెద్దగా పొడిచిందంటూ ఏమీ లేదు. సుష్మా బాధ్యత చాలా కష్టభూయిష్టమైంది. ఒకవైపు తన ప్రధాని ప్రపంచవ్యాప్తంగా పేరు సంపాదించుకుంటుండగా ఆమె ఏమాత్రం లోటుగా భావించకుండా ఆయనకు దారి కల్పించారు. మీడియాలో ప్రచారం కోసం ఆమె ఎన్నడూ ప్రయత్నించలేదు. వెనుక గదిలో తన పాత్ర పోషించడానికి ఆమె సిద్ధపడ్డారు. మోదీని ప్రశంసించడం తప్ప ఆయన గురించి ఒక్క పదం కూడా చెడుగా మాట్లాడలేదు. అతి చిన్నపట్టణమైన చండీఘర్‌లో మేమిరువురం 1977లో ఏకకాలంలో మా వృత్తి జీవితాలను ప్రారంభించాం. దేవీలాల్‌ నేతృత్వంలోని జనతాపార్టీ ప్రభుత్వంలో పాతికేళ్ల ప్రాయంలో సుష్మా నవ, యువ కేంద్రమంత్రిగా రాజకీయ జీవితం ప్రారంభించారు. నేను ఆ సమయంలో ఇండియన్‌ ఎక్స్‌ప్రెస్‌లో సిటీ రిపోర్టరుగా పనిచేసేవాడిని. ఆ కాలంలో చాలా మంది రాజకీయ నేతల కంటే ఆమె ఎక్కువ ఆత్మగౌరవంతో మెలిగేవారు. అలాంటిది.. తన పార్టీ ఇప్పుడు రెండో దఫా ప్రమాణ స్వీకారం చేస్తుండగా ఒక సందర్శకురాలిగా ఉంటూ అక్కడ ఉన్న వారి అభినందనలు అందుకున్న సందర్భంలో 42 ఏళ్ల పాటు సాగిన ఆమె రాజకీయ జీవితం ఇక ముందు ఎలా సాగనుంది అనే విషయంలో నాకు ఇప్పటికీ అంత స్పష్టత కలగడం లేదు. విదేశాంగ శాఖ కార్యదర్శిగా సుష్మా ఆధ్వర్యంలో నాలుగేళ్లపాటు పనిచేసిన ఎస్‌ జయశంకర్‌ ఇప్పుడామె స్థానంలో విదేశీవ్యవహారాల మంత్రిగా బాధ్యతలు స్వీకరించారు. ఈ నేపథ్యంలో తన అసాధారణమైన అంతర్గత శక్తి సహా యంతో ఆమె తన రాజకీయ నిష్క్రమణను తాత్వికంగా స్వీకరించవచ్చు. ఆమె ప్రజాజీవితంలో జరిగిన ఈ మలుపు కేవలం మలుపు కాదు.. ఆమె విశిష్టమైన రాజకీయ ప్రయాణంలో ఇది బహుశా ముగింపు లాంటి మలుపు కావచ్చు.  1970ల నాటి భారత రాజకీయాల్లో స్వయంప్రకటిత మహిళా నేతగా ఎదిగిన సుష్మా 27 ఏళ్ల వయసులో ఆమె హర్యానా జనతాపార్టీ అధ్యక్షురాలయ్యారు. అయితే 1979లో జనతాపార్టీ విచ్చిన్నమయ్యాక ఆమె జనసంఘ్‌ గ్రూప్‌ వైపు అడుగులేశారు. అప్పటినుంచి ఆమె వంశ పారంపర్యతకు దూరంగా స్వయం సిద్ధ రాజకీయనేతగా ఎదుగుతూ వచ్చారు. జాతీయ క్యాలెండర్లలోంచి నాట్యం చేస్తున్న అజంతా అప్సర చిత్రాలను తొలగించాలని, అశ్లీలతతో కనిపిస్తున్న కండోమ్‌ ప్రకటనలను నిషేధించాలని, స్టూడెంట్‌ ఆఫ్‌ ది ఇయర్‌ సినిమాలోని సెక్సీ రాధా పాటను తొలగించాలని, దీపా మెహతా సినిమా ఫైర్‌లో షబానా ఆజ్మీ, నందితాదాస్‌ మధ్య లెస్బియన్‌ ప్రేమ దృశ్యాలను ప్రదర్శించకూడదని, అత్యాచార బాధితురాలిని సజీవ శవంగా భావించాలని తన జీవితం పొడవునా ప్రకటిస్తూ వచ్చిన సుష్మా బీజేపీ సాంప్రదాయతత్వానికి తాను తలొగ్గినట్లు మనతో నచ్చబలికేవారు. అంతమాత్రాన ఆమెను ఒక మామూలు బీజేపీ సాంప్రదాయిక భావాలు మాత్రమే కలిగిన నేతగా భావించరాదు. ఆమె ఒక విభిన్నమైన మహిళ అని చెప్పడానికి ఆమె జీవితం నుంచి డజన్‌ ఉదాహరణలను ఎత్తి చూపవచ్చు. ఆమె ఫక్తు మధ్యతరగతి జీవితాన్ని ప్రధానస్రవంతి జీవితాన్ని గడుపుతూ వచ్చారు. ఈ మూలాలే ఆమె వ్యక్తిగత ఎంపికలను నిర్ణయిస్తూ వచ్చాయి. ఈ క్రమంలో ఆమె తన మాతృసంస్థ అయిన ఆరెస్సెస్‌కి చెందిన పితృస్వామిక వారసత్వాన్ని దూరం పెడుతూ వచ్చారు కూడా. ఈ క్రమంలోనే ఆమె మంగళూరులో కొంతమంది యువతులను అనైతిక కార్యకలాపాలకు దిగుతున్నారని ఆరోపిస్తూ బార్‌ల నుండి హిందూ ఛాందసవాద శక్తులు బయటకు లాగి అవమానించినప్పుడు ఆ చర్యకు వ్యతిరేకంగా మాట్లాడటానికి సుష్మా ఏమాత్రం భయపడలేదు. ఒక ఆధునిక, స్వతంత్ర మహిళగా, ఒక యువతికి తల్లిగా ఆమె ఎంతో స్వతంత్రంగా వ్యవహరించేవారు. మాట్లాడేవారు. దీంతో ఆమె సొంత పార్టీ నుంచే విమర్శలు ఎదుర్కొన్నారు. కానీ తానొక విభిన్నమైన మహిళ అని గుర్తించినందుకే ఆమె అభిమానుల సంఖ్య విపరీతంగా పెరిగింది. రాజకీయ జీవితం నుంచి తాను నిష్క్రమించబోతున్నానని, ఈ సంవత్సరం ఎన్నికల్లో పోటీపడటం లేదని ఆమె సరైన సమయంలో ప్రకటించారు. తన సుదీర్ఘ రాజకీయ జీవితంలో 11 సార్లు రాష్ట్రాల ఎన్నికలు, పార్లమెంటు ఎన్నికల్లో పోరాడిన సుష్మా బలమైన పోటీని, ప్రత్యర్థులతో తలపడటాన్ని ఆమె ఎన్నడూ తప్పించుకోలేదు. కానీ ఇప్పుడామెకు 66 ఏళ్లు. పైగా ఆరోగ్యం ఇప్పుడామె ప్రధాన సమస్యగా మారింది. మధుమేహం తొలి దశ ప్రభావ ఫలితమిది. అయితే చివరవరకు వేచి ఉండకుండా కొత్త మంత్రివర్గంలో తాను చేరబోవడం లేదనే విషయాన్ని ఇంకాస్త ముందుగా ఆమె ప్రకటించి ఉండాల్సిందని నా సూచన.  ఏది ఏమైనా ఆమె తన కెరీర్‌ను ఒక విజేతగానే, పార్టీకి అత్యంత విశ్వసనీయురాలిగానే ముగించారని ఆమె ప్రత్యర్థులు సైతం అంగీకరిస్తారు. ఆమె తొలినుంచి అడ్వాణీ ఆరాధకురాలు. కానీ 2009లో కొత్త తరానికి నాయకత్వ బాధ్యతలు అప్పగించడానికి  అడ్వాణీ తిరస్కరించినప్పుడు సుష్మా ఏమాత్రం తొట్రుపాటు చెందకుండా పార్టీకి చెందిన సద్బుద్ధి కలిగిన ‘గ్యాంగ్‌ ఆఫ్‌ ఫోర్‌‘ (వెంకయ్యనాయుడు, అనంతకుమార్, అరుణ్‌ జైట్లీ )తో చేతులు కలపడమే కాదు పార్టీకి యువ అధ్యక్షుడిని ఎంపిక చేయాలంటూ ఆరెస్సెస్‌ చీఫ్‌ మోహన్‌ భాగవత్‌ను కోరారు కూడా. దాంతో నితిన్‌ గడ్కరీ వెలుగులోకి వచ్చారు.గత అయిదేళ్లకాలంలో ప్రధాని కార్యాలయం ఆమెను పక్కనబెట్టి ఉండవచ్చు, కొన్ని అంశాల్లో ఆమె ప్రాధాన్యం తగ్గించి ఉండవచ్చు. కానీ జైట్లీతో భేదాభిప్రాయాలు ఏర్పడిన సమయంలో మోదీ సుష్మాను తన వైపు ఉండాలని ఎంచుకున్నారు. ఆ సమయంలో రాజ్‌నాథ్‌ సింగ్‌ చైనాలో ఉండటంతో ఆమెను ఢిల్లీలోనే ఉండాలని మోదీ కోరారు. అప్పటికే ఆమె దుబాయ్‌కు వెళ్లవలిసి ఉంది. సుష్మా విశ్వాసాన్ని, పరిణతిని మోదీ గుర్తించారనడానికి ఇది చక్కటి తార్కాణం. పైగా అది ఆమె రాజకీయ కెరీర్‌లో కీలకమైన దశ. అద్వాణీకి బదులుగా యువనేతగా సుష్మానే ఎంచుకోవాలని బీజేపీ/ఆరెస్సెస్‌ నాయకత్వం నిర్ణయించుకుని ఉంటే ఏం జరిగేదన్నది చర్చనీయాంశం. ఆమె నరేంద్రమోదీ కంటే తక్కువ వయసు కలిగి ఉన్నారు. అదే జరిగి ఉంటే ఆమె నాయకత్వంలో ఎలాంటి బీజేపీ అవతరించి ఉండేదన్నది కూడా చర్చనీయాంశం.మోదీకి బదులుగా సుష్మా బీజేపీ నాయకత్వంలోకి వచ్చి ఉంటే అనేది మంచి చర్చకు తావిచ్చి ఉండేది. క్రికెట్‌లాగే రాజకీయాల్లోనూ ప్రతి స్టార్‌ కూడా ఒక కపిల్‌ దేవ్‌లా, సచిన్‌ టెండూల్కర్‌లా కాలేరు. వదలడానికి వీలులేని వ్యక్తి అయినప్పటికీ కీర్తి, అధికారానికి చేరువ కాలేకపోయిన రాహుల్‌ ద్రావిడ్‌ వంటి పాత్రను కూడా కొంతమంది పోషిం చాల్సి ఉంటుంది. ఒక రాజకీయ నేతగా సుష్మాస్వరాజ్‌కి కూడా ఈ వర్ణనే సరిగ్గా సరిపోతుంది. శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త, ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekarGupta

పుల్వామాలో సైనికులపై దాడి తర్వాత మన టీవీ స్టూడియోలు వార్‌ రూమ్‌లుగా మారిపోయి ఎక్కడ దాడి చేయాలో, ఏ ఆయుధాలు వాడాలో కూడా అవే సూచిస్తున్న సమయంలో, దేశమంతటా పాక్‌పై ప్రతీకారం తప్పదంటూ ఆగ్రహం రేగుతున్న సమయంలో అందరూ గుర్తుంచుకోవలసిన పాఠం ఒక్కటే. ప్రతీకారంతో రగిలిపోయే జాతి విజయాన్ని సాధించడం కంటే స్వీయ విధ్వంసాన్నే చవిచూడవచ్చు. శతాబ్దాలుగా ప్రతీకార భావనలో మునిగిన ఆప్ఘానిస్తాన్‌ ఇప్పుడు మధ్యయుగాల స్థాయికి దిగజారిపోయింది. ప్రతీకారం మతిహీనులు ప్రకటించే భావోద్వేగం మాత్రమే. అదే సమయంలో స్వీయ నిరోధకత విజ్ఞుల మనస్సుల్లోంచి పుట్టుకొచ్చే సజీవ భావన. పాకిస్తాన్‌ వెన్నుదన్నుతో పుల్వామాలో ఉగ్ర దాడి జరిగిన వెంటనే ప్రతీకారం తీర్చుకోవలసిందేనంటూ యావద్దేశం ఊగిపోయింది. కొద్దిరోజులపాటు దీనిపై టీవీల్లో, ఇతర మీడియాలో బహిరంగ చర్చ కొనసాగింది. దీంతో అనివార్యంగానే ప్రతికారానికి సంబంధించిన కొత్త పదబంధం పుట్టుకొచ్చింది. ప్రతీకారమే ఉత్తమ మార్గం. ఈ పదబంధాన్ని కనిపెట్టిన ఘనత మాత్రం ఆప్ఘాన్లకే దక్కుతుంది. ఎందుకంటే ప్రతీకారం తీర్చుకోవడం అనేది వారి జీవన శైలికి అత్యవసర లక్షణంగా మారింది. పైగా ఆ ప్రతీకారం తరాలపాటు కొనసాగేది. దాంట్లో వారెం తగా రాటుదేలిపోయారో తెలుసుకోవడం కోసం సోవియట్లను, అమెరికన్లను, లేదా పాకిస్తానీయులను అడిగితే చాలు. ఆప్ఘాన్‌లతో పెట్టుకో కండి. మీరు అంతకంతా అనుభవిస్తారు.  ఈ ప్రతీకార చరిత్రను పక్కనబెట్టి ప్రస్తుతం ఆప్ఘానిస్తాన్‌ పరిస్థితిని చూడండి. వారు సాధించిన గత విజయాలు, భారత్‌లోని సంపన్నులను కొల్లగొట్టడం, రెండు అగ్రరాజ్యాలను చిత్తుగా ఓడించడం తర్వాత ఆప్ఘనిస్తాన్‌ చెల్లాచెదురైపోవడమే కాదు, నిరుపేద దేశంగా, దాదాపు మధ్యయుగ పరిస్థితుల్లోకి, పాలించడానికి వీల్లేని విధ్వంసంలోకి దిగజారిపోయింది. బహుశా మానవ చరిత్రలోనే ఇంత శాశ్వత నష్టాల్లో కూరుకుపోయిన మరో దేశాన్ని మనం చూడలేం. దీని వెనుక గుణపాఠం ఏమిటి? ప్రతీకారం అనే వంటకాన్ని వేడిగా లేక చల్లగా వడ్డించినా సరే అది ఆరగించడానికి చాలా అద్భుతమైన వంటకంగానే కనపడవచ్చు. కానీ మీ రక్తపిపాసను సంతృప్తిపరచుకోవడం తప్పితే అది మీకు ఒరగబెట్టేది ఏమీ ఉండదు. ప్రతీకారంతో రగిలిపోయే జాతి విజయాన్ని సాధించడం కంటే స్వీయ విధ్వంసాన్నే చవిచూడవచ్చు.  ఇక పాకిస్తాన్‌ విషయానికి వద్దాం. 1971లో భారత్‌ చేతుల్లో ఘోర పరాజయం పొందాక ప్రతీకారం తీర్చుకోవాలని దశాబ్దాల ఘర్షణను అది కొనసాగించింది. ఈ క్రమంలో పాక్‌ ఆర్థికవ్యవస్థ, సమాజం, రాజ్యపాలన పూర్తిగా ధ్వంసమైపోయింది. మరోవైపున యుద్ధంలో గెలిచిన విజేత భారత్‌ ప్రతీకారం కంటే ‘నిరోధకత’కు ప్రాధాన్యమిచ్చింది. ప్రతీకారం మందబుద్ధులు, మతిహీనులు ప్రకటించే కేవల భావోద్వేగం మాత్రమే. అదే సమయంలో స్వీయ నిరోధకత అనేది విజ్ఞత కలిగిన వారి మనస్సుల్లోంచి నిత్యం పుట్టుకొచ్చే సజీవ భావన. ఉదాహరణకు ఉడీలో ఫిదాయీలు దాడి తర్వాత భారత్‌ జరిపిన సర్జికల్‌ దాడులను చూడండి. వాళ్లు 19మంది మన సైనికులను చంపారు. మనం అంతకంటే ఎక్కువమంది ఉగ్రవాదులను చంపేశాం. రక్తానికి రక్తం సమాధానం అన్నమాట. కానీ వాళ్లు పుల్వామాలో మళ్లీ మన గొంతుకోశారు. దీనికి మళ్లీ మనవైపునుంచి ప్రతీకారం ఉంటుంది. ఈ మొత్తం ప్రక్రియలో టీవీ స్టూడియోలు వార్‌ రూమ్‌లుగా మారిపోయాయి. ఎక్కడ దాడి చేయాలో, ఏ ఆయుధాలు వాడాలో కూడా అవే సూచిస్తున్నాయి. ఇక మన ప్రధాని నరేంద్రమోదీ ‘మీ ప్రతి కన్నీటిబొట్టు’కు బదులు తీరుస్తాం అంటూ వాగ్దానం చేస్తున్నారు. ఇక మన వ్యాఖ్యాతలు ఈసారి తప్పకుండా ఏదో ఒకటి చేసేయాల్సిందే అని మోత మోగిస్తున్నారు. ఎంత సీరియస్‌ ఘటనలకూ స్పందించని వారు కూడా ప్రతీకారమే ఉత్తమం అంటున్నారు. ఇది సరిగ్గా ఆప్ఘాన్‌లు చాలాకాలంగా చెబుతున్నట్లే ఉంది. ఇక్కడ ఒక ప్రశ్న. ప్రతీకారం తర్వాత ఏం జరుగుతుంది? అది మీకు శాంతిని, భద్రతను సంపాదించిపెడుతుందా? అది మీకు ఎన్నికల్లో విజయాన్ని సాధించి పెట్టవచ్చు. కానీ అది మీ శత్రువును నిరోధించగలుగుతుందా?  చరిత్రలోకి వెళితే.. కౌటిల్యుడి ధోవతి ఒక ముళ్లపొదలో చిక్కుకుని చిరిగిపోయినప్పుడు ఆ ముళ్లపొదను తెగనరకడానికి అతడు ప్రయత్నించలేదు. కాస్త సమయం తీసుకుని తీపి పాలను ఆ ముళ్లపొద కుదురులో పోశాడు. చంద్రగుప్తుడు ఎందుకలా చేశావని అడిగితే ‘నేను దాన్ని నరికినట్లయితే అది మళ్లీ వేర్లనుంచి పెరుగుతుంది. అదే చక్కెర కలిపిన పాలను దాని కుదుళ్లలో పోస్తే, ఆ తీపి పాలు లక్షలాది చీమలను ఆకర్షించి అవి ముళ్లపొద వేర్లతో సహా తినివేస్తాయి’ అన్నాడు కౌటిల్యుడు.  ఇక్కడ ముళ్లపొదను తెగనరిగే కొడవలి ప్రతీకారం అయితే, తీపిపాలు అనేది నిర్మూలన అవుతుంది. ఈ భావన ఏమాత్రం ఆకర్షణీయమైనది కాదు పరమ పాశవికమైనది. కానీ కౌటిల్యం అంటే అదే మరి.  అలాగే 1962లో చైనా చేసిన దురాక్రమణ భారత్‌ను శిక్షించడానికి, ప్రతీకారం తీర్చుకోవడానికి, భూభాగాన్ని లాక్కోవడానికి కాదు. అది నిరోధకతను సృష్టించడమే. అది భారత్‌ ముందుకు పురోగమించే పాలసీకి భరతవాక్యం పలికింది. టిబెటన్లతో సరసమాడటం అనే మన వ్యూహానికి ఆ దాడి చెక్‌ పెట్టింది. అంతేకాకుండా సరిహద్దుల రక్షణకోసం 1962 నాటి యుద్ధపద్ధతుల్లోనే పోరాడాలనుకుంటున్న భారతీయ వ్యూహకర్తలను తరాలపాటు రక్షణాత్మక తత్వంలోకి నెట్టేసింది. తర్వాత చైనీయులు పాకిస్తాన్‌ను తమ విలువైన క్లయింటుగా మార్చిపడేశారు. అయిదు దశాబ్దాల నుంచి భారత్‌ను నిలువరించేందుకు అతి చిన్న దేశ మైన పాక్‌ని చైనీయులు అత్యంత తెలివిగా వాడుకుంటూ వస్తున్నారు. 1971లో ఇందిరాగాంధీ తనదైన అర్థశాస్త్రాన్ని అమల్లో పెట్టారు. ఆ సంవత్సరం మార్చి నెలలో పశ్చిమ పాకిస్తాన్‌ పాలకులు తమ ఆధీనంలోని తూర్పు పాకిస్తాన్‌ (బంగ్లాదేశ్‌)పై సైనిక చర్యలకు పాల్పడినప్పుడు ఆమె ప్రజాగ్రహం పట్ల స్పందించకుండా, 9 నెలలపాటు తగిన సైనిక, దౌత్యపరమైన సన్నాహక చర్యలను చేపడుతూ వచ్చారు. ఈ విరామ సమయంలో ఆమె సైన్యాన్ని సిద్ధపర్చారు. అమెరికాను, చైనాను అడ్డుకోవడానికి సోవియట్లతో సంధి కుదుర్చుకున్నారు. పాకిస్తాన్‌ అతి చర్యలకు వ్యతిరేకంగా ప్రపంచమంతటా తిరిగి ఏకాభిప్రాయ సాధనకు ప్రయత్నించారు. పాక్‌ను ఆమె ఎంతగా ఊపిరాడకుండా చేశారంటే డిసెంబర్‌లో పాక్‌ సైనిక జనరల్‌ యాహ్యాఖాన్‌ను యుద్ధం ప్రకటించని స్థితిలోకి నెట్టారు. అనంతరం పాక్‌ ఈ 50 ఏళ్ల కాలంలో తన కలలో కూడా ఎన్నడూ కశ్మీర్‌ ఆక్రమణకోసం తన సైన్యాన్ని ఉపయోగించే ఆలోచనలకు పోలేదు. 1980ల చివరి నుంచి అది ఉగ్రవాదానికి, మంద్రస్థాయి ఘర్షణలకు మళ్లింది. చివరగా పాకిస్తాన్‌పై మీరు ప్రతీకారం తీసుకోండి. అది వారినేం చేయలేదు. వారిపై సైనిక దాడులను చేయండి. వారు ఎదురుదాడి చేస్తారు. ఈ క్రమంలో మనం మరింత ఆగ్రహానికి గురవుతుంటాం. ప్రతీకారం తప్పదంటుంటాం, నిస్పృహకు గురవుతుంటాం కూడా. అటు తన వద్ద ఉన్న అణ్వాయుధాలు, ఇటు సాంప్రదాయిక సైనికబలంలో తన సరిపోలని అసౌష్టవం రెండూ కలిసి భారతీయ నిర్ణయాత్మక దాడిని నిరోధిస్తాయన్న నమ్మకంతో పాకిస్తాన్‌ ఒక దేశంగా కొనసాగుతూనే ఉంటుంది. మనం ఈ కలుగులోంచి బయటకు వెళ్లేముందు, ఇక్కడ మనకు ఏం లభించిందో అర్థం చేసుకోవాలి. నేను నిర్ధారణకు వచ్చిన అంశాలు ఇవి. 1. విజేత కంటే ఓటమి పాలైనవారే ఎక్కువ గుణపాఠం నేర్చుకుంటారనేది పాత సామెత. పాకిస్తాన్‌ నుంచి వచ్చే ప్రమాదాలకు 1971 పూర్తిగా అడ్డుకట్ట వేస్తుందని భారత పాలకులు తప్పుగా భావించారు. అందుకు భిన్నంగా జుల్ఫికర్‌ అలీ భుట్టో సంప్రదాయ సైనిక దాడులకు స్వస్తి పలికారు. కానీ, భారత్‌ను కాదంటూ అణుశక్తిగా పాక్‌ ఎదిగింది. 1980 నాటికి పాకిస్తాన్‌ తన అణుశక్తితో తగిన బలం సంపాదించుకుంది. అప్పటి నుంచి తొలుత పంజాబ్‌లో, తర్వాత కశ్మీర్‌లో అల్లర్లు సృష్టిం చడం ప్రారంభించింది. భారత్‌ నిశ్చింతంగా ఉంది. 2. 1998లో జరిగిన పరీక్షలతో రెండు దేశాలు అణుశక్తితో సమాన స్థాయిని పొందాయి. దీంతో పాకిస్తాన్‌ మళ్లీ కొత్త ఎత్తుగడలకు పోగా, భారత్‌ అణుశక్తికి కట్టుబడింది. దీంతో సంప్రదాయ యుద్ధం వచ్చే అవకాశం పోయింది. భారత విధాన నిర్ణయిక బృందం ‘న్యూక్లియర్‌ లేజీ’గా మారిందని చెప్పడం కాస్త సాహసమే అవుతుంది. పెను విధ్వంసాలను సృష్టించే మారణయుధాలు ఓటమిపాలైనవారి చివరి అస్త్రాలని ఆ బృందం మరిచిపోయింది. ఈ విషయంలో పాక్‌ తెలివిగా వ్యవహరించింది. 3. ఫలితంగా తన ఆర్థిక స్థాయికి తగినట్టుగా సంప్రదాయ సైనిక బలం పెంచుకోవడంలో భారత్‌కు ఆసక్తి లేకపోయింది. సంప్రదాయ సైనిక బలం పెంపుతో దండించగలిగే స్థాయి ద్విగుణీకృతమవుతుందని, తద్వారా మెరుపుదాడుల నుంచి పాక్‌ను నియంత్రించవచ్చనీ, అణుశక్తి స్వీయ వినాశనానికేననే భావనవైపు పాక్‌ను నెట్టవచ్చని భారత్‌ మరి చిపోయింది. లేకపోతే, ఇక్కడ బస్సులను పేల్చివేసేప్పుడు పాక్‌ పునరాలోచనలో పడి ఉండేది. ఈ న్యూక్లియర్‌ లేజీనెస్‌ కారణంగా జీడీపీలో భారత రక్షణ బడ్జెట్ల శాతం తగ్గుతూ వచ్చింది. ఒకవేళ ఇప్పుడు యుద్ధమే గనుక వస్తే.. మూడు దశాబ్దాల క్రితం రాజీవ్‌గాంధీ కొనుగోలు చేసిన వాటినే మొదటి వరుసలో నిలపాల్సి వస్తుంది.  అణుశక్తివల్ల యుద్ధాలు వచ్చే అవకాశం లేనప్పుడు ఎందుకు అధికంగా ఖర్చు చేయాలి? దేశభద్రత కోసం ఎంతో చేస్తున్నామని గొప్పలు చెప్పుకునే మోదీ ప్రభుత్వానికి కూడా ఈ విషయంలో బ్రెయిన్‌ వాష్‌ అవసరం. అది ఏడవ వేతన సంఘం సిఫారసులు అమలు చేసింది. కానీ, జీడీపీలో రక్షణ బడ్జెట్‌ శాతాన్ని తగ్గించివేసింది. అంతో, ఇంతో ప్రతీ కారం తీర్చుకోవడం ద్వారా మనల్ని మనం బాగానే సమర్థించుకోవచ్చు. కానీ, పాకిస్తాన్‌కు అడ్డుకట్టవేయలేం. మనం ముందుకెలా వెళ్లాలి? పాక్‌ దగ్గర అణ్వాయుధాలు ఉన్నాయనే అంశాన్ని పక్కనబెట్టి, భారీగా సైన్యాన్ని పెంపొందించుకోవాలి. సైనిక బలంతో ప్రత్యర్థిలో వణుకు పుట్టించాలి. పాతకాలం నాటి సంప్రదాయక సైనిక శక్తిగా అవతరించి వారిని నిరోధించాలి. ఇది కౌటిల్యుడు చెప్పిన తియ్యని పాలు వంటి ఉపదేశంలా అనిపించవచ్చు. తలనొప్పిగా కూడా భావించొచ్చు. కాస్త సమ యం, సహనం ఉంటే ఇది పని చేస్తుంది. అప్పుడు వచ్చే ఎన్నికల్లో చంద్రగుప్తుడిని గెలిపించాల్సిన తప్పనిసరి బాధ్యత కౌటిల్యుడిపై పడదు. వ్యాసకర్త : శేఖర్‌ గుప్తా, ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta  

ఎన్టీయే కూటమి ఎంపీ సీట్ల సంఖ్య తగ్గనున్నట్లు ఓపీనియన్‌ పోల్స్‌ చెబుతున్నప్పటికీ, వచ్చే ఎన్నికల్లో మెజారిటీ స్థానాలు బీజేపీకే వస్తాయని, పైగా కేంద్ర ప్రభుత్వంపై అసమ్మతి ఉన్నప్పటికీ మోదీ వ్యక్తిగత ప్రజాదరణ, చరిష్మా చెక్కుచెదరలేదని జనాభిప్రాయం. కాంగ్రెస్‌ సొంతంగా, మిత్రపక్షాల దన్నుతో అధికారం చేపట్టే పరిస్థితీ కనబడలేదు. ఈ రెండు కూటములకు భిన్నంగా ఇతర పార్టీలు ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పర్చే పరిస్థితి కూడా లేదు. ప్రజల నాడి వ్యక్తిగతంగా మోదీ వైపే మొగ్గు చూపుతున్న ఈ నేపథ్యంలో మోదీ తిరిగి ప్రధాని కాగల అవకాశం ఒక్క మాయావతి ద్వారానే సాధ్యం. ఎన్నికలకు ముందు ఆ తర్వాత ప్రత్యర్థి శిబిరం నుంచి బుజ్జగించో, బతిమాలో లాగేయవలసిన ముఖ్య పార్శ్వంలో ఆమె ఉన్నారు. పైగా, తొలిసారి ఓటు వేయబోతున్న పదమూడు కోట్లమంది యువ ఓటర్లు మోదీకి పెట్టని కోటలాగా ఉన్నారు. జర్నలిస్టులు ఎన్నికల ఫలితాలను అంచనా వేసినప్పుడు సాధారణంగా ఆ అంచనాలు తప్పుతుంటాయనేది అందరూ ఆమోదించే వాస్తవమే. పైగా పాత్రికేయులందరూ ఒకేవిధమైన అభిప్రాయం వెల్లడించినప్పుడు కచ్చితంగా దానికి వ్యతిరేక ఫలితాలు రావడం తప్పనిసరిగా జరుగుతుంటుంది. ఒపీనియన్‌ పోల్స్‌ కూడా ప్రమాదకరమైనవే కానీ, మన జర్నలిస్టుల కంటే అవి మెరుగైనవేనని చెప్పాలి. అయితే ఒపీనియన్‌ పోల్స్‌ కూడా ఒకే రకమైన ఫలితంపై ఆమోదం తెలిపినప్పుడు ఏం జరుగుతుంది? ఇది పలు ఒపీనియన్‌ పోల్స్‌ వెలువడుతున్న వారం. ఇప్పటికిప్పుడు ఎన్నికలు జరిగితే, దేశంలో హంగ్‌ పార్లమెంట్‌ తప్పదనీ, బీజేపీ అతిపెద్ద పార్టీగా నిలుస్తుందని, కాంగ్రెస్‌ తర్వాతి స్థానంలో నిలిచినా, బీజేపీ సాధించే స్థానాల్లో సగం మాత్రమే సాధిస్తుందని, దీంతో మళ్లీ నిజమైన సంకీర్ణ ప్రభుత్వం తప్పదని ఒపీనియన్‌ పోల్స్‌ ఏకాభిప్రాయం వ్యక్తం చేస్తున్నాయి. అయితే ఎన్నికలకు ఇంకా మూడు నెలల సమయం ఉంది. రాజకీయాల్లో ఏదీ స్థిరంగా ఉండిపోదు. అయినప్పటికీ, మనం కొన్ని ముఖ్యమైన ధోరణులను పసిగట్టగలం. ఆ పోల్స్‌ నుంచి విస్తృత స్థాయి నిర్ధారణలను జాగ్రత్తగా చేయగలం. 1. కొట్టొచ్చినట్లు కనిపించే సూచిక ఏదంటే, 2014లో సాధించిన మెజారిటీ బీజేపీకి రానప్పటికీ, ప్రధాని నరేంద్రమోదీ వ్యక్తిగత ప్రజాదరణ నేటికీ చెక్కుచెదరలేదు. పైగా 2014లో బీజేపీ సాధించిన 31 శాతం ఓట్లతో పోలిస్తే ఇప్పుడు ఒక్క శాతం మాత్రమే తగ్గిపోనున్నట్లు ఇండియా టుడే పోల్‌ సర్వే సూచిస్తోంది. ఇది నిజంగానే గుర్తించదగిన విషయం. మోదీ ఒరిజినల్‌ ఓటర్లలో గణనీయంగానే అసంతృప్తి ఉంటున్నప్పటికీ, 1996 తర్వాత పుట్టి, లోక్‌సభ ఎన్నికల్లో తొలిసారిగా ఓట్లు వేయబోతున్న 13 కోట్లమంది ఓటర్లు మోదీపై వ్యక్తం చేస్తున్న తిరుగులేని ఆరాధన ద్వారా ఆ అసంతృప్తిని పూరించుకోవచ్చు. మోదీపట్ల అసంతృప్తి చెందుతున్న ఆయన అసలైన ఓటర్లకు, ఈ సరికొత్త ఓటర్లకు మధ్య ఉన్న తేడా ఏమిటంటే ఈ కొత్త ఓటర్లు జాబ్‌ మార్కెట్‌లో ఉద్యోగాలు పొందని స్థితికి ఇంకా వెళ్లలేదు. ఈ 13 కోట్ల మంది ఓటర్లు మోదీ శక్తి, ప్రజాకర్షణ పట్ల ఇప్పటికీ మంత్రముగ్ధులవుతూనే ఉన్నారు. అలాగే స్వచ్ఛ భారత్, స్కిల్‌ ఇండియా వంటి మోదీ పథకాలతో పాటు, అవినీతిపై యుద్ధం, అంతర్జాతీయంగా భారత్‌ ప్రతిష్ట పెరుగుతుండటం వంటి అంశాలపై జరుగుతున్న విస్తృత ప్రచారాన్ని వీరు విశ్వసిస్తూనే ఉన్నారు. మోదీకి వ్యతిరేకంగా బలమైన ప్రచార కథనాలు కానీ, లేదా నిరుద్యోగుల తీవ్ర నిరాశా నిస్పృహలు కానీ వీరి దృష్టిలో ఇప్పటికీ పడటం లేదు. 2. 2017 జనవరిలో పెద్దనోట్ల రద్దు తర్వాత మోదీని శిఖరస్థాయిలో నిలి పిన పోల్‌ సర్వే తర్వాత నిర్వహించిన పోల్‌ సర్వే నంబర్లను పోల్చి చూసినట్లయితే బీజేపీ పట్ల సానుకూలత తగ్గుముఖం పట్టినట్లు స్పష్టంగానే అర్థమవుతుంది. క్రమక్రమంగా అది క్షీణిస్తూ గత రెండేళ్లలో మూడింట ఒక భాగం సీట్లను బీజేపీ కోల్పోతున్నట్లు వ్యక్తమైంది. ఇలాగే కొనసాగితే సార్వత్రిక ఎన్నికల నాటికి బీజేపీకి వచ్చే సీట్ల సంఖ్య మరో 25 నుంచి 40 స్థానాల వరకు క్షీణించిపోతుందని తార్కికంగానే అంచనా వేయవచ్చు. మరి ఈ పరిణామాన్ని నరేంద్రమోదీ అడ్డుకుని పార్టీకి మళ్లీ పూర్వ వైభవంవైపు తీసుకుపోగలరా? భారతీయ ప్రజాభిప్రాయాన్ని దాని వైవిధ్యత, సంక్లిష్టతల సమేతంగా దర్శించినట్లయితే, దాన్ని ఎవరూ అడ్డుకోలేరని బోధపడుతుంది. ప్రజాభిప్రాయాన్ని కూడగట్టే ప్రక్రియ మొదట్లో కాస్త నిదానంగానే సాగవచ్చు కానీ, ఒక్కసారి అది తన లక్ష్యం వైపు ప్రయాణించిందంటే దాని గమ్యాన్ని ఎవరూ మార్చలేరు. దాన్ని వెనక్కు మళ్లించడం దాదాపు అసాధ్యమే అవుతుంది. నరేంద్రమోదీకి ఈ విషయం బాగా తెలుసు కూడా. పొంచి ఉన్న ప్రమాదం పొడసూపుతోంది కాబట్టే, మోదీ శిబిరం మౌలికమైన, నమ్మశక్యం కాని స్థాయిలో ప్రజాకర్షక చర్యలకు సన్నద్ధమవుతోంది. అగ్రకులాల్లోని ఆర్ధికంగా వెనుకబడిన వారికి రిజర్వేషన్లు, అన్ని ప్రైవేట్‌ సంస్థల్లో కోటాల నుంచి మొదలుకుని అవినీతిపరులు, పలుకుబడి గలవారిపై చివరి క్షణంలో సీబీఐ దాడులకు రంగం సిద్ధం చేయడం వీటిలో కొన్ని మాత్రమే. వచ్చేవారం ప్రవేశపెట్టనున్న చివరి బడ్జెట్‌లో మరికొన్ని తాయిలాలు ఉంటాయని ప్రత్యేకించి చెప్పాల్సిన పనిలేదు. రాబోయే పార్లమెంటు ఎన్నికల్లో బీజేపీకి 180 కంటే తక్కువ సీట్లు వచ్చాయంటే ప్రభుత్వ అవకాశాలకు తెరపడినట్లేనని నరేంద్రమోదీ, అమిత్‌ షాలకు తెలుసు. రూపొందుతున్న ప్రజాభిప్రాయం అనే ఈ నిర్నిరోధక శక్తి గమనాన్ని వచ్చే 100 రోజుల కాలంలో వీరిద్దరూ మార్చగలిగినట్లయితే అది అసాధారణ విజయమే అవుతుంది. కాబట్టి రాబోయే రోజుల్లో మరిన్ని దూకుడుతనంతో కూడిన మౌలిక ప్రకటనలు తప్పకుండా వస్తాయి. బీజేపీ రక్షణ పంక్తి ఏదంటే ఏమాత్రం చెక్కుచెదరని ఆలోచనలతో కూడిన 13 కోట్లమంది తొలిసారి ఓటేయబోతున్న ఓటర్లు మాత్రమే. 3. ఉత్తరప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంలో మినహా మిగిలిన దేశమంతటా బీజేపీకి గత ఎన్నికల్లో వచ్చిన ఎంపీ స్థానాలు ఇప్పుడు కూడా అలాగే ఉంటాయి. దీనికి భిన్నంగా ఉత్తరప్రదేశ్‌లో మాత్రం బీజేపీ ఈసారి 45 నుంచి 55 ఎంపీ స్థానాలను కోల్పోతున్నట్లు పలు ఒపీనియన్‌ పోల్స్‌ స్పష్టం చేస్తున్నాయి. ఇకపోతే మధ్యప్రదేశ్, రాజస్థాన్, గుజరాత్‌లలో ఇటీవలి అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో తగి లిన ఎదురుదెబ్బలను చూస్తే ఈ రాష్ట్రాల్లో బీజేపీ ఈసారి తుడిచిపెట్టుకుపోవడం ఖాయం కాకున్నా, బీజేపీ ఇక్కడ సాధించే స్థానాల విషయంలో ఊగిసలాట తప్పదనిపిస్తోంది. ఉత్తర భారతంలో బీజేపీకి కలిగే నష్టాల్లో కొన్నింటిని తూర్పు, ఈశాన్య భారత్‌లో పూడ్చుకోవచ్చన్నది తీసిపారేయలేం. కానీ ఉత్తరప్రదేశ్‌ రాష్ట్రం బీజేపీని మెజారిటీకి దూరం చేసే బలమైన కారణాల్లో ఒకటి కాబోతోంది. ఈ పరిణామాన్ని వెనక్కు తిప్పే యుక్తిని బీజేపీ కనుగొనగలదా? 4. మరోవైపున కాంగ్రెస్‌ పార్టీ పునరుత్థానం చెందుతోంది. దాని పునాదిపై ఈ పార్టీ సాధించే శాతాన్ని పోలిస్తే, బీజేపీ పొందనున్న నష్టాల కంటే పెను లాభం కాంగ్రెస్‌కి సిద్ధించనుంది. తేడా ఏమిటంటే, కాంగ్రెస్‌ పునాది బలహీనంగా ఉంది. కాబట్టే దాని బలం 200 శాతం మేరకు పెరిగినప్పటికీ అది కాంగ్రెస్‌కు వచ్చే సార్వత్రిక ఎన్నికల్లో 140 స్థానాలలోపే తీసుకురానుంది. ప్రస్తుత ఒపీనియన్‌ పోల్స్‌ ప్రకారం కాంగ్రెస్‌కు 100 సీట్లు మాత్రమే రానున్నాయి. నరేంద్రమోదీ ప్రజాభిప్రాయాన్ని తనకు అనుకూలంగా మార్చలేరని భావించినప్పటికీ, కాంగ్రెస్‌ పరిస్థితిలో గణనీయంగా మార్పు వస్తుందని చెప్పలేం. మోదీ అధికారంలోకి రాకుండా అడ్డుకట్ట వేయడానికి కాంగ్రెస్‌ పెట్టుకునే ఉత్తమమైన ఆశాభావం ఏదంటే ఇటీవలి ఎన్నికల్లో ఆ పార్టీ గెలిచినటువంటి దేశం నడిగడ్డలోని మూడు కీలక రాష్ట్రాల్లో వీలైనన్ని ఎంపీ సీట్లను అధికంగా సాధించడమే. కాంగ్రెస్‌ అధికారంలోకి రావాలంటే అది సాధించాల్సిన ప్రధాన సంఖ్య 150. తను సాధించే మొత్తం సీట్లను ఈ స్థాయికి పెంచుకోవడం లేదా నరేంద్రమోదీకి వచ్చే స్థానాలను అంతకన్నా తగ్గించడం. ఇవి రెండూ కాకుండా మూడో మార్గం ఏదంటే యూపీఏ శిబిరాన్ని మరింతగా విçస్తృతపర్చి, మరిన్ని ప్రాంతీయ లేక కుల ప్రాతిపదికన ఉన్న పార్టీలను తనవైపు ఆకర్షించడమే. అయితే ఈ పరిస్థితుల్లో ఈ మూడు అంశాలు కూడా అసంభావ్యమే అనిపిస్తుంది. కానీ భారత రాజకీయాల్లో మోదీ చుట్టూ తిరిగే ఏక ధ్రువం లాంటి స్థితికి బదులుగా ప్రధాని పదవికి దగ్గరయ్యేందుకు రెండో ధ్రువం మళ్లీ వెనక్కు వచ్చిన పరిస్థితి కనబడుతోంది. 5. గతవారం ‘జాతిహితం’లో మనం ప్రస్తుత భారత రాజకీయాల్లో ఒకటి, రెండు ఫ్రంట్‌లనే కాకుండా ఏర్పడనున్న మూడు, నాలుగు, ఐదో ఫ్రంట్‌లను గురించి కూడా చర్చించుకున్నాం. అటు కాంగ్రెస్, ఇటు బీజేపీ రెండింటితో పొత్తులేని పార్టీలకు, వాటి నేతలకు 150 పార్లమెంటు స్థానాలు వచ్చాయంటే గొప్ప రాజీమార్గంలో  తామే ప్రధానిగా ఉండాలనే ఆశాభావం చాలామందికి కలిగే అవకాశం కూడా ఉంది కానీ ఇది అంత సాధ్యమైన పని కాకపోవచ్చు బీజేపీ, కాంగ్రెసేతర పార్టీలలో ఏ ఒక్క పార్టీకీ సొంతంగా 50 కాదు కదా 40 ఎంపీ స్థానాలు కూడా వచ్చే పరిస్థితి లేదు. అటు కాంగ్రెస్, ఇటు బీజేపీ రెండు పార్టీలూ 272 మ్యాజిక్‌ సంఖ్యను చేరుకోలేకపోయినప్పుడు మాత్రమే ఇతర పార్టీల మధ్య అలాంటి భారీ బేరసారాలకు తావు ఏర్పడుతుంది. ఇలాంటి పరిస్థితి ఇటీవలి చరిత్రలో ఎన్నడూ జరగలేదు. ఈ మే నెలలో కూడా ఇలాంటి పరిస్థితి ఏర్పడే అవకాశం కనిపించడం లేదు. అంతిమ పొత్తులు మీరు ఎవరితో పొత్తు కలుపుతారు లేక ఎవరితో పొత్తుకు సిద్ధం కారు అనే అంశంపైనే ఆధారపడి ఉంటాయి. వామపక్షాలు, సమాజ్‌వాది పార్టీ ఎన్నటికీ ఎన్డీయేతో కలవబోవని మనందరికీ తెలుసు. అలాగే అకాలీలు, శివసేన ఎట్టిపరిస్థితుల్లోనూ యూపీఏలో భాగం కావు. ఈ పరిస్థితుల్లో గతంలో మొండివైఖరి లేకుండా కాస్త పట్టువిడుపులు ప్రదర్శించినవారిని చూద్దాం. మమతా బెనర్జీ గతంలో రెండు కూటముల్లోనూ ఉండేవారు. కానీ పశ్చిమబెంగాల్లో ఆమె ఇప్పుడు ప్రదర్శిస్తున్న ఆధిక్యత వల్ల ఆమె ఎన్డీయే వైపు వెళ్లలేరు.  6. ఇప్పుడు ఇక మాయావతి దగ్గరకు వద్దాం. మోదీ రెండో దఫా అధికారంలోకి రాలేకపోయినట్లయితే మన రాజకీయాల్లో విశిష్టమైన అధికారం చలాయిస్తున్న మాయావతే అందుకు ప్రధాన కారణం అవుతారు. ఆమె గతంలో బీజేపీతో సంతోషంగా గడిపారు. లెఫ్ట్, రైట్‌ వాదాల మధ్య ఆమె పూర్తిగా భావజాలేతర స్థానంలో ఉన్నారు. మనువాద వ్యతిరేకతే ఆమె ఏకైక భావజాలం అయితే, ఎన్డీయే, యూపీఏ రెండూ ఆమె దృష్టిలో సమానంగా దుష్టశక్తులవుతాయి. అయితే ఆ విషాన్ని ఆమె ఈ రెండింటిలో ఏ పాత్రలోనుంచి అయినా స్వీకరించగలరు. తాము రెండో దఫా అధికారంలోకి రావాలంటే కీలకమైన కార్డు మాయావతి ఫ్యాన్సీ హ్యాండ్‌ బ్యాగ్‌లోనే ఉందని మోదీ, షాలకు స్పష్టంగా తెలుసు. ఎన్నికలకు ముందు లేక ఆ తర్వాత తమ ప్రత్యర్థి శిబిరం నుంచి బుజ్జగించో, బతిమాలో, బెదిరించో లాగేయవలసిన ముఖ్య పార్శ్వంలో ఆమె ఉన్నారు. అంటే యోగి ఆదిత్యనాథ్‌ వెన్నులో గొడ్డలి దిగే పరిస్ధితిని ఊహించలేం కానీ అలాంటి పరిస్థితి సంభవించదని మీరు ఎన్నడూ తోసిపుచ్చలేరు. ముగించాలంటే, మోదీ వ్యక్తిగత ప్రజాదరణ, వోట్‌ బ్యాంక్‌ చెక్కుచెదరలేదు కానీ ప్రజాభిప్రాయం మాత్రం ప్రతికూలంగా ఉంది. యూపీలో ఏర్బడిన ఘటబంధన్‌ మోదీ రెండో దఫా పాలనకు ప్రమాదకారిగా మారుతోంది. కాంగ్రెస్‌ పురోగమిస్తోంది కానీ అధికారంలోకి వచ్చేంతగా కాదు. 15 లేక అంతకు ఎక్కువ ఎంపీ స్థానాలు సాధించే ఏ పార్టీ అయినా ఇప్పుడు కింగ్‌ మేకర్‌ కాగలదు. కానీ అవి ఎన్నడూ కింగ్‌ కాలేవు. ఈ పార్టీలకు నూరు స్థానాలు వచ్చిన పక్షంలో అవి ఏ విజేతవైపుకైనా మళ్లవచ్చు. ప్రత్యేకించి మాయావతిని నిశితంగా గమనించాల్సి ఉంటుంది. - శేఖర్‌ గుప్తా ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta  

పన్నెండు నెలలు.. కేవలం పన్నెండు నెలలు భారత రాజకీయ చరిత్రనే తిరగరాశాయి. ఈ ఏడాది వేసవిలో జరగనున్న లోక్‌సభ ఎన్నికల్లో నిజమైన పోటీని మనం చూడబోతున్నాం. 2017లో గుజరాత్‌ అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో హోరాహోరీ పోరాటంతో నరేంద్రమోదీ, అమిత్‌షా ద్వయాన్ని కలవరపర్చిన రాహుల్‌ గాంధీ కాంగ్రెస్‌కు కొత్త ఊపిరి పోశారు.మూడు కీలకమైన హిందీ ప్రాబల్య రాష్ట్రాల్లో బీజేపీని చావు దెబ్బ తీయడం ద్వారా మోదీ, షా వ్యూహాలకు రాహుల్‌ తొలి సవాలు విసిరారు. బీజేపీ రూపంలో ఏకధ్రువ పాలన తప్పదన్న పరిస్థితిని మార్చి రెండో ధ్రువంగా కాంగ్రెస్‌ను నిలిపిన రాహుల్‌ 2019 సార్వత్రిక ఎన్నికల్లో మోదీని ఏమాత్రం ఢీకొనగలరనేది అసలు ప్రశ్న. చాలామంది రాజకీయ విశ్లేషకులు 2017 శీతాకాలం వరకు మూడు అంశాలలో ఏకాభిప్రాయంతో ఉండేవారు: అవేమిటంటే, నరేంద్ర మోదీ రెండో దఫా అధికారంలోకి రావడం ఖాయం; రాహుల్‌ గాంధీకి, ఆయన నేతృత్వంలోని కాంగ్రెస్‌ పార్టీకి తుది పతనం తప్పదు; ఇందిరాగాంధీ హయాం ముగిసిన చాలాకాలం తర్వాత భారత్‌ సుదీర్ఘకాలం పాటు ఏక పార్టీ పాలన, ఏకధ్రువ పాలన వైపుగా నడుస్తోంది. ఈ మూడు అంశాలకు దన్నుగా, ఉత్తరప్రదేశ్‌లో పొందిన భారీ విజయంతో దేశంలోని 21 రాష్ట్రాలు బీజేపీ ఏలుబడిలోకి వచ్చాయి. మోదీ ప్రభుత్వ పాలనలో మిగిలిన రాష్ట్రాల అసెంబ్లీల ఎన్నికల్లోనూ, 2019లో జరిగే అతిపెద్ద పరీక్షలోనూ సంభవించనున్న ఫలితాలకు తగిన భూమికను ఇవి నిర్దేశించినట్లే కనిపించింది.     అయితే 2017 డిసెంబర్‌ మధ్యనాటికి పరిస్థితిలో ఏదో మార్పు వచ్చింది. అవును.. గుజరాత్‌లో వరుసగా ఆరోసారి కూడా బీజేపీ గణనీయ విజయం సాధించింది. కానీ ఎవరూ ఊహించని విధంగా తీవ్రమైన పోటీ నెలకొంది. నరేంద్రమోదీ, అమిత్‌ షాలు తమ ఎన్నికల ప్రచార కార్యక్రమంలో ప్రదర్శించిన ఆందోళనలు గుజరాత్‌ ఎన్నికల ఫలితాలు ప్రతిబింబించాయి కూడా.  గుజరాత్‌ ఎన్నికలు జరిగిన కొద్ది కాలంలోనే జరిగిన బీజేపీ పార్లమెంటరీ పార్టీ సమావేశంలో ప్రధాని అటు విజయమూ, ఇటు ఉపశమనమూ కలగలిసిన భంగిమతో కన్నీళ్లు కార్చారు కూడా. ఆ సన్నివేశం గుజరాత్‌ ఎన్నికలు ఎంత పోటాపోటీగా జరిగాయో తేల్చి చెప్పింది. దీంతో మోదీషా రాజకీయాల్లో ఇది మౌలిక మార్పును తీసుకొస్తుందని అప్పట్లే రాజకీయ వ్యాఖ్యాతలు రాశారు కూడా. అంతవరకు అభివృద్ధి, ఉద్యోగాల కల్పన గురించి ఆలోచించకుండా వీరు హిందుత్వ, కరడుగట్టిన జాతీయవాదం, సంక్షేమవాదం, అవినీతిని నిర్మూలించే భారీ స్థాయి ప్రచారంలో తలమునకలై ఉండేవారు. అలాంటి సమయంలో సరైన పిలుపునే ఇచ్చామని మేం ఒకరకంగా సంతృప్తి చెందాం కూడా.  అయితే గుజరాత్‌ ఎన్నికలు ఏమంత ముఖ్యమైన మార్పుగా కనిపించలేదు. కానీ దాని ప్రభావాన్ని అంచనా వేయడంలో రాజకీయ వ్యాఖ్యాతలుగా మేం విఫలమయ్యాం. భారత రాజకీయాలు తదుపరి 12 నెలల్లో దాని ఏకధ్రువ పరిస్థితిని కోల్పోనున్నాయన్న విషయాన్ని 2017 డిసెంబర్‌18న ఎవరూ పెద్దగా ఊహించలేకపోయారు. కానీ ఇప్పుడు సరిగ్గా అదే జరిగింది. ఒక టీవీ చానల్‌ కార్యక్రమంలో ఆ చానల్‌ యాంకర్‌ నవికా కుమార్‌కు, బీజేపీ ప్రధాన కార్యదర్శి రామ్‌ మాధవ్‌కి మధ్య జరిగిన సంవాదం మన రాజకీయాలు ఎంత ఏకధ్రువ స్వభావాన్ని సంతరించుకున్నాయో స్పష్టంగా తెలిపింది. కర్ణాటక ఎన్నికలో అధికారం చేజిక్కించుకోవడానికి తగిన సంఖ్యను సాధించలేకపోతే, బీజేపీ ఏం చేయగలదని ఆ టీవీ యాంకర్‌ ప్రశ్నించారు. దానికి పాలక పార్టీలో అత్యంత శక్తిమంతుడైన రామ్‌ మాధవ్, ‘అయితే ఏంటి, మాకు అమిత్‌ షా ఉన్నారు’ అని సమాధానమిచ్చారు. అది సొంత డబ్బా మాత్రం కాదు. బీజేపీకి తగినన్ని స్థానాలు రాకపోతే గెలిచిన మిగిలిన పార్టీల సభ్యులను బీజేపీలోకి ఆకర్షిస్తాం అనే ధీమాను రామ్‌ మాధవ్‌ వ్యాఖ్య వ్యక్తం చేసింది. గోవా, మణిపూర్‌ రాష్ట్రాల్లో ఎక్కువ సీట్లు సాధించిన అతి పెద్ద పార్టీగా బరిలో నిలబడలేకపోయినప్పటికీ, మేఘాలయాలో మైనారిటీలో ఉన్నప్పటికీ బీజేపీ ఆ రాష్ట్రాల్లో అధికారం సాధించగలిగింది. సీట్లు ముఖ్యం కాదని, తనకు పోటీయే లేదని బీజేపీ ఇక్కడ నిరూపించుకుంది. అది అమిత్‌షా వ్యూహంతో గెల్చుకున్న అధికారమని రామ్‌ మాధవ్‌ సూచించారు.  కానీ తొలిసారిగా కర్ణాటక అసెంబ్లీ ఫలితాలతో ఈ పరిస్థితిలో మార్పువచ్చింది. అతిచిన్న పొత్తుదారుకు ముఖ్యమంత్రి పదవిని కట్టబెట్టడం ద్వారా కాంగ్రెస్‌ పార్టీ తన రాజకీయ ప్రత్యర్థిని నివ్వెరపర్చింది. దీంతో నూతన రాజకీయాలకు నాంది ఏర్పడింది. బీజేపీని అధికారంలోంచి తప్పించాలని బలంగా కోరుకుంటున్న పార్టీలన్నీ పొత్తుకు అంగీకరించే ధోరణి పెరిగింది. దానికోసం ఎలాంటి మూల్యాన్ని చెల్లించడానికైనా ఈ పార్టీలు ఇప్పుడు సిద్ధపడిపోయారు. ఇది నిజంగానే అమిత్‌ షా రాజకీయాలకు సవాల్‌ విసిరింది.   కర్ణాటక అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో గెలుపుకోసం బీజేపీ ఎన్ని పన్నాగాలూ పన్నినప్పటికీ, ఎన్ని కుయుక్తులు అల్లినప్పటికీ, అతిపెద్ద పార్టీగా నంబర్ల గేమ్‌ను ఆడినప్పటికీ అధికారాన్ని కైవసం చేసుకోలేకపోయింది. తొలిసారిగా, మోదీ, షాలు ఓటమి ఎరుగని, పరాజయం తెలీని మహా వ్యూహకర్తలు కాదని కర్ణాటక నిరూపించింది. వ్యూహాత్మకంగా బీజేపీని ఓడించగల సమయస్ఫూర్తిని కాంగ్రెస్‌ ప్రదర్శించింది. పైగా, మోదీ కేంద్రంగా నడిచే ఎన్నికల ప్రచార పోరాటంలో మోదీ తొలిసారిగా విఫలమయ్యారు. బీజేపీకి దన్నుగా నిలిచే అధికార వనరులూ, ఏజెన్సీలు కర్ణాటకలో ఎమ్మెల్యేలను గెల్చుకోవడంలో పరాజయం పొందాయి. ప్రధానంగా సుప్రీంకోర్టు బీజేపీ ఎత్తుగడలకు అడ్డుకట్ట వేసింది. గుజరాత్‌లో అహ్మద్‌ పటేల్‌ను రాజ్యసభ సభ్యుడిగా ఎన్నిక కాకుండా చూడాలని మోదీ, షా ద్వయం చేసిన ప్రయత్నాలకు తొలి సంస్థాగత వైఫల్యం సంభవించిన సంవత్సరం తర్పాత బీజేపీని అధికారం నుంచి తప్పించగలమని, ఉనికి కాపాడుకోవడమే కాదు. గెలుపు కూడా సాధించగలమనే నమ్మకాన్ని కర్ణాటక ఫలితాలు స్పష్టం చేశాయి.  సరిగ్గా ఇదే హిందీ ప్రాబల్య ప్రాంతాల్లో తదుపరి జరిగిన ఎన్నికలకు ఒక విభిన్న పొందికను నిర్దేశించింది. మోదీని ఓడించవచ్చని కాంగ్రెస్‌ దాని మిత్రపక్షాలు ఇప్పుడు నమ్మసాగాయి. 2017 డిసెంబర్‌మధ్యనాటికి కలలో కూడా ఇలాంటి స్థైర్యం వాటికి ఉండేది కాదు. 2018 డిసెంబర్‌ మధ్య నాటికి అధికారం తమకు చేరువలో ఉందని తొలిసారిగా కాంగ్రెస్‌తో సహా ప్రతిఫక్షాలకు విశ్వాసం కలిగింది.  అందుకే 2017 డిసెంబర్‌ నుంచి 2018 డిసెంబర్‌ మధ్య కాలం అత్యంత ముఖ్యమైన రాజకీయ సంవత్సరంగా మనం పిలుస్తున్నాం.   మధ్యప్రదేశ్, రాజస్థాన్, చత్తీస్‌గఢ్‌ ఫలితాలు ప్రకటితమైన మధ్యాహ్నమే, మోదీ ప్రవచిస్తూ వచ్చిన కాంగ్రెస్‌ విముక్త భారత్‌ భావన కథ ముగిసిపోయిందని వ్యాఖ్యాతలుగా చెప్పాం. ఇటీవల ఒక వార్తా సంస్థకు ఇచ్చిన ఇంటర్వ్యూలో మోదీ కూడా పరోక్షంగా ఈ వాస్తవాన్ని గుర్తించారు. కాంగ్రెస్‌ ముక్త్‌ అనే తన భావనకు అర్థం కాంగ్రెస్‌ పార్టీని నిర్మూలించాలని కాదని, దాని భావజాలం, ఆలోచనలు ఉనికిలో లేకుండా పోవాలన్నది తన అభిమతమని మోదీ తొలిసారిగా నిర్వచనమిచ్చారు. కాంగ్రెస్‌ అలోచనలు అంటే కులతత్వం, వంశపారంపర్య రాజకీయాలు, అప్రజాస్వామికమైన, బంధుప్రీతితో కూడిన రాజకీయాలు మాత్రమేనని మోదీ వివరణ ఇచ్చారు. ఇప్పుడు రాహుల్‌ గాంధీ బరిలో ముందుకురావడం, ఉత్తరప్రదేశ్‌లో కుల ప్రాతిపదిక పార్టీలైన సమాజ్‌వాదీ, బహుజన్‌ సమాజ్‌ పార్టీలు కూటమి బీజేపీకి హెచ్చరికలు పంపడం, మోదీపై అవినీతి ఆరోపణలతో కాంగ్రెస్‌ ఎదురుదాడికి దిగటం వంటి పరిణామాలు బీజేపీకి అడ్డం తిరిగాయి. కాంగ్రెస్‌ ఆలోచనలు నశించాలి అనే మోదీ నిర్వచనం సరైందే అనుకుందాం. కానీ 2010 తర్వాత తొలిసారిగా కాంగ్రెస్‌ తనను తాను శక్తివంతమైన పార్టీగా మార్చుకుని ముందుకొచ్చింది. భారతీయ రాజకీయాల్లో గత మూడేళ్ల తర్వాత ఏర్పడిన రెండో ఏక ధ్రువపార్టీగా కాంగ్రెస్‌ అవతరించింది.   అయితే మోదీ 2019 సార్వత్రిక ఎన్నికల్లో దుర్భల స్థితిలో ఉన్నారని చెప్పడానికి మీకు కాస్త దమ్ముండాలి మరి. ఆయన వ్యక్తిగత ప్రజాదరణ, తన శ్రోతలతో తానేర్పర్చుకున్న అనుసంధానం, ఆకర్షణ శక్తి ఇప్పటికీ చెక్కుచెదరకుండా ఉన్నాయి. మనం ముందే చెప్పుకున్నట్లుగా భారతదేశంలో మెజారిటీని కలిగివున్న ఒక బలమైన నాయకుడిని ఇంతవరకూ ఏ పోటీదారు ఓడించలేకపోయారు. అలాంటి బలమైన నాయకుడు లేక నాయకురాలు (1977లో ఇందిరాగాంధీ లాగా) తనను తాను ఓడించుకోవలసిందే. ఇలా జరగాలంటే తప్పనిసరిగా మూడు పరిణామాలు సంభవించాల్సి ఉంది. ఆ బలమైన నాయకుడు తనకు వ్యతిరేకంగా ప్రజలు ఓటు వేసేంత స్థాయిలో ప్రజాదరణ కోల్పోవాలి. తమలోని విభేదాలను, ఆకాంక్షలను, దురాశలను పక్కనబెట్టి ఆ బలమైన నాయకుడికి వ్యతిరేకంగా విభిన్న రాజకీయ శక్తులు పొత్తు కుదుర్చుకుని అతడి ఓటమికి ప్రాతిపదికను ఏర్పర్చుకోవాలి. కాబోయే ప్రధాని స్థాయిని ప్రకటించుకోనప్పటికీ ఇలాంటి రాజకీయ శక్తులను ఒక చోటికి చేర్చగలిగిన సమున్నత వ్యక్తిత్వం ఉన్న వారు ముందుకు రావాలి. 1977లో ఇందిరాగాంధీకి వ్యతిరేకంగా జయప్రకాష్‌ నారాయణ్‌ ఇలాంటి పాత్రనే పోషించారు. 1989లో రాజీవ్‌ గాంధీకి వ్యతిరేకంగా వీపీ సింగ్‌ ఇలాంటి పాత్రనే పోషించారు.  ఒక సంవత్సరం క్రితం వెలిసిపోతున్న రాజవంశానికి ప్రతినిధిగా ఉన్న స్థితినుంచి రాహుల్‌ గాంధీ ఇప్పుడు రెండో ఏకధ్రువ స్థితికి కాంగ్రెస్‌ను అమాంతంగా తీసుకొచ్చారు. 2019 కోసం రాజకీయ క్రీడ ఇప్పుడు సిద్ధంగా ఉంది. ప్రధాని నరేంద్రమోదీ పార్లమెంటుకు కూడా హాజరుకాకుండా తన రాజకీయ ప్రచార కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించడం వెనకున్న బలీయమైన కారణం ఇదే మరి.  - శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

కేరళలో హిందువుల విశ్వాసాలకు సంబంధించిన తొలి వివాదం నుంచి ఆరెస్సెస్‌/బీజేపీ లబ్ధిపొందే అవకాశం సుప్రీంకోర్టు తీర్పు వల్ల లభించింది. దీన్ని కాషాయపక్షం జనంలో తన పునాదులు విస్తరించుకోవడానికి విజయవంతంగా వాడుకోగలదా? లేక ప్రతిదీ సంశయాత్మక దృష్టితో చూసే మలయాళీలు హిందుత్వవాదుల ప్రచారాన్ని తిప్పికొడతారా? వివక్ష పాటించే మత సంప్రదాయాలను రద్దు చేయాల్సిన అవసరముంది. దురాచారాలను రూపుమాపాల్సింది సామాజిక, రాజకీయ సంస్కర్తలేగానీ న్యాయస్థానాలు కాదు. కాలం చెల్లిన ఆచారాలు, సంప్రదాయాలు పోవాల్సిందే. కానీ వాటిని ప్రజలు వదులుకోవాలంటే సంస్కరణలు జనం లోపలి నుంచే రావాలి. కేరళ హిందుత్వ నాయకులు తెలివి తక్కువ వారై ఉండాలి. లేదా దుర్మార్గమైన హాస్య చతురత కలిగి ఉండాలి. శబరిమల అయ్యప్ప స్వామి ఆలయంలోకి పది నుంచి 50 ఏళ్ల వయసున్న స్త్రీలను అనుమతిస్తూ సుప్రీంకోర్టు ఇచ్చిన తీర్పుపై వారు నిరసన తెలుపు తున్నారంటే వారి ప్రవర్తనకు నేను ముందు చెప్పినవే కారణాలు. వాస్త వానికి తమకు పరోక్షంగా మేలుచేసిన సుప్రీంకోర్టు జడ్జీలకు ఈ నేతలు పుష్పగుచ్ఛాలు, ఆశీర్వాదాలు పంపాల్సింది. రాజ్యాంగ ధర్మాసనం 4–1 మెజారిటీ తీర్పు సదుద్దేశంతో ఇచ్చినా, హిందుత్వవాదులకు గొప్ప అవ కాశం కల్పించింది. కేరళలో ఎదగడానికి అవసరమైన పునాది నిర్మించు కోవడంలో రెండు తరాల ఆరెస్సెస్‌–జనసంఘ్‌–బీజేపీ నేతలు విఫలమ య్యారు. ఇప్పుడు కోర్టు తీర్పు వల్ల హిందుత్వ నేతలు చివరి అడ్డంకి దాటి బలోపేతం కావడానికి ఆస్కారమిచ్చింది. తమిళనాడులో రెండు ప్రధాన పక్షాలైన డీఎంకే, అన్నాడీఎంకేల్లో ఏదైనా బీజేపీతో కలిసి సంకీ ర్ణంలో చేరగలవు. కేరళలో మాత్రం ఎల్డీఎఫ్, యూడీఎఫ్‌ రెండూ బీజేపీని సమానంగా వ్యతిరేకిస్తాయి. కేరళలో చోటు సంపాదించడానికి ఆరెస్సెస్‌ కార్యకర్తలు వామ పక్షాలతో ఘర్షణ పడుతున్న క్రమంలో హత్యలు జరు గుతున్నాయి. రాజధాని తిరువనంతపురంలో తప్ప రాష్ట్రంలో ఇంకెక్కడా బీజేపీ గెలిచే పరిస్థితి లేదు. 2014లో తిరువ నంతపురం లోక్‌సభ స్థానంలో కాంగ్రెస్‌ సభ్యుడు శశి థరూర్‌ కంటే కేవలం 15 వేల ఓట్లు తక్కువ వచ్చాయి. కేరళలో హిందువుల విశ్వాసాలకు సంబంధించిన తొలి వివాదం నుంచి ఆరెస్సెస్‌/బీజేపీ లబ్ధి పొందే అవకాశం సుప్రీంకోర్టు తీర్పువల్ల లభించింది. దీన్ని కాషాయపక్షం జనంలో తన పునాదులు విస్తరించుకోవడానికి విజయవంతంగా వాడుకోగలదా? లేక ప్రతిదీ సంశయాత్మక దృష్టితో చూసే మలయాళీలు హిందుత్వవాదుల ప్రచా రాన్ని తిప్పికొడతారా? ఇక్కడ తమ పరిధి పెంచుకోవడానికి హిందుత్వ శక్తులకు మంచి అవకాశం దొరికిందనేది మనకు కళ్లకు కనిపించే వాస్తవం. కోర్టు తీర్పుపై నిరసన తెలపడానికి ఇతర రాష్ట్రాల నుంచి కూడా మహిళలను భారీ సంఖ్యలో సమీకరించాయి. ఈ స్త్రీలలో ఎక్కు వమంది సంస్కృత పదాలు, ఉచ్చారణతో కూడిన హిందీ మాట్లాడ డానికి కారణం వారంతా ఆరెస్సెస్‌ వ్యవస్థలో శిక్షణపొందడమే. నేడు పెద్ద సంఖ్యలో వారు శబరిమల చేరుకోవడంలో తప్పేమీ లేదు. హిందూ మితవాదశక్తులు కేరళలో బలపడే అవకాశం ఇచ్చిన ఉదారవాద న్యాయ మూర్తులకు కృతజ్ఞతలు చెప్పకతప్పదు. ‘సుప్రీం’ జోక్యంతో ఊహించని పరిణామాలు! మతం సహా అన్ని విషయాలను చట్టం, రాజ్యాంగ సూత్రాలను బట్టి తీర్పు చెప్పే సుప్రీం కోర్టు జోక్యం ఫలితంగా ఊహించని పరిణామాలు ఎలా ఎదురౌతాయో శబరిమల వివాదం చక్కటి ఉదాహరణ. సుప్రీం కోర్టు విచారణ తీరు చూస్తే– అది ఏ మతం అయినా హేతుబద్ధమనే నమ్మకంతో సాగుతుందనిపిస్తోంది. దేవుడి అవతారాలపై విశ్వాసం హేతుబద్ధమేనా? లేక ఒకే దేవుడు లేదా దేవత వందలాది అవతారాలు కూడా హేతువుకు నిలుస్తాయా? ఏ దేవుడు లేదా దేవతకు సంబంధిం చిన అనేక అవతారాలను సమర్థిస్తూ శోధించి పరిశోధనా పత్రాలు సమర్పించగలరా? లేక కన్యకు బిడ్డ పుట్టాడని నిరూపించగలరా? శివుడు, విష్ణు అవతారమైన మోహినీ సంపర్కంతో అయ్యప్ప స్వామి పుట్టాడని తేల్చిచెప్పేవారున్నారా? ఏసు పునరుత్థానం సంగతి? మహ్మద్‌ ప్రవక్తకు అల్లా చెప్పిన విషయాలే పవిత్ర గ్రంథం ఖురాన్‌లోనివని చెప్ప డానికి సాక్ష్యం ఏదని ఏదైనా కోర్టు అడుగుతుందా? ఇంకా అనేక ఆది వాసీ విశ్వాసాలు, జంతువులను పూజించడం, సూర్య, చంద్రారాధన, జంతు బలుల సంప్రదాయాలు, ఆచారాలకు హేతుబద్ధమైన ఆధారాలు అడిగితే? ఎవరు చెప్పగలరు? ఓ చెట్టు మీదో, రాయి మీదో ఎవరైనా తెల్ల సున్నం లేదా కాషాయ రంగు వేసినా లేదా పాడుబడిన సమాధిపై కొన్ని ఆస్బెస్టాస్‌ రేకులతో షెడ్డు వేస్తే పెద్ద సంఖ్యలో జనం ఈ ప్రదే శాలకు వచ్చి ప్రార్థనలు, పూజలు చేయడం మొదలెడతారు. ఇలాంటి విషయాలపై దాఖలైన పిటిషన్లను న్యాయస్థానాలు విచారిస్తాయా? రోమన్‌ క్యాథలిక్‌ పీఠంలో స్త్రీలకు సమాన హక్కులు, పదవులు ఇవ్వాలని ఆదేశించాలంటూ ఎవరైనా క్రైస్తవ మహిళ సుప్రీంకోర్టును అభ్యర్థిస్తే ఏమవుతుంది? క్రైస్తవ మతబోధకులను యూపీఎస్సీ తరహా సంస్థ ఎంపిక చేయాలని కోర్టు ఆదేశిస్తే? ఆరెస్సెస్‌లోని అన్ని పదవుల్లో స్త్రీలకు కూడా స్థానం కల్పించాలని ఆదేశించాలంటూ ఓ హిందూ మహిళ జడ్జీ లను అడగగలదా? అలాగే, ఆరెస్సెస్‌కు ఓ మహిళ నాయకత్వం (‘సర్‌ సంఘ్‌చాలికా’?) వహిస్తే నిజంగా బావుంటుంది. ఇది భవిష్యత్తులో జరగొచ్చేమో కూడా. అయితే, ఇది ఏదైనా కోర్టు ఆదేశాలపై మాత్రం జరగదని మాత్రం మీరు ఖాయంగా నమ్మవచ్చు. భిన్న విశ్వాసాలతో మనమంతా మొత్తంమీద శాంతియుత సహ జీవనం కొనసాగించడానికి కారణం భారతీయులుగా మనం మన పొరు గువారిని ప్రశాంతంగా ఉండనివ్వడమే. మత విశ్వాసాల విషయానికి వస్తే మన ప్రభుత్వం (రాజ్యం) అత్యంత స్వల్పస్థాయిలోనే వాటిలో జోక్యం చేసుకునే సంప్రదాయం మొన్నటి వరకూ కొనసాగింది.. హిందూ కోడ్‌ బిల్లుపై విపరీతమైన చర్చ జరిగిందిగాని దానిపై వివా దాల కారణంగా అది చట్టం కాలేదు. పార్లమెంటులో చర్చలు, మెజారిటీ ద్వారానే హిందూ పర్సనల్‌ చట్టాలు, సంప్రదాయాల్లో జవహర్‌లాల్‌ నెహ్రూ మార్పులు తీసుకొచ్చారు. ఇలాంటి సంస్కరణలను అత్యుత్తమ సుప్రీంకోర్టు బెంచ్‌లు కూడా గత కొన్ని దశాబ్దాల్లో చేయలేకపోయా యని నేను అత్యంత వినమ్రతతో చెప్పగలను. అదే కోర్టు నేడు ట్రిపుల్‌ తలాక్‌ చెల్లదని ప్రకటించింది. ప్రస్తుత పాలకపక్షం రాజకీయాలు భిన్నమైనవి కావడం వల్ల ట్రిపుల్‌ తలాక్‌ను నేరంగా పరిగణించాలని కోర్టు తీర్పు ఇచ్చింది. కానీ, ఈ కారణంగా పోలీసులు వివిధ రాష్ట్రాల్లోని ఇళ్లలోకి ప్రవేశించి, పురుషులను అరెస్ట్‌ చేసి ప్రాసిక్యూట్‌ చేయడం మనం నిజంగా చూస్తున్నామా? అదే జరిగితే ఇప్పటికే భయంతో వణికిపోతున్న మతవర్గం మరింత భయోత్పాతా నికి గురికాదా? ముమ్మారు తలాక్‌ అనేసి విడాకులివ్వడం భరించరాని విషయమే. అనేక ముస్లిం దేశాలు ఈ పద్ధతిని రద్దుచేశాయి. భారత ముస్లింలు కూడా ముమ్మారు తలాక్‌కు మంగళం పాడాలి. ఇలాంటి సంస్కరణలు ఆయా సమాజాల లోపలి నుంచే రావాలి. అంతేగాని ‘ఉదారవాద’ తీర్పుతో లభించిన అధికారంతో పోలీసుల ద్వారా కాదు. వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛే శబరిమల తీర్పునకు కారణమా? వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛకు ప్రాధాన్యం కారణంగానే శబరిమల వివాదంపై ఇచ్చిన తీర్పును సమర్థించుకున్నారని అర్థమౌతోంది. పిల్లలు కనే వయ సులో ఉన్నారనే సాకుతో స్త్రీలను అయ్యప్ప గుడిలోకి వెళ్లకుండా ఎలా అడ్డుకుంటారు? ఈ మహిళలు తమ స్త్రీత్వంతో బ్రహ్మచారి అయిన దేవుడి దృష్టికి ‘భంగం’ కలిగిస్తారని మనం ఎలా నమ్మాలి? స్త్రీలను శబరిమల గుడిలోకి అనుమతిస్తూ ఇచ్చిన తీర్పును ప్రశంసిస్తూ మీడి యాలో సంపాదకీయాలు, పొగడ్తల వర్షం కురిసింది. సమానత్వం సాధించడానికి సుప్రీం మంచి తీర్పు ఇచ్చిందన్న సామాజిక కార్యకర్తలు మరో అంశం పరిష్కార దిశగా ప్రయాణం ప్రారంభించారు. అమలు చేయడానికి సాధ్యంకాని కోర్టు ఉత్తర్వులపై ప్రజలు చర్చించారా లేక దానిపై పరిశోధనా పత్రాలున్నాయా? అంటే జవాబు లేదనే వస్తుంది. మతాలతో సంబంధం లేకుండా టూవీలర్లు నడిపే మహిళలంతా హెల్మెట్లు తప్పనిసరిగా పెట్టుకోవాలన్న కోర్టు ఉత్తర్వు సిక్కుల నిరస నలతో తర్వాత రద్దయింది. అయినా, భద్రత గురించి ఆలోచించే సిక్కు మహిళలు హెల్మెట్లు ధరించడం పెరుగుతోంది. వారిని జన సమూహా లేవీ అడ్డుకోవడం లేదు. కొన్ని ముస్లిం తెగల్లో స్త్రీల మర్మాంగాల్లో కొన్ని భాగాలను తొల గించడం(ఎఫ్‌జీఎం)పై సర్వోన్నత న్యాయస్థానం విచారణ జరుపు తోంది. కోర్టు ఈ దురాచారం చెల్లదని తీర్పు ఇవ్వవచ్చు. కానీ ఆ ఉత్త ర్వును అమలు చేయగలరా? ఈ తెగ ముస్లింలు నివసించే మహా రాష్ట్ర, గుజరాత్‌లోని బీజేపీ ప్రభుత్వాలు కూడా పైన చెప్పిన నేరం చేసిన వారిని తమ పోలీసులతో ప్రాసిక్యూట్‌ చేయించగలవా? పోలీసులు అలా చేయలేమంటే ఏం చేస్తాయి? కొన్నిసార్లు జడ్జీల కన్నా రాజకీయ నేతలు తెలివిగా ప్రవర్తిస్తారు. ట్రిఫుల్‌ తలాక్‌పై ఆగ్రహం ప్రకటించిన నరేంద్ర మోదీ, ఆయన ప్రభుత్వం సైతం స్త్రీల మర్మాంగాల కోత విషయంపై మౌనం పాటి స్తున్నారు. వారణాసిలోని ఓ ఖబరిస్తాన్‌లో షియా–సున్నీ వివాదంపై 40 ఏళ్ల క్రితం ఇచ్చిన తీర్పును అమలు చేయడం సాధ్యంకాదని రాష్ట్ర ప్రభుత్వం చెప్పడంతో సుప్రీం కోర్టు దాని అమలుపై స్టే ఇచ్చింది. ఎలాంటి వివాదాస్పద సంప్రదాయం లేదా దురాచారమైనా చెల్లదని ఇచ్చే తీర్పులు న్యాయపరంగా, సామాజిక, రాజకీయ న్యాయ సూత్రాలకు అనుగుణంగా ఉన్నట్టు కనిపిస్తాయి. ఇలాంటి కాలం చెల్లిన ఆచారాలు, సంప్రదాయాలు పోవాల్సిందే. కానీ వాటిని ప్రజలు వదు లుకోవాలంటే సంస్కరణలు జనం లోపలి నుంచే రావాలి. కోర్టుల జోక్యం ద్వారా మాత్రమే పైన చెప్పిన సామాజిక రుగ్మతలను తొల గించడం సాధ్యం కాదు. కోర్టుల అనవసర జోక్యం వల్ల ఆశించని పర్యవసానాలు ఎదురౌతాయి. శబరిమల తీర్పుతో కేరళలో బీజేపీ బలపడే అవకాశాలు మెరుగవ్వడం వంటి పరిణామాలు సంభవించే ప్రమాదం ఉంది. శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

ముస్లింను శత్రువుగా చిత్రించే అసలు ఫార్ములా పాతబడింది. అందుకే దేశ ఉనికికి ముప్పు కలిగించే మరో శత్రువును ‘కనిపెట్టాల్సిన’ అవసరం ఏర్పడింది. మావోయిస్టుల్ని అలా చూపించవచ్చు. వారికి ఇస్లామిక్‌ తీవ్రవాదంతో సంబంధం అంటగడితే మరీ మంచిది. ఉద్యోగాలు అడిగే యువతను ‘అవతల దేశం నాశనం చేయడానికి కుట్ర జరుగుతుంటే ఇలాంటివి అడుగుతారా... మీ దేశభక్తి ఏమైంద’ని ప్రశ్నిస్తే సరి! అభివృద్ధి పేరుతో అధికారంలోకి వచ్చిన బీజేపీ సాధించింది అంతంత మాత్రమే. నిజంగా ప్రమాదకరమైన శక్తులకు వ్యతిరేకంగా పనిచేస్తున్నట్టు కనపడుతూ మళ్లీ గెలిపించమని ప్రజలను కోరడం ఒక్కటే బీజేపీ ముందున్న మార్గం. జనం కూడా శక్తిమంతమైన శత్రువును ‘చూపిస్తే’ పాలకపక్షం వైఫల్యాన్ని మన్నిస్తారు. బోల్షివిక్‌ విప్లవం సమయంలో తమకు అనుకూలంగా మాట్లాడే కమ్యూనిస్టులు కాని నవ ఉదారవాదులను సోవి యెట్‌ విప్లవ నేత లెనిన్‌ ‘పనికొచ్చే మూర్ఖులు’ అని పిలిచేవారని చెబు తారు. ఇండియాలో గత రెండు దశాబ్దాలుగా పట్టణప్రాంతాలకు చెందిన వామపక్ష, ఉదారవాద మేధావులను హిందుత్వ మద్దతుదారులైన బుద్ధిజీవులు ఇలాగే (యూజ్‌ఫుల్‌ ఇడియట్స్‌) పిలుస్తున్నారు. వారికి ‘అర్బన్‌ నక్సల్స్‌’ అనే కొత్త పేరు పెట్టడానికి బీజేపీ చేస్తున్న ప్రయత్నం పాక్షిక విజయమే సాధించింది. వారు అర్బన్‌ నక్సల్సా, కాదా అనే విషయం పక్కన పెడితే, ఈ మేధావులను బీజేపీ/ఆరెస్సెస్‌ పనికొచ్చే మూర్ఖులు అనడం సబబేనని ఇప్పుడందుతున్న సమాచారం చెబుతోంది. అయితే ‘గొప్ప భారత విప్లవానికి’ వారు పనికొచ్చే మూర్ఖులు కాదు. వారిలో అతికొద్ది మంది మాత్రమే ఇంకా రెండు మూడు కేంద్ర విశ్వ విద్యాలయాలకే పరిమితమై కనిపిస్తున్నారు. అలాగే, బస్తర్‌ వంటి ఆదివాసీలు నివసించే ఒకట్రెండు అటవీ ప్రాంతాల్లో కొద్దిమంది మరింత ప్రమాదకరమైన రీతిలో ఉంటున్నారు. ఇలాంటి చోట్ల వారు బీజేపీకి ఉపయోగపడే మూర్ఖులుగా కనిపిస్తున్నారు.  పట్టణ నక్సల్‌ లేదా గ్రామీణ నక్సల్‌ అంటూ ఎవరూ ఉండరు. నక్సలైట్‌ నక్సలైటే గాక మావో యిస్టు కూడా. అలా ఉండటం ఏమీ నేరం కాదు. ఎలాంటి నమ్మకాలున్నా, ఆ విశ్వాసాల గురించి బహిరంగంగా ప్రకటించినా ఏ చట్టంగాని, చట్టవ్యతి రేక కార్యకలాపాల నిరోధక చట్టంగాని ఎవరినీ భారత జైళ్లలో పెట్టలేవు. కశ్మీర్‌ను ఇండియా చట్ట వ్యతిరేకంగా ఆక్రమించుకుందని లేదా మన ప్రజాస్వామ్యం బూటకమని మీరు బాహాటంగా చెప్పవచ్చు. అభివృద్ధి పేరుతో అధికారంలోకి వచ్చిన బీజేపీ సాధించింది అంతంత మాత్రమే. నిజంగా ప్రమాదకరమైన శక్తులకు వ్యతిరేకంగా పనిచేస్తు న్నట్టు కనపడుతూ మళ్లీ గెలిపించమని ప్రజలను కోరడం ఒక్కటే బీజేపీ ముందున్న మార్గం. జనం కూడా శక్తిమంతమైన శత్రువును ‘చూపిస్తే’ పాల కపక్షం వైఫల్యాన్ని మన్నిస్తారు. దేశాన్ని కాపాడటానికి ఓటేస్తారు. అందుకే 1984లో సిక్కు ఉగ్రవాదాన్ని దృష్టిలో పెట్టుకుని ‘రాజీవ్‌గాంధీకా ఎలాన్‌/నహీ బనేగా’ అనే నినాదం కాంగ్రెస్‌ను గెలి పించింది.  ముస్లింను శత్రువుగా చిత్రించే కాషాయపక్షం అసలు ఫార్ములా పాతబడిపోయింది. ముస్లిం అంటే పాకిస్థాన్‌–అంటే కశ్మీర్‌ వేర్పాటువాది–అంటే ఉగ్ర వాది–అంటే లష్కరే తోయిబా/అల్‌కాయిదా/ ఐసిస్‌ అనే సూత్రంతో వచ్చే ఎన్నికల్లో నెగ్గుకు రాగలమన్న విశ్వాసం బీజేపీకి లేదు. అదీగాక, హిందువులం దరూ కులం వంటి అంశాలను విస్మరించి ముస్లిం లంటే భయపడిపోయే పరిస్థితుల్లో లేరు. ముస్లింలపై వ్యతిరేకత కొనసాగేలా చేయ డానికి సరిహద్దుల్లో ఉద్రిక్తతలు ఉండేలా చూస్తూ, పాక్‌ సైనికులపై మెరుపు దాడులు చేయడం అంత తేలిక కాదు. పాక్‌పై భారత్‌ విరుచుకుపడితే దాన్ని ఆదుకోవడానికి చైనా సిద్ధంగా ఉంది. అమెరికా అధ్యక్షుడు డొనాల్డ్‌ ట్రంప్‌పై ఆధారపడే పరిస్థితి లేదు.  కాబట్టి, భారతదేశ ఉనికికి ముప్పుగా కనిపించే మరో శత్రువును కనిపెట్టాల్సిన అవసరం బీజేపీకి ఏర్పడింది. మావోయిస్టులను అలా చూపించవచ్చు. ఇస్లామిక్‌ తీవ్రవాదంతో వారికి సంబంధం అంటగడితే మరీ మంచిది. ఇలా చేశాక ‘దేశాన్ని నాశనం చేయడానికి కుట్ర జరుగుతుంటే మీరు ఉద్యోగాల కల్పన గురించి మాట్లాడుతున్నారు. మీ దేశభక్తి ఏమైంది’ అంటూ పాలకపక్షం నేతలు ప్రశ్నించే అవకాశం ఉంది. 1980ల ఆఖరులో రాజీవ్‌గాంధీ పలుకు బడి తగ్గిపోయాక ‘కులం వల్ల విడిపోయిన ప్రజ లను కలపడానికి మతాన్ని బీజేపీ ఉపయోగించు కోగలదా?’ అనే ప్రశ్న తలెత్తింది. అయోధ్యతో ఎల్‌కె ఆడ్వాణీ ఆ పనిచేశారు. 2004 ఎన్నికలనాటికి బీజే పీకి జనాదరణ తగ్గిపోయింది. పదేళ్ల తర్వాత నరేంద్రమోదీ బీజేపీని గెలిపించారు. ఆయన వ్యక్తిగత విజయాలు, జనాకర్షణ శక్తి హిందూ ఓటర్లను ఆకట్టుకున్నాయి. బలమైన సర్కారు, వికాసం అందిస్తానన్న వాగ్దానం ఆచరణలో సాధించింది సగమే. అందుకు పాలకపక్షానికి కొత్త శత్రువు అవసరమైంది. ముస్లింలకు మావోయిస్టులను కలపడం ద్వారా 2019 ఎన్నికల్లో విజయం సాధించాలని పాలకపక్షం భావిస్తోంది. ‘దేశం తీవ్ర ప్రమాదంలో ఉంద’నే ప్రచారంతో ఈ ఎన్నికల్లో గెలవాలని ఆశిస్తోంది. మావోయిస్టు అనే ఒక్క మాటతోనే ప్రజలను భయపెట్టి కాషాయపక్షంవైపునకు మళ్లించడం కుదరని పని. కాలేజీల్లో ఏమాత్రం ప్రమాదకరంగా కనిపించని మావోయిస్టులను మనం చూశాం. అయితే, నక్సలైట్లు ఆయుధాలతో తిరుగుతారు కాబట్టి వారిని చూస్తే భయమేస్తుంది. కాని, మనకు వారు కనపడరు. టీవీ స్క్రీన్లు, ట్విటర్లో కూడా కనిపించరు. నక్సల్స్‌ పేరుతో మహారాష్ట్ర, మధ్యప్రదేశ్‌లో జనాన్ని బెదరగొట్టలేం. అందుకే అర్బన్‌ నక్సల్‌ అనే ప్రాణి పుట్టుకొచ్చింది.  రెండున్నరేళ్ల క్రితం ఢిల్లీ జేఎన్‌యూలో జరిగిన ఘటనలు ఇక్కడ ప్రస్తావించాలి. వామపక్ష మేధావులు అభిమానించే ఉర్దూ కవి ఆగా షాహీద్‌ అలీ స్మారక కార్యక్రమం సందర్భంగా అప్పుడు కశ్మీర్‌ స్వాతంత్య్రంపై చర్చించి, మద్దతు ఇచ్చే విషయంపై సమావేశం ఏర్పాటు చేశారు. ఈ సమావేశంలో ‘భారత్‌ ముక్కలు ముక్కలవుతుంది, ఇన్షాల్లా– ఇన్షాల్లా’ అని కొందరు యువకులు నినాదాలు చేస్తున్నట్టు చూపే వీడియో హఠాత్తుగా ప్రత్యక్షమైంది. దీంతో ఇద్దరు వామపక్ష విద్యార్థినేతలను (వారిలో ఒకరు ముస్లిం) అరెస్ట్‌ చేసి, వారిపై రాజద్రోహం వంటి కేసులు బనాయించారు. మరిన్ని వీడియోలు పుట్టుకొచ్చాయి. కశ్మీర్‌కు స్వాతంత్య్రం కావాలని డిమాండ్‌ చేస్తున్న తన విద్యార్థులను ప్రశంసిస్తూ ఓ మహిళా ప్రొఫెసర్‌ మాట్లాడుతున్న మరో వీడియో దర్శనమిచ్చింది. ఇండియాను ముక్కలు ముక్కలు చేయడానికి దేశవ్యతిరేక ముస్లింలతో తీవ్రవాద, వామపక్ష మేధావులు చేతులు కలిపారనే కొత్త సిద్ధాంతానికి ఇలా రూపకల్పన జరిగింది. కశ్మీర్, బస్తర్‌ సంక్షోభాలను న్యూఢిల్లీ, హైదరాబాద్, ముంబై, పుణె నగరాల్లోని ఈ శక్తులు కుమ్మక్క య్యాయని, ఢిల్లీలోని జేఎన్‌యూ ఈ కార్యకలా పాలకు కేంద్రస్థానమైందనే ప్రచారం చేశారు. దీనికితోడు కశ్మీరీ వేర్పాటువాదం గురించి మాట్లాడటం ద్వారా తీవ్రవాద వామ పక్ష మేధావులు పరోక్షంగా, సర్కారీ అనుకూల టీవీ చానళ్లు ప్రత్యక్షంగా పాలపక్ష కొత్త ప్రచార వ్యూహం విజయవంతమయ్యేలా చేశాయి.  నేడు అమెరికా సామ్రాజ్యవాదాన్ని ఇస్లామిక్‌ తీవ్రవాదం అంతం చేస్తుందని, పూర్వపు సోవియెట్‌ యూనియన్‌ వల్లకాని అనేక పనులు దీనివల్ల పూర్తవుతాయని ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న వామపక్షాలు నమ్ముతున్నాయి. ఇండియాలో కూడా ఇలాంటి ఆశలున్నవారు లేకపోలేదు. ఆయుధాలు పట్టిన కశ్మీరీలను, బస్తర్‌ ఆది వాసీలను ప్రభుత్వ సాయుధ బలగాలు చంపేస్తుంటే మాట్లాడేవారు లేరు. భారత సర్కారుతో ఎవరు పోరుకు తలపడినా మనవంటి కొద్దిమంది మేధా వులు మాత్రమే అందుకు ‘మూల కారణాల’ గురించి ఆలోచిస్తారు. కుట్ర పేరుతో ప్రభుత్వం అరెస్టు చేసిన హక్కుల నేతలు కూడా ఈలోగా కోర్టుల జోక్యంతో విడుదలవుతారు. ఫలితంగా మోదీ సర్కారు నైతికంగానే గాక కోర్టుల్లో కూడా ఈసారి ఓడిపోతుంది. అయినా పాలక పక్షం దిగులుపడదు. ఇది ఇప్పటికిప్పుడు పూర్తి చేయాల్సిన ‘ఆపరేషన్‌ రెడ్‌ హంట్‌’ కాదు. అందుకే ప్రభుత్వ ప్రచార వ్యూహంలో తమకు తెలియకుండానే భాగమైన వామపక్ష మేధావులు చివరికి పాలకపక్షానికి లెనిన్‌ చెప్పినట్టు ‘పనికొచ్చే మూర్ఖులు’గా మారినట్టవుతుంది. - శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

ఉగ్రవాదిగా మరణించిన తమ కుటుంబసభ్యుని శవాన్ని తీసుకోవడానికి అత్యంత దేశభక్తిగల కొన్ని ముస్లిం కుటుంబాలు నిరాకరిస్తున్న కారణంగానే దేశం ఇంకా మంటల్లో చిక్కుకోలేదా? అంటే ఇదొక్కటే కారణం కాదని తాజా హిందీ సినిమా ‘ముల్క్‌’ చెబుతోంది. ఈ సినిమాలో నాకు నచ్చిన అత్యంత సాహసవంతమైన అంశం ఏమంటే– ముస్లింలలో అత్యుత్తమ గుణాలున్నవారిని మాత్రమే చూపించడాన్ని ప్రశ్నించడం. ఇక్కడే దర్శకుడు అనుభవ్‌ సిన్హా ప్రత్యేకత కనిపిస్తుంది. ఇక్కడ చెప్పిన దేశభక్తులు మాత్రమే గొప్పవాళ్లు కాదనీ, అత్యధిక ముస్లింలు కూడా వారిలాంటి బుద్ధిమంతులని ఆయన ముల్క్‌ ద్వారా చెప్పారు. ప్రతి ఏడుగురు భారతీయుల్లో ఒకరు ముస్లిం. ఈ లెక్కన 2021 జనాభా లెక్కల్లో వారి సంఖ్య 20 కోట్లు దాటిపోతుంది. భారతదేశపు అత్యంత విజయవంతమైన సృజనాత్మక పరిశ్రమ సినిమారంగంలో ముస్లింల శాతం జనాభాలో వారి నిష్పత్తి కన్నా ఎక్కువే. మన చిత్ర పరిశ్రమలో ప్రతి ఏడుగురు ఉత్తమ నటులు, సంగీత దర్శకులు, పాటల రచయితలు, దర్శకులు, సాంకేతిక నిపుణుల్లో ముస్లింలు ఒకరి కంటే ఎక్కువ మందే ఉన్నారు. భారత సినిమా పరిశ్రమలో ముఖ్యంగా హిందీ సినిమాల్లో ముస్లింల కథాంశంతో నిర్మించే చిత్రాలు బాగా తక్కువ. చాలా అరుదుగా ముస్లింలు ప్రధాన పాత్రధారులుగా తీసే సినిమాల్లో వారిని చాలా మంచి మనుషులుగా లేదా నిజంగా చెడ్డవారిగా చూపిస్తారు. అందుకే అనుభవ్‌ సిన్హా దర్శకత్వం వహించిన తాజా హిందీ చిత్రం ‘ముల్క్‌’ పైన చెప్పిన ముస్లిం సినిమాలకు భిన్నంగా ఉంది.  హిందీ సినిమాల్లో ముస్లిం పాత్రలు హిందీ సినిమాల్లో ముస్లింలను చిత్రించిన తీరును బట్టి ఈ తరహా చిత్రాలను మూడు దశల్లో వచ్చినవిగా అంచనా వేయవచ్చు. స్వాతంత్య్రం వచ్చినప్పటి నుంచి 1960ల వరకూ మొఘల్‌ చరిత్రకు సంబంధించిన ప్రముఖుల కథల ఆధారంగా వరకూ తీసిన సినిమాలే ఎక్కువ. తాజ్‌మహల్, ముఘలే ఆజం, రజియా సుల్తానా వంటివి ఈ తరహా సినిమాలు. అదే కాలంలో మేరే మెహబూబ్‌ నుంచి పాకీజా వరకూ నిర్మించిన ‘ముస్లిం సాంఘిక’ సినిమాల్లో ప్రేమ, కవిత్వం, భూస్వామ్యవర్గం ఆడంబరాలు వంటి అంశాలతో నిండి ఉన్నాయి. 1970ల్లో ముస్లింలను ‘ఆగ్రహంతో ఉన్న యువకుల’ లక్షణాలతో చూపిస్తూ హిందీ సినిమాలు వచ్చాయి. ఈ రకం సినిమాల్లో విశాల హృదయంతో, నిజాయితీతో ధైర్యసాహసాలు ప్రదర్శించే ముస్లిం పాత్రధారులు చివర్లో దేశం కోసం, తమ హిందూ స్నేహితుల కోసం ప్రాణాలు అర్పించడం చూశాం. 1973లో ప్రకాశ్‌మెహ్రా తీసిన ‘జంజీర్‌’ షేర్‌ఖాన్‌ పాత్రలో ప్రాణ్‌ ఇందులో తన మిత్రుడు, హీరో అమితాబ్‌ బచ్చన్‌ను ఉద్దేశించి ‘యారీ హై ఈమాన్‌ మేరా, యార్‌ మేరా జిందగీ’ అంటూ పాడిన పాట పై అంశానికి అద్దం పడుతోంది. 1980ల చివరి వరకూ వచ్చిన హిందీ చిత్రాల్లోని ముస్లింలు దాదాపుగా మంచివాళ్లుగానే ఉంటారు. అరుదుగా దుష్టపాత్రల్లో కనిపిస్తారు. తర్వాతి దశలో తీరు మారింది. దీన్ని హిందీ సినిమాల్లో సన్నీ దేవల్‌ దశగా పిలుద్దాం. దేశంలో మతతత్వం పెరుగుతున్న ఈ కాలంలో ముస్లింలను చెడ్డవాళ్లుగా, ఎక్కువగా ఉగ్రవాదులుగా చిత్రిస్తూ సినిమాలు వచ్చాయి. అప్పటి సినిమాల్లో ఒకటైన ‘జాల్‌’(వల)లో హీరో సన్నీ దేవల్‌ మంచి మనిషిగా దుష్టులకు(వారంతా ముస్లింలే) గుణపాఠం చెబుతాడు. ఆ సమయంలో వెనుక నుంచి ‘ఓం నమః శివాయ’ అనే మాటలు బిగ్గరగా వినిపిస్తారు. ముస్లింలు అంటే దుష్టులు వస్తున్నప్పుడు సమీపంలోని మసీదు నుంచి ముస్లింలకు నమాజు చేయాలని కోరే  పిలుపు ‘అజా’ వస్తుంది. దేశభక్తి గల కథానాయకుని భార్య పాత్రలో టబూ నటించింది. ఆమె భర్తకు ద్రోహం చేసినట్టు ఈ సినిమాలో చూపించారు. దేవల్‌ హీరోగా చేసిన ఇలాంటిదే మరో చిత్రం ‘ద హీరో: లవ్‌ స్టోరీ ఆఫ్‌ ఏ స్పై’(గూఢచారి ప్రేమకథ అని అర్ధం). ఇందులో దేవల్‌ ముస్లిం భార్యగా ప్రియాంకా చోప్రా నటించింది. భర్త దుష్టులైన ముస్లింలతో పోరాడుతుంటే, ఆమె భర్త కోసం ప్రాణ త్యాగం చేస్తుంది. గదర్‌ ఏక్‌ ప్రేమ్‌ కథా అనే చిత్రం గురించి ఎంత తక్కువ మాట్లాడితే అంత మంచిది. ఇంత మతవిద్వేషంతో కూడిన హిందీ సినిమా ఏదీ అప్పటి వరకూ రాలేదని అప్పటి ఎడిటర్‌ ఎంజే అక్బర్‌ నాతో అన్నారు. అప్పటి నుంచి మళ్లీ ట్రెండ్‌ మారింది.  ముస్లింలను దుర్మార్గులుగా చిత్రించారు ఇస్లాం అంటే భయపడే రోజుల్లో ముస్లింలను దుర్మార్గులుగా చిత్రించిన సినిమాలకు గిరాకీ పెరిగింది. కశ్మీర్‌లో ఉగ్రవాదం, అల్‌ కాయిదా, ఇండియన్‌ ముజాహదీన్‌ కార్యకలాపాలు ఎక్కువ కావడం దీనికి కార ణం. ముస్లిం పాత్రధారులు ఉన్న  50 సినిమాలపై అష్రఫ్‌ ఖాన్, సయీదా జరియా బుఖారీ 2011లో జరిపిన అధ్యయనం ఆసక్తికర అంశాలు వెల్లడించింది. ఈ సినిమాల్లో 65.2 శాతం ముస్లింలను చెడ్డ గుణాలున్న వారిగా, దాదాపు 30 శాతం చిత్రాల్లో తటస్థులుగా, కేవలం 4.4 శాతం సినిమాల్లో వారిని దుష్టులుగా చూపించారు. ఇటీవల కాలంలో పరిస్థితి మారింది. జాన్‌ అబ్రహం నటించిన న్యూయార్క్, షారుఖ్‌ ఖాన్‌ చిత్రం మై నేమ్‌ ఈజ్‌ ఖాన్, మలయాళ సినిమా అన్వర్‌లో ముస్లింలే కథానాయకులు.  ముల్క్‌లో గొప్ప మార్పు! అనుభవ్‌ మిశ్రా సిన్హా దర్శకత్వం వహించిన ‘ముల్క్‌’ నిజంగా భిన్నమైన చిత్రం. హిందీ ప్రాంత నగరంలో(వారణాసి) నివసించే సాధారణ ముస్లిం కథే ఇందులో చూస్తాం. అయితే దీనిలో ప్రధాన పాత్రధారి(ముస్లిం) హిందూ కోడలు కుటుంబానికి కొంత దూరంగా ఉంటుంది. ముల్క్‌లో ముస్లింలను దేశభక్తిగల మంచి మనుషులుగానేగాక దుష్టులుగా, ఉగ్రవాదులుగా చూపించారు. ఇందులో మంచి ముస్లిం పోలీసు అధికారి పాత్రలో రజత్‌ కపూర్‌ చాలా తక్కువ మాటలతో, గొప్ప నటన ప్రదర్శించారు. వారణాసి ఉగ్రవాద వ్యతిరేక పోలీసు బృదం అధిపతిగా ఆయన తన సొంత మతానికి చెందిన వారిని గడగడలాడిస్తూ ప్రాణాలు తీయడంలో ఉత్సాహం చూపిస్తూ చేసిన నటన ఆకట్టుకుట్టుంది. రోజూవారీ సమస్యలున్న సగటు కుటుంబం కథ ఇది. ఇందులో ఎప్పటిలా కనిపించే మూస కోర్టు దృశ్యాలున్నాయి. ఈ కుటుంబ సభ్యుడైన కొడుకు ఉగ్రవాదిగా మారి పెట్టిన బాంబు పేలగా ముగ్గురు ముస్లింలు సహా 16 మంది మరణిస్తారు. తర్వాత జరిగిన ఎన్‌కౌంటర్‌లో అతను మరణిస్తాడు. నేటి హిందీ ప్రాంత భారత ముస్లిం మనసులో కదలాడే భయం, అభద్రతాభావం, పరస్పర విరుద్ధమైన సంశయాలు, అనుమానాలు, ఆశలు, నిస్పృహలు–ఇవన్నీ సమ్మిళతమై వేధిస్తున్నట్టు ‘ముల్క్‌’లో కనిపించాయి. ఈ సినిమాలో లాయర్‌ మురాద్‌ అలీ మహ్మద్‌ (రిషికపూర్‌) సోదరుడి కొడుకు షాహిద్‌(ప్రతీక్‌ బబ్బర్‌) యువ ఉగ్రవాది. అతనిపై అనేక ఒత్తిళ్లతోపాటు ముస్లింలకు ఉద్యోగాలు ఇవ్వరని, ప్రపంచవ్యాప్తంగా వారిపై వివక్ష చూపిస్తున్నారనే ప్రచారం ప్రభావం చూపిస్తుంది. నిజంగా ఏడుగురిలో ఒకరైన ముస్లిం మనసులో ఇలాంటి ఆలోచనలుంటే దేశం ఇంకా అల్లకల్లోలం కాలేదేమిటనే ప్రశ్న తలెత్తుతుంది. ఉగ్రవాదిగా మరణించిన తమ కుటుంబసభ్యుని శవాన్ని తీసుకోవడానికి అత్యంత దేశభక్తిగల కొన్ని ముస్లిం కుటుంబాలు నిరాకరిస్తున్న కారణంగానే దేశంలో ఇంకా మంటల్లో చిక్కుకోలేదా? అంటే ఇదొక్కటే కారణం కాదని ముల్క్‌ చెబుతోంది. ఈ సినిమాలో నాకు నచ్చిన అత్యంత సాహసవంతమైన అంశం ఏమంటే–ముస్లింలలో అత్యుత్తమ గుణాలున్నవారిని మాత్రమే చూపించడాన్ని ప్రశ్నించడం. మనం దేశం కోసం సరిహద్దుల్లో పోరాడి మరణించిన సైనికుడు హవల్దార్‌ అబ్దుల్‌ హమీద్, ఏపీజే అబ్దుల్‌ కలాం, షెహనాయి విధ్వాంసుడు ఉస్తాద్‌ బిస్మిల్లా ఖాన్‌ను అభిమానిస్తాం. మిగిలిన ముస్లింలందరూ ఇలాగే ఉండాలని ఆశిస్తాం. ఇక్కడే దర్శకుడు అనుభవ్‌ సిన్హా ప్రత్యేకత కనిపిస్తుంది. ఇక్కడ చెప్పిన దేశభక్తులు మాత్రమే గొప్పవాళ్లు కాదనీ, అత్యధిక ముస్లింలు కూడా వారిలాంటి బుద్ధిమంతులని ఆయన ముల్క్‌ ద్వారా చెప్పారు. వాస్తవానికి ఉగ్రవాదులే ముస్లింలలో చాలా తక్కువ మంది ఉన్నారనేది ఆయన సందేశం. ఇరవై ఏళ్లకు పైగా రాస్తున్న ఈ కాలమ్‌లో నేను రెండు సార్లు మాత్రమే హిందీ సినిమాల గురించి రాశాను. మన సమాజం లేదా రాజకీయాల్లో వచ్చిన కొత్త మార్పును (రాజకీయ పడితులు, నేతలు గుర్తించనివి) ప్రస్తావించిన సినిమాల గురించి చర్చించాను. సంపదను, ధనికుల జీవనశైలిని గొప్పగా చూపించిన ఫర్హాన్‌ అఖ్తర్‌ సినిమా దిల్‌ చాహ్తాహై(2001) గురించి మొదటిసారి రాశాను. రెండో సినిమా మసాన్‌. నీరజ్‌ ఘ్యావణ్‌ దర్శకత్వంలో 2015లో వచ్చిన ఈ చిత్రంలో అప్పటి అడ్డూ అదుపూ లేని అభివృద్ధి సమాజంలో, వ్యక్తులపై ఎలాంటి ప్రభావం చూపిస్తోందో చెప్పడానికి మసాన్‌ ప్రయత్నించింది. ముల్క్‌ మాదిరిగానే మసాన్‌ను కూడా వారణాసి నేపథ్యంలోనే నిర్మించారు. ఆధునిక భారతంలో సాధారణ ముస్లిం కుటుంబం కథనే అనుభవ్‌ సిన్హా ఎంత భిన్నగా చూపించారంటే–ఈ సినిమా ప్రదర్శనను నిషేధించాలంటూ కొందరు డిమాండ్‌ చేసే పరిస్థితి తలెత్తింది. అయితే, గతంలో మేఘనా గుల్జార్‌ తీసిన ‘రాజీ’లో ఓ పాకిస్థానీ సైనికుడి కుటుంబంలోని సభ్యులు మంచివారిగా చిత్రించారు. ఇలాంటి సినిమాలు తీసే ధైర్యం, ఆత్మవిశ్వాసం భారతీయులకు ఉన్నందుకు మనం గర్వపడాలి. ఇప్పుడు ముల్క్‌ కూడా ‘రాజీ’లో మాదిరిగానే వాస్తవాలను ధైర్యంగా చెప్పింది. 2005లో ఇదే వారణాసి నగరంలోని గొప్ప ముస్లిం కళాకారుడు బిస్మిల్లా ఖాన్‌ నుంచి ఓ అద్భుతమైన పాఠం నేర్చుకున్నాను. నా ‘వాక్‌ ద టాక్‌’ ఇంటర్వ్యూ కోసం ఆయనను కలిసినప్పుడు, ‘‘జిన్నా స్వయంగా మిమ్మల్ని కోరినా మీరు 1947లో పాకిస్థాన్‌కు ఎందుకు వెళ్లిపోలేదు?’’ అని ప్రశ్నించాను. ‘‘ కైసే జాతే హమ్‌? వహా హమారా బనారస్‌ హై క్యా?’’(ఎందుకు వెళ్తాను? అక్కడేమైనా మా బెనారస్‌ ఉందా?) అని బిస్మిల్లాఖాన్‌ జవాబిచ్చారు. 72వ స్వాతంత్య్ర దినోత్సవ వేడుకల సందర్భంగా మంచి సందేశమిస్తున్న ముల్క్‌ చూడాలనే నేను సలహా ఇస్తున్నాను.  శేఖర్‌ గుప్తా ,వ్యాసకర్త ద ప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ (twitter@shekargupta)  

కాంగ్రెస్‌ నాయకత్వంలోని యూపీఏలో శివసేన చేరుతుందని నమ్మే అమాయకులెవరూ లేరు. రాహుల్‌కు ఆ అవసరం కూడా లేదు. కానీ శివసేన ఎన్డీఏ నుంచి బయట పడితే చాలు రాహుల్‌ లక్ష్యం నెరవేరుతుంది. లోపాయికారి ఎన్నికల సర్దుబాట్లు కాంగ్రెస్, పవార్‌కు కొట్టిన పిండి. ‘హ్యాపీ బర్త్‌డే, ఉద్ధవ్‌జీ’ అని రాహుల్‌ ఇచ్చిన సందేశా నికి కారణమిదే. ప్రాంతీయపక్షాలతో ఫెడరల్‌ ఫ్రంట్‌ ఏర్పాటుకు కేసీఆర్‌ ప్రయత్నిస్తున్న విషయం తెలిసిందే. ఇలా మోదీ కేసీఆర్‌కు, రాహుల్‌ ఉద్ధవ్‌కు దగ్గరవడానికి ప్రయత్నిస్తూ మాట్లాడటాన్ని బట్టి చూస్తే వచ్చే ఎన్నికల్లో ఎవరు ఎవరితో కలుస్తారనేది ముందే చెప్పడం కుదరదు. ఈ విషయాన్ని అన్ని పక్షాలూ అంగీకరిస్తున్నాయి. భారత రాజకీయాలు నిరంతరం మారుతూనే ఉంటాయి. ఇక్కడ శాశ్వత మిత్రులుగాని, శాశ్వత శత్రువులుగాని ఉండరు. కేవలం మారే స్వార్థ ప్రయోజనాలే కనిపి స్తుంటాయి. ఈ రాజకీయ పొత్తులు, అవి ముగిసి పోవడం–ఇవన్నీ కొన్ని లెక్కల ప్రకారం సాగుతుం టాయి. ఉత్తరాదిన వీటినే హిందీలో ‘జోడ్‌–తోడ్‌ రాజినీతి’ (కలయికలు–చీలికల రాజకీయం) అని పిలుస్తారు. అయితే, ఈ తరహా రాజకీయాలు ప్రస్తుతం మారిపోతున్నాయి. నేను రాజకీయ విలే కరిగా ఉన్న రోజుల్లో భారత రాజకీయాల్లో గొప్ప గురువులుగా పేరొందిన ముగ్గురు నేతలు ప్రణబ్‌ ముఖర్జీ, ఎల్‌.కె.ఆడ్వాణీ, దివంగత సీతారాం కేసరీ నుంచి ఎన్నో విషయాలు తెలుసుకునే అదృష్టం నాకు దక్కింది. ఇండియాలో రాజకీయాధికారం ఎలా నడు స్తుందనే విషయంలో విభిన్న అంశాలకు సంబం ధించి ఈ ముగ్గురిలో ప్రతి ఒక్కరూ ‘స్పెషలిస్ట్‌ ప్రొఫెసరే’. దేశంలో మొత్తం రాజకీయ శాస్త్రంలో అత్యంత నిష్ణాతుడైన అధ్యాపకుడు∙ప్రణబ్‌దా  అని నేనంటే ఆయనకు ఎలాంటి అభ్యంతరం ఉండదని భావిస్తాను. 1980ల చివరి నుంచీ ఆడ్వాణీ తన పార్టీ బీజేపీని బలోపేతం చేసే పని ప్రారంభించారు. 1984లో రెండు సీట్లు గెలిచిన ఈ పార్టీని 1989లో 85 లోక్‌సభ స్థానాలు కైవసం చేసుకునే స్థాయికి, 1998లో అధికారంలోకి వచ్చే స్థితికి ఆయన తీసు కెళ్లారు. అనేక పార్టీలతో పొత్తుల ద్వారా సంకీర్ణ కూటమి నిర్మాణంతో విజయం సాధించవచ్చని ఆయన చెబుతారు. ‘‘మేం జాతి వ్యతిరేకమని భావించే పార్టీలు ఐదు ఉన్నాయి. వీటిని మిన హాయిస్తే మరెవరితోనైనా పొత్తుకు మేం సిద్ధమే’’ అని ఆయన అంటారు. ఆడ్వాణీ దృష్టిలో ఈ ఐదు ‘అంటరాని’ పార్టీలు–కాంగ్రెస్, వామపక్షాలు, ములాయం నేతృత్వంలోని సమాజ్‌వాదీ పార్టీ (ఎస్పీ), లాలూ నడిపే రాష్ట్రీయ జనతాదళ్‌ (ఆర్జేడీ), ముస్లింలీగ్‌(ఇలాంటి తరహా పార్టీలైన ఒవైసీల ఎంఐఎం, అస్సాం అజ్మల్‌ పార్టీ ఏఐయూడీఎఫ్‌ సహా). బీజేపీతో పొత్తు పెట్టుకోవడం మినహా వేరే దారి లేని శివసేన, శిరోమణి అకాలీదళ్, ఒక దశలో టీడీపీ ఆ పార్టీ పంచన చేరాయి. వీటిలో మొదటి రెండు పార్టీలూ తమ రాజకీయాలకు, అధికారం సాధించడానికి మతమే కీలకం కావడం వల్ల కాషా యపక్షంతో జతకట్టాయి. కాంగ్రెసే తన ఏకైక ప్రత్యర్థి కావడంతో టీడీపీ బీజేపీతో పొత్తు పెట్టుకుంది.  అటల్‌ బిహారీ వాజ్‌పేయి నాయకత్వంలో ఆడ్వాణీ రూపుదిద్దిన సంకీర్ణ ప్రభుత్వం పూర్తి కాలం పదవిలో ఉన్న మొదటి మిశ్రమ సర్కారు. అప్పటి వరకూ సీనియర్‌ నేత జార్జి ఫెర్నాండెజ్‌ ‘అత్తగారి దేశంలో (ఇటలీ–సోనియా మాతృదేశం) సంకీర్ణ ప్రభుత్వాలు లక్షణంగా నడుస్తున్నప్పుడు ఇండి యాలో ఇవి ఎందుకు పనిచేయవు?’ అని గతంలో అన్నప్పుడల్లా జనం భయపడేవారు. తర్వాత ఆ ‘కూతురు’ (సోనియా) నిర్మించిన రెండు సంకీర్ణాలు పూర్తి కాలం పదేళ్లు అధికారంలో కొనసాగాయి.  ‘సంకీర్ణ పరిస్థితులు’ పెద్దగా మారనే లేదు!  ప్రధాన జాతీయపక్షాలు ఎప్పటికీ పొత్తు పెట్టుకోని పార్టీలు ఉన్నాయి. అలాగే, వేరే దారి లేక ప్రధాన పక్షాలతో చేతులు కలిపే పార్టీలూ ఉన్నాయి. రెండో తరహా పార్టీల్లో శరద్‌ పవార్‌ నేతృత్వంలోని నేషన లిస్ట్‌ కాంగ్రెస్‌పార్టీ(ఎన్సీపీ) మంచి ఉదాహరణగా చెప్పవచ్చు. ప్రతి ఎన్నికల్లోనూ అధికారం కోసం సిద్ధాంతాలు వదులుకునే రాజకీయపక్షాలకు 75 నుంచి 150 లోక్‌సభ సీట్లు వస్తుంటాయి. అందుకే, కేంద్రంలో ప్రభుత్వం ఏర్పాటుకు సాధారణ మెజా రిటీకి అవసరమైన 272 సీట్లు ఎలా గెలవాలనే విష యానికి బదులు 160 వరకూ సీట్లు దక్కించుకునే ఇలాంటి పార్టీలపై చర్చ ఎక్కువవుతోంది. 2014 పార్లమెంటు ఎన్నికల ముందునాటి స్థితికి మళ్లీ దేశం చేరుకుంటోందని పరిస్థితులు సూచిస్తున్నాయి. వచ్చే లోక్‌సభ ఎన్నికల్లో ఏ పార్టీకి మెజారిటీ వచ్చే అవ కాశం లేదు. ఏ పార్టీకీ 272 సీట్లు రాని 1989 తర్వాత పరిస్థితికి చేరుకుంటున్నాం.  శివసేన నేత ఉద్ధవ్‌ ఠాక్రేకు ట్విటర్‌లో కాంగ్రెస్‌ అధ్యక్షుడు రాహుల్‌గాంధీ, ‘‘శ్రీ ఉద్ధవ్‌ ఠాక్రేజీ, జన్మ దిన శుభాకాంక్షలు. మీరు మంచి ఆరోగ్యంతో ఆనం దంగా ఉండాలని ఆకాంక్షిస్తున్నాను,’’ అని సందేశం పంపడంలో పరమార్థం ఏమిటి? మనసులో ఓ మాట, పైకో మాట రాజకీయ నేతలకు సహజమే. రాజకీయ ప్రత్యర్థికి పుట్టినరోజు లేదా పండగ శుభా కాంక్షలు చెప్పడం సర్వసాధారణం. అలాగే, తన బద్ధ రాజకీయ ప్రత్యర్థి దగ్గరకు వెళ్లి ఓ బడా నేత కావ లించుకోవడం చూసి మనం ఆశ్చర్యపడాల్సినది కూడా ఏమీ లేదు. కాని, ఉద్ధవ్‌కు రాహుల్‌ సందేశం విషయంలో మనం కొంత ఆలోచించక తప్పదు. కాంగ్రెస్‌ అధ్యక్షుడెవరూ బహిరంగంగా ఎవరికీ శుభా కాంక్షలు తెలిపిన సందర్భాలు లేవు. సైద్ధాంతికంగా పూర్తిగా అసహ్యించుకోవాల్సిన విలువలు పాటించే పార్టీ నేతకు దేశ ప్రజలందరూ చూసేలా ట్విటర్‌లో ఇలా గ్రీటింగ్స్‌ చెప్పడం వింతే మరి. కాంగ్రెస్‌కు బీజేపీ కన్నా శివసేన మరింత అంటరాని పార్టీగా ఉండాలని రెండు పార్టీల నేపథ్యం చెబుతోంది. అదీ గాక, కేంద్రంలో అధికారంలో ఉన్న ఎన్డీఏ కూట మిలో ముఖ్య భాగస్వామ్య పక్షం శివసేన.  శివసేన అధినేతకు దగ్గరవడానికి రాహుల్‌ ఇప్పుడిలా బహిరంగ ‘ప్రేమలేఖ’తో ప్రయత్నిం చడం మూడు విషయాలను సూచిస్తోంది. ఒకటి, బీజేపీ– శివసేన మధ్య సంబందాలు దెబ్బతినడం ఆయన గమనించారు. రెండోది, 2019 ఎన్నికల్లో తన వ్యూహంపై మరింత స్పష్టత ఇచ్చారు. నేను కాకున్నా ఫరవాలేదు గాని, మోదీకి బదులు ఎవరు ప్రధానిగా అయినా అభ్యంతరం లేదనే విషయం మరోసారి తేల్చి చెప్పారు. ఇక మూడోది, 2019లో దేశంలో సంకీర్ణయుగం మళ్లీ ఆరంభమైతే, రాజకీయ పక్షాల మధ్య పొత్తులు ఆడ్వాణీ చెప్పిన రీతిలో ఉండవనేది రాహుల్‌ అభిప్రాయంగా కనిపిస్తోంది. కాంగ్రెస్‌ వ్యూహంపై స్పష్టతనిచ్చిన రాహుల్‌  శత్రువు శత్రువు మిత్రుడనేది పాత మాట. నీ శత్రువు సన్నిహిత మిత్రునికి దగ్గరవడానికి నీవు సిద్ధంగా ఉన్నావంటే దేశ రాజకీయాల్లో ఇది కొత్త పంథాకు సంకేతంగా కనిపిస్తోంది. బాగా బలహీనమైన స్థితిలో కాంగ్రెస్‌ ఉనికే ప్రశ్నార్థకమైన పరిస్థితుల్లో దాన్ని కాపాడుకోవాలంటే సిద్ధాంతాలు పక్కనపెట్టి, కొత్త పోకడలకు తెరతీయవచ్చనే తెలివి రాహుల్‌కు వచ్చి నట్టు కనిపిస్తోంది. వచ్చే ఎన్నికల్లో బీజేపీకి మెజారిటీ వచ్చే అవకాశాలు తగ్గిపోతున్న కారణంగా ఎవరు దేశాన్ని పరిపాలిస్తారనే విషయం మళ్లీ చర్చకు వస్తోంది. లోక్‌సభ ఎన్నికలను నేను తరచు తొమ్మిది సెట్ల టెన్నిస్‌ మ్యాచ్‌తో పోల్చేవాడిని. ఎవరు ఐదు సెట్లు గెలుస్తారో వారే విజేత. భారత పార్లమెంటు ఎన్నికల్లో సైతం ఇదే సూత్రం వర్తిస్తుంది. వచ్చే ఎన్ని కల్లో ‘తొమ్మిది సెట్లు’గా చెప్పే రాష్ట్రాలు ఏవంటే– ఉత్తరప్రదేశ్, మహారాష్ట్ర, తెలంగాణ సహా ఏపీ, తమిళనాడు, రాజస్థాన్, మధ్యప్రదేశ్, బిహార్, కర్ణా టక, కేరళ. ఇవి పెద్దవి కావడంతో 9 రాష్ట్రాల జాబి తాలో చేర్చాను. అంతేకాదు, ఈ రాష్ట్రాల్లో మార్పు అనేది సాధ్యమౌతుంది. అందుకే, ఒడిశా, పశ్చిమ బెంగాల్, గుజరాత్‌ను చేర్చలేదు. ఈ 9 రాష్ట్రాల్లోని మొత్తం లోక్‌సభ సీట్లు 342. వీటిలోని ఐదు రాష్ట్రాల్లో గెలిచే సంకీర్ణ కూటమికి దగ్గరదగ్గర 200 వరకూ సీట్లు దక్కే అవకాశముంది. లేకున్నా 160కి పైగానే స్థానాలు తప్పక లభిస్తాయి.  అందుకే 2014 వరకూ 272 సీట్ల గెలుపుకున్న ప్రాధాన్యం ఇక 160 సీట్ల కైవసం చేసుకోవడానికి లభిస్తుందని అనుకోవచ్చు.  యూపీలో బీజేపీకి సగంపైగా సీట్లు గల్లంతే! మోదీ–అమిత్‌షా నాయకత్వంలోని బీజేపీని కేంద్రంలో మరోసారి అధికారంలోకి రాకుండా చూడ టమే అత్యంత ప్రధాన లక్ష్యంగా పెట్టుకున్న రాహుల్‌ ఆలోచనలు ఎలా ఉన్నాయో పరిశీలిద్దాం. ఉత్తరప్ర దేశ్‌లో ఎస్పీ, బీఎస్పీ వచ్చే లోక్‌సభ ఎన్నికల్లో కలిసి పోటీచేస్తే బీజేపీకి ఘన విజయం దక్కదు. 2014లో గెలిచిన 73 సీట్లలో సగం కూడా గెలవడం కష్టం. అప్నాదళ్‌ వంటి చిన్న మిత్రపక్షాలు సైతం బీజేపీతో కలిసి ఉంటాయా? అంటే చెప్పడం కష్టం. అలాగే, కిందటి పార్లమెంటు ఎన్నికల్లో అత్యధిక సీట్లు దక్కిన రాజస్థాన్, మధ్యప్రదేశ్, హరియాణాలో బీజేపీ బలం బాగా తగ్గుతుంది.  ఈ నష్టాలను తూర్పు, ఈశాన్య రాష్ట్రాల్లో అత్యధిక సీట్లు గెలవడం ద్వారా భర్తీ చేసు కోవాలని బీజేపీ అనుకుంటోంది. కాబట్టి, యూపీ తర్వాత అత్యధిక ఎంపీలను పంపే అంటే 48 లోక్‌సభ సీట్లున్న మహారాష్ట్రలో బలం నిలబెట్టుకోవడమే బీజేపీ అతి ప్రధాన లక్ష్యంగా ఉంటుంది. మహా రాష్ట్రలో శివసేన సాయం లేకుండా ఒంటరి పోరుతో విజయం సాధించడం గురించి అమిత్‌ షా తన పార్టీ శ్రేణులను సమీకరించడానికి చాలా ప్రయత్నాలు చేశారు. అయితే, శివసేన లేకుండా బీజేపీ అత్యధిక సీట్లు కైవసం చేసుకోలేదనే విషయం ఆయనకు తెలుసు. రాహుల్‌కీ ఈ వాస్తవం తెలుసు. 2019 లోక్‌ సభ ఎన్నికలు నేను పైన చెప్పినట్టు 9 సెట్ల టెన్నిస్‌ మ్యాచ్‌లా మారితే, మహారాష్ట్రలో బీజేపీ (ఎన్డీఏ) గెల వకుండా రాహుల్‌ సాధ్యమైనంత కృషిచే యాలి. కాంగ్రెస్‌ నాయకత్వంలోని యూపీఏలో శివ సేన చేరుతుందని నమ్మే అమాయకులెవరూ లేరు. రాహుల్‌కు ఆ అవసరం కూడా లేదు. శివసేన ఎన్డీఏ నుంచి బయటపడితే చాలు రాహుల్‌ లక్ష్యం నెరవేరుతుంది. లోపాయికారి ఎన్నికల సర్దుబాట్లు కాంగ్రెస్, పవార్‌కు కొట్టిన పిండి. ‘హ్యాపీ బర్త్‌డే, ఉద్ధవ్‌జీ’ అని రాహుల్‌ ఇచ్చిన సందేశానికి కారణమిదే. లోక్‌సభలో అవిశ్వాస తీర్మానంపై జరిగిన చర్చ సందర్భంగా మోదీ ప్రసం గిస్తూ, ఇదే తరహాలో ముఖ్యమంత్రి కె. చంద్రశేఖర్‌ రావును ‘వికాస్‌ పురుష్‌’ అంటూ ఆయనపై ప్రశం సలు కురిపించారు. ప్రాంతీయపక్షాలతో ఫెడరల్‌ ఫ్రంట్‌ ఏర్పాటుకు కేసీఆర్‌ ప్రయత్నిస్తున్న విషయం తెలిసిందే. ఇలా మోదీ కేసీఆర్‌కు, రాహుల్‌ ఉద్ధవ్‌కు దగ్గరవడానికి ప్రయత్నిçస్తూ మాట్లాడటాన్ని బట్టి చూస్తే వచ్చే ఎన్నికల్లో ఎవరు ఎవరితో కలుస్తారనేది ముందే చెప్పడం కుదరదు. ఈ విషయాన్ని అన్ని పక్షాలూ అంగీకరిస్తున్నాయి. - శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

1962 భారత–చైనా యుద్ధం నాటి గందరగోళమే ఇంకా రాజ్య సరిహద్దులో కొనసాగుతోంది. రెండు దేశాల సైనిక దళాల మధ్య పనిచేయాల్సిన హాట్‌లైన్‌ ప్రొటోకాల్‌ సమస్యల్లో చిక్కుకుపోయింది. రెండు దేశాల మధ్య 3,488 కిలోమీటర్ల పొడవున్న సరిహద్దులో తరచు తలెత్తే అవకాశమున్న సమస్యలు ఎదురైతే చైనా యుద్ధ కమాండర్‌తో భారత్‌ వైపు నుంచి హాట్‌లైన్‌లో ఎవరు మాట్లాడాలి? భారత్‌ వైపున ఉన్న ఆర్మీ ప్రధాన కార్యాలయంలోని సైనిక కార్యకలాపాల (ఆపరేషన్స్‌) డైరెక్టర్‌ జనరల్‌ (డీజీఎంఓ) స్వయంగా మాట్లాడాల్సి వస్తే, రెండు సైన్యాల సైనికాధికారుల మధ్య సమాన హోదాకు సంబంధించిన ప్రొటోకాల్‌ సమస్య తలెత్తుతుంది. ఎవరైనా కొన్ని తప్పని సరి పొరపాట్లు చేయడం తప్పుకాదు. అయితే, రక్షణ రంగంలో ఉద్దేశపూర్వక నిష్క్రియాపరత్వం సరి కాదు. ఇక్కడ అవకాశం పోతే దాన్ని సమర్ధించుకో వడం కుదరదు. భారత సైనిక, రక్షణ వ్యవస్థలో మౌలిక మార్పులు తీసుకొచ్చే విషయంలో మోదీ ప్రభుత్వం ఎన్నో అవకాశాలు వదులుకుంటోంది. 30 ఏళ్ల తర్వాత పూర్తి మెజారిటీతో గద్దెనెక్కిన ప్రభుత్వానికి ఎన్నో ఏళ్లుగా వాయిదాపడుతున్న సంస్కర ణలు సైనిక రంగంలో అమలు చేయడానికి అవకాశం వచ్చింది. ఈ పని చేయకుండా గత ప్రభుత్వాలను నిందించి ప్రయోజనం లేదు. సైన్యానికి అనుకూల మనే అభిప్రాయం ఉన్న కారణంగా మోదీ సర్కారు చాలా చేస్తుందనే అంచనాలు వేశారు. ఏ ఇతర రంగంలో లేనంతగా రక్షణ రంగ సంస్కరణ విష యంలో కేంద్ర వైఫల్యం కొట్టొచ్చినట్టు కనిపిస్తోంది. ప్రపంచంలోనే నాలుగో అతి పెద్ద సైనిక వ్యవ స్థను విప్లవాత్మక మార్పులతో ఆధునికీకరించే అరు దైన అవకాశం లభించినా తన పాలనాకాలంలోని చివరి సంవత్సరంలో కేంద్ర ప్రభుత్వం ఏవేవో కొన్ని చిన్నాచితకా చర్యలతో కాలం గడుపుతోంది. తన సైనిక కాల్బలానికి అవసరమైన మౌలిక రైఫిళ్లు, సైనిక దళాలకు ఓ మోస్తరు బూట్లు సమకూర్చడానికి నానా పాట్లు పడుతోంది. వైమానికి దళానికి ఆధునికీకరిం చిన జాగ్వార్‌ యుద్ధ విమానాలు ఇస్తున్నట్టు సగ ర్వంగా చెప్పుకుంటోంది. కాని మొదట ఈ రకం విమానాలను ప్రవేశపెట్టి 40 ఏళ్లు దాటాయి. సైన్యా నికి ఆయుధాలు, సామాగ్రి సరఫరా చేయడంలో వెనుకబాటు మంచిది కాదు. కానీ, రక్షణ రంగంలో వ్యవస్థీకృత సంస్కరణలు ఆలస్యం చేస్తే జరిగే నష్టం చాలా ఎక్కువ. ఈ విషయంపైనే ఇండియాను చైనా సూటిగా ప్రశ్నించింది. ‘‘మా వైపున అత్యవసర సమ యంలో మాట్లాడడానికి హాట్‌లైన్‌ను ఎవరు నిర్వ హిస్తారో మాకు తెలుసు. భారత సరిహద్దులో తూర్పు నుంచి పశ్చిమ కొస వరకూ యుద్ధ రంగ కమాండర్‌ ఈ పని చేస్తారు. మరి మీ వైపును ఎవరు చూస్తారు?’’ అని చైనా వేసిన ప్రశ్న ఆందోళనకరం. భారత సరిహద్దులో చైనాకు ఒకే కమాండర్‌! భారత సరిహద్దులో మోహరించే చైనా సైనిక దళా లన్నింటికీ ఒకే కమాండర్‌ ఉన్నారు. చైనా బలగాలకు ఒక ఉన్నత సైనిక కమాండర్, ఒక ప్రధాన సైనిక కార్యాలయం ఉంటే, ఇందుకు విరుద్దమైన పరిస్థితి భారత్‌ది. చైనా సరిహద్దున ఉన్న అరుణాచల్, సిక్కిం– భూటాన్‌ ప్రాంతం తూర్పు ఆర్మీ కమాండర్‌ నియంత్రణలో ఉంటుంది. ఉత్తరాఖండ్‌(మధ్య) సెక్టర్‌ మధ్య ఆర్మీ కమాండర్‌ అదుపులో, హిమా చల్‌–టిబెట్‌ సరిహద్దు ప్రాంతం పశ్చిమ ఆర్మీ కమాండర్‌ నియంత్రణలో ఉంటాయి. ఇకపోతే, కశ్మీర్‌ మొత్తం, లద్దాఖ్‌ చివరి వరకూ ఉత్తర ఆర్మీ కమాండర్‌ చేతిలో ఉన్నాయి. భారత వైమానికి దళం (ఐఏఎఫ్‌) కూడా తన తూర్పు, మధ్య, పశ్చిమ కమాండ్ల ద్వారా సరిహద్దులో తన విధులు నిర్వహి స్తోంది. అంటే, చైనా సరిహద్దులో మూడు నక్షత్రాల హోదా ఉన్న కనీసం ఎనిమిదిమంది భారత సైనిక కమాండర్లు ఒకే ఒక చైనా కమాండర్‌తో విధుల నిర్వహణలో పోటీపడుతుంటారన్న మాట. ఆధునిక సైన్యాన్ని నడిపించే విధానం ఇది కాదు. రెండు దేశాల సైనిక దళాల మధ్య పని చేయాల్సిన హాట్‌లైన్‌ ప్రొటోకాల్‌ సమస్యల్లో చిక్కుకుపోయింది. రెండు దేశాల మధ్య 3,488 కిలోమీటర్ల పొడవున్న సరిహ ద్దులో తరచు తలెత్తే అవకాశమున్న సమస్యలు ఎదు రైతే చైనా యుద్ధ కమాండర్‌తో భారత్‌ వైపు నుంచి హాట్‌లైన్‌లో ఎవరు మాట్లాడాలి? భారత్‌ వైపున ఉన్న ఆర్మీ ప్రధాన కార్యాలయంలోని సైనిక కార్య కలాపాల (ఆపరేషన్స్‌) డైరెక్టర్‌ జనరల్‌(డీజీఎంఓ) స్వయంగా మాట్లాడాల్సి వస్తే, రెండు సైన్యాల సైని  కాధికారుల మధ్య సమాన హోదాకు సంబంధించిన ప్రొటోకాల్‌ సమస్య తలెత్తు తుంది. మన మొత్తం సైనిక(ఆర్మీ) దళాల డీజీఎంఓ చైనాకు చెందిన ‘కేవలం’ యుద్ధరంగ(థియేటర్‌) కమాండర్‌తో మాట్లాడడం కుదురుతుందా? అనే ప్రశ్న మన సైన్యాన్ని ఇబ్బంది పెడుతోంది. ఇది కేవలం ప్రొటోకాల్‌కు సంబంధించినదే అయితే హాస్యాస్పదం కాదా? ఆధునిక యుద్ధంలో వేగం, పోరు తీరు, శరవేగంతో దళాలు, ఆయుధాల తర లింపు, ఆయుధాల పనితీరు, సమన్వయంతో కూడిన యుద్ధ వ్యూహాలు అత్యంత కీలకమైనవి. మన మౌలిక సైనిక వ్యవస్థలను బ్రిటిష్‌వారు మనకు అప్పజెప్పి వెళ్లిన స్థాయిలోనే ఇప్పటికీ కొనసాగు తున్నాయి. బ్రిటిష్‌ పాలనలో ఏర్పాటైన సైనిక కంటోన్మెంట్లే ఇంకా పనిచేస్తున్నాయి. ఇటీవల మాజీ నౌకాదళ అధిపతి అరుణ్‌ ప్రకాశ్‌తో మాట్లాడిన ప్పుడు ఆయన ఆశ్చర్యకరమైన విషయం వెల్లడిం చారు. ‘‘డొక్లామ్‌ సరిహద్దులో చైనాతో పోరాటం మొదలై ఉంటే–ఐదు రకాల భారత సైనిక విభా గాలు(కమాండ్లు) చైనా ఆర్మీతో తలపడాల్సివచ్చేది. వివిధ భారత విభాగాల మధ్య సమన్వయం సమస్యే. అదే చైనా పీపుల్స్‌ లిబరేషన్‌ ఆర్మీ ఒకే కమాండ్‌ కింద ఎలాంటి గందరగోళానికి తావు లేకుండా భారత దళాలతో పోరాడేది,’’ అని ఆయన చక్కగా కీలక పోరు సమస్యను వివరించారు. స్వల్ప కాలంలో, కొద్ది ప్రదేశంలో జరిగే భీకరపోరులో మనం ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో ఏం చేయగలం? 19 విభిన్న కమాండ్లుగా భారత సైన్యం! భారత సైనిక దళాలను ప్రస్తుతం 19 విభిన్న విభా గాలుగా(కమాండ్లు) విభజించిందీ అరుణ్‌ప్రకాశ్‌ వివరించారు. ఏ రెండు సైనిక కమాండ్లూ ఏక లక్ష్యంతో, ఒకే ప్రాంతంలో లేవని ఆయన చెప్పారు. ఇంతటి అధ్వాన స్థితిలో సైనిక వ్యవహారాలు నడు స్తున్నాయి. చైనా, బంగ్లాదేశ్, భూటాన్, మయన్మార్‌ సరిహద్దుల్లో విధులు నిర్వర్తించే తూర్పు ఆర్మీ కమాండ్‌ కోల్‌కతాలో ఉంది. ఈశాన్య రాష్ట్రాల్లోని తీవ్రవాద గ్రూపులను అదుపులో పెట్టే బాధ్యత కూడా దీనిదే. ఈ ఆర్మీ కమాండ్‌తో సమన్వయంతో కలిసి పనిచేయాల్సిన తూర్పు వైమానిక దళ కమాండ్‌ విచిత్రంగా యుద్ధ విమానాలు దిగే ఎయిర్‌స్ట్రిప్‌ కూడా లేని ప్రాంతంలో ఉంది. సుందరమైన పర్వతా లకు నిలయమైన ఎగువ షిల్లాంగ్‌లో దీన్ని ఏర్పాటు చేశారు. ఈ ఏర్పాటే ఎంత ఇబ్బందికరంగా ఉందంటే–కోల్‌కతా నుంచి వేగంగా విమానంలో షిల్లాంగ్‌ వెళ్లాలంటే బంగ్లాదేశ్‌ గగనతలంపై పయ నించాల్సి ఉంటుంది. ఆర్మీ కమాండ్‌ ఉన్న కోల్‌కతా లోనే దీన్ని ఎందుకు ఏర్పాటు చేయలేదని బ్రిటిష్‌ వారు ప్రశ్నిస్తున్నారు. ఇక తూర్పు నౌకాదళ కమాండ్‌ విషయానికి వస్తే ఇది దక్షిణాన విశాఖపట్నంలో ఉంది. తూర్పు రంగంలో మాత్రమే ఇంతటి గందర గోళ పరిస్థితులున్నాయంటే పొరపడినట్టే. పశ్చిమ కమాండ్‌ పరిస్థితి కూడా ఇలాగే ఉంది. పశ్చిమ ఆర్మీ కమాండ్‌ చండీగఢ్‌ నగరం శివార్లలోని చండీమంది ర్‌లో ఉంది. కాగా, పశ్చిమ వైమానికి దళ కమాండ్‌ ఢిల్లీ నుంచి పనిచేస్తోంది. భారత వైమానిక దళా ధిపతి ప్రధాన కార్యాలయం, అతి పెద్ద కమాండ్‌ ఒకే నగరంలో ఎందుకు ఏర్పాటు చేశారు? ఈ రెండింటికి మధ్య దూరం కేవలం ఐదు మైళ్లే. ఇలా దేశంలోని సైనిక కమాండ్ల జాబితాలు, వివరాలు చెప్పడం వల్ల ప్రయోజనం లేదు. అన్ని కమాండ్లలోనూ ఒకే రకమైన అవ్వవస్థ రాజ్యమేలు తోంది. దక్షిణ ఆర్మీ కమాండ్‌ పుణె నగరంలో ఉండగా, పాకిస్థాన్‌కు సరిహద్దుల్లో ఉన్న గుజరాత్‌– రాజస్థాన్‌ ఏడారి ప్రాంతం రక్షణ బాధ్యత దీనికి అప్పగించారు. కాని, దీనికి తోడ్పడాల్సిన నైరుతి వైమానికి దళ కమాండ్‌ గాంధీనగర్‌ నుంచి పని చేస్తోంది. ఇంకా, వైమానిక దళ దక్షిణ కమాండ్‌ తిరు వనంతపురంలో ఉంది. దీనికి మొత్తం ద్వీపకల్ప ప్రాంత రక్షణ బాధ్యత కల్పించారు. ఆర్మీ నైరుతి కమాండ్‌ జైపూర్‌లో ఉండగా, దానికి సాయమం దించే వాయుసేన ప్రధానకార్యాలయాలు ఢిల్లీలో (పశ్చిమ), గాంధీనగర్‌లో ఏర్పాటై ఉన్నాయి. అల హాబాద్‌(మధ్య)లోని వైమానిక దళ కమాండ్‌ కూడా దీనితో కొన్నిసార్లు కలిసి పనిచేయాల్సి ఉంటుంది. అంటే, ఏ రెండు కమాండ్లూ ఒక చోట నుంచి, ఒకే లక్ష్యంతో పని చేయడం లేదని స్పష్టమౌతుంది. ఒక్క అండమాన్‌ దీవుల్లో మాత్రమే త్రివిధ బలగాల కమాండ్‌లు ఒకేచోట కేంద్రీకృతమై పనిచేస్తున్నాయి. ఢిల్లీలో ఏర్పాటు చేసిన కొత్త సమీకృత కమాండ్లు కూడా ఇదే పద్ధతిలో ఉన్నాయని చెప్పవచ్చు. చివరి సంవత్సరంలో హడావుడి ఇంతటి గందరగోళ పరిస్థితుల మధ్య ఇప్పటికే ఎక్కువగా విస్తరించి ఉన్న ఆర్మీ తూర్పు కమాండ్‌ ఆజమాయిషీలో కొత్తగా మౌంటెన్‌ స్ట్రయిక్‌ కోర్‌ అనే కొత్త దళాన్ని ఏర్పాటు చేయాలని భావించారు. ప్రస్తుతానికి ఈ ప్రతిపాదన పెండింగ్‌లో పెట్టారు. పైన వివరించిన ఆందోళనకరమైన విషయాలు ‘ద ప్రింట్‌’ వెబ్‌సైట్‌లో వెల్లడవడంతో కేంద్ర రక్షణ మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్‌ శుక్రవారం విలేకరుల సమావేశం ఏర్పాటు చేశారు. కొత్త దళం ఏర్పాటు విషయాన్ని ఆర్మీ నిర్ణయానికే వదిలేశామని ఆమె చెప్పారు. ఆర్మీ చీఫ్‌ అనవసరంగా సైనిక కమాం డ్‌లను విస్తరించే కన్నా ఉన్న వాటిని బలోపేతం చేయడానికే ప్రాధాన్యం ఇస్తున్నట్టు కనిపిస్తోంది. ఇందుకు ఆయన ఎంతో తెగువ, తెలివితేటలు ప్రద ర్శిస్తున్నారని భావిస్తున్నాను. మరో ముఖ్య విషయం ఏమంటే, సైన్యానికి సంబంధించిన మౌలిక సంస్థా గత విషయాలపై మంత్రి స్పందన. సంయుక్త యుద్ధ రంగ కమాండ్ల ఏర్పాటు చేయాలనే ప్రతిపాదనకు ప్రభుత్వం అనుకూలమని ఆమె చెప్పారు. ఈ విషయం మనం గతంలో ఎన్ని సార్లు విన్నాం?  ఈ విషయంలో ముందుకు సాగడానికి ఇదివరకటి ప్రభు త్వాలకు రాజకీయ బలం లేదు. మరి మోదీ ప్రభు త్వం ఈ నాలుగేళ్లలో ఈ పనిచేయకుండా ఎవరు అడ్డుకున్నారు? మొదటి నాలుగు సంవత్సరాలూ కళ్లు మూసుకున్న మోదీ ప్రభుత్వం చివరి దశలో హడావుడి చేస్తోంది. ప్రజాస్వామ్య వ్యస్థలో పరిపా లన అంటే పరిమిత ఓవర్ల క్రికెట్‌ మ్యాచ్‌ కాదు. వ్యాసకర్త: శేఖర్‌ గుప్తా, దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

మహారాష్ట్రలో ఐపీఎల్‌ మ్యాచ్‌లు ఆడినప్పుడు వినియోగిస్తున్న నీటి మీద ఆంక్షలు విధించాలంటూ ఇంతకు ముందు దాఖలైన ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం మీద హైకోర్టు ఇచ్చిన తీర్పు అది. క్రీడా మైదానాన్ని తడపకుండా రైతు రక్షణ కోసం మిగిల్చిన ఆ నీటి విలువ సంగతి పక్కన పెడదాం. అయితే ఇంకా ఎన్నో ముఖ్యమైన కేసులు ఉండగా క్రికెట్‌ లీగ్‌కు సంబంధించిన ఒక ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం మీద తీర్పు చెప్పడానికి సమయం కేటాయించడం నిజంగా సమర్థించదగ్గదేనా? వివాహాల వైఫల్యమే ఇతివృత్తంగా బాసు భట్టాచార్య మూడు వరస సిని మాలు నిర్మించారు. వాటిలో 1971 నాటి ‘అనుభవ్‌’ ఒకటి. ఈ చిత్రంలో పని తప్ప మరొక ధ్యాస లేని ఒక పత్రికా సంపాదకుడి పాత్రలో సంజీవ్‌కుమార్, ఎప్పుడూ ఏకాంతంగా గడిపే అతడి భార్యగా తనూజ నటించారు. రెండు న్నర గంటలు పాటు సాగే చిత్రంలో చివర దినేష్‌ ఠాకూర్‌ (మరొక పాత్రలో కనిపించిన నటుడు) ముక్కోణపు ఉత్కంఠను రేపుతాడు. అప్పుడే ఆ జంట మధ్య ఈ సంభాషణ చోటు చేసుకుంటుంది. ‘ఎవరెవరివో సమస్యలు తీసు కుని వాటి మీద మీరు నిత్యం ఒక సంపాదకీయం రాస్తారు. మీరు మన కోసం కూడా ఒక సంపాదకీయం రాయండి!’ అంటూ తనూజ (21వ శతా బ్దంలో ప్రేక్షకులకు బాగా దగ్గరయిన కాజోల్‌ తల్లి) సంజీవ్‌కుమార్‌ను అడుగుతుంది.  ఇలాంటి దృశ్యంలో ప్రతిభామూర్తులైన మీ సుప్రీం కోర్టు న్యాయమూర్తు లను ఒకసారి ఊహించుకోండి. ఈవారంలో వారు అరుదైన స్పష్టతతో, ఎలాంటి శబ్దాలంకారాలు లేని రీతిలో ఒక తీర్పు ఇచ్చారు. నాగ్‌పూర్‌లో సంభ వించిన జస్టిస్‌ బీహెచ్‌ లోయా మరణం వివాదంపై స్వతంత్ర దర్యాప్తు జరి పించాలంటూ దాఖలైన ప్రజా ప్రయోజనాల వ్యాజ్యాన్ని సుప్రీంకోర్టు కొట్టి వేసింది. ప్రధాన న్యాయమూర్తి దీపక్‌ మిశ్రా నాయకత్వంలోని ధర్మాసనంలో సభ్యుడైన జస్టిస్‌ డీవై చంద్రచూడ్‌ పిటిషనర్లను తీవ్ర స్థాయిలో హెచ్చరిం చారు. పిటిషనర్ల తరఫు న్యాయవాదిని కూడా వదిలిపెట్టలేదు. చిన్న ఆధారం కూడా లేకుండా ఆరోపణలు చేస్తున్నారని తీర్పులో పేర్కొన్నారు. ఆ విధంగా మొత్తం న్యాయ వ్యవస్థ మౌలికతనే తక్కువ చేసి చూపుతున్నారని కూడా చెప్పారు. పిటిషన్లను తిరస్కరించడంతో పాటు, న్యాయ వ్యవస్థను న్యాయ వాదుల నుంచి, ఉద్యమకారుల నుంచి, మీడియా నుంచి రక్షించుకోవలసి వస్తున్నదంటూ ఆగ్రహం కూడా వ్యక్తమైంది. ఇది ఎలా ఉందంటే, ప్రతివారు న్యాయమూర్తుల మీద పడి వేధిస్తున్నట్టు, ఈ పరిస్థితి నుంచి కాపాడుకోవడా నికి వారు పోరాడుతున్నట్టు ఉంది. కాబట్టి ‘అనుభవ్‌’ సినిమాలో తనూజ అడిగిన ప్రశ్ననే న్యాయమూర్తులను అడగవచ్చునా? ‘ న్యాయ వ్యవస్థను ఇత రుల నుంచి రక్షించడానికి మీరు ఎప్పుడూ తీర్పులు వెలువరిస్తూ ఉంటారు. అలాగే న్యాయమూర్తుల నుంచి న్యాయ వ్యవస్థను కాపాడుకోవడం ఎలా అనే అంశం మీద కూడా మీరు ఒక తీర్పును రాయగలరా?’ ఈ వాదనను తయారు చేయడంలో నేను అవసరానికి మించిన జాగ్రత్త చూపిస్తున్నానేమో! అలా ఉండడమే మంచిది. ఎందుకంటే జస్టిస్‌ లోయా కేసులో పిటిషనర్ల మీద, న్యాయవాదుల మీద నేర ధిక్కారం ఆరోపించ కుండా తాము విశాల హృదయంతో వ్యవహరించామని న్యాయమూర్తులు చెప్పారు. అంతటి ఔదార్యం ఒక మామూలు సంపాదకుడి విషయంలో చూపించకపోవచ్చు. అయినప్పటికి వాస్తవాలు చెప్పాలి. అవి చర్చకు రావాలి. అయితే తీర్పులోని మంచి విషయాలను చర్చించడానికి ఇది సమ యం కాదు. ఇందులో మంచి వాదనలు జరిగాయి. సుప్రీంకోర్టు వెలువరించే చాలా ఆదేశాల వలె కాకుండా ఇందులో క్లుప్తత కూడా చక్కగా ఉంది. వేర్వేరు శిబిరాలుగా విడిపోయి ఉన్న ప్రస్తుత పరిస్థితిలో మీరు వివరించదలిచినది ఏదైనా అది మీ రాజకీయ పంథా, సైద్ధాంతికతల పునాది ఆధారంగానే ఉంటుంది. జర్నలిస్ట్‌ బర్ఖా దత్‌ మీడియా వారి సంకట స్థితిని చాలా కటువుగా వర్ణించారు. మీడియాను రెండు ధ్రువాలుగా– ఒకరు చెంచాలు (అస్మదీ యులు), మరొకరు మోర్చాలు (ఉద్యమకారుల బృందాలు) అని పేర్కొ న్నారు. ఇలా మాట్లాడడం ప్రమాదకరం. ఎందుకంటే తరువాత మీరు రెండు ధ్రువాలని నిందించాలి. ఉన్నత స్థాయి న్యాయ వ్యవస్థ కూడా ఇలా ధ్రువా లుగా చీలిపోయిన సూచనలు కనిపిస్తున్న తరుణంలో అది మరింత ఇబ్బంది పెట్టే విషయం. న్యాయ వ్యవస్థకు అదే నిజమైన ముప్పు. తన నుంచి తనకు ఉన్న ముప్పు. నిజానికి దాని గురించే న్యాయమూర్తులు ఆగ్రహం ప్రకటిం చాలి. ఆ కారణంగానే న్యాయ వ్యవస్థ తనను తాను న్యాయమూర్తుల నుంచి రక్షించుకోవలసిన అవసరం ఉంది. ఇక్కడ వ్యక్తిగత ప్రతినాయకులు ఎవరూ లేరు. బయటి నుంచి వచ్చినదని భావించిన వైరస్‌ను వదిలించుకోవాలనుకు న్నప్పుడు వ్యవస్థ దానికదే స్వీయ రక్షణలో పడిపోతోంది. శరీరం తనని తాను తినడం ఎప్పుడు మొదలు పెడుతుందో మీకు తెలుసా?  ఈ పిల్‌ మీద తీర్పులో మీరు అనివార్యంగా అంగీకరించ వలసిన కొన్ని అంశాలు ఉన్నాయి.మొదటి అంశం– ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలు దుర్విని యోగమవుతున్నాయి. రాజకీయ, వ్యక్తిగత, సైద్ధాంతిక పోరాటాలను కోర్టు లకు తీసుకువస్తూ ప్రజలు పిల్‌ వ్యవహారాన్ని ఒక వృత్తిలా మార్చేశారు. కోర్టుల సమయాన్ని వృధా చేస్తూ జాప్యానికి కారకులవుతున్నారు. రెండో అంశం– న్యాయమూర్తులు అబద్ధాలు ఆడరాదు. కనీసం వారిలో నలుగురు కలుసుకోనప్పుడైనా అబద్ధం ఆడరాదు. మూడో అంశం– మొత్తం న్యాయ వ్యవస్థను ఒకే వ్యక్తి అదుపు చేస్తాడని చెప్పడం అర్థరహితం. అది అసంభవం.  ఇప్పుడు కొన్ని వాస్తవాల గురించి పరిశీలిద్దాం. జస్టిస్‌ లోయాకు సంబం ధించిన ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం మీద సుప్రీంకోర్టు తీర్పు ఇచ్చిన రోజు ఉదయమే పత్రికలు బొంబాయి హైకోర్టు ఇచ్చిన ఒక తీర్పు గురించి ప్రచురిం చాయి. మహారాష్ట్రలో ఐపీఎల్‌ మ్యాచ్‌లు ఆడినప్పుడు వినియోగిస్తున్న  నీటి మీద ఆంక్షలు విధించాలంటూ ఇంతకు ముందు దాఖలైన ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం మీద హైకోర్టు ఇచ్చిన తీర్పు అది. క్రీడా మైదానాన్ని తడపకుండా రైతు రక్షణ కోసం మిగిల్చిన ఆ నీటి విలువ సంగతి పక్కన పెడదాం. అయితే ఇంకా ఎన్నో ముఖ్యమైన కేసులు ఉండగా క్రికెట్‌ లీగ్‌కు సంబంధించిన ఒక ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం మీద తీర్పు చెప్పడానికి సమయం కేటాయించడం నిజంగా సమర్ధించదగ్గదేనా? అయితే న్యాయమూర్తుల వివేకం గురించి ప్రశ్ని స్తున్నప్పటికీ కూడా వారి చర్యలను శంకించడం మాత్రం తగదు. ప్రచారం కోరుకునే వ్యక్తులకు ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం ఒక ఆయుధంగా మారిపో యిందని లోయా కేసు తీర్పులో పేర్కొన్నారు. న్యాయమూర్తులు కూడా తమని తాము అద్దంలో చూసుకుంటూ తాము అలాంటి ఆకర్షణకు లోనయ్యే వాళ్లం కాదని చెప్పుకోగలరా! ఇలాంటి కొన్ని ఉదాహరణలను సేకరించ డంలో నాకు సహకరించిన నా సహ జర్నలిస్ట్‌ మనీష్‌ చిబ్బర్‌ ఉన్నత స్థాయి న్యాయ వ్యవస్థను ఆసక్తిగా, లోతుగా పరిశీలిస్తూ ఉంటారు. ఆ ఉదాహరణలలో భారత క్రికెట్‌ను నిర్వహించమని దాదాపు సంవత్సరం క్రితం సుప్రీంకోర్టుకు అప్పగించిన బీసీసీఐ ఉదాహరణలు కూడా ఉన్నాయి. ఇటీవలనే భారత ప్రధాన న్యాయమూర్తి మరొక ప్రజా ప్రయోజనాల వ్యాజ్యాన్ని కూడా అనుమతించారు. ఆయనే ఇప్పుడు క్రికెట్‌ బెంచ్‌కు (ఇలాంటి రాజ్యాంగ ప్రజాస్వామ్యంలో ఎప్పుడైనా విన్నారా?) ఆయనే నాయకత్వం వహిస్తున్నారు. క్రీడలలో బెట్టింగ్‌ను, జూదాన్ని చట్ట బద్ధం చేయాలంటూ దాఖలైన ఒక ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాన్ని ఆయనే అనుమతించారు. జస్టిస్‌ మిశ్రా సుప్రీంకోర్టు ప్రధాన న్యాయమూర్తి కాక ముందు  ఒక ఆదేశం జారీ (నవంబర్‌ 30, 2016) చేశారు. సినిమా హాళ్లలో జాతీయ గీతాలాపనను అనివార్యం చేస్తూ ఇచ్చిన ఆదేశమది. తరువాత దానిని రద్దు చేశారు. ఈ రెండు ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలు కూడా పత్రి కలలో పతాక శీర్షికల స్థానం పొందాయి. పిటిషన్‌దారులు ఎవరో ఎవరికీ గుర్తు లేదు. కాబట్టి పత్రికల పతాక శీర్షికలకు ఎక్కాలనుకుంటున్నారంటూ పిటిషనర్లను ఎందుకు విమర్శించడం? లోయా తీర్పు వచ్చిన తరువాత ప్రధాన న్యాయమూర్తి ముందు విచారణకు వచ్చిన 43 వ్యాజ్యాలలో 12 ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలే. ఇంకొన్ని: బ్రిటన్‌ నుంచి కోహినూర్‌ వజ్రాన్ని తీసుకురావడం, సాంటా–బాంటా జోకుల నిషేధం, అశ్లీల చిత్రాల వీక్షణను నేరంగా ప్రకటించడం (2013 నుంచి కోర్టుల సమయాన్ని తింటున్నది), పాఠ శాలల్లో యోగాభ్యాసం తప్పనిసరి చేయడం–ఇంకొన్ని. ఇందులో కొన్నింటిని కొట్టివేశారు. ఇంకా ఎన్నో కీలకమైన కేసులు ఉండగా వీటిని ఎందుకు అను మతించాలి? వాస్తవం ఏమిటంటే, గొప్ప సదుద్దేశంతో 1980లో వచ్చిన ఈ ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం పరిధిని ఎందరో న్యాయమూర్తులు విస్తరించారు. ఇది ప్రజల అంతిమ ఆయుధంగా భావించారు.  ఇంకొక విషయం–న్యాయమూర్తులు అబద్ధం ఆడరాదు. కనీసం నలు గురు సీనియర్‌ జిల్లా జడ్జీలు కలిసినప్పుడైనా అబద్ధం ఆడరాదు. ఈ సూత్రం సుప్రీంకోర్టుకు చెందిన నలుగురు సీనియర్‌ న్యాయమూర్తులకు వర్తించదా? వీరు కోర్టు నిర్వహణకు సంబంధించిన కొన్ని దోషాలను గురించి కొన్ని నెలల క్రితం మాట్లాడారు. మనం నలుగురు మహారాష్ట్ర న్యాయమూర్తుల మాటను పరిగణిస్తున్నప్పుడు, వారి మాటలను ఉద్దేశపూర్వకమైనవిగా తోసిపుచ్చ వచ్చా, వారి ఆందోళనలను దారితప్పినవిగా కొట్టిపడేయవచ్చా? జిల్లా జడ్జీలు అబద్దమాడుతున్నారని అగ్నికి ఆజ్యం పోసేటంత మూర్ఖుడిని కాను. పైగా సుప్రీంకోర్టు జడ్జీలు అబద్దాల కోరులు అని నమ్మేందుకు నేను వెర్రి వాడినై ఉండాలి. వారు సంధించిన ప్రశ్నలకు స్పందించాలి. చర్చించాలి, అంతర్దృష్టితో చూడాల్సివుంది.  న్యాయవ్యవస్ధపై కనికరం లేని ఈ సాగదీత, అంటువ్యాధిగా కొట్టిపడే సిన అదే ప్రజాప్రయోజన వ్యాజ్యాల గుండా పతాక శీర్షికలపై దృష్టి నిలిపే న్యాయవ్యవస్థ ధోరణి, తమ సొంత సంస్థను క్రమంలో ఉంచడంలో వారి అసమర్థత అనేవే బయటి వారికంటే ఎక్కువగా న్యాయవ్యవస్థను బలహీనప ర్చాయి. న్యాయమూర్తులు చీలిపోయినట్లు కనిపిస్తే, కక్షిదారులు, న్యాయవా దులు కలిసి ఫోరం షాపింగ్‌కు వెళతారని మీరు ఊహించవచ్చు.  తీర్పులోని మూడో ముఖ్యమైన అంశంలోకి మనల్ని తీసుకెళుతోంది ఏదంటే, ఒక వ్యక్తిమాత్రుడు మొత్తం న్యాయవ్యవస్థను నియంత్రించగలడని చెప్పడం అర్ధరహితమనే చెప్పాలి. మీరు దీనితో విభేదించలేరు. వాస్తవానికి, అలాంటి పరిస్థితిని మనం గతంలో చూసి ఉన్నాం. కాని అలా చేసింది పురు షుడు కాదు మహిళ అయిన ఇందిరాగాంధీ. వెన్నెముక కలిగిన ఒకే ఒక్క సాహసికుడైన న్యాయమూర్తి హెచ్‌ ఆర్‌ ఖన్నా నేటి ఎర్డోగన్‌నేతత్వంలోని టర్కీ దేశంలా మారకుండా మనదేశాన్ని నాడు కాపాడారు. 2018 కాలపు భారతదేశానికి అలాంటి ఒక న్యాయమూర్తి కాదు, పలువురు న్యాయమూ ర్తులు కావలసి ఉంది. ఎందుకంటే న్యాయవ్యవస్థకు పెనుప్రమాదం ఇప్పుడు బయటినుంచి కాదు. లోపలి నుంచి పొంచి ఉంది.  శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta 

మనం ఒక బూటకపు సోషలిస్టు ఆర్థిక వ్యవస్థలో కూరుకుపోయి ఉన్నాం. అదే నిజమైన ఏకైక జాతీయ సిద్ధాంతం. ఒక పార్టీ వామపక్ష కంచుకోటను బద్దలు చేసినందుకు సంబరాలు జరుపుకుంటుంది. ఒక ఉద్రిక్త క్షణంలో ఆ పార్టీ కార్యకర్తలు లెనిన్‌ విగ్రహాన్ని కూల్చివేశారు. వారు ద్వేషిస్తున్న నియంత ఇప్పటికీ విజయం సాధిస్తూ ఉన్నాడన్నదే వారికి తెలియని విషయం. లెనిన్‌ 1924లో చనిపోయాడు. ఆయన సొంత దేశం తన తాత్విక చింతనను 1990లో వదిలిపెట్టేసింది. కానీ భారత్‌లో అది మార్పు లేకుండా కొనసాగుతోంది. భారత వామపక్షంతో నా తొలి అవగాహన క్రికెట్‌ ఆటలో మొదటి బాల్‌కే డకౌట్‌ కావడంతో సరిసమానమైనదే. 1975లో నేను జర్నలిజం విద్యార్థిగా ఉన్నప్పుడు జరిగిందిది. అప్పుడు మాతో పాటు ఒకే ఒక కామ్రేడ్, నిజానికి శాంతియుతంగా ఉండే నక్సలైట్‌ ఉండేవాడు. ఆయనతో పందెం వేశాను. ఈఎంఎస్‌ నంబూద్రిపాద్‌ జీవించి ఉన్నారా, లేదా అన్నదే ఆ పందెం. ఆ పందెంలో నేను పది రూపాయలు పోగొట్టుకున్నాను. విద్యార్థి వసతిగృహం అద్దె, మెస్‌ బిల్లు కట్టడానికి ఇంటి దగ్గర నుంచి వచ్చే 200 రూపాయల కోసం ఎదురు చూసే రోజులవి. కాబట్టి పది రూపాయలంటే పెద్ద మొత్తమే.  తరువాత చాలాకాలానికి కేరళ మీద వార్తా కథనం రాస్తున్నప్పుడు జరిగింది. వామపక్ష ప్రభుత్వం చేపట్టిన అక్షరాస్యత కార్యక్రమం గురించి ప్రత్యేక కథనం (అప్పుడు అక్కడే ఉన్న దాదా జర్నలిస్ట్‌ రమేశ్‌ మేనన్‌తో కలసి) రాసినప్పుడు సాక్షాత్తు ఈఎంఎస్‌ను కలుసుకున్నాను. నా పందెం విషయం ప్రస్తావించాను. ఆయన తన చేయి పైకి ఎత్తి, మణికట్టు దగ్గర చూపిస్తూ, ‘మీరు నా నాడిని ఎందుకు పరీక్షంచకూడదు’ అన్నారు, నిర్వికారంగా. ఇంకా, ‘మీరు చెప్పిందే నిజమైతే, మీ డబ్బు మీకు వెనక్కి రావలసిందే’అన్నారు. అంతా నవ్వుకున్నాం. జర్నలిజం విద్యార్థిగా ఉన్నప్పుడు కూడా నేను వామపక్ష రాజకీయాల గురించి తెలియకుండా ఉండిపోయానంటే అందుకు పంజాబ్‌ పల్లెటూళ్లలో ఉండే చిన్న చిన్న పాఠశాలల్లో, తరువాత హరియాణా వంటి చోట చదవడం కొంత కారణం. అక్కడ పెద్దగా రాజకీయ కార్యకలాపాలు ఉండేవి కావు. ఒక ఉపాధ్యాయుడు కామ్రేడ్‌ వంటి పదాలతో పిలిపించుకోవాలని ఆసక్తిగా ఉన్నప్పటికీ అసలు ఎలాంటి కార్మిక సంఘాలు, అందులోను వామపక్ష కార్మిక సంఘాలు లేనేలేవు. ఇక తూర్పున వచ్చిన నక్సల్‌ ఉద్యమం మాకు చేరేటప్పటికి పురాతనమైపోయింది.  నేను భారత వామపక్ష రాజకీయాల గురించి తెలుసుకున్నది జర్నలిస్టుగా పనిచేయడం మొదలు పెట్టిన తరువాతనే. ఆ క్రమంలో నేను వామపక్ష విమర్శకుడిగానే ఎదిగాను. ముఖ్యంగా వారి ఆర్థిక సిద్ధాంతం, రాజకీయ–సామాజిక కపటత్వాన్ని నేను ఎప్పుడూ విమర్శిస్తూనే ఉన్నాను. నియంతృత్వం నుంచి అధికారాన్ని తెచ్చుకునే ఒక సిద్ధాంతం ‘ప్రజాస్వామిక’ అనే పదం పక్కన ఎలా ఇముడుతుంది? అలాగే భద్రలోక్‌ అని పిలుచుకునే అగ్రకులాల నుంచి వచ్చిన వ్యక్తులు(విదేశాలలో చదువుకున్నవారు, ప్రత్యేక హక్కులు ఉన్న భారతీయ వ్యవస్థల నుంచి వచ్చిన వారు) సమానత్వం గురించీ, బలహీన వర్గాల గురించీ ఏకధాటిగా ఎలా మాట్లాడతారు? ఇన్ని దశాబ్దాలలోను వామపక్ష రాజకీయాలతో నేను ఏకీభవించిన పరిస్థితి ఎక్కడా లేదు. ఈ మేధోపరమైన, తాత్వికమైన అహంకారం గురించి నేను బాధపడ్డాను కూడా. నీవు మాతో రాకపోతే పెట్టుబడుదారుల తాబేదారువి అయినట్టే.  బూర్జువా అనే పదం కాలక్రమంలో వెలుగులోకి వచ్చి, తరువాత అదే నియో లిబరల్‌గా రూపాంతరం చెందింది. ఇది కాకపోతే ఇంకొకటి. 1989–1993 మధ్య పంజాబ్‌ను తుది దశ ఉగ్రవాదం కకావికలు చేసింది. సరిహద్దు జిల్లాలలో ఉగ్రవాదులు ‘విముక్తం’చేశామని చెప్పిన గ్రామాల మీద తిరిగి పట్టు సాధించిన ఏకైక రాజకీయ శక్తులు, అందుకు త్యాగాలు చేసిన పార్టీలు, ఇప్పటికీ కార్యకర్తలు ఉన్న పార్టీలు కమ్యూనిస్టు పార్టీలు మాత్రమే. పోలీసులు వారికి ఆయుదాలు అందించారు. ఒక మహిళా కామ్రేడ్‌ ఎల్‌ఎమ్‌జీ (లైట్‌ మెషీన్‌ గన్‌)ని తన ఇంటి మీద ఏర్పాటు చేసి, నిరంతరం రక్షించుకుంటూ ఉన్న ఉదంతం గురించి మేం నివేదించాం కూడా.  ఆ ఒక్క రాష్ట్రంలో ఆ దశను మినహాయిస్తే, వామపక్షం గురించి చప్పట్లు కొట్టేందుకు ఏదీ నాకు కనిపించలేదు. 2004లో వాజ్‌పేయి ప్రభుత్వం అనూహ్యంగా ఓడిపోయిన తరువాత సీపీఐ నాయకుడు ఏబీ బర్దన్‌ ‘భాద్‌మే జాయే డిజిన్వెస్ట్‌మెంట్‌’ అంటూ ఇచ్చిన ప్రకటనకు నేను మండిపడ్డాను కూడా. అణు ఒప్పందం గురించి జరిగిన ఓటింగ్‌లో డాక్టర్‌ మన్మోహన్‌ సింగ్‌ విజయం సాధించినప్పుడు, వామపక్షాలు ఏహ్యభావంతో చూసే మాయవతి, బీజేపీ సహా కుల,మత శక్తులని పిలిచే వారితో చేతులు కలిపినప్పుడు కూడా నేను అభినందించాను. ఆ తరువాత అంతిమంగా మమతా బెనర్జీ వారిని పశ్చిమ బెంగాల్‌లో ఓడించినప్పుడు అభినందించాను. దాంతోనే భారత వామపక్ష రాజకీయాల కథ ముగిసిందని స్పష్టమైంది. తూర్పు, మధ్య భారతంలో ఉగ్రవాద వామపక్షం కూడా అనివార్యంగా అదే బాటలో ఉంది. కాబట్టి లెనిన్‌ విగ్రహాన్ని ధ్వంసం చేసిన దుర్ఘటన పట్ల నేను నిరసన ప్రకటించనని మీలో చాలామంది ఊహించవచ్చు. కానీ నేను నిరసన ప్రకటించాను. కానీ దానికి అనివార్యమైన వేరే కారణాలు ఉన్నాయి. ఈ దేశంలో ఎవరైనా తమకు నచ్చిన దేవుళ్లను ఎంచుకుని పూజించుకునే హక్కు కలిగి ఉన్నారు. ఇతరులకు చెందిన విగ్రహాలను ధ్వంసం చేసే హక్కు ఇక్కడ ఎవరికీ లేదు.  1980 దశకం చివరి అంకంలో ప్రపంచ కమ్యూనిజంలో మార్పు ఆరంభమైంది. సోవియెట్‌ యూనియన్‌ కూలిపోయే స్థితికి చేరుకుంది. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌తో చేసిన యుద్ధంలో ఓడిపోయింది. గోర్బచెవ్‌ పెరిస్త్రోయికా, గ్లాస్‌నోస్త్‌లను ప్రవేశపెట్టారు. డెంగ్‌ సరళీ కరణను అనుమతిస్తూ, ఎలకలని పట్టుకోగలినదైతే పిల్లి తెల్లగా ఉంటే ఏమి, నల్లగా ఉంటే ఏమి అంటూ చైనా ప్రజలకు హితబోధ చేశారు. ‘భారత్‌లో మారని వామపక్షం’ అన్న అంశం మీద పని చేయడానికి ఆ సమయంలో నేను కలకత్తాలో ఉన్నాను. అప్పుడు సరోజ్‌ ముఖర్జీ సీపీఎం రాష్ట్ర కార్యదర్శి. పార్టీ ప్రధాన కార్యాలయంలో కూర్చుని ఉన్నారు. ఆయన వెనకాల లెనిన్, స్టాలిన్, మార్క్స్‌ల పెద్ద పెద్ద చిత్రాలు ఉన్నాయి. ‘గోర్బచెవ్, డెంగ్‌ మారుతున్నారు. మీరు ఎందుకు మారడం లేదు సార్‌?’ అని అడిగాను. ‘ఎందుకంటే, నా కమ్యూనిజం డెంగ్, గోర్బచెవ్‌ల కమ్యూనిజం కంటే స్వచ్ఛమైనది’ అన్నారాయన అచంచల విశ్వాసంతో.  తరువాత సరిగ్గా రెండేళ్లకి రిపబ్లిక్‌లు విడిపోయాక సోవియెట్‌ యూనియన్‌ను చూసేందుకు నేను మాస్కో వెళ్లాను. బుఖారెస్ట్‌లో ట్యాంకులు ఇంకా రోడ్ల మీదే ఉన్నాయి. వందలాదిమంది ప్రజలు సీసెస్క్యూను చంపిన చోటికి తండోపతండాలుగా వచ్చారు– శపించడానికి, ఉమ్మడానికి. రుమేనియా కమ్యూనిస్టు పార్టీ జాతీయ సమావేశాలకు వెళ్లిన భారత వామపక్ష బృందం ఒకటి అంతకు కొన్ని వారాల ముందే మన దేశం చేరుకుంది. ఈ బృందంలోనే ఎవరో ది పయనీర్‌ పత్రికకు ఒక వ్యాసం రాశారు. సీసెస్క్యూ అరాచకాలకు సంబంధించి వస్తున్న వార్తలు, ఆయన ప్రభుత్వం పతనం కావడం గురించిన వార్తలు– ఇవన్నీ పాశ్చాత్య దేశాల దుష్ప్రచారమేనని రాశారు. అందుకు చూపించిన ఉదా‘‘ నియంత తన ఉపన్యాసం ముగించిన వెంటనే మొదలైన ప్రశంసల వర్షం కొన్ని గంటల దాకా ఆగలేదని పేర్కొన్నారు.  ఇది జరిగిన సరిగ్గా ఎనిమిది మాసాల తరువాత మళ్లీ నేను మాస్కో వెళ్లాను. ఇవాళ ఇక్కడ ఎలా జరిగిందో, అలాగే అక్కడ జరిగిన కమ్యూనిస్టు నేతల విగ్రహాలను ఎలా పెళ్లగించడం జరిగిందో చూసేందుకు వెళ్లాను. ఆ విగ్రహాలను కూల్చివేసినందుకు రెండో ప్రపంచ యుద్ధంలో పాల్గొన్న కొందరు తప్ప చాలా తక్కువ మంది విచారం వ్యక్తం చేశారు. ఇది మంచి పరిణామం. ఒక సిద్ధాంతం కాలగర్భంలో కలసిపోతే, దానితో పాటు ఆ సిద్ధాంతం పునాదిగా వేళ్లూనిన నియంతృత్వాలు, వాటిని సాగించిన నియంతలు కూడా దాని వెంట కాలగర్భంలోకి నిష్క్రమించవలసిందే.  తన 34 సంవత్సరాల పాలనలో రాజకీయంగా వామపక్ష కూటమి బెంగాల్‌ ఆర్థిక వ్యవస్థను ధ్వంసం చేసింది. అది ప్రజాస్వామ్యం గురించి, ఉదారవాదం గురించి ప్రబోధించింది. కానీ దుండగులతో, బలవంతపు వసూళ్లు చేసేవారితో కూడిన ఒక సైన్యాన్ని తయారు చేసి పెట్టింది. ఈ సైన్యం ఏ ఒక్క ప్రతిపక్షాన్ని బతకనివ్వలేదు. కేరళకు ఒక సోషలిస్టు గుణం ఉంది. అక్కడ కాంగ్రెస్, వామపక్షం ఒకదాని తరువాత ఒకటి అధికారం పంచుకుం టాయి. మిగిలిన దేశమంతటా పంజాబ్‌ మొదలు మహారాష్ట్ర వరకు; బిహార్‌ నుంచి ఆఖరికి అస్సాం వరకు కూడా వామపక్షాలు అంతర్ధానమయ్యాయి. అయితే ఇతరుల పుణ్యమా అని 2004లో 59 స్థానాలు పొందిన వామపక్షాలకు జాతీయ స్థాయి అధికారాన్ని రుచి చూసే అవకాశం దక్కింది.  ఆ తరువాతే వారి రాజకీయ అధికారం పతనం కావడం ఆరంభమైంది. వామపక్షం అడుగంటిపోతోంది. ఆ పార్టీ పెద్దల విగ్రహాలు కూలుతున్నాయి. కానీ వాళ్ల సిద్ధాంతం ఇంకా ఏలుతుంది. అది సవాలు చేయలేనిది. నేను ప్రయాణించిన ట్యాక్సీ డ్రైవర్‌ చెప్పిన ప్రకారం పత్రికా విలేకరులు వార్తా కథనాల కోసం హేళన చేస్తూ ఉంటారు. వాక్లవ్‌ హావెల్‌ వెల్వెట్‌ రివల్యూషన్‌ కారణంగా ప్రేగ్‌ నగరంలో కమ్యూనిజం కకావికలైంది. అక్కడ మీరు ప్రయాణించే కారు డ్రైవర్‌ ఒక అణు ప్రయోగశాలలో ఉద్యోగం పోగొట్టుకున్న కంప్యూటర్‌ ఇంజనీర్‌ అయి ఉండవచ్చు. మేం ప్రయాణించిన కారు డ్రైవర్‌ అలాంటి వాడే. మా సంభాషణ అనివార్యంగా కమ్యూనిజం వైఫల్యాలు, తీవ్ర చర్యల మీదకు మళ్లింది. భారతదేశంలో సోషలిజం ఇప్పటికీ ఎందుకు అంత ప్రాచుర్యం కోల్పోకుండా ఉంది వంటి ప్రశ్న నుంచి చాలా ప్రశ్నలే అడిగాడు.  అలాగే ముఖ్యమైన రాష్ట్రాలలో తరుచూ ఎందుకు ఎన్నికవుతారని కూడా అతడు ప్రశ్నించాడు. దానికి అతడే సమాధానం కూడా చెప్పాడు. మీ సోషలిజం మా సోషలిజం కంటే భిన్నమైనదని అన్నాడు. మా సోషలిస్టులు మా రాజకీయ, ఆర్థిక స్వేచ్ఛలను మా నుంచి దూరంగా తీసుకుపోయారు. కానీ మీ స్వేచ్ఛలు మీ దగ్గరే ఉన్నాయి అన్నాడు. ఎమర్జెన్సీ సమయంలో వాటిని ప్రభుత్వం లాక్కున్నా మళ్లీ మీరు సాధించుకున్నారని కూడా వ్యాఖ్యానించాడు. అతడు చెప్పింది నిజమే. అయితే మీరు ఆర్థిక స్వాతంత్య్రాన్ని ఎన్నడూ రుచిచూడలేదు కాబట్టి సోషలిజం మిమ్మల్ని నష్టపరిచింది ఏమిటో మీరు అర్థం చేసుకోలేరు.  అతడు చెప్పింది నిజం. మనం ఇప్పుడు ఒక బూటకపు సోషలిస్టు ఆర్థిక వ్యవస్థలో కూరుకుపోయి ఉన్నాం. అదే నిజమైన ఏకైక జాతీయ సిద్ధాంతం. ఒక పార్టీ వామపక్ష కంచుకోటను బద్దలు చేసినందుకు సంబరాలు జరుపుకుంటుంది. ఒక ఉద్రిక్త క్షణంలో ఆ పార్టీకి చెందిన కొందరు కార్యకర్తలు లెనిన్‌ విగ్రహాన్ని కూల్చివేశారు. వారు ద్వేషిస్తున్న నియంత ఇప్పటికీ విజయం సాధిస్తూ ఉన్నాడన్నదే వారికి తెలియని విషయం. లెనిన్‌ 1924లో చనిపోయాడు. ఆయన సొంత దేశం తన తాత్విక చింతనను 1990లో వదిలిపెట్టేసింది. కానీ భారత్‌లో అది ఏమాత్రం మార్పు లేకుండా కొనసాగుతోంది. శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

ఆ పార్టీ వాళ్లు ఇలాంటి హింసను చట్టబద్ధం చేస్తే ఆ స్థాయి అధికారుల మీద దాడికి సంబంధించి దేశం నలుమూలలా ఉన్న కొరకరాని కొయ్యల వంటి రాజకీయనాయకులకు వేరే విధమైన సంకేతాలు వెళతాయి. నిజాయితీ కల అధికారి ఒక ముఖ్యమంత్రి లేదా కేంద్ర మంత్రి ఆదేశాలను తప్పుడు ఆదేశాలుగా భావించి తిరస్కరించినప్పుడు దానికి పరిష్కారం ఊహించండి. అలాంటి అధికారిని మీ ఇంట్లో జరిగే భేటీలోనో లేక అతడి కార్యాలయంలోనో చితకబాదడమే పరిష్కారమా? ఆమ్‌ ఆద్మీ పార్టీ (ఆప్‌) గుండెలు తీసిన భయానక వీధి రౌడీలతో రూపొం దిందన్న విషయంలో ఎవరికీ అనుమానం లేదు. కానీ ఆప్‌ను గట్టిగా వ్యతిరేకించేవారితో సహా చాలామంది అంగీకరించే మరొక విషయం మాత్రం ఉంది. నరేంద్ర మోదీ ప్రభ వెలిగిపోతున్న కాలంలో, అంటే 2014–15 సంవత్సరం శీతాకాలంలో జరిగిన ఢిల్లీ అసెంబ్లీ ఎన్నికలలో ఆప్‌ 70 స్థానాలకు గాను 67 చోట్ల గెలిచింది. అలా అధికారం చేపట్టినప్పటి నుంచి బీజేపీకి అది ఇబ్బందికరంగా పరిణిమించింది. కేంద్రం ఆ పార్టీ ప్రభుత్వంతో ప్రచ్ఛన్నయుద్ధం ప్రారంభించింది కూడా. ఆఖరికి పూర్తి రాష్ట్ర హోదా లేనప్పటికి, ఉన్న ఆ తక్కువ అధికారాలను కూడా చలాయించకుండా కేంద్రం అడ్డంకులు సృష్టిస్తున్నది. రాష్ట్ర ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి, సీనియర్‌ ఐఏఎస్‌ అధికారి, మృదుభాషి, చాలామంది అభిమానించే అన్షు ప్రకాశ్‌ (1986 బ్యాచ్‌) మీద సోమవారం రాత్రి సాక్షాత్తు ముఖ్యమంత్రి నివాసంలో చేయి చేసుకున్న సంఘటన జరిగిందని చెబితే, దానిని చాలామంది సందేహిస్తారంటే నేను నమ్మను.  ప్రభుత్వాలకీ, అధికారులకీ ఘర్షణ పాతదే ప్రజలు ఎన్నుకున్న రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకీ, ప్రభుత్వోద్యోగులకీ మధ్య ఘర్షణ కొత్త విషయం కాదు. అలాగే ఐఏఎస్, ఐపీఎస్‌ అధికారులు సహా ప్రభుత్వోద్యోగులను ముఖ్యమంత్రులు కించపరిచే సంస్కృతి కూడా కొత్తది కాదు. చాలామంది నాయకులు అధికారులను తమ తస్మదీయుల చుట్టూ తిరిగేటట్టు చేసి, అందులో నుంచి పైశాచిక ఆనందం పొందుతూ ఉంటారు. ఉత్తరప్రదేశ్‌ ముఖ్యమంత్రిగా ఉన్న కాలంలో మాయావతి అధికారుల బదలీ విషయంలో మహారాణి అనిపించుకున్నారు. అలాంటి అధికారాన్ని చలాయించడం గర్వకారణంగా కూడా ఆమె భావించేవారు. 2005లో ఆమెతో నేను ‘వాక్‌ ది టాక్‌’ఇంటర్వ్యూ చేసినప్పుడు ఈ విషయాన్ని మాయావతి ఘనంగా చెప్పారు కూడా. తన గురువు కాన్షీరామ్‌ను మొదటిసారి కలుసుకున్నప్పుడు (ఈ ఇంటర్వ్యూ జరుగుతున్నప్పుడు కాన్షీరామ్‌ హుమాయూన్‌ రోడ్‌లోని నివాసం ఫస్ట్‌ఫ్లోర్‌లో కోమాలో ఉన్నారు) ఆమె ఐఏఎస్‌ పరీక్షకు సమాయత్తమవుతున్నారు. ఐఏఎస్‌ పరీక్షను పట్టించుకోవద్దనీ, తనతో పాటు రాజకీయాలలో చేరమని ఆయన చెప్పారు. ‘నీవు మామూలు ఐఏఎస్‌ అధికారివి కావాలని అనుకుంటున్నావు. కానీ ఆ ఐఏఎస్‌ అధికారులంతా నీ చుట్టూ తిరిగేటట్టు నేను చేస్తాను’ అని ఆయన అన్నారు. అలాగే చేసిన వాగ్దానాన్ని కాన్షీరామ్‌ నిలబెట్టుకున్నారు కూడా. బెహెన్జీ కూడా ఏమీ తగ్గకుండా వారిని తన చుట్టూ తిప్పించుకున్నారు. 2007 ఎన్నికల సమయంలో బదయూన్‌లో జరిగిన ఒక సభలో సభికుల హర్షధ్వానాల నడుమ ఇందుకు తగ్గట్టే ఆత్మస్తుతి కూడా చేసుకున్నారు. తను పేరు చెబితేనే ఉద్యోగస్వామ్యం గడగడలాడిపోతుందని ఆమె అన్నారు. మాయావతి అంటే గడగడలాడిపోవడానికి అవసరమైనంత భయాన్ని ఆమె అధికారులకి పుష్కలంగా ఇచ్చారు. ఆమె తరుచూ వారిని బదలీలు చేసేవారు. బదలీ చేసిన కొత్త ప్రదేశానికి వారు కుటుంబాలను తరలించే అవకాశం లేకుండా అవి జరిగేవి. దీనితో కుటుంబాలను పదే పదే తిప్పడం ఇష్టం లేక ఉద్యోగులు సర్కిట్‌ హౌస్‌లో మకాం పెట్టేవారు. చదువుకుంటున్న పిల్లలు ఉంటే మరీ ఇబ్బంది. ఏ పోస్టులో ఎవరు ఎంతకాలం ఉంటారో ఎవరికీ తెలిసేది కాదు. నిజానికి మాయావతి అంటే ఎంత భయపడేవారో, అంతగానూ అధికారులు ద్వేషించేవారు. కేంద్ర సర్వీసులలోకి, ఆఖరికి ద్వితీయ స్థానాలకు వెళ్లడానికి కూడా ప్రయత్నించేవారు.  ఇలా ఉద్యోగుల పట్ల దురుసుగా వ్యవహరించిన రాష్ట్రాలలో నాకు తెలిసి హరియాణా కూడా ఉంటుంది. మరీ ముఖ్యంగా బన్సీలాల్, ఓంప్రకాశ్‌ చౌతాలా హయాములు అధికారులను వేధించడానికి పేర్గాంచాయి. ఆ సమయంలో అక్కడ తరుచూ ఉద్యోగుల బదలీలు ఉండేవి. వారి మీద అవినీతి కేసులు మోపేవారు. విజిలెన్స్‌ దర్యాప్తులు వంటి చర్యలు ఉండేవి. అలాగే అంతకు ముందు అధికారంలో ఉన్న ప్రభుత్వానికి ఇష్టులని పేరు పడిన వారికి బాధ్యతలు అప్పగించకుండా కూర్చోబెట్టడం కూడా జరిగేది (ఇలాంటి శిక్షకే ఖుద్దే లైన్‌ అని పేరు. అదేమిటో అనువదించి చెప్పడం ఇక్కడ బొత్తిగా అనవసరం). ఇలాంటి ఉదాహరణలు ఇంకా చాలా చెప్పవచ్చు. రాజకీయ నేతల కుత్సిత మనస్తత్వానికి అద్దం పడుతూ ఉండే ఇంకొన్ని వాస్తవిక ఘటనలను కూడా ఉదాహరించవచ్చు. పత్రికా రచయితగా నా నలభయ్‌ ఏళ్ల జీవితంలో ఇలాంటి మరొక ఘటన జరిగినట్టు వెంటనే చెప్పమంటే నాకు కష్టమే. ఒక ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి మీద చేయి చేసుకోవడం, అందులోను ముఖ్యమంత్రి నివాసంలో అది జరిగిన ఉదంతం నాకు తక్షణం ఏదీ గుర్తుకు రావడం లేదు. దాడి జరగలేదంటే ఎవరూ నమ్మరు వైద్యుల నివేదిక, ఇప్పటిదాకా లభించిన వీడియో ఆధారాలు పరిశీలించినా, మూడు దశాబ్దాలుగా మంచి పేరు సంపాదించుకున్న అన్షు ప్రకాశ్‌ మాటను బట్టి ముఖ్యమంత్రి నివాసంలో దాడి జరిగిందనే వాస్తవాన్ని సందేహించడానికి అవకాశం తక్కువే. కాబట్టి ఇందులో వాస్తవం ఏమిటి అనేదాని గురించి చర్చ అనవసరం. ఇప్పుడు ముఖ్యమంత్రి సహాయకుడు వీకే జైన్‌ కూడా ప్రకాశ్‌ మీద చేయి చేసుకున్న మాట నిజమని నిర్ద్వంద్వంగా చెబుతున్నారు. రోజులూ గంటలూ గడిచే కొద్దీ ఆప్‌ అధికార ప్రతినిధి సహా ఇతర నాయకులు కూడా తమ తమ వైఖరులను సడలిస్తూ వచ్చారు. అసలు అలాంటి దాడి ఏదీ జరగలేదని మొదట చెప్పారు. తరువాత మరింత అలక్ష్యంతో, న్యాయమూర్తి లోయా హత్య కేసులో అమిత్‌షాను ప్రశ్నించడానికి ఏమీ లేనట్టే భావిస్తూ, ‘ఏవో రెండు దెబ్బల’కే ముఖ్యమంత్రి ఇంటికి పోలీసులను పంపించి విచారిస్తారు అనే వరకు వారి మాటలు నడిచాయి. ఈ వైఖరిని మీరు పాత తరహా దబాయింపు అని పేర్కొనవచ్చు. నేను ఇంకో అడుగు ముందుకు వేసి దీనిని రాజ్యాంగపరమైన దురహంకారానికి మించినదని అంటాను. పశ్చాత్తాపం సంగతి పక్కన పెడదాం. మీ పాలనలో ఉన్న వ్యక్తి మీద జరిగిన దాడికి చిన్న సానుభూతి పదం కూడా నోటి నుంచి రాలేదు. భౌతికదాడికి గురైన వ్యక్తికి సంఘీభావం అసలే ప్రకటించలేదు.  ఢిల్లీ స్థాయిలో అరవింద్‌ కేజ్రీవాల్‌ ఆప్, కేంద్రంలో నరేంద్ర మోదీ బీజేపీ గడచిన మూడేళ్లుగా సంఘర్షిస్తూనే ఉన్నాయి. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం తీసుకున్న నిర్ణయాలనీ, పంపిన ఫైళ్లనీ లెఫ్టినెంట్‌ గవర్నర్లు నిరాకరిస్తూనే ఉన్నారు. ప్రజలు ఎన్నుకున్న ప్రభుత్వాలు చేసిన నియామకాలను లెఫ్టినెంట్‌ గవర్నర్లు మార్చడం లేదా నిరాకరించడం చేశారు. ముఖ్యమంత్రి సన్నిహిత ఐఏఎస్‌ అధికారి రాజేంద్రకుమార్‌ మీద సీబీఐ దాడి చేయించి అవినీతి కేసును నమోదు చేశారు. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం అధీనంలో ఉన్న అవినీతి నిరోధక శాఖను వారి అధీనం నుంచి తొలగించారు. ఆర్థిక లబ్ధి ఉన్న పదవులలో ఉన్నారన్న ఆరోపణతో ఈ మధ్యనే 20 మంది ఆప్‌ ఎమ్మెల్యేలను అనర్హులను చేస్తూ ఎన్నికల సంఘం రాష్ట్రపతికి సిపారసు చేసింది. ఆ వారాంతంలోనే రాష్ట్రపతి అనుమతి కూడా వచ్చింది. ఇలా చెప్పుకుంటూ వెళితే ఆ జాబితాకు అంతు ఉండదు. కానీ ఇది అధికారులు, నియమ నిబంధనల పేరుతో కేంద్రం వైపు నుంచే ఎక్కువ దాడి జరిగిన సంగతిని మనకి చెబుతుంది. దీనికి కేవలం మాటలతోనే ఆప్‌ ఎదురుదాడికి దిగింది. ఆ మాటలలో చాలా ప్రసిద్ధమైనవి లేదా చాలా అవమానకరమైనవి మోదీని గురించి కేజ్రీవాల్‌ చేసిన వర్ణనలే. మోదీని కేజ్రీవాల్‌ అబద్ధాల కోరు, మానసిక రోగి అన్నారు. ప్రకాశ్‌ మీద జరి గిన దాడి నేపథ్యంలో ఈ మాటల యుద్ధం పరాకాష్టకు చేరుకుంది. ఇదే సంస్కృతి విస్తరిస్తే... ఇది దేనికి దారితీస్తుందంటే, మనం దేనిని మున్నెన్నడూ లేనిది అంటున్నామో, అదే కొత్త ఉదాహరణను కూడా ప్రవేశపెడుతుంది. అన్షు ప్రకాశ్‌ విషయంలో మనలని ఎక్కువ భయపెట్టేది అదే. ఆప్‌ను భయానక వీధి రౌడీల మూక అని మనం చెప్పాల్సిందే. కానీ ఆ పార్టీ వాళ్లు ఇలాంటి హింసను చట్టబద్ధం చేస్తే ఆ స్థాయి అధికారుల మీద దాడికి సంబంధించి దేశం నలుమూలలా ఉన్న కొరకరాని కొయ్యల వంటి రాజకీయనాయకులకు వేరే విధమైన సంకేతాలు వెళతాయి. నిజాయితీ కల అధికారి ఒక ముఖ్యమంత్రి లేదా కేంద్ర మంత్రి ఆదేశాలను తప్పుడు ఆదేశాలుగా భావించి తిరస్కరించినప్పుడు దానికి పరిష్కారం ఊహించండి. అలాంటి అధికారిని మీ ఇంట్లో జరిగే భేటీలోనో లేక అతడి కార్యాలయంలోనో చితకబాదడమే పరిష్కారమా? ఈ వ్యవహారంలో మనకు వినపడుతున్న వాదనల్లో ఒకటి ఏమిటంటే.. ప్రధాన కార్యదర్శి లేక అధికారులు.. రెండున్నర లక్షలమంది ప్రజలకు రేషన్‌ కార్డులను తిరస్కరించిన విషయాన్ని పట్టించుకోలేదన్నదే. అలా అని చెప్పి రాజకీయ నేతలు ఈ అధికార్ల పైకి మూకను ఉసిగొల్పుతారా? రాజకీయ నేతలు, ప్రభుత్వ సర్వీసులో ఉన్న అధికారులకు మధ్య సున్నితమైన సంబంధం ఉంటుంది. ఇలాంటి పరిస్థితి ఎదురైతే ఎలా ఎదుర్కోవాలనేది మంచి నాయకత్వానికి తెలుసు. ఒక రాష్ట్ర నాయకుడు, అదీ ఢిల్లీ వంటి పరిమిత అధికారాలు కల రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి ఇలాంటి సమస్యలను పరిణామాలు దిగజారిపోని రీతిలో పరిష్కరించాల్సి ఉంది. తనకు సాధ్యం కానప్పడు సమస్యను అత్యున్నత రాజ్యాంగాధికారుల దృష్టికి తీసుకుపోవలసి ఉంటుంది. అది కూడా విఫలమైతే, బహిరంగంగా నిరసన తెలుపడం, మీడియా దృష్టికి తీసుకుపోవడం, (ఆప్‌కి ఇది వెన్నతో పెట్టిన విద్య) వంటి అవకాశాలు ఎప్పుడూ అందుబాటులో ఉంటాయి. కానీ మీ ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి మీ ఇంట్లో దెబ్బలు తినడం – రెండు చెంపదెబ్బలే కావచ్చు– గర్వించవలసిన విషయం మాత్రం కాదు.  2014లో నా పుస్తకం ‘యాంటిసిపేటింగ్‌ ఇండియా’ ముందుమాటలో నేను ఒక ముఖ్యమైన అంశం ప్రస్తావించాను. మోదీ, రాహుల్, కేజ్రీవాల్‌ త్రయం మన వర్తమాన రాజకీయాల్లో అద్భుతమైన లక్షణాలను ప్రదర్శించనున్నారని, జర్నలిస్టుల జీవితాలకు ఇవి ఏమాత్రం విసుగెత్తించే క్షణాలు కావని నేను రాశాను. పైగా ఈ ముగ్గురు నేతలూ పరిణితి సాధిస్తారని అభిప్రాయం వ్యక్తం చేశాను. మోదీ ప్రధాన స్రవంతి సమన్వయం వైపుగా పయనిస్తారని, రాహుల్‌ బహిరంగ జీవితంలో బిడియాన్ని పక్కన పెడతారని రాశాను. కేజ్రీవాల్‌ వ్యవస్థాగతమైన శాంతివైపు పయనిస్తారని రాశాను. ఈ మూడో అంశంలో నా అంచనా తప్పు అని ఈ వారం మనకు చెబుతోంది. వ్యాసకర్త దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ శేఖర్‌ గుప్తా twitter@shekargupta

జాతిహితం ప్రధానమంత్రి, పలువురు కీలక కేంద్ర మంత్రులు, సీఎంల హాజరుతో ఇంత కృషి జరిగినా దావోస్‌ సమావేశ ఫలితాలు పరిమితమనే చెప్పాలి. ప్రధాని మోదీ సహా భారత ప్రతిని ధులు ఎంతటి చక్కటి సందేశాలిచ్చినాగానీ చివరికి వారు ప్రపంచ వ్యాపార సంస్థలకు ఇవ్వజూపేది ఏంటనేదే కీలకమవుతుంది. ఇండియాలో వృద్ధి రేటు ఏడు శాతం ఉంటే మంచిదే. కాని, చైనా జనాభాకు సరిసమానమైన జనం, దానిలో ఐదో వంతు మాత్రమే ఆర్థిక వ్యవస్థ ఉన్నప్పుడు ప్రయోజనాలు పరిమితంగానే ఉంటాయి. దావోస్‌ ప్రపంచ ఆర్థిక వేదిక (డబ్ల్యూఈఎఫ్‌) సమావేశానికి భారత్‌ హాజరుకావడం ఇది మూడోసారి. 2006లో ‘అన్ని చోట్లా ఇండియా’ అనే నినాదంతో, 2011లో ‘సమ్మిళిత భారత్‌’ పేరిట దావోస్‌లో పాల్గొనడానికి ఇప్పటికీ చాలా తేడా ఉంది. ఈ రెండు సందర్భాలకు భిన్నంగా ఇప్పుడు భారత ప్రధాని దావోస్‌ వెళ్లారు. ఇంతకు ముందు దావోస్‌ సదస్సుకు హాజ రైన చివరి ప్రధాని హెచ్‌డీ దేవెగౌడ. 1997 నాటి ఈ విషయాన్ని ఎవరూ పట్టించుకోలేదు. అయితే, ప్రధాని నరేంద్ర మోదీ విషయ పరిజ్ఞానంతో పాటు తనకంటూ సొంత శైలి ఉన్న నేత. ఆయన సర్కారుకు పార్లమెంటులో భారీ మెజారిటీ ఉంది. బీజేపీ, దాని మిత్రపక్షాలు 19 రాష్ట్రాల్లో అధికారంలో ఉన్నాయి. ఇందిరాగాంధీ తర్వాత పార్టీపై మోదీకి ఉన్నంత పట్టు మరే ప్రధా నికీ లేదు. నేడు మరే ఇతర పెద్ద ప్రజాస్వామ్య దేశంలోనూ ఏ ఒక్క నాయ కునికీ ఇంతటి నియంత్రణ లేదనేది మనం గుర్తుంచుకోవాలి.  విదేశీ ప్రయా ణం హుషారుగా చేసే అలవాటు ఉన్న మోదీకి ప్రపంచనేతలతో మంచి సంబంధాలున్నాయి. ప్రపంచదేశాల నేతల శిఖరాగ్రసభల్లో వారిని సుదీర్ఘ గాఢాలింగనం చేసుకోవడం మోదీ ప్రత్యేక ముద్రగా మారింది. దావోస్‌లో ఆయన పాల్గొనడం డబ్ల్యూఈఎఫ్‌కు, దాని స్థాపకుడు క్లాజ్‌ ష్వాబ్‌కు నిజంగా ఘనవిజయం. ఆర్థిక వేదిక సదస్సులో మోదీ ఏం చేశారనే విషయం అలా ఉంచితే, గుజరాత్‌ ముఖ్యమంత్రిగా ఆయనకు దావోస్‌తో మంచి అనుభ వం, అనుబంధమే ఉంది. ముఖ్యమంత్రి అయిన తొలి రోజుల్లోనే ఆయన డబ్ల్యూఈఎఫ్‌ సమావేశాలకు హాజరవడంతోపాటు 2007లో దాలియన్‌లో జరిగిన వేసవి దావోస్‌ సదస్సులో పాల్గొన్నారు. అక్కడ జరిగిన ఓ చర్చకు నేను సమన్వయకర్తగా వ్యవహరించాను. భారత రాజకీయాలపై అనేక ప్రశ్న లడిగినా, ఆయన మాత్రం తాను రాజకీయనేతగా ఇక్కడికి రాలేదనీ, దేశ సమ స్యలను చర్చంచనని మోదీ తెగేసి చెప్పారు.  మోదీకి ఆహ్వానం గిట్టని యూపీఏ సర్కారు! భారత పారిశ్రామికవేత్తలకు మోదీపై మోజు పెరిగేకొద్దీ దావోస్‌ సదస్సులో దేశ రాజకీయాల ప్రస్తావన, వాటిపై చర్చ తప్పలేదు. మోదీకి ఆహ్వానం పంపడం తమకు ఇష్టంలేదనే విషయాన్ని కూడా ప్రపంచ ఆర్థిక వేదిక నిర్వా హకులకు అప్పటి యూపీఏ సర్కారు తెలిపింది. రాజకీయ ఒత్తిడి కారణం గానే తనకు ఆహ్వానం రాలేదని మోదీ నమ్మడంలో తప్పేమీ లేదు. అందుకే గత మూడేళ్లలో దావోస్‌ శిఖరాగ్ర సదస్సుపై ఆయన సర్కారు ఆసక్తి చూప లేదు. తర్వాత పరిస్థితిని చక్కదిద్దడానికి డబ్ల్యూఈఎఫ్‌ చేయాల్సిందంతా చేసింది. ప్రారంభ ప్లీనరీ సమావేశంలో ప్రసంగించే అవకాశం మోదీకి ఇచ్చారు. అగ్రదేశాల నేతలకు లభించే ఈ అవకాశం కిందటేడాది చైనా అధ్య క్షుడు షీ జిన్‌పింగ్‌కు దక్కింది. ఈ ఏడాది దీనికి గట్టి పోటీ ఏర్పడింది. డబ్ల్యూ ఈఎఫ్‌ సదస్సుకు డొనాల్డ్‌ ట్రంప్, ఇమాన్యుయేల్‌ మాక్రాన్, జస్టిన్‌ ట్రూడో, థెరిజా మే, బెంజిమిన్‌ నెతన్యాహూ, ఏంజెలా మెర్కెల్‌ వంటి హేమాహే మీలు హాజరయ్యారు. కిటకిటలాడిన మోదీ సభ! మోదీ ప్రసంగించిన సభా ప్రాంగణం నేతలతో కిక్కిరిసింది. ట్రంప్‌ పాలన లోని అమెరికాపైనా, జిన్‌పింగ్‌ నాయకత్వాన నడుస్తున్న చైనాపైనా మోదీ కొన్ని చెప్పుకోదగ్గ వ్యాఖ్యలు చేశారు. ప్రాచీన భారత సంస్కృతి, జ్ఞానం ఆధారంగా ఆయన ప్రపంచ దేశాల నేతలకు ఎన్నో సలహాలు, సూచనలు అందించారు. మోదీ ఉపన్యాసం సదస్సు అంతటా చర్చనీయాంశమైంది. ఆయన ప్రారంభ ప్రసంగం చేసిన నాలుగు రోజుల వరకూ నాకు ఎదురైన ప్రతి భారతీయుడూ, ‘ప్రధాని ఉపన్యాసంపై మీరేమనుకుంటున్నారు?’ అని ప్రశ్నించాడు. దీనికి జవాబివ్వడానికి ముందే, తన అభిప్రాయం చెప్పాడు. పొగడ్తల వర్షం కురిపించాడు. ఇక్కడే ఓ విశేషముంది. భారతీయుడు కాని ఏ వ్యక్తీ ఈ ప్రశ్న అడగలేదు. అలాగే, అంతర్జాతీయ వార్తా ప్రచారసాధనాలు మోదీ ప్రసంగాన్ని పెద్దగా పట్టించుకోలేదు. చైనాతో పాశ్చాత్య దేశాలతో పాటు, బడా అంతర్జాతీయ వ్యాపార సంస్థలు విసిగిపోయి ఉన్నాయి. చైనా అంటే వాటికి చికాకు.  చైనాకు ప్రత్యామ్నాయంగా ఇండియా విజయవంత మైన పాత్ర పోషించాలని, తమ పెట్టుబడులకు మంచి కేంద్రంగా మారాలని అవి కోరుకుంటున్నాయి. చైనాలో వ్యతిరేక ఫలితాలతో నష్టపోయే అంతర్జా తీయ కంపెనీల సంఖ్య పెరిగేకొద్దీ గత కొన్నేళ్లుగా ఇండియాపై వాటికి అభి మానం పెరుగుతూ వస్తోంది. ఇండియా ఆర్థికశక్తిగా విజయం సాధించాలని అవి కోరుకుంటున్నాయి. అయితే, నేడు ఇండియా ఈ విషయంలో వాగ్దానం చేసేది ఎక్కువ– సాధించేది తక్కువ అనే పరిస్థితి ఉంది. మోదీ ప్రధాని పదవి చేపట్టాక దేశంలో మరిన్ని భారీ సంస్కరణలు వస్తాయని, అదే స్థాయిలో ఆర్థిక, వ్యూహాత్మక సుస్థిరత నెలకొంటుందని అంచనాలు సాగాయి. భారత్‌కు సంబంధించి దావోస్‌లో ఇలాంటి చర్చలు, ఊహాగానాలు ఇటీవల పెరి గాయి. ప్రపంచ ఆర్థికాభివృద్ధి రేటు మరోసారి భారీగా అంటే 3.9 శాతానికి పెరగడంతో ఇండియాపై ఆశలు కూడా అదే స్థాయిలో ఉన్నాయి. వాస్తవానికి లాభసాటి ఒప్పందాలు చేసుకోడానికి సరైన వేదిక దావోస్‌. పైకి ప్రపంచ పరిస్థితులు మెరుగుపరచాల్సిన అవసరం గురించి నేతలందరూ మాట్లాడు తున్నా, తెర వెనుక జరిగేది వేరు. పోటీపడిన రాష్ట్రాలు దావోస్‌లో ఇండియాకు సంబంధించిన వ్యవహారాలు బాగానే నడిచాయి. భారత ప్రభుత్వం–సీఐఐ, చంద్రబాబు నాయుడి ఆంధ్ర, దేవేంద్ర  ఫడ్నవీస్‌ మహారాష్ట్ర, టీసీఎస్, ఇన్ఫోసిస్, విప్రో–ఇలా పలు రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు బడా కంపెనీలు తమ బృందాలతో వాణిజ్య ఒప్పందాలు కుదుర్చుకోవడానికి అన్ని చోట్లా గట్టి ప్రయత్నాలే చేశాయి. ప్రధానమంత్రి, పలువురు కీలక కేంద్ర మంత్రులు, ముఖ్యమంత్రుల హాజరుతో ఇంత కృషి జరిగినా ఫలితాలు పరి మితమనే చెప్పాలి. ప్రధాని మోదీ సహా భారత ప్రతినిధులు ఎంతటి చక్కటి సందేశాలిచ్చినాగానీ చివరికి వారు ప్రపంచ వ్యాపార సంస్థలకు ఇవ్వజూపేది ఏంటనేదే కీలకమవుతుంది. ఇండియాలో వృద్ధి రేటు ఏడు శాతం ఉంటే మంచిదే. కాని, చైనా జనాభాకు సరిసమానమైన జనం, దానిలో ఐదో వంతు మాత్రమే ఆర్థిక వ్యవస్థ ఉన్నప్పుడు ప్రయోజనాలు పరిమితంగానే ఉంటాయి. ఇది వాస్తవానికి క్రూర ప్రపంచమని చెప్పాలి.  ఇది ఇబ్బందికర ప్రశ్నలనే అడుగుతుంది. ఇప్పుడు మీది నిజంగా బలమైన ప్రభుత్వమే అయితే వోడాఫోన్‌ కంపెనీని వెనుకటి కాలానికి పన్ను చెల్లించమని చేసిన చట్టసవరణను ఇంకా ఎందుకు రద్దు చేయలేదు? వంటి ప్రశ్నలు ఈ వేదికపై తలెత్తాయి. దశాబ్దం క్రితం ఇండియా దావోస్‌లో ఆర్భాటంగా తన బలం ప్రదర్శించినపుడు అప్పట్లో దేశంలో వృద్ధి రేటు 9 శాతం (పాత సూత్రం ప్రకారం) దాటుతోంది. టెక్నాలజీ కంపెనీలు పరుగులు పెడుతున్నాయి. ఐటీ సేవల ఔట్‌సోర్సింగ్‌ కారణంగా బెంగళూరు కొత్త సిలికాన్‌ వ్యాలీగా అవతరిం చింది. ఈ పరిస్థితుల్లో మన్మోహన్‌సింగ్‌ వంటి నియమితుడైన ప్రధాని సైతం దావోస్‌ వచ్చి ప్రసంగిస్తే కొంత ప్రభావం చూపించేవారు. వాగ్ధాటిలో మోదీకి పోటీ శక్తి ఆయనకు ఏ మాత్రం లేదనే విషయం పక్కనబెట్టినా డాక్టర్‌ సింగ్‌ మంచి ఫలితాలే సాధించేవారని భావించవచ్చు. మన్మోహన్‌ దావోస్‌ వెళ్లాల నుకున్నారు. కాని, ప్రపంచీకరణను వ్యతిరేకించే వామపక్షాలు ఆయనను వెళ్లనీయలేదు. దావోస్‌ సదస్సుకు సింగ్‌ హాజరైతే మద్దతు ఉపసంహరిస్తా    మని అవి బెదిరించాయి. ఈ విషయం రాహుల్‌ బజాజ్‌ ఇక్కడి మీడియాకు వెల్లడించారు. నాయకుడు బలవంతుడేగాని పరిస్థితి అనుకూలంగా లేదు! ఏ సందేశం ఎలా ఇవ్వాలో తెలిసిన ప్రపంచస్థాయి బలమైన నాయకుడు భారత్‌ను పరిపాలిస్తున్నాడు. అయితే, పరిస్థితులు ఉత్సాహపూరితంగా లేవు. 2006 నుంచి 2011 వరకూ, మళ్లీ అప్పటి నుంచి 2018 వరకూ ఆహార పదార్థాలు, వంటకాలు ( ఆంధ్ర సహా దేశంలో చాలా ఎక్కువ) బాలీవుడ్‌ సినిమాలు, ఆధ్యాత్మికత, (ఇప్పుడు) యోగా– రంగాల్లో తన ప్రత్యే కతలు, విజయాల గురించే ఇండియా గొప్పగా ప్రచారం చేసుకుంటోంది. కాని ఈ రంగాల్లో ఒకదేశానికి ఉన్న శక్తియుక్తులు దాన్ని ఉన్నత అభివృద్ధి పథంలోకి తీసుకెళ్లడానికి చాలా పరిమితులున్నాయి. ఇలాంటి కొన్ని ప్రత్యేక అంశాల్లో సాధించిన ప్రగతి థాయిలాండ్‌ వంటి చిన్న దేశానికి ప్రయోజన కరం కావచ్చు. కిందటేడాది ఈ దేశానికి మూడు కోట్ల 60 లక్షల మంది పర్యాటకులు రాగా, ఇండియాను కోటీ రెండు లక్షల మంది టూరిస్టులు సందర్శించారు.  భద్రతామండలిలో శాశ్వత సభ్యత్వం కోరుకుంటున్న ఇండియా ఓ సైనిక శక్తిలా గట్టిగా మాట్లాడాలని ప్రపంచదేశాలు కోరుకుంటున్నాయి. ప్రపంచ రక్షణ, భద్రత, వ్యూహాత్మక విషయాలపై ఇండియా ఎందుకు మాట్లా డదని ప్రపంచ నేతలు అడుగుతున్నారు. ఈ అంశాలపై కొన్ని ప్రకటనలు చేస్తే ఇండియాకు, మోదీకి గొప్ప ప్రచారం లభించేది. దావోస్‌లో భారత్‌ కొన్ని ప్రత్యేక రంగాల్లో తన శక్తియుక్తుల గురించి ప్రచారం చేసుకుంది. రిపబ్లిక్‌ దినోత్సం రోజున పది మంది ఆగ్నేయాసియా నేతలను ముఖ్య అతిధులుగా ఆహ్వానించి తన సైనికపాటవాన్ని ఢిల్లీలో ప్రద ర్శించింది. సముద్రయానంలో నిబంధనల ప్రకారం నడుచుకోవడం, దేశాల సార్వభౌమత్వాన్ని గౌరవించడం వంటి అంశాలపై ఇండియా గట్టి సందేశ మిచ్చి ఉంటే బాగుండేది.  దావోస్‌ సందేశానికి రిపబ్లిక్‌ డే దౌత్యం తోడైతే గొప్ప ఫలితాలు అందేవి. ఈ అవకాశాన్ని జారవిడుచుకుంది. గత పదేళ్లలో ఇండియా చెప్పింది ఎక్కువ–చేసింది తక్కువ అనే భావన ఇతర దేశాల్లో కనిపిస్తోంది. అయితే, ఈసారి కూడా తన స్వభావానికి భిన్నమైన ప్రదర్శనకు దిగింది. తన శక్తిసామర్థ్యాలను తగినంతగా ప్రపంచానికి అర్థమయ్యేలా చూపించలేకపోయింది. దావోస్‌లో పదేళ్ల క్రితం కనిపించిన భారతీయ ప్రము ఖులే ఈసారి కనిపించారు. ఇండియా తరఫున జరిపిన భేటీలకు వివిధదేశాల ప్రతినిధులు పెద్ద సంఖ్యలో హాజరైతే తప్ప ప్రపంచపటంలో భారత్‌కు తగిన గుర్తింపు, ప్రయోజనం ఉండదు. మన గురించి ఎంత గొప్పగా మనం చెప్పు కున్నా జరిగేది ఇంతే. - శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta  

జాతిహితం మైనారిటీలు, దళితులు, ఆదివాసుల నుంచి ఏ ఒక్కరూ నేడు కేంద్రంలో కీలక మంత్రు లుగా లేదా జమ్మూకశ్మీర్, ఈశాన్య రాష్ట్రాలలో మినహా మరెక్కడా సీఎంలుగా లేరు. ఈ పరిస్థితే మెవానీకి అవకాశాన్ని కల్పిస్తోంది. బీజేపీ ఈ ముప్పును లెక్కచేయడం లేదు. దేన్నయినా జయించగల సమున్నత శక్తినని అది భావిస్తోంది. దళిత ఐక్యత వల్ల కలిగే ముప్పును మొగ్గలోనే తుంచేయగలనని అది భావిస్తోంది. కాబట్టే దళితుల ఆందోళనల పట్ల అతిగా ప్రతిస్పందిస్తోంది. భీమా–కొరెగాం ఉదంతం వాటిలో తాజాది. దళితులు మన జాతీయ రాజకీయాలను నిర్ణయాత్మకంగా ప్రభావితం చేసే శక్తిగా ఆవిర్భవించనున్నారా? దళిత ఆత్మవిశ్వాసంగా ఇటీవల అభివర్ణిస్తు న్నది కేవలం సామాజిక–రాజకీయపరమైనదేనా లేక జోరుగా సాగనున్న ఈ ఎన్నికల ఏడాదిలో వర్తమాన రాజకీయాల ధోరణిని బద్దలుకొట్టే శక్తి దానికి ఉన్నదా? ఉన్నట్టయితే, ఆ రాకెట్‌లో మే 2019 వరకు సరిపడేటంత ఇం«దనం ఉన్నదా? లే క అంతకంటే ముందుగానే కొడిగట్టిపోతుందా? ఈ ప్రశ్నల పరం పరను మరో రెండు ప్రశ్నలతో ముగిద్దాం. ఈ నూతన అంశం జిగ్నేశ్‌ మెవానీ రూపంలో వ్యక్తమౌతోందా? రాజకీయ పరిభాషలో ఆయన సరికొత్త కాన్షీరాం కానున్నారా? లేక మహేంద్రసింగ్‌ తికాయత్‌ లేదా రిటైర్డ్‌ కల్నల్‌ కిశోరీసింగ్‌ బైంస్లాల వంటి వారు మాత్రమేనా? నేను చెప్పదలుచుకున్న అంశమైతే ఇదే.. కాన్షీరాం దేశ ప్రధాన భూభాగంలోని రాజకీయాలను ప్రగాఢంగా ప్రభావితం చేశారు. మిగతా ఇద్దరికీ వివిధ సమయాల్లో జాట్లు, గుజ్జర్ల మద్దతున్నా క్రమంగా తెరమరుగయ్యారు. దళిత ఓటర్లను సంఘటితం చేయగలరా? దేశ ఓటర్లలో దాదాపు 16.6 శాతం ఉండే దళితులు నిజానికి ముస్లింల కంటే మరింత శక్తివంతమైన ఓటు బ్యాంకు. కేరళ, తమిళనాడు వంటి కొన్ని రాష్ట్రాల్లో తప్పితే 1989కి ముందు కాంగ్రెస్‌ దళితులంతా తమ ఓటర్లేనని భావించగలిగేది. 1989 నుంచి కాంగ్రెస్‌ వెనుకబడిన కులాలు, ముస్లింలతో పాటూ దళితుల ఓట్లను కోల్పోవడం మొదలైంది. ముస్లింలకు భిన్నంగా దళితులు ఎన్నడూ వ్యూహాత్మకంగా లేదా ఒక పార్టీని ఎన్నుకోవాలి లేదా మరో పార్టీని అధికారానికి దూరంగా ఉంచాలి అనే ఏకైక లక్ష్యంతో ఎన్నడూ ఓటు చేయలేదు. ఉత్తరప్రదేశ్, బిహార్‌ సహా చాలా కీలక రాష్ట్రాల్లో దళితుల ఓట్లు కాంగ్రెసేతర పార్టీలకు వెళ్లాయి. బీజేపీకి అది ఉపయోగపడింది. దళి తులలో కొందరు నరేంద్ర మోదీ పట్లా్ల, ఇటీవలి కాలంలో ఆ పార్టీ పట్ల కూడా ఆకర్షితులయ్యారు. కాంగ్రెస్‌ ఓటు బ్యాంకు తదుపరి దశలో... జాతీయ రాజ కీయాల్లో ఏమంత ప్రాధాన్యం లేనంతగా దళితుల ఓట్లు చీలిపోయాయి. మరోవిధంగా కూడా ముస్లింలకంటే దళితులు విభిన్నమైన ఓటర్లు.  దళితుల ఓట్లు వివిధ రాష్ట్రాల్లో బాగా చెల్లా చెదురుగా ఉన్నాయి. కాబట్టి ముస్లింల వలే చాలా రాష్ట్రాల్లో ఎన్నికల ఫలితాలను తలకిందులు చేయగల శక్తిని కోల్పో యారు. ఉత్తరప్రదేశ్‌ ఒక్కటే ఇందుకు మినహాయింపు. దళిత ఓటర్లు అత్య ధికంగా ఉన్నది పంజాబ్‌లో (32%). కానీ వారిలో చాలా మంది సిక్కులు. ఆ రాష్ట్రంలో ఓటర్లు కులం ప్రాతిపదికపై సమీకృతం కారు. కానీ పెద్ద సంఖ్యలో ఎవరి ఓట్లయినా ఒక పక్షంవైపు మొగ్గితే బలాబలాలు తారుమారు అవు తాయి. అందువల్ల మనం ముందు వేసిన ప్రశ్నల సారం ఒక్కటే.. దళిత ఆత్మ విశ్వాసానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తూ, వారికి నాయకత్వం వహిస్తున్న మెవానీ దళిత ఓట్లను అలా సంఘటితం చేయగలరా? ఆ పని చేయగలిగితే అది ప్రస్తుత రాజకీయాల ధోరణిని భగ్నం చేయగలుగుతుంది. మెవానీ దళిత నేతగా ఆవిర్భవించినా ఆయన చాలా రాష్ట్రాలకు విస్తరిం చిన జనాకర్షణశక్తిగల నేత కూడా కావాల్సి ఉంటుంది. దళితులను అందరినీ సమీకరించగలిగిన ఒక నేత అవసరం. 1970ల మధ్య వరకు జగ్జీవన్‌రాం కాంగ్రెస్‌కు అలాంటి నేతగా ఉండేవారు. ఆ తర్వాత మరో దళిత నేతకు అలాంటి సాధికారతను కల్పించడంలో కాంగ్రెస్‌ విఫలమైంది. దాదాపు 8 శాతం ఓటర్లుగా ఉన్న ఆదివాసులకు చెందిన అలాంటి జాతీయ స్థాయి నేత ఏ పార్టీకీ, ప్రత్యేకించి కాంగ్రెస్‌కు (పీఏ సంగ్మా తర్వాత) లేరు. ఈ విష యంలో బీజేపీ పరిస్థితి మరీ అధ్వానం. దళితుడైన రామ్‌నాథ్‌ కోవింద్‌ రాష్ట్రపతిగా ఉన్నా అది లెక్కలోకి రాదు. దళిత ఐక్యతకు అందివచ్చిన అవకాశం మైనారిటీలు, దళితులు, ఆదివాసులలో ఎవరూ కేంద్రంలో కీలక మంత్రులుగా లేదా జమ్మూకశ్మీర్, ఈశాన్యాలను మినహా రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రులుగా లేని ఆసక్తికరమైన పరిస్థితి నేడుంది. సరిగ్గా ఇదే జిగ్నేశ్‌ మెవానీకి అవకాశాన్ని కల్పిస్తోంది. ఈ ముప్పును లెక్కచేయనంతటి రాజకీయ చతురత మోదీ–షాల బీజేపీకి ఉంది. దేన్నయినా జయించేయగల సమున్నత శక్తిననే ఆలోచనా ధోరణి దానిది. కాబట్టి తలెత్తగల ఆ ముప్పుతో తలపడి సాధ్యమైనంత త్వరగా, మొగ్గలోనే తుంచేయాలని ఆ పార్టీ భావిస్తుంది. క్షేత్రస్థాయిలో దళి తులు కార్యాచరణకు దిగడం పట్ల వారు అతిగా ప్రతిస్పందించడంలో అదే వ్యక్తమౌతోంది. భీమా–కొరెగాం ఉదంతం వాటిలో తాజాది. ఉనాలో గోరక్షకులు దళితులపై సాగించిన అత్యాచారం నేపథ్యంలో మెవానీ నేతగా ముందుకు వచ్చారు. తొలుత ఆయనను గుజరాత్‌కే పరిమి తమైన స్థానిక నేతగానే చూశారు. రాజకీయంగా పెద్దగా లెక్కలోకి తీసుకోవా ల్సిన వాడిగా చూడలేదు. ఆయన రాజకీయాల్లో మొదట్లో సాంప్రదాయ కమైన ఎన్నికల రాజకీయాలను మెచ్చని జేఎన్‌యూ తరహా భావజాలం కని పించింది. అదికాస్తా ఆయన ఎన్నికల బరిలోకి దిగాలని, అది కూడా  బూర్జువా జాతీయ పార్టీ కాంగ్రెస్‌తో కూటమి కట్టాలని నిర్ణయించు కోవ డంతోనే అది ఒక్కసారిగా పూర్తిగా మారిపోయింది. ఆయన ప్రస్తుతం గుజ రాత్‌లోని ఒక ఎంఎల్‌ఏ మాత్రమే. అయినా అంతకంటే చాలా ఎక్కువ గానే లెక్కలోకి వస్తారు. ఇతర రాష్ట్రాలలోని దళితులకు తన సందేశాన్ని విని పించే అవకాశాన్ని కూడా అది ఆయనకు కల్పిస్తుంది. ఈ వారంలో ఆయన మహా రాష్ట్రలో చేసినది సరిగ్గా అదే. మెవానీలో చాలా బలమైన అంశాలు చాలానే ఉన్నాయి. యవ్వనం, అద్భుత వాక్పటిమ, సామాజిక మాధ్యమాలను ఉపయోగించగల శక్తిసామ ర్థ్యాలు, రాజకీయ, భావజాలపరమైన పట్టువిడుపుల గుణం ఆయనకు న్నాయి. అంతేకాదు, ఇప్పటికి ఏకైక శత్రువు బీజేపీ మాత్రమేనంటూ దానిపైకే గురిపెట్టి... మిగతా వారందరితోనూ కలవగల దృష్టి కేంద్రీకరణ కూడా ఉంది. పైగా ఆయన దళితులలోని ప్రధానమైన ఒక ఉపకులానికి చెంది నవారు. ఆయన వచ్చింది చిన్న రాష్ట్రం నుంచి, అయితే ఆయనకు ముందు కాన్షీరాం కూడా ఆయనలాగే ఒక చిన్న రాష్ట్రం నుంచి వచ్చి జాతీయస్థాయిలో  అత్యంత ప్రబలమైన రాజకీయ ధోరణిని నిర్మించారు. అది ఆయనకు అను కూలంగా పనిచేసే మరో బలీయమైన అంశం అవుతుంది. పంజాబీ అయిన కాన్షీరాం కూడా సాంప్రదాయకంగా చెప్పుకోదగినది కాని ప్రాంతం నుంచి రంగం మీదకు వచ్చారు. డీఆర్‌డీఓలో సైంటిస్టుగా పనిచేస్తూ, అంబేడ్కర్‌ రచనలతో ప్రభావితుడై ఆయన షెడ్యూల్డ్‌ కులాలు, వెనుకబడిన కులాలు, మైనారిటీ ఉద్యోగుల జాతీయ స్థాయి సంఘాన్ని (బీఏఎంసీఈఎఫ్‌) నిర్మించడంతో ప్రారంభించారు. అప్పటివరకు దళితులు అనే పదం పెద్దగా వాడుకలో లేదు. మొదట్లో ఆయన పతాకశీర్షికలకు ఎక్కా లని తాపత్రయపడేవారిలా కనిపించారు. 1980ల చివరి కాలం అస్థిరమైనది, కాంగ్రెస్‌ క్షీణిస్తూ పలు వేర్పాటువాద ఉద్యమాలు పుట్టుకొచ్చాయి. కాన్షీరాం చూపిన రాజకీయ చతురత ఉందా? సిక్కు వేర్పాటువాద నేతలు సహా రకరకాల గ్రూపులను ఆయన ఒక్క చోటికి చేర్చి భారీగా ప్రజలను సమీకరించారు. అయినా ఆయనను పెద్దగా లెక్క చేయలేదు. త్వరలోనే ఆయన తన శక్తిని పెంచుకుని, వారందరినీ వదిలించే సుకున్నారు. తన రాజకీయాలు వృద్ధి చెందాలంటే మెవానీ కూడా ఉమర్‌ ఖలీద్‌ను విడిచిపెట్టాలి. దేశ ప్రధాన భూభాగంలో వేళ్లూనుకోనిదే జాతీయ వాదాన్ని లేదా మతాన్ని ఢీకొంటూ దళిత రాజకీయాలను నిర్మించలేమని కాన్షీరాం 30 ఏళ్ల క్రితమే కనిపెట్టారు. దాన్ని మెవానీ గుర్తించాలి. అయితే, కాన్షీరాంగానీ, మాయావతిగానీ హిందూయిజాన్ని తిరస్కరించలేదు లేదా బౌద్ధాన్ని స్వీకరించలేదు. ‘‘మన పోరాటం హిందూ దేవతలతో కాదు మను వాదులతో’’ అనే వారాయన. ఇక బుద్ధుడంటారా? మను వాదులు మూడు కోట్ల దేవతల్లో ఒకడిని చేసేస్తారు అంటుండేవారు. ఆయన రాజకీయాల్లోకి ప్రముఖంగా ముందుకు వచ్చినది 1988లో. బోఫోర్స్‌ కుంభకోణం విష యంలో రాజీవ్‌ను తప్పు పడుతూ వీపీ సింగ్‌ ఆయన మంత్రివర్గం నుంచి రాజీనామా చేశారు. అదేసమయానికి అమితాబ్‌ బచ్చన్‌ రాజీనామా చేయ డంతో అలహాబాద్‌ పార్లమెంటు స్థానానికి ఉపఎన్నిక అవసరమైంది. వీపీ సింగ్‌కు, కాంగ్రెస్‌ అభ్యర్థి, లాల్‌బహదూర్‌ శాస్త్రి కుమారుడు సునీల్‌ శాస్త్రికి మధ్యనే పోటీ జరుగుతున్నదని మేం అంతా అనుకున్నాం. కొన్ని రోజుల ప్రచారం జరిగే సరికే కాన్షీరాం నిర్ణయాత్మక శక్తిగా ముందుకు వచ్చారు. అప్పుడే మేం మొదటిసారిగా సూటిగా సరళంగా దళిత రాజకీయాలను విన్నాం : ‘‘40 ఏళ్లుగా మనం జంతువుల్లా బతికాం. మనుషులుగా బతకా ల్సిన సమయం వచ్చింది.’’ ఆయన ఎన్నికల ప్రచారంలో, ఆ తర్వాత రూప కల్పన చేసిన రాజకీయాల్లో మూడు అంశాలు కొట్టవచ్చిట్టు కనిపించేవి. ఒకటి, అస్పష్టంగానైనా వేర్పాటువాది అనిపించిన వారెవరైనా వారిని ఆయన దూరంగా ఉంచేవారు. రెండు, తన కుటుంబ జాతీయవాద, సైనిక వారసత్వాన్ని పదే పదే ఏకరువు పెడుతుండేవారు. అంతేకాదు, తన ప్రచా రాన్ని కూడా సైనిక పద్ధతుల్లోనే నిర్వహించేవారు: ప్రింటింగ్‌ బ్రిగేడ్, పాంప్లెట్‌ బ్రిగేడ్, దళిత బస్తీల్లో డబ్బాలు పట్టుకుని చందాలు సేకరించే బిచ్చగాళ్ల బ్రిగేడ్లను నిర్మించేవారు. వాళ్లిచ్చే డబ్బు ఎంత అని కాదు. ‘‘ఒక పారిశుద్ధ్య కార్మికుడు ఒకసారి ఒక రూపాయి ఇచ్చాడంటే, కాంగ్రెస్‌ వెయ్యి రూపాయలిచ్చినా దానికి ఓటు వేయడు’’ అనేవారు. ఇక మూడవది, అతి ముఖ్యమైనది. ఆయన తన శిబిరాన్ని సువిశాలంగా మార్చారు. బహుజన సమాజ్‌ అనే నిర్వచనంతో ఇతర వర్గాలన్నిటినీ ఆకర్షించడానికి ప్రయత్నిం చారు. అలాగే ఆయన ఓట్లు మావి, అధికారం మీదా/ ఇక చెల్లదు, ఇక చెల్లదు అనే నినాదాన్ని తయారుచేశారు. తర్వాతి కాలంలో అధికారంలోకి రావడా నికి ముస్లింలను, కొన్ని ఉన్నత కులాలను కూడా కలుపుకుపోవాలని ఆయన, మాయావతి గుర్తించారు. అదే వారిని అధికారంలోకి తెచ్చింది. ఓడినా మాయావతిని ఇంకా ప్రబల శక్తిగా నిలిపింది. దళిత కౌటిల్యునిగా కాన్షీరాం తన మేధస్సుతో మాయావతిని తన చంద్రగుప్తునిగా తయారుచేశారు. మెవానీకి అలాంటి నైపుణ్యం, ప్రతిభ, తదేక దృష్టి ఉన్నాయా? చెప్పడం కష్టమే. కానీ, బీజేపీ, హిందూ ఉన్నత వర్గాలకు చెందిన మితవాదశక్తులూ ఆయన గురించి ఆందో ళన చెందడమే ఆ విషయాన్ని విశదం చేస్తుంది. శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

మోదీలోని ఉద్వేగం కట్టలు తెంచుకోవడంలో ముప్పు తప్పిందన్న ఊరటతో పాటూ ఆగ్రహం కూడా ఉంది. ఈ ఆగ్రహమే ఆయన భావి రాజకీయాలను నిర్వచిస్తుంది. బీజేపీ ఇక అనుసరించనున్న రాజకీయాలకు మతం, జాతీయవాదం, అవినీతి అనేవి మూడూ చోదక శక్తులుగా ఉంటాయి. అయితే వృద్ధి, ఉద్యోగాలు, మంచి రోజులు నినాదాలు అప్పు డప్పుడూ వినిపిస్తాయి. అయితే అవి తర్వాత పుట్టుకొచ్చిన యోచనలుగానే ఉంటాయి. గుజరాత్‌ ఎన్నికల తర్వాత కళ్లల్లో నీరుబికిన మోదీ మోమును చూస్తే అనిపించినది అదే. ఈ ఏడాదిని గుర్తుండిపోయేలా చేసే రాజకీయ చిత్రం ఏది? ఎంచుకోడానికి మనకు చాలానే ఉన్నాయి: గుజరాత్‌ ఎన్నికల తర్వాత ప్రధాని విజయ సంకేతంగా రెండు వేళ్లను చూపడం; గాంధీ టోపీ పెట్టుకున్న రాహుల్‌గాంధీ కాంగ్రెస్‌ పతాకాన్ని ఎగురవేస్తుండటం; నూతన దళిత రాష్ట్రపతి; విజయో త్సాహంతో ఉన్న అమరీందర్‌సింగ్‌; ఈవీఎంలను తప్పుపడుతున్న కేజ్రీ వాల్‌; బీజేపీలో ప్రముఖనేతగా ఎదుగుతున్న నేత యోగి ఆదిత్యనాథ్‌ నోయిడా మూఢ నమ్మకాన్ని వమ్ముచేస్తూ మెట్రో రైలు ప్రారంభోత్సవానికి హాజరు కావడం (నోయిడాను సందర్శిస్తే ఓడిపోతామనే రాజకీయ మూఢ నమ్మకం ఉంది). లేకపోతే, మీరు సంక్లిష్టతలను ఇష్టపడేట్టయితే నితీశ్‌ కుమార్‌ బీజేపీ, ఎన్‌డీఏలకు చెందిన ఇతర ముఖ్యమంత్రులతో కలసి విజయ్‌ రూపానీ ప్రమాణ స్వీకారానికి హాజరు కావడాన్ని ఎంచుకోవచ్చు. మోదీని ఆయన తన ప్రమాణస్వీకారానికి హాజరు కావడానికి అనుమతించనిది ఈ దశాబ్దంలోనే. కావాలంటే మీరు లాలూప్రసాద్‌ యాదవ్‌ తిరిగి జైలుకు వెళ్లడా న్నయినా ఎంచుకోవచ్చు. భవిష్యత్తును ఆవిష్కరించనున్న చిత్రం అదే కానీ నేను ఎంచుకునే రాజకీయ చిత్రం వీటిలో ఏదీ కాదు. గుజరాత్‌లో గెలి చాక జరిగిన బీజేపీ పార్లమెంటరీ సమావేశంలో మాట్లాడుతూ నరేంద్ర మోదీ ఉద్వేగాన్ని ఆపుకోలేక కంటతడి పెట్టిన దృశ్యం. అది, 2017 రాజకీయ ముఖ చిత్రాన్నేకాదు 2018 రాజకీయాలను కూడా నిర్వచిస్తుంది, 2019 ఎన్నికల సమరానికి కథనాన్ని సమకూరుస్తుంది. నిజ ఉద్వేగాలను లోలోపలే దాచుకో గల సామర్థ్యం మరెవరికన్నా ఎక్కువగా ప్రధానికే ఉంది. ఆయన బహిరం గంగా కనిపించేటప్పుడు ముందస్తుగానే, జాగ్రత్తగా ఎంచుకున్న విధంగా తన ఉద్వేగాలను ప్రదర్శిస్తుంటారు. కానీ ఇలా ఉద్వేగం కట్టలు తెంచుకో వడం మాత్రం సహజంగానే జరిగినట్టుంది. లేకపోతే, అణచుకోలేక కట్టలు తెగిన ఉద్వేగం అనవచ్చు. గుజరాత్‌ ఎన్నికల ప్రచారం మధ్యలో ఉండగా, గట్టి పోటీనే ఎదు ర్కోవాల్సి వస్తుందని అర్థమైంది. బీజేపీకి ఆధిక్యత లభించినా కొన్ని సీట్లు ప్రత్యర్థివైపు మొగ్గి ఉంటే అపారమైన నష్టం జరిగేదే. అది, కాంగ్రెస్‌ను పరివర్తనా దశలో ఉన్న పార్టీగా పునరుజ్జీవింపజేసి ఉండేది. బీజేపీ వ్యతిరేక శక్తులను ఆకర్షించగల బలమైన శక్తిగా దాన్ని మార్చేది. ఏది ఎక్కువ లాభదాయకమనిపిస్తే వారితో చేరే బీజేపీ కొత్త మిత్రుడు నితీశ్‌ లాంటి వారు అది చూసి బెంబేలెత్తిపోయేవారు. అందువల్ల మోదీ ఉద్వేగం కట్టలు తెంచు కోవడం ఉపశమన భావంతో పాటూ ఆగ్రహాన్ని కూడా వ్యక్తం చేసేది. ఈ ఆగ్రహమే ఆయన భావి రాజకీయాలను నిర్వచిస్తుంది.   ఇరవై రెండేళ్ల ప్రభుత్వ వ్యతిరేకత అంటూ ఆయన పార్టీవారు చెప్పుకోవచ్చుగానీ, ఆయన దాన్ని నమ్మేంత అవివేకి కారు. ఆయన ప్రధాని అయ్యాక మొదటిసారిగా గుజరాత్‌లో జరిగిన ఎన్నికలవి. కాబట్టి సంప్రదా యకమైన ప్రభుత్వ వ్యతిరేకత అంశం వాటికి వర్తించదు. ఆయన పార్టీ గుజరాత్‌ శాఖ మూడున్నరేళ్లపాటూ పరిస్థితులను చేజారిపోనిచ్చింది. ఒకరిని మించి మరొకరు  అసమర్థులైన ఇద్దరు ముఖ్యమంత్రులను రాష్ట్రం చూసింది. కుల ప్రాతిపదికపై వెల్లువెత్తనున్న పెద్ద కుల ఉద్యమాలను ముందస్తుగా కనుగొనడంలో లేదా వాటిని అదుపులో ఉంచడంలో అక్కడి పార్టీ, ప్రభు త్వమూ విఫలమయ్యాయి. వ్యవసాయరంగంలోని ఆగ్రహం మోదీ ఎన్నడూ చూడని స్థాయికి చేరింది. సంప్రదాయకంగా కాంగ్రెస్‌ వారు సైతం ఆయనను గౌరవంగా చూసే రాష్ట్రంలో ఆయనకు వ్యతిరేకంగా, దురుసుగా మాట్లాడే జనాకర్షణగల నేతల కొత్త తరం వృద్ధి చెందింది. విస్తీర్ణత రీత్యా గుజరాత్‌ మధ్యస్త స్థాయి రాష్ట్రం. అయినా దేశ ప్రధాని, బీజేపీ జాతీయ అధినేత గుజరాతీలే. ఆ పరిమాణం గల మరే రాష్ట్రమూ ఇంతవరకూ అలాంటి ఉన్నతిని చూడలేదు. అలాంటి రాష్ట్రంలోనే ఈ విపరిణామాలన్నీ జరిగాయి. ప్రధాన ఓటర్లలోనే అసంతృప్తి అందువల్లనే అది జాతీయ స్థాయిలో గణనీయమైన ప్రభావాన్ని నెరపగల రాష్ట్రం అయింది. తాను ప్రధాని అయ్యాక నాలుగవ ఏట గుజరాత్‌లో గెలుపు తమదేననే ధీమా మోదీకి కలగకపోతే, తన పార్టీ ఆ మాత్రం చేయలేకపోతే ఆయనకు అంత ఆగ్రహం కలగడం సరైనదే. అంతకన్నా మరింత లోతైన సమస్య ఏమిటో కూడా ఆయనకు తెలుసు. మొత్తంగా చూస్తే, అంతా సజా వుగానే ఉన్నదనే సెంటిమెంటును కలిగించగల దానికంటే తక్కువ స్థాయిల్లోనే  ఆర్థిక వృద్ధి స్థిరంగా నిలచి ఉంటోంది. నిరుద్యోగులు కానున్న యువతీ యువకులు కూడా రైతుల్లాగే ఆగ్రహంతో ఉన్నారు. స్తబ్ధుగా నిలిచి పోయిన ఆర్థిక వ్యవస్థను హడావుడిగా బాగు చేయగల చిట్కా ఏదీ లేదు. వడ్డీ రేట్లను తగ్గించడం ద్వారా వృద్ధికి ఊపును తెద్దామని ఆశపడితే, అది కాస్తా బెడిసికొట్టి ప్రతికూలంగా మారింది. బాండ్లపై వచ్చే రాబడి ఇప్పటికి 12 వారాలుగా పెరుగుతూ పోతోంది. అంటే తక్కువ వడ్డీ రేట్లతో వృద్ధికి ఊపును కలిగించే అవకాశం దాటి పోయిందని అర్థం. ఇప్పుడిక వృద్ధి పుంజుకోవడం మొద లైనా, ఈ అంసతృప్తిని చల్లార్చడానికి సరిపడేటన్ని ఉద్యోగాలను కల్పించడా నికి సమయం బాగా మించి పోయింది. అసంతృప్తితో ఉన్న ఈ యువతనే మోదీ తన ప్రధాన ఓటర్లుగా భావిస్తున్నారు. మతం పేరిట ఐక్యం చేయాల్సిందే వచ్చే ఏడాది ఆయన ఆందోళనకరమైన ఈ సమస్యలతో అత్యవసర ప్రాతి పదికపై వ్యవహరించాలని ప్రయత్నిస్తారు. ఆ కృషే ఆయన రాజకీయాలను మలుస్తుంది. కొత్త కుల సమీకరణలను ఇలా వాడుకోవడం, గుజరాత్‌పై తన పట్టు సడలిపోవడమే చివరకు తనకు సవాలుగా పరిణమిస్తాయని కూడా ఆయనకు తెలుసు. ఈ పాక్షిక సాఫల్యతను సాధించిన ఈ ఎత్తుగడనే ప్రతి చోటా ఆయన ప్రత్యర్థులు ప్రయోగిస్తారు. కాబట్టి ఇప్పుడిక రాజకీయాలను నిర్వచించే వి గుజరాత్‌ ఎన్నికలే తప్ప, దానికి మూడింతలు పెద్ద రాష్ట్రమైన ఉత్తరప్రదేశ్‌ ఎన్నికలు కావు. గుజరాత్‌ అంటేనే పూర్తిగా మోదీ, షాలకు సంబంధించిన వ్యవహారమైనా అక్కడ  పోటాపోటీగా పోరాడాల్సి వచ్చింది. ఉత్తరప్రదేశ్‌లో బీజేపీ అప్రతిష్టపాలైన, అధికారంలో ఉన్న ప్రత్యర్థులతో త్రిముఖ పోటీలో బరిలోకి దిగింది. పైగా గుజరాత్‌ వారి సొంత రాష్ట్రం.   దీనిపై ఆధారపడే మోదీ 2019 ఎన్నికలు సమీపించేసరికి నిర్ణయాలను తీసుకుంటారు. ఆలోగా పది రాష్ట్రాల్లో ఎన్నికలు జరుగుతాయి. కుల ప్రాతిప దికపై చీలిపోయి ఉన్నవారిని మీరు మతపరంగా తిరిగి ఒక్కటి చేయగలరా? అనేదే మన ఎన్నికల రాజకీయాల్లోని కేంద్ర సమస్య. గుజరాత్‌లో కాంగ్రెస్‌ జిగ్నేశ్, అల్పేశ్, హార్దిక్‌లతో కలసి సాధించిన కుల సమీకరణలతో దాదాపు విజయవంతమైంది. కాబట్టి, హిందుత్వ అనే కలిపివుంచే అంశంతో ఓటర్లను మరింతగా కేంద్రీకరింపజేయాలి. ఆ మూడు ముక్కల తోనే ఆట మూడు తలాక్‌ల బిల్లు ఈ దిశగా వేసిన తొలి ఎత్తు. దీనికి ప్రతిగా రాహుల్‌ గాంధీ దేవాలయాలను సందర్శించవచ్చునేమోగానీ ఈ బిల్లును వ్యతిరేకించి మైనారిటీలను సంతృప్తిపరస్తున్నారనే ఆరోపణను ఎదుర్కొనకుండా తప్పిం చుకోవాలంటే గొప్ప రాజకీయ మేథస్సు కావాలి. కర్నాటకలో టిప్పు సమస్య ఇలాంటి ఎత్తుగడ అవుతుంది. రాజస్థాన్, మధ్యప్రదేశ్‌లలో అలాంటి వాటిని మరిన్నిటిని కనిపెడతారు లేదా తామే కొత్తగా సృష్టిస్తారు. ‘వికాస్‌’ (అభివృద్ధి) నినాదంగా ఉంటే ఉద్యోగాలను కల్పించడానికి కృషి చేయాలని లేదా ఆ ప్రాతిపదికపైనే ఓట్లను రాబట్టుకోవాలని ఈపాటికి బీజేపీకి అర్థమై ఉంటుంది. అవినీతి వ్యతిరేక పోరాటం ఇంకా ఎన్నికల్లో ఉప యోగపడగలిగేదిగానే ఉంది. కాబట్టి చర్చను దానిపైకి మళ్లించవచ్చు. ప్రము ఖులుగా పేరున్నవారిపై మరిన్ని దాడులు జరగవచ్చు, కొన్ని పెద్ద కార్పొరేట్‌ దివాలాలను త్వరితగతిన పరిష్కరించే ప్రయత్నం చేయవచ్చు. అయితే 2–జీ స్పెక్ట్రమ్‌ నిందితులను వదిలిపెట్టేయడంతో అవినీతి వ్యతిరేక పోరాటయో ధునిగా మోదీ ప్రతిష్ట తగ్గింది. ఇప్పుడు ఆదర్శ్‌ కేసును కూడా న్యాయప రంగా నీరుగార్చేస్తున్నట్టు అనిపిస్తోంది. అయినా అవినీతి మకిలి అంటని వారుగా ఆయనకు, ఆయన పార్టీకి ఉన్న ప్రతిష్ట అలాగే ఉంది. ఇటీవల వెలువడ్డ ఆరోపణలు నిలిచేవి కావు. ‘‘అదానీ–అంబానీ సర్కార్‌’’ హేళనలు ట్వీట్లుగా పునరావృతమౌతాయే తప్ప ఓట్లను రాల్చవు. కాబట్టి అవినీతి వ్యతిరేక దాడులు తిరిగి మొదలు కాకపోవచ్చు కూడా. అవినీతి మంచి సమస్యే. కానీ రాజకీయాల్లో నిర్ణయాత్మక ప్రభావాన్ని చూపేవి మాత్రం మతం, జాతీయవాదం. బోలెడంత జాతీయవాదాన్ని మనం చూడొచ్చు. సంక్షోభ పరిస్థితుల్లో దేశం ప్రభుత్వం వెనుక ఐక్యం అవు తుంది. దాని వైఫల్యాలు లేదా అసమర్థత లెక్కలోకి రావు. కార్గిల్‌ యుద్ధం, 26/11 ముంబై ఉగ్రదాడుల తదుపరి కొన్ని నెలల్లోపల జరిగిన ఎన్నికల్లో వాజపేయి,మన్మోహన్‌సింగ్‌ ప్రభుత్వాలు పెద్ద మెజారిటీలను సాధించడం ఇటీవలి ఉదాహరణలు. తార్కికంగా చెప్పాలంటే, పాకిస్తాన్‌తో నెలకొన్న సంక్షోభ పరిస్థితి ఇంకా పెరగడాన్ని మీరు చూడవచ్చు.  కాకపోతే ఓ సంక్లిష్ట సమస్య కూడా ఉంది. చైనా బుర్రలో ఏముందో, మంచు కరిగాక డోక్లాంలో అది ఏ ఎత్తుగడ వేయనున్నదో ఎవరికీ తెలియదు. సంక్షోభాన్ని అదుపు చేస్తూ, పరిమితం చేయగలుగుతున్నంత వరకూ, అది తీవ్ర పోరుగా పరి ణమించనంత వరకు ప్రభుత్వంలో ఉన్నవారికి మంచిదే. లేకపోతే చివరకు విజయం సాధించామని చెప్పుకోగలగాలి. కాబట్టి, దూకుడైన జాతీయవా దాన్ని ప్రయోగించడాన్ని, మనకున్న వ్యూహాత్మకమైన పరిమితులను సమ తూకం చేసుకురావడం మోదీ ప్రభుత్వానికి సవాలే అవుతుంది. బీజేపీ అనుసరించనున్న రాజకీయాలకు మతం, జాతీయవాదం, అవి నీతి అనేవి మూడూ చోదకÔ¶ క్తులుగా ఉంటాయి. అయితే వృద్ధి, ఉద్యోగాలు, మంచి రోజులు అనే నినాదాలు అప్పుడప్పుడూ కొన్నిసార్లు వినిపిస్తాయి. అయితే అవి కేవలం తర్వాత పుట్టుకొచ్చిన యోచనలుగానే ఉంటాయి. కళ్లల్లో నీరుబికిన మోదీ మొహం చిత్తరువును చూస్తే మాకు అనిపించినది అదే. దాన్ని బట్టే ఆయన మిగతా పదవీకాలాన్ని నిర్వచించాం. శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta

♦ జాతిహితం మోదీ యువకునిగా ఉన్నప్పటి నుంచి స్వయంసేవకునిగా పనిచేశారు. ఆ మితవాద పెంపకం ప్రభావం మటుమాయమయ్యేది కాదు. కానీ, ఆయన నేడు ప్రపంచాన్ని చూస్తు న్నారు, ప్రపంచ నేతలను కలుస్తున్నారు. ఎక్కువ విజయవంతమైన ఆర్థిక వ్యవస్థలు పని చేసే తీరును గమనిస్తున్నారు. ఇవి ఆయనలో నయా ఉదార వాద ఆదర్శాన్ని స్వీకరించాలనే కోరికను రేపుతున్నాయి. కానీ, సామాజిక–మతపరమైన మితవాదం, నయా ఉదారవాదం పరస్పర విరుద్ధమైనవి. మోదీ ఆర్థిక చింతన చిక్కుబడిపోయింది ఆ రాజకీయాల్లోనే. జోసెఫ్‌ హెల్లర్‌ నవల క్యాచ్‌–22 లోని హీరో లెఫ్టినెంట్‌ మైండర్‌బైండర్‌ తనతో తానే వ్యాపారం చేసి సుప్రసిద్ధుడయ్యాడు. అది, ఆ వ్యాపార లావా దేవీల చక్రంలో ఉన్న ప్రతి ఒక్కరూ చివరికి ప్రభుత్వ ఖజానా నుంచి లాభా లను ఆర్జించగలిగేలా చేసే పద్ధతి. ఇలాంటి పరిస్ధితి ఏదైనా, క్యాచ్‌–22 పరిస్థితిగా ప్రాచుర్యం పొందింది. సిండికేట్‌ అనే తన కంపెనీకి లాభం చేకూ రడం తప్ప మరేదీ మిలోకి çపట్టదు. సరిగ్గా ఆ కారణంగానే అతడు అత్యంత స్వార్థపూరితమైన పెట్టుబడిదారీ విధానానికి బ్రాండ్‌ అంబాసిడర్‌ అయ్యాడు. అతగాడు, ఏదైనా ఒక వస్తువును, సాధారణంగా ఒక గ్రామంలోని మొత్తం గుడ్లు లేదా టమాటాలను అన్నింటిని తానే కొనేసి, తన కంపెనీకే చెందిన మరో విభాగానికి గుత్తాధిపత్య ధరకు (అత్యధిక) అమ్మేసేవాడు. ఒక్కసారి మాత్రమే, అతగాడు ప్రపంచంలో ఉన్న ఈజిప్షియన్‌ పత్తిని అంతటినీ కొనేసి చిక్కుల్లో పడ్డాడు. ఆ పత్తిని ఎవరో కొనేసి తనకే అమ్మినట్టు చేసినా, దాన్ని కొనేవారు ఎవరూ దొరకలేదు. దీంతో సృజనాత్మకమైన తెగిం పుతో పత్తి ఉండలను చాక్లెట్‌లో ముంచి, తోటి సైనికులకు అమ్మాలని సైతం ప్రయత్నించాడు. ఈజిప్షియన్‌ కాటన్‌ మార్కెట్‌కు గుత్త (ఏకైక) వ్యాపారిగా మారడం ద్వారా మిలోనే స్వయంగా ఆ పత్తికి మార్కెట్‌ లేకుండా చేశాడు. అయితే ఆ మేధావి ఈ పరిస్థితి నుంచి బయటపడే దారిని కూడా కని పెట్టాడు. ఆ పత్తిని తన ప్రభుత్వానికే ఎందుకు అమ్మకూడదు? పక్కా పెట్టు బడిదారునిగా అతగాడు ప్రభుత్వం వ్యాపార వ్యవహారాలలో తలదూర్చ కూడరాదని నమ్మినవాడే. అమెరికా అధ్యక్షుడు కాల్విన్‌ కూలిడ్జ్‌ స్వేచ్ఛా విపణి సిద్ధాంతాలను నమ్మినవాడు. సరిగ్గా సమయానికి, కూలిడ్జ్‌ విసిరిన ఈ వ్యంగ్యోక్తి  మిలోకి అనువుగా దొరికింది: ‘‘ప్రభుత్వం పని (బిజినెస్‌కు పని, వ్యాపారం తదితర అర్థాలున్నాయి) ‘పని’లో ఉండటమే!’’ కూలిడ్జ్‌ మన అధ్యక్షుడు, ఆయన చెప్పారంటే అది తప్పక సరైనదే అవుతుంది. కాబట్టి ప్రభుత్వం వ్యాపారంలోకి దిగాలి అని అతగాడు భాష్యం చెప్పాడు (కూలిడ్జ్‌ ఉద్దేశించని అర్థాన్నే లాగాడు). కాబట్టి, ఈ పత్తిని అమెరికా ప్రభుత్వానికే ఎందుకు అమ్మకూడదు? గత్యంతరం లేని చర్యే కానీ.. మిలో స్థానంలో 1969 తర్వాతి భారత సర్కార్‌ను, ఈజిప్షియన్‌ పత్తి స్థానంలో భారత బ్యాంకులను ఉంచుదాం. ఇప్పుడు ప్రదర్శితమౌతున్న ఆర్థిక విధానాలను చూడండి. దేశంలోని ప్రధాన బ్యాంకులన్నిటినీ ఇందిరా గాంధీ మొదట జాతీయం చేసేసారు. అభివృద్ధికి సంబంధించిన ద్రవ్య (ఫైనాన్స్‌) సంస్థలు (ఒకప్పటి ఐసీఐసీఐ, ఐడీబీఐ, ఐఎఫ్‌సీఐ తదితరాలు) అన్నీ ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోనే ఉన్నాయి. కాబట్టి బ్యాంకింగ్, ఫైనాన్స్‌ (ద్రవ్య) రంగాలలో ప్రభుత్వ గుత్తాధిపత్యం నెలకొంటుంది. ఇక ప్రభుత్వం తన నుంచి తానే కొనడం ప్రారంభిస్తుంది: ప్రభుత్వం, తను జారీ చేసిన సొంత బాండ్లపై బ్యాంకులు పెట్టుబడి పెట్టేలా చేస్తుంది. తమ సొంత ప్రాజె క్టులకు, ప్రభుత్వ రంగ సంస్థలకు (పీఎస్‌యూలకు) రుణాలు ఇప్పిస్తుంది, రుణ మేళాలను  నిర్వహించేలా చేస్తుంది. చివరకు రుణ మాఫీలు చేయి స్తుంది. కాబట్టి బ్యాంకులపై దాని గుత్తాధిపత్యం ఆచరణలో ఎదురేలేని ఓట్లను కొనే వ్యాపారం కూడా అవుతుంది. ఈ క్రమంలో బ్యాంకులు క్రమం తప్పకుండా కొంత కాల వ్యవధితో దివాలా తీయడం కొనసాగుతుంది.  బ్యాంకులన్నీ ప్రభుత్వానివే కాబట్టి, అవి దివాలా తీయడాన్ని అనుమ తించడానికి వీల్లేదు. ప్రభుత్వం విఫలం కావడానికి వీల్లేనంతటి పెద్దది. దానికి పన్నులు విధించే, నోట్లు ముద్రించే అధికారం ఉంది. కాబట్టి, ప్రభుత్వం తన బ్యాంకులను తానే మళ్లీ కొంటుంది (రీకాపిటలైజేన్‌ లేదా కొత్త పెట్టుబడిని సమకూర్చడం). ద్రవ్యలోటు పరిస్థితి బాగా లేదని అనిపిం చకుండా ఈ వ్యవహారం బడ్జెట్‌తో సంబంధం లేకుండా సాగిపోయే పద్ధతీ ఉంది. మీరు మీ బ్యాంకుల చేత బాండ్లను జారీ చేయిం చవచ్చు. మీ ఇతర కంపెనీలైన ప్రభుత్వరంగ సంస్థల చేత, వాటి వద్ద ఉన్న మిగులు నగదుతో మీ బ్యాంకుల బాండ్లనే మీరు కొనిపించవచ్చు. ఇప్పుడు చెప్పండి, మన ప్రభుత్వం మిలో మైండర్‌బైండర్‌ కంటే తెలివైన పెట్టుబడి దారా, కాదా? మిలో ఆర్థికనీతి క్యాచ్‌–22 అయితే, భారత ప్రభుత్వ ఆర్థికనీతి క్యాచ్‌–23 (ఈ అతి తెలివిలో మన ప్రభుత్వం మిలో కంటే రెండాకులు ఎక్కువ చదివింది). తాజాగా ప్రభుత్వం ప్రకటించిన బెయిలవుట్‌ పథకాన్ని ప్రశంసించిన నేనే, దాన్ని క్యాచ్‌–23 అంటూ ఇలా ఎద్దేవా చేయడం ఎలా సమంజసమని ప్రశ్నించవచ్చు. ఇప్పుడున్న పరిస్థితుల్లో సాధ్యమైన పని అది ఒక్కటే. రోగి తీవ్రమైన ఉబ్బసపు పోటుకు గురై ఊపిరిసలపక మరణించే స్థితిలో ఉంటే, మీరే డాక్టరైతే ఏం చేస్తారు? స్టెరాయిడ్‌ల వల్ల కలిగే దుష్ప్రభావాలను పట్టిం చుకోకుండా, రోగి శరీరంలోకి వాటిని ఎక్కించడం తప్ప ఏం చెయ్యగలరు?  దేశ బ్యాంకింగ్‌ పరిశ్రమలో 70 శాతం ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోనే ఉన్న పరిస్థితిలో, అవి దాదాపుగా దివాలా తీసే స్థితిలో అవి కుప్పకూలడం అనివార్యంగా కనిపిస్తున్నప్పుడు మీరైతే ఏం చేస్తారు? బ్యాంకింగ్‌ వ్యవస్థను కుప్పకూలిపోనిచ్చి, ఆ శిథిలాలను ఏరుకుంటారా? ఏదైనా చేయక తప్పని పరిస్థితిలో బెయిలవుట్‌ నిర్మయాత్మకమైన, సాహసోపేతమైన నిర్ణయం. అంతేకాదు, కొంత సృజనాత్మకమైనది అని కూడా జోడించనివ్వండి. భారీ ఎత్తున నిధులను సమకూర్చుకోడానికి బాండ్లను జారీ చేయాలనేది తెలివైన యోచనే. కానీ, భారీ నగదు నిల్వలున్న ప్రభుత్వ రంగ సంస్థలకు ఆ బాండ్లను కొనాలని సంకేతం ఇవ్వాలనే సూచనే ఆందోళనకరమైనది. సంస్కర్తగా గుర్తుండిపోవాలని అనుకుంటున్నారా? ఇంతకంటే సాహసోపేతమైన, నిర్ణయాత్మకమైన, సంస్కరణవాద చర్యలు కూడా ఎంచుకోడానికి ఉన్నాయి. గొప్ప నాయకులు సంక్షోభాన్ని ఎప్పుడూ వృథా చేసుకోరు. కానీ మోదీ అలాంటి అవకాశాన్ని చేజార్చు కున్నారు. ఇందిరా గాంధీ నుంచి సంక్రమించిన ఆర్థిక వారసత్వంలోకెల్లా అత్యంత అధ్వానమైన ది బ్యాంకుల జాతీయకరణ. దాన్ని పూర్తిగా వెనక్కు మరల్చాలనడం అసమంజసం. అయినా, ఆర్థిక పరిస్థితి బాగా దిగజారిన చిన్న ప్రభుత్వరంగ సంస్థలను, కేవలం రెండింటిని అమ్మేయడం ద్వారా ఆయన ఆ ప్రక్రియకు నాంది పలకాల్సింది. ఆ తర్వాత ఆర్థిక పరిస్థితి  అధ్వానంగా ఉన్న ప్రభుత్వ బ్యాంకులను ఏడాదికి ఒకటిగా అమ్మేస్తామని ప్రకటించాల్సింది. అది మార్కెట్లను మెరుపు వేగంతో స్పందించేలా ప్రభావితం చేసేది. ఇతర బ్యాంకులకు, అవి మెరుగ్గా నడుచుకునేలా చేసే, ఓట్లను కొనుక్కోవడానికి ప్రభుత్వ ఖజానా చెక్కులను రాసే రాజకీయ వర్గం నిగ్రహం చూపేలా చేసే పెద్ద కుదుపై ఉండేది. మోదీ పేరు గొప్ప సంస్కర్తల సరసన నిలిచే లా చేసేది. కానీ మోదీ, తాను ఆర్థిక సంస్కర్తగా గుర్తుండిపోవాలని నిజంగానే కోరు కుంటున్నారా? ప్రభుత్వరంగ సంస్థలను సక్రమంగా నడపడానికి కట్టుబ డటం లేదా ప్రభుత్వం వ్యాపార లావాదేవీలను జరపడం సంస్కరణలకు ఒక ముఖ్యమైన గీటురాయే తప్ప, ఏకైక గీటురాయి కాదు. మన్మోహన్‌సింగ్, పీవీ నరసింహారావు, పీ చిదంబరం సహా ఏ జాతీయ నేతా ప్రభుత్వరంగ సంస్థ లను, ప్రత్యేకించి లాభాలను ఆర్జిస్తున్న వాటిని అమ్మే సాహసానికి ఒడిగట్ట లేదు.  స్వాభావికంగానే అలాంటి నిబద్ధత ఉన్న ఏకైక నేత అటల్‌ బిహారీ వాజ్‌పేయి. రెండు భారీ చమురు సంస్థలైన హెచ్‌పీసీఎల్, బీపీసీఎల్‌ల నుంచి పెట్టుబడుల ఉపసంహరణకు ఆయన ప్రయత్నించారు. కానీ ఒక సుప్రీం కోర్టు ఆదేశం.. పార్లమెంటు ఆమోదం లేనిదే ఆ పని చేయరాదని అడ్డుకుంది. మోదీ, వాజపేయి చూపిన మార్గాన వెళతారని ఆశించి ఉండొచ్చు. కానీ, ఆయన చేస్తున్నది ఏమిటి? హెచ్‌పీసీఎల్‌ను అమ్ముతున్నారు. కానీ దాన్ని అమ్ముతున్నది సొంత ఓఎన్‌జీసీకే. మరోసారి ఇప్పుడు ప్రభుత్వ ధనంతో... మిలో, మిలోతేనే వ్యాపారం చేయడం జరుగుతుంది. అదే క్యాచ్‌–23. పొసగని వైరుధ్యంతోనే తంటా 1991 నుంచి చాలా వరకు సంస్కరణలు దొడ్డిదారిన అమలుచేస్తూ వచ్చారు, కానీ నేడు ప్రతిదీ ప్రజల కళ్ల ముందే జరుగుతోందని, వాటి రాజకీయ పర్యవసానాలు ఉంటాయని మోదీ మద్దతుదార్లు అనవచ్చు. ప్రజాభిప్రా యాన్ని సానుకూలంగా మల^èడానికి మోదీని మించిన శక్తిసామర్థ్యాలు ఎవరికి ఉన్నాయి? అందువలన, ఆయన ఎందుకు చేయడం లేదు? అసలు ఆయన అలా చేయాలనుకుంటున్నారా? లేకపోతే, ఆయన చేయాలనుకుంటు న్నది సరిగ్గా ఏమిటి? వాటికి సమాధానాలు రాజకీయాల్లో ఉన్నాయి. వాజ్‌ పేయికి భిన్నంగా, మోదీ నిబద్ధతగల స్వయంసేవకుడు, ఆయనలా పాత ఆర్‌ఎస్‌ఎస్‌ సామా జిక–ఆర్థిక నీతి బాల్యావస్థను చూసి నవ్విపారేసేవారూ కారు. ఆ భావజా లంలో నిజమైన విశ్వాసం ఉన్నవారు. తాను మోహన్‌ భాగవత్‌ వంటి స్వయం సేవకుడిననే భావన జీర్ణించుకుపోయిన వారు.  వాజ్‌ పేయిలాగా ఆధునిక సంస్కర్తగా గుర్తుండిపోవాలని కూడా అనుకుంటు న్నారు. ఈ రెండింటి మధ్యా ఆయన చివరకు మరో ఇందిరా గాంధీగా, మరో గొప్ప ప్రభుత్వ నిర్ణాయకవాదిగా మిగిలిపోతారు. గొప్ప ఆర్థిక జాతీయవాది మోదీ.. నియంత్రణల పట్ల వ్యామోçహం విస్తరిస్తున్న, పెరుగుతున్న ప్రభు త్వానికి నేతృత్వం వహిస్తున్నారు. ఆయన మదిలోని రాజకీయ–ఆర్థిక చింతన ఇది కావచ్చు: మనం ప్రభుత్వాన్ని  వివేకవంతంగా, నిజాయితీగా నడుపుతు న్నంత కాలమూ... అది ఆర్థిక వ్యవస్థను నడపడంలో ఎలాంటి తప్పూ లేదు. లోపరహితమైన రాజ్యం కోసం జరిపే అన్వేషణ ఎన్నడూ సఫలం కాలేదు. ఇప్పుడూ జరగపోవచ్చు. మోదీ యువకునిగా ఉన్నప్పటి నుంచి స్వయంసేవకునిగా పనిచేశారు. ఆ మితవాద పెంపకం ప్రభావం ఆవిరి అయిపోయేది కాదు. కానీ, ఆయన నేడు ప్రపంచాన్ని చూస్తున్నారు, ప్రపంచ నేతలను కలుస్తున్నారు, ఎక్కువ విజయవంతమైన ఆర్థిక వ్యవస్థలు పనిచేసే తీరు కూడా ఆయనలో నయా ఉదారవాద ఆదర్శాన్ని స్వీకరించాలనే కోరికను రేపుతోంది. కానీ, సామా జిక–మతపరమైన మితవాదం, నయా ఉదారవాదం అనే ఈ రెండు శక్తులూ పరస్పర విరుద్ధమైనవి. అవి సహజీవనం చేయలేవు. మోదీ ఆర్థికచింతన చిక్కుబడిపోయింది ఆ రాజకీయాల్లోనే. ఆయన సందిగ్ధాన్ని ఏమని పిల వాలి? క్యాచ్‌–24 రాజకీయాలు అని పిలవాలని నా సూచన. శేఖర్‌ గుప్తా వ్యాసకర్త దప్రింట్‌ చైర్మన్, ఎడిటర్‌–ఇన్‌–చీఫ్‌ twitter@shekargupta