ఆస్పత్రి ప్రారంభోత్సవానికి పెద్దాయన వచ్చాడు. ఆయన రాకముందే రంగస్థలాన్ని చాలా శ్రద్ధగా సిద్ధం చేశారు. ఎంతగానంటే రెండు గంటల ముందు నుంచే ఫొటోగ్రా ఫర్లు మండుటెండలో ఎదురు చూసేట్లు. తీరా ఆయనొచ్చాక ఎడమ వైపు ఫొటోగ్రాఫర్ల బృందాన్ని చూసి చీదరించుకున్నాడు. ఎందుకంటే అక్కడనుంచి ఫొటోలు తీస్తే ఆయన ముఖం కనపడదు. నీడలు మాత్రమే వస్తాయి. ఆగ‌మేఘాల మీద అది కూడా సరి చేశారు. అపుడు తీరిగ్గా ‘ప్రాచీన భాష లిపిలో, లోహపు కడ్డీకి చుట్టుకున్న పాములాగా కనిపించే మతచిహ్నం’ ఉన్న శిలాఫలకానికి మొక్కి, లేచి నిలబడి హటాత్తుగా చెట్టు కూలినట్లు నేల మీద పడిపోయాడు. ఆ పడిపోవడం ఉద్దేశపూర్వకంగా చేశాడేమో అన్నట్లు చేతులు రెండూ రెండు వైపులా కచ్చితంగా పెట్టినట్లు పడి పోయాయి. ఆయన ఆస్పత్రికి ప్రణామం చేస్తున్నాడేమో, కొత్త తంతు రిహార్సల్‌ ఏమో అనుకున్నారు. కానీ పెద్దా యన చచ్చిపోయాడు. మెస్సయ్య దాటిపోయాడు. అతి పెద్ద ప్రజాస్వామ్య దేశానికి ప్రధాని అయిన పెద్దాయన అంతమై పోయాడు. ఆ తర్వాత ఏం జరిగింది?2023లో ఆకార్‌ పటేల్‌ ఇంగ్లిష్‌లో ‘ఆఫ్టర్‌ మెస్సయ్య’ (after messiah) నవల రాశారు. దాన్ని తెలుగులోకి ‘నియంత అంతం’ పేరుతో ఎన్‌. వేణుగోపాల్‌ అనువాదం చేస్తే ‘మలుపు’సంస్థ ప్రచురించింది. ఈ నవల అంతా కల్పనే. కానీ వాస్తవ భ్రాంతిని కలిగించే కల్పన. ‘జరుగుతున్నది ఇదే కదా!’ అని విస్తుపరిచే సంభావ్యత ఉన్న కల్పన. నియంత పాలించే కాలంలో ఆయన వైభవ కాంతి ముందు మిగతా లోకమంతా మసకలు కమ్ముతుంది. దేశభక్తి, మత రాజకీయాలు వినా ప్రజలకి గత్యంతరం ఉండదు. అభివృద్ధికి నిర్వచనాలు మారిపోతాయి. ప్రభుత్వాలను, వ్యవస్థలను, ప్రజలను తోలుబొమ్మలు చేసి ఆడించిన సూత్రగాడి తాళ్ళు పుటుక్కున తెగి దేశమంతా సంక్షోభపు చీకట్లలో మునిగి నపుడు, ‘ఆయన తర్వాత ఎవరు?’ అన్న ప్రశ్న పుట్టిన చోట కొత్త రాజకీయాలు మొదలవుతాయి.రాజకీయ పార్టీలలో నియంతృత్వ ధోరణుల వల్ల నాయకుల మరణం తర్వాత ప్రత్యామ్నాయం అంత తొందరగా తేలదు. దానికోసం కుమ్ములాటలు దేశానికి కొత్త కాదు. నియంతకి కుడిభుజంగా ఉండే జయేష్‌ భాయి, మత రాజకీయాల ద్వారా నూతనశక్తిగా ఎదిగే స్వామీజీల మధ్య పదవి కోసం జరిగే పోరు భారత రాజకీయ చరిత్ర పొడుగూతా జరిగిన అక్రమాలను స్ఫురింపజేస్తుంది. రిసార్టు డ్రామాలూ, కార్పొరేట్లతో లావాదేవీలూ, తమ ప్రయోజనాలకి అనుగుణమైన వాస్తవాలను నిర్మించే మీడియాల ‘పెనవేత రాజకీయాలూ’ అన్ని వ్యవస్థలనూ ప్రభావితం చేసి చట్టాన్నీ, న్యాయాన్నీ తమకి అను గుణంగా ఎలా మలుచుకుంటాయో చదివినపుడు దేశపౌరులుగా అభద్ర తకి లోనవుతాము. రాజ్యం ఎపుడూ తన మీద ఎవరో దాడి చేయ బోతున్నారనీ, తను బలహీనమైనదనీ ఊహించుకుంటుంది. అందుకోసం తన సమస్త శక్తులతో ఆ దాడిని ముందుగానే నిర్మూలించాలని అనుకుంటుంది. స్వతహాగా క్రూరమైన బలం ఉండడం వల్ల రాజ్యస్వభావం హింసతో కూడినదనీ, ప్రభుత్వాల హృదయమూ, ఆత్మా హింసేననీ నవల మొత్తం చెబుతుంది. అంతేకాదు ‘రాజ్యం అనేది ఒక హింసాత్మక రాజకీయ జంతువు’. ఈ జంతువుని చెడ్డవారు అధిరోహించినా అది హింసే. మంచివారు అధిరోహించినా హింసేనని తెలిసినపుడు కొంత వెలుగు మన ఆలోచనల మీద ప్రసరించి ఎరుక, దిగులూ కలుగుతాయి.ఆదివాసుల హక్కుల కోసం పనిచేసే మీరా – పార్టీలో ఒక సీనియర్‌ నాయకుని కూతురు. అనివార్య పరిస్థితుల్లో ఆపద్ధర్మ ప్రధాని అవుతుంది. పీడిత ప్రజలకోసం పనిచేసే మంచి వ్యక్తి ప్రధాని అయినా రాజ్యస్వభావం మారదు. ఆదివాసీ హక్కులను పరిరక్షించే ఒక చిన్న చట్టం అమలు లోకి తేవడానికి మీరా, అనేక అడ్డంకులను ఎదుర్కుని, తన విలువలను పణంగా పెట్టాల్సి వచ్చినపుడు అంబేడ్కర్‌ గుర్తుకు వస్తారు. రాజ్యాంగం... హింస నుంచి పీడితులకు రక్షణ కల్పిస్తుందని నమ్మి, ఆ సాధనలోనూ, హిందూ కోడ్‌ బిల్లుని ఆమోదింపజేసే సందర్భంలోనూ అంబేడ్కర్‌ రాజ్యం పెట్టిన ఒత్తిడికీ, హింసకూ లోనయ్యి కూడా ఎంత గట్టిగా నిలబడ్డారో, దానికోసం ఎంత త్యాగం చేశారో, ఎంత రాజీపడ్డారో చరిత్ర చెబుతుంది.ఆ ఒక్క చట్టం కోసం ప్రత్యర్థి ముఠాలకి మీరా ప్రయోజనాలు సమకూర్చాల్సి వస్తుంది. ఆదివాసీల మేలు కోసం చట్టం చేయడానికి మీరా రాజ్య హింసకు లోబడి పని చేసిందని తెలుసు కున్న ఆదివాసీ ప్రతినిధి బృందంవారు ఆమె ప్రతిపాదనలను తిరస్కరిస్తూ ఒక మాట అంటారు. ‘పీడనకు గురయ్యాము కనుక పీడనను తిరస్కరించడం కాదు, అసలు పీడన అనేదే చెడ్డది కనుక దాన్ని మొత్తంగా తిరస్కరించాలని, ఒక పీడనను తొలగించడం కోసం మరో చోట మరో సమూహాన్ని పీడనకు గురి చేయడం భావ్యం కాదని’ చెబుతారు. చివరికి పదవి నుంచి దిగిపోయి ఆదివాసీ పోరాటాలలో భాగం కావాలని కోరుకుంటుంది మీరా.చ‌ద‌వండి: ప్రధాని మోదీ పేరిట గణాంక విన్యాసం.. అస‌లు క‌థ ఇదే!ఉనికిలో ఉన్న రాజ్య వ్యవస్థే హింసాత్మకం అయినపుడు, ఎంత మంచి వ్యక్తీ దాన్ని మార్చలేనపుడు, మరి ఎటువంటి పరిపాలనా ప్రత్యామ్నాయాన్ని ఈ నవల సూచించింది! బహుశా ఈ చర్చ పాఠకులలో జరగాలని రచయిత కోరుకుని ఉండొచ్చు. లేదా మీరా ఎంచుకున్న మార్గాన్ని మనకు సూచనప్రాయంగా అందించి ఉండొచ్చు. ‘ఏ రాయి అయి తేనేమి’ అన్న నిర్లిప్తత పెరిగిపోయిన వర్తమానంలో భిన్న రాజకీయ శ్రేణుల మధ్య ప్రత్యామ్నాయ రాజకీయాల మీద చర్చ జరగాలి. ‘గమ్యమే మార్గాన్ని సమర్థిస్తుంది’ అన్న సూత్రాన్ని డీ కోడ్‌ చేయాలి.- కె.ఎన్‌. మల్లీశ్వరి‘ప్రరవే’ ఏపీ కార్యదర్శిmalleswari.kn2008@gmail.com

శ్రీ సాంస్కృతిక కళాసారథి' ఆధ్వర్యంలో, సింగపూర్‌లో ప్రవాసభారతీయులతో డా. రామ్ మాధవ్ రచించిన నూతనగ్రంధ పరిచయ కార్యక్రమం ఘనంగా జరిగింది. డా రామ్ మాధవ్ ఇటీవల రచించిన *ది ఇండియన్ రియాలిటీ: మారుతున్న కథనాలు, షిఫ్టింగ్ పర్సెప్షన్ (“The Indian Reality: Changing Narratives, Shifting Perceptions”) పుస్తక పరిచయం,విశ్లేషణ కార్యక్రమం సింగపూర్‌లో మే 4న ఘనంగా జరిగింది. ఈ కార్యక్రమంలో అనేక స్థానిక భారతీయ సంస్థల అధిపతులతో పాటు సుమారు 100 మంది సింగపూర్ వాసులు పాల్గొన్నారు.ఈ సందర్భంగా పుస్తక రచయిత, బీజేపీ మాజీ జాతీయ ప్రధాన కార్యదర్శి, ఇండియా ఫౌండేషన్ పాలక మండలి అధ్యక్షుడు డా రామ్ మాధవ్ భారతదేశం చుట్టూ అభివృద్ధి చెందుతున్న కథనంపై అంతర్దృష్టి దృక్కోణాలను పంచుకున్నారు. భారతదేశంలోని ప్రస్తుత పరిపాలన ద్వారా అందించబడిన జవాబుదారీతనాన్ని ఆయన నొక్కిచెప్పారు, సానుకూల మార్పును ప్రభావితం చేయడానికి ప్రధాన స్రవంతి రాజకీయాల్లో యువకులు విద్యావంతులు పెరుగుతున్న భాగస్వామ్యాన్ని హైలైట్ చేశారు. అంతేకాకుండా, భారతదేశంలో సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవనాన్ని గురుంచి నొక్కిచెప్పారు. అనంతరం రామ్ మాధవ్ , వామరాజు సత్యమూర్తిని ఘనంగా సన్మానించారు. ఈ కార్యక్రమంలో సింగపూర్ తెలుగు సమాజం మాజీ అధ్యక్షుడు వామరాజు సత్యమూర్తి తదితరులు పాల్గొన్నారు. అనంతరం సభ్యులు అడిగిన సందేహాలను నివృత్తి చేసారు. 'శ్రీ సాంస్కృతిక కళాసారథి' సంస్థ అధ్యక్షులు కవుటూరు రత్నకుమార్ అతిధులకు, ఇంకా ఆర్గనైజింగ్ కమిటీ సభ్యులు రామాంజనేయులు చామిరాజు, శ్రీధర్ భరద్వాజ్, సుధాకర్ జొన్నాదుల, పాతూరి రాంబాబు, నిర్మల్ కుమార్, కాత్యాయని గణేశ్న, గ్లోబల్ ఇండియన్ ఇంటర్నేషనల్ స్కూల్ నుండి ప్రభురామ్, మమత, దినేష్, ఇండియా ఫౌండేషన్ నుండి దీక్ష తదితరులకు ధన్యవాదాలు తెలిపారు. అతిధుల విందు భోజనంతో ఈ కార్యక్రమం ముగిసింది.

బ్రిటీష్‌ వారికి నిజామ్‌ రాజు ధారాదత్తం చేయగా అటు ఉమ్మడి మద్రాసు రాష్ట్రంలో భాగమైన సర్కారు జిల్లాలు, దత్తమండలాల ప్రాంతంలో కానీ, ఇటు నిజామ్‌ సొంత ఏలుబడిలో మరాఠ్వాడా, హుబ్లీ ప్రాంతాలతో కలసిన హైదరాబాద్‌ సంస్థానంలో కానీ సాగిన తెలుగు వారి సైలెంట్‌ సినిమా ప్రయాణం ఇవాళ్టికీ పూర్తిగా వెలుగులోకి రాని సమాచారఖని. తెలంగాణ ఆత్మగౌరవం, ప్రత్యేక రాష్ట్ర స్ఫూర్తితో సినీ వ్యాసకర్త, పలు సినీ గ్రంథాల రచయిత హెచ్‌. రమేశ్‌బాబు ఇప్పుడు హైదరాబాద్‌ ప్రాంత మూకీ యుగ అంశాలను తవ్వి తీశారు. స్టీఫెన్‌ హ్యూస్‌ లాంటి విదేశీయుల నుంచి బి.డి. గర్గ లాంటి స్వదేశీయులు, స్థానిక విశ్వవిద్యాలయ పరిశోధకుల దాకా ఇప్పటికే పలువురు చేసిన శోధనలు, రచనల నుంచి కావాల్సినంత తీసుకొంటూ... అరుదైన ఫోటోలతో సహా అనేక పాత పుస్తకాల సమాచారాన్ని కలబోసి ఒకచోట అందించారు. ఈ పరిశ్రమ అభినందనీయం. అదే సమయంలో పరస్పర వైరుద్ధ్యాలనూ, పాత తప్పులనూ సరిచేసుకోవాలని మర్చిపోయి రచయిత తడబడ్డారు.  చిత్రంగా ఈ రచనలో మద్రాసు ప్రాంత సినీచరిత్రను ఎత్తిరాయడంలోనూ తప్పులు దొర్లాయి. మద్రాస్‌లో తొలి సినిమా థియేటర్‌ (పేజీ 47), రఘుపతి వెంకయ్య ఆ హాళ్ళలో సిన్మాలు చూసి సినీరంగం వైపు వచ్చారనడం, ఆయన కుమారుడు ఆర్‌. ప్రకాశ్‌ హాలీవుడ్‌ దిగ్గజం సిసిల్‌ బి. డిమిలీ దగ్గర శిక్షణ పొందారనే (పేజీ 53) మాట... ఇలా అనేక తప్పుడు పాత పుకార్లనే మళ్ళీ అచ్చేశారు. హైదరాబాద్‌లో సినిమాటోగ్రాఫ్‌ ప్రదర్శనలు ఎప్పుడు మొదలయ్యాయన్న విషయంలోనూ పొరబడ్డారు. మద్రాసులో తొలి సినీ ప్రదర్శనలు 1896 డిసెంబర్‌లో ఇచ్చిన స్థానికుడు టి.జె. స్టీవెన్సన్‌ ఆపై దక్షిణాది అంతటా పర్యటిస్తూ వచ్చి, తెలంగాణ గడ్డపై 1897 ఆగస్ట్‌లో ప్రదర్శనలు ఇచ్చారన్నది చరిత్ర. కానీ, అంతకు ఏడాది ముందే 1896 ఆగస్ట్‌లో జరిగాయని ఈ పుస్తకంలో చెబుతున్నవి– ఒక్కరే కంతలో నుంచి చూసే ‘పీప్‌ హోల్‌ షో’లు. అవి సినిమాకు ముందు రూపాలు. అందరూ ఏకకాలంలో చూసే సినిమాటోగ్రాఫ్‌లు కావని గ్రహించాలి.  ‘1897 నాటికే సికిందరాబాదు నుండి మదరాసుకు ముడి ఫిలిం సరఫరా అయినట్టు పేర్కొన్నారు స్టీఫెన్‌ హ్యూస్‌’ (పేజీ 35) అని రమేశ్‌బాబు ఉట్టంకించారు. కానీ, ఆంగ్ల మూల రచనలో ఎక్కడా ఆ ఊసే లేదు. అలాగే, మూసీ వరదలపై టాపికల్‌ తీసింది ముంబయ్‌ కంపెనీ అని చరిత్ర చెబుతున్నా, సంబంధం లేని కలకత్తా మదన్‌ కంపెనీకీ, ధీరేన్‌ గంగూలీకీ ఊహల ముడి వేశారీ రచనలో. తెలుగు సినీ పితామహత్వం విషయంలోనూ ఈ పుస్తక రచయితకు కొన్ని అభ్యంతరాలు ఉన్నట్టున్నాయి. ఆ స్థానిక భావోద్వేగాలనూ, భిన్నాభిప్రాయాలనూ సానుభూతితో అర్థం చేసుకోవాల్సిందే! కానీ, ‘‘తెలుగు సినిమా మూలాలు తమిళనాట ఉన్నప్పుడు, తెలంగాణ సినీ పితామహుడు బెంగాలీయుడు (ధీరేన్‌ గంగూలీ) కావడంలో తప్పు లేదు’’ (పేజీ 22) అని పుస్తక రచయిత వాదన, అసలు మద్రాసు (చెన్నపట్నం) సహా నేడు తమిళనాడు అంటున్న ప్రాంతంలో సింహభాగం ఒకప్పుడు మన తెలుగు వారిదే! మన ఏలుబడిలోదే! ఆ చరిత్ర మర్చిపోతే ఎలా? ప్రదర్శన, స్టూడియో, పంపిణీ, చిత్రనిర్మాణం – నాలుగు సెక్టార్లలోనూ మూకీ యుగంలోనే కాలుమోపి, నాలుగింటా తెలుగువారిలో ప్రప్రథముడిగా నిలిచాడు గనకే వెంకయ్యను తెలుగు సినీ పరిశ్రమకు పితామహుడన్నారు. దేశవిదేశాలకు తన సినీ ప్రదర్శన కృషిని విస్తరించి, మూకీ సినిమా తీసిన తొలి తెలుగువాడైన అలాంటి వ్యక్తిని కేవలం మద్రాసుకే పరిమితమన్నట్టుగా తగ్గించి చెప్పడం (పేజీ 51) భావ్యమా?  అలాగే, ‘... మదరాసు రాష్ట్రానికి సంబంధించిన సినిమా విశేషాలన్నీ కూడా ఆ ప్రాంతానికే చెందుతాయి. కానీ, సమైక్య రాష్ట్రం ఏర్పడిన తరువాత అక్కడి పరిణామాలను తెలుగు సినిమా చరిత్రకు తొలిరోజులుగా చరిత్రకెక్కించారు’ (పేజీ 23) అని రచయిత నిందారోపణ చేశారు. నిజామ్‌ వదిలేశాక బ్రిటీషు ఏలుబడిలో, ప్రెసిడెన్సీలో, మద్రాస్‌ రాజధానిగా తెలుగు వారు గడిపినకాలం తెలుగువారిది కాకుండా ఎలా పోతుంది? తమిళుల చరిత్రను తెచ్చి తెలుగు సినిమా చరిత్ర అంటే తప్పు. అంతేకానీ, మద్రాసులో జరిగింది గనక తెలుగు వారి కృషైనా సరే తెలుగు సినీ చరిత్రే కాదని అనడం సబబా? ఒక్కమాటలో... ఇప్పుడు చేయాల్సింది ఆరోపణలు కాదు. ఆలోచనతో... మరుగునపడ్డ స్థానిక చరిత్రల పునర్నిర్మాణం. హైదరాబాద్‌ రాష్ట్రం సహా అంతటా తెలుగు వారి సినిమా ప్రస్థానంపై నిర్విరామ కృషి. నిరంతరం సాగాల్సిన ఆ ప్రయత్నంలో మన సినీ చరిత్రకు ఈ పుస్తకం అనేక లోపాలున్నా సరే ఓ కొత్త చేర్పు. మూకీల కాలంలోనే హైదరాబాద్‌ నుంచి బొంబాయికీ, సినీ రంగానికీ వెళ్ళిన పైడి జైరాజ్‌ సహా పలువురి సమాచారమే అందుకు సాక్ష్యం. లోటస్‌ ఫిలిం కంపెనీ – హైదరాబాదు (తెలంగాణ సినిమా మూకీ యుగం: 1896 –1932)  రచన – హెచ్‌. రమేష్‌బాబు ప్రతులకు – అన్ని ప్రధాన పుస్తక విక్రయశాలల్లో. పేజీలు – 160, వెల – రూ. 150  – రెంటాల జయదేవ

మహిళా సృజనకారుల గురించీ, వారి జీవించిన సమాజం గురించీ, వారి రచనా స్వేచ్ఛ గురించి పరిశోధించి పాఠకుల చేతిలో పండు వలిచి పెట్టినట్లు రాయడంలో ఎంత శ్రమ, శ్రద్ధ, ఆసక్తీ అవసరమో కదా. అటువంటి ఆసక్తీ, శ్రమా శ్రద్ధల సమ్మేళనమే మృణాళిని ‘విశ్వమహిళా నవల’. ఇందులో జాపనీస్, ఫ్రెంచ్, జర్మన్, ఇంగ్లిష్, రష్యన్‌ భాషలలో తొలి నవలా రచయిత్రుల పరిచయం, వారి జీవించిన కాలంలో స్త్రీలకుండే పరిమితులూ, రచయిత్రుల జీవన శైలీ, రచనా శైలీ, వస్తువూ అన్నిటినీ విస్తృతంగా చర్చించారు మృణాళిని. ప్రపంచ సాహిత్యంలోనే మొదటి నవల రాసిన జాపనీస్‌ రచయిత్రి లేడీ మూరసాకీ (978–1014) నుంచి ఫ్రెంచ్‌ రచయిత్రి జార్జ్‌ సాండ్‌ (1804 –1876) వరకూ పదముగ్గురు రచయిత్రుల పరిచయం స్త్రీల సాహిత్య చరిత్రను మనముందు ఉంచుతుంది. లేడీ మూరసాకి వ్రాసిన ‘ది టేల్‌ ఆఫ్‌ గెన్జి’ ప్రపంచ భాషల్లోనే తొలి నవల అని విమర్శకులు గుర్తించారు. వెయ్యి పేజీల ఈ వచన రచన అప్పటికింకా ప్రాచుర్యంలో లేని నవలా ప్రక్రియను అవలంబించింది. 1వ శతాబ్దం మొదలు 19వ శతాబ్దం వరకూ ఆయా దేశాలలో ఉండే మహిళా రచయిత్రులు అక్కడి రాజకీయ పరిస్థితులు, సామాజిక  నియమ నిబంధనలు, పితృస్వామ్యం... వీటన్నిటినీ తట్టుకుని నవలలు రాశారని ఈ పుస్తకం వల్ల తెలుస్తుంది. కొంతమంది రచయిత్రుల కృషి వారి జీవిత కాలంలో గుర్తింపబడకపోయినా... తరువాత కొంతమంది సద్విమర్శకుల వలన, స్త్రీవాదుల వలన గుర్తించబడింది. స్త్రీలు తమ స్వంత పేర్లతో రాయడానికి జంకి పురుషుల పేర్లతో రాయడం లేదా అనామకంగా రాయడం, ఎప్పుడైనా ధైర్యంగా రాయడం, రాజకీయాలను గురించి రాయడం, ప్రభుత్వాలను ప్రశ్నించడం... చివరకు నెపోలియన్‌నే నిలదీసి ఆయన ఆగ్రహానికి గురి కావడం ఈ పుస్తకంలో చూస్తాం. త్రికోణ ప్రేమ కథలు, హారర్‌ కథలు రాసిన తొలి రచయిత్రులు కూడా వీరు అయ్యారు. పల్లె సీమల అందాలని రొమాంటిసైజ్‌ చేయడం కాక అక్కడి ప్రజా జీవనాన్ని చిత్రించారు. కొందరు రచయిత్రులు ప్రఖ్యాత పురుష రచయితలకు ప్రేరణ కూడా అయ్యారు. సమాజం విమర్శించే జీవన శైలులు కూడా అవలంబించారు. ఈ పుస్తకానికి ఓల్గా కూలంకషమైన పరిచయం రాశారు. రచయిత్రుల జీవన కాలం, రచనా కాలం, వారి జీవిత విశేషాలు, అనుభవాలు... ఏదీ వదలకుండా ఒక సంపూర్ణ చరిత్రను... అందులోనూ ప్రపంచ మహిళా రచయితల చరిత్రను ఇష్టంగా మనకు అందించిన మృణాళినికి అభినందలు లేదా కృతజ్ఞతలు అనేవి చాలా పేలవమైన మాటలు. ప్రస్తుతం అన్ని విశ్వ విద్యాలయాల్లో స్త్రీ అధ్యయన కేంద్రాలు ఉంటున్నాయి. ఆ కేంద్రాలలో ఈ పుస్తకం తప్పనిసరిగా ఉండాలి. (చదవండి: కళ్లు తెరిపించే కథా రచయిత్రి) ఇటువంటి వ్యాస సంపుటులు ఇంగ్లిష్‌లో ఉంటాయి కానీ తెలుగులో ఇదే మొదటిది అని అనుకుంటున్నాను. ఇంగ్లిష్‌కన్నా తెలుగులో చదువుకోవడం సులభం కనుక యిది సాహితీ ప్రేమికులకూ చరిత్ర అభిమానులకూ మంచి కానుక. మరొక విషయమేమిటంటే ఇందులో మృణాళిని ప్రతి విదేశీ పదానికీ సరి అయిన ఉచ్ఛారణ ఇచ్చారు. ధృతి పబ్లికేషన్స్‌ ప్రచురించిన ‘విశ్వ మహిళా నవల’ హైదరాబాద్‌లోని నవోదయలో కొనుక్కోవచ్చు. చదువుతూ నాణ్యమైన సమయం గడపవచ్చు. - పి. సత్యవతి  ప్రముఖ రచయిత్రి

కవి తనని తాను చూసుకునే చూపు. అలాగే సమాజాన్ని చూసే చూపు. తనూ సమాజం కలగలసిన చూపు. విశాల విశ్వంలో తన చూపు ఆనే చోటు. ఇలాగ చూపులు ఎన్నో రకాలుగా ఉంటాయి.  ఒక కవి తనలోకి అలాగే సమాజంలోకి చూసే దృక్కోణాలే కాకుండా– అతడు సమా జాన్ని తనలోకి ఒంపుకోవడం– అలాగే తను సమాజంలో కలగలిసిపోవడం. ఇలాగా ఎన్నెన్నో కోణాల నుంచి తనని తాను బేరీజు వేసుకునే కవి శ్రమించి తన కవితను తీర్చిదిద్దుతాడు.  తనలో ఒక క్రమం. అలాగే సమాజంలోనూ ఓ క్రమం ఉంటుంది. క్రమం లేని తనమూ ఉండవచ్చు. ఇలా ఆలోచిస్తూ పోతుంటే కవి తనకు తాను సాధారణంగానూ, అసాధారణంగానూ తోచవచ్చు! ‘అక్షరాల చెలిమె’ అన్న వారాల ఆనంద్‌ కవితా సంపుటిని ఒకటికి రెండుసార్లు చదివినాక నాలో కలిగిన భావాలివి.  ఆనంద్‌ భావకుడు. ఒక శిల్పి ఎలాగైతే తన శిల్పాన్ని తయారు చేస్తాడో అలాగే ఆనంద్‌ కవిత్వం చేయడంలో నేర్పరి. పుట్టుకతో మనిషి తెచ్చుకున్న బాధ ఉంది. రకరకాల అనుభూతులతో పాటు నేను న్నానని ఎప్పుడూ హెచ్చరించే బాధ ఉంది.  బాధలు రకరకాలు. ఉండీ బాధ, లేకా బాధ. ఉండీ లేకా బాధ. ఒక్కోసారి బాధ కోసమే బాధ. సందర్భాన్ని బట్టి బాధ అలంకారమూ కావచ్చు. ఏది ఏమైనా సంతోషాన్ని నిరాకరించలేనట్టే బాధనూ నిరాకరించలేము.  వేదన అన్నది మరొకటి. వేదనకీ, బాధకీ కొంత వ్యత్యాస ముంది. చాలా సందర్భాలలో వేదనకి బాధ మూలమై ఉంటుంది. ఉండకనూ పోవచ్చు. మనిషి జీవితంలో సందర్భాలు అనేకం. అందుకే వేదన సందర్భాన్ని అనుసరించి కూడా ఉండొచ్చు.  ప్రారంభం లాగానే కొన్నింటికి ముగింపు కనిపిస్తుంది. కొన్నింటికి కనిపించదు. మరికొన్నింటికి కనిపించీ కనిపించని తనంలా తోస్తోంది. కదలిక– స్తబ్ధత, ఉదయం– సాయంకాలం, రాత్రి–పగలు, బాగుండడం– దిగులుగా ఉండడం, నవ్వు– ఏడుపు, ఆశ– నిరాశ, తీరం కనిపించడం– దరి దొరకకపోవడం, బతుకు– చావు... మానవ జీవితంలోని ద్వంద్వాలు ఇవి.  ఉన్నవాటిని అంగీకరిస్తూనే, లేని వాటిని ఊహించడం. ఒక్కో సారి ఉన్నది వాస్తవం కాకపోవచ్చు. ఊహ సరైనది కావచ్చు. అలాగే ఉన్నది వాస్తవం అయినప్పుడు ఊహ సరైనది అయ్యే అవకాశం లేకపోవచ్చు. వాస్తవం– ఊహ అన్నవి నిజాలు. అలాగే అబద్ధాలూనూ! జీవితం నిజం. వాస్తవం. అంటే మన కంటితో చూస్తున్నది నిజమైతే – భౌతికంగా కనిపించే జీవితానికి పైన అద్దిన పన్నీ కూడా ఉంది. ఇవి రెంటినీ కలిపి చూస్తే – నీరెండ నీళ్ళపై తేలియాడే వెలుతురు. పసిపాప ముఖంపై సయ్యాటలాడే చిరునవ్వు. జీవితంలోని నిజాల్ని ఒప్పుకుంటేనే, జీవితం ముందూ వెనకా జరిగే సంఘటనలను నేర్పుగా పట్టుకోలేని అసాయత కూడా ఒకటి ఉంది. ‘విజయసూత్రం’ అనేది జీవితంలో అచ్చమైన నిజం కాదు. దానికి ముందూ వెనకా చాలా విషయాలు ఉంటాయి.  జీవితం అన్నది అనేక అంశాల కూడలి. వాటి క్రమం ఎప్పుడూ ఒకేలా ఉండదు. వైవిధ్యభరితమైంది అది. వెలుగు నీడలూ, తెలుపు నలుపు అన్నవి ఎంత నిజమో; మానవ జీవితంలోని ప్రతి కదలికకి కలవరించి పలవరించడమూ అన్నది అంతే నిజం. సృజన కారుల్లో ఇది కాస్త మోతాదుని మించుతుంది. ఆనంద్‌ తను కవిగా చెందిన పరిణతి మనల్ని అబ్బురపరుస్తుంది. అలాగే అతడి జీవిత క్రమం కూడా! సామాన్యుల జీవితా లలో ఎన్నో పరిణామాలు జరుగుతూ ఉంటాయి. కాని అవి అంతగా పరిగణలోకి రావు. కాని సృజన కారుడి జీవితంలో జరిగే పరిణామాలు ఎన్నో వింతలూ విడ్డూరాల్ని సృష్టించవచ్చు. కారణం సృజనకారుడు సమస్య లోతుల్లోకి వెళ్ళి శోధిస్తాడు. అతడు ఇంకా సున్నిత మనస్కుడైనప్పుడు మనకు ‘అక్షరాల చెలిమె’ లాంటి విలువైన కవిత అందుతుంది. కవి ఇక్కడ జీవితంలోని అరలను, వాటిలోని వెలుగునీడల్ని మనకు పరిచయం చేస్తాడు. జీవితంలో తట్టుకొని... సంగీతాన్ని వినిపిస్తాడు.  అందుకే ఆనంద్‌ కవిత్వమన్నా, జీవితమన్నా నాకు చాలా ప్రత్యేకమైనవి. మీరు కూడా ఈ కవితల ద్వారా ఎన్నో వింత వినూత్న అనుభవాలకు లోనౌతారని ఆశిస్తాను. (క్లిక్‌ చేయండి: రా.రా.  ఓ నఖరేఖా చిత్రం!) - బి. నరసింగరావు సినీ దర్శకులు, రచయిత

తమ తల్లిదండ్రుల పెళ్లిళ్ల గురించి రాసిన ఇద్దరు రచయితల గురించి మాత్రమే నాకు ఇటీవలి వరకూ తెలుసు. ఒకరు నిగెల్‌ నికల్సన్‌. ఈయన రాసిన ‘పోర్‌ట్రెయిట్‌ ఆఫ్‌ ఎ మ్యారేజ్‌’ పుస్తకం తన తండ్రి, రచయిత అయిన వీటా శాక్‌ విల్లే–వెస్ట్, హెరాల్డ్‌ నికల్సన్‌ మధ్య అస్థిరమైన, విశిష్టమైన సంబంధం గురించి చెబుతుంది.  మరొకటి జరీర్‌ మసానీ రాసిన ‘అండ్‌ ఆల్‌ ఈజ్‌ సెడ్‌: మెమోయిర్‌ ఆఫ్‌ ఎ హోమ్‌ డివైడెడ్‌’ అనే పుస్తకం. శత్రుత్వం, పిచ్చితనం, అవిశ్వాసం వంటి కారణాల వల్ల మినూ మసానీ తన భార్య శకుంతల నుంచి విడిపోయిన ఉదంతాన్ని ఇది తెలుపుతుంది. ఆ రోజుల్లో ఆమె ఇందిరా గాంధీ కాంగ్రెస్‌ (ఐ)లో చేరాలని భావించారు. కాగా మినూ మసానీ లోక్‌సభలో ప్రతిపక్ష నేతగా ఉండేవారు. వీరి ఉదంతం అప్పట్లో చాలా ఆసక్తి గొలిపింది. నేను ఇప్పుడే మూడో పుస్తకం కూడా చదివాను. దానిపేరు ‘సుమిత్ర అండ్‌ ఎనీస్‌ టేల్స్‌: అండ్‌ రెసిపీస్‌ ఫ్రమ్‌ ఎ కిచిడీ ఫ్యామిలీ’. ఇది సీమా చిస్తీ తల్లిదండ్రులు, అసాధారణమైందే అయినప్పటికీ వారి ప్రగాఢమైన ప్రేమ వివాహం గురించిన కథ. ఇది చాలా కొత్తగా, వైవిధ్యపూరితంగా ఉంది. నేను సీమా చిస్తీ వల్లే ఈ మూడో పుస్తకం చదివాను. ఆమె అప్పుడే కాలేజీ విద్య పూర్తి చేసి తన తొలి ఉద్యోగాన్ని నాతోనే ప్రారంభించింది. అందుకు ఈ పుస్తకం నా టేబుల్‌ వద్దకు వచ్చేసరికి దాన్ని తీసుకోకుండా ఉండలేకపోయాను. సుమిత్ర, ఎనీస్‌ వివాహం అసాధారణమైందని చెప్పాలి. ఆమె కన్నడిగ, హిందూ వ్యక్తి. అతడు ఉత్తరప్రదేశ్‌లోని దేవిరయా నుంచి వచ్చాడు. ముస్లిం. ఆమె అతడికంటే ఏడేళ్లు పెద్దది. ఇరు కుటుంబాల్లో ఎవరికీ చెప్పకుండానే పెళ్లాడారు. అదృష్టవశాత్తూ తర్వాత వారిని రెండు కుటుం బాలు సాదరంగా ఆహ్వానించాయనుకోండి! తమ కథను చెప్పడంలో, సీమ ఒక మార్మిక శైలిని స్వీకరించింది. కొన్నిసార్లు తన తల్లితండ్రులను మా అమ్మ అనీ, మా నాన్న అనీ రాసిందామె. కానీ చాలాసార్లు మాత్రం వారిని సుమిత్ర, ఎనీస్‌ అంటూ థర్డ్‌ పర్సన్‌ సింగ్యులర్‌ (ప్రథమ పురుష)లో రాసింది. నిజాయితీగా చెప్పాలంటే, ఇలాంటి హైబ్రిడ్‌ శైలిని మొదటిసారి చూశాను. ఇది చాలా ప్రభావశీలంగా ఉంది.  న్యూఢిల్లీలోని కన్నాట్‌ప్లేస్‌లో మెయిన్‌ స్ట్రీమ్‌ పత్రికా కార్యాలయం బేస్‌మెంట్‌లో సుమిత్ర, ఎనీస్‌ కలిశారు. దట్‌ ఓల్డ్‌ స్టేపుల్, ద హౌస్‌హోల్డర్, దిస్, ఇన్‌ 1964 వంటి సినిమాలు చూస్తూ వారి మధ్య ప్రేమ వికసించిందని సీమ రాసింది. మరింత ఎక్కువగా తన గురించి తెలుసు కోవడానికి ఆమె ఎన్నటికీ విముఖత చూపదని ఎనీస్‌కి అది సంకేతంలా కనిపించిది. కేవలం స్నేహితులుగా మాత్రమే తాము ఉండాల్సిన అవసరం లేదని ఆ సంకేతం ఎనీస్‌కి సూచించింది. ఇది కాల పరీక్షకు నిలిచిన సందర్భం. అది ఫలించింది కూడా! తన తల్లితండ్రుల నేపథ్యం, జీవితం, వారి ప్రేమ గాథ గురించి సీమ చెబుతున్నప్పుడు అన్నీ వివరించి చెప్పలేని నిరాకరణ కనిపించింది. అలాంటి పరిస్థితి మీలో మరింత ఆకాంక్షను రేపుతుంది. సుమిత్ర, ఎనీస్‌ ఇద్దరూ ఎగువ తరగతి వారే. అత్యంత వేడిగా ఉంటూ మిత్రపూరితంగా లేని నగరంలో తమకంటూ ఒక గూడుకోసం, కనీస వనరుల కోసం ప్రయత్నిస్తూ తొలి తరం వలసవచ్చినవారి గురించిన కథ వీరిది. జీవించడానికి 1960లలో ఒక నివాసం కోసం వెతకటం అనేది ఇప్పుడు కులాంతర, మతాంతర వివాహాలు చేసుకున్న దంపతులు ఎదుర్కొంటున్న సమస్యలాగే ఉంటుంది. ఒక సందర్భంలో లీజుపై సంతకం పెట్టిన తర్వాత ఎనీస్‌ అంటే అనీష్‌ (హిందువు) కాదని ఇంటి యజమానురాలికి అర్థమైపోయి ఆ లీజును వెనక్కు తీసుకుంది. పెళ్లయిన సంవత్సరానికి సీమ పుట్టింది. తన పేరును అలా పెట్టడం తనకు గమ్మత్తుగా ఉండిందని సీమ ఒప్పు కుంది. ఎనీస్‌ తల్లి నీలిరంగు ఉత్తరంలో బోలెడన్ని సూచనలు రాసి పంపింది. సుమిత్ర ఆ సూచనలను పాటిం చింది. తన భర్త ఇంటిపేరు పెట్టుకోవడానికి ఆమె స్వచ్ఛందంగా సిద్ధపడిపోయింది. నిఖా పట్ల సంతృప్తి చెందింది. కానీ ఆమె కూతురు విషయానికి వచ్చేసరికి సీమ అనే పేరు పెట్టడంలో కాస్త సందిగ్ధత ఏర్పడింది. సీమ అనే పేరు హిందూ, ముస్లిం రెండు మతాల పేరును స్ఫురించడంతో సరిగ్గా సరిపోయింది. అయితే తన పేరు గురించి సీమ పెద్దగా పట్టించు కోలేదు కానీ, సుమిత్ర–ఎనీస్‌ కథలో పేర్లకు ఎంతో ప్రాధాన్యం ఉంది. ఈ రెండు పేర్లకూ ఒకే అర్థం ఉంది. ఎనీస్‌ అంటే అరబిక్‌లో మంచి మిత్రులు అని అర్థం. సుమిత్ర అనే సంస్కృత పదానికీ అదే అర్థముంది. ఈ ఇద్దరికీ సంబంధించిన ఉమ్మడి లక్షణాల్లో పేర్లు కూడా కలిసిపోయాయి. ఈ పుస్తకంలో సగంపైగా తల్లి తన కుమార్తెకు ఎంపిక చేసే వంటకాల గురించే ఉంటుంది. అయితే ఆ కుమార్తెకు వాటిని చేసేంత సమయం ఉండదు. పైగా వాటిని ఆమె ఒప్పుకోదు. అవి సబ్‌టైటిల్‌ని మాత్రమే వివరిస్తాయి. కానీ అవి దేన్నో సూచిస్తాయి. ఆమె తల్లిదండ్రుల వివాహం ఇరుమతాల సంగమం, కలిపిన కిచిడీ లాంటిది.  దీనికి మించి మెరుగ్గా నేను ఈ పుస్తకం గురించి వర్ణించలేను. తొలి నామవాచకం ఇరువురూ ఒక చెంతకు వచ్చి, ఒకే అస్తిత్వంగా మారిపోవడాన్ని సూచిస్తుంది. ఇక రెండోది ఒక కొత్త ఆనందకరమైన దాన్ని రూపొందిం చేందుకు వివిధ భాగాలను తెలివిగా, ఉద్దేశపూర్వకంగా కలపడాన్ని సూచిస్తుంది. (క్లిక్‌: సంఘీభావమే పరాయీకరణకు మందు) మినూ, శకుంతల దంపతుల లాగా సుమిత్ర, ఎనీస్‌ పోరాడారా లేక వీటా, హెరాల్డ్‌ లాగా విభిన్న మార్గాలను అనుసరించారా అనేది నాకు తెలీదు. సీమ కథ అంతవరకూ తీసుకుపోలేదు. కానీ అది మంచిదే. తల్లితండ్రుల అసమ్మ తిని పిల్లలు ఏ మేరకు వెల్లడించవచ్చు అనే అంశంలో ఒక పరిమితి ఉంటుంది. సామరస్యపూర్వకమైన స్నేహం ఆహ్లాదకరమైన పఠనానికి తావిస్తుంది కదా! (క్లిక్‌: మతాలు కాదు... మనిషే ప్రధానం) - కరణ్‌ థాపర్‌  సీనియర్‌ పాత్రికేయులు

‘భిన్న నేపథ్యాలు, కులాలు, మతాలు, ఇతివృత్తాలు, కథ నాలు, మాండలీకాలు ఉన్న 26 కథలను ఆంగ్లంలోకి అనువాదం చేయడమెట్లా? వాటిలోని విభిన్నతను, ప్రత్యేకతను అనువాదంలోకి తీసుకురావడమెట్లా?... ఇవీ అల్లాడి ఉమ, ఎం. శ్రీధర్‌లకు ఈ పుస్తకం అనువాదం సమయంలో వచ్చిన కొన్ని ప్రశ్నలు. ఇంగ్లిష్‌ అనువాదంలో వెలువడ్డ తెలుగు కథల సంక లనం ‘తెలుగు: ద బెస్ట్‌ షార్ట్‌ స్టోరీస్‌ అఫ్‌ అవర్‌ టైమ్స్‌’కు ఓల్గా సంపాదకులు. హార్పర్‌ పెరెన్నియల్‌ వాళ్ళు ప్రచురించారు.  ‘గత ముప్పై ఏళ్ళల్లో వచ్చిన ముఖ్యమయిన కథల్లోంచి ఎంపిక చేసుకున్న ఈ 26 కథలు భారతీయ పాఠకులకు తెలుగు సాహిత్యం పట్ల ఆసక్తి కలిగిస్తే నా యత్నం, ప్రచురణకర్తల ఉద్దేశం, అనువాదకుల ప్రయత్నం నెరవేరినట్లే’ అంటారు ఓల్గా. ఈ పుస్తకంలోని రచనలనూ, రచయితలనూ తెలుగు పాఠకులకు పరిచయం చేయా ల్సిన అవసరం లేదు. ఈ కథలన్నీ మనల్ని కదిలించినవే, ఆలోచింప జేసినవే. తెలుగు కథకు సరిగ్గా నూటా ఇరవై ఏళ్ళు. వేలాది కథలు, వందలాది కథల సంపుటాలు ఈ శతాబ్ద కాలంలో వెలువడ్డాయి. ముఖ్యంగా 1990 నుండి వైవిధ్యమైన భావజాలాలు, అస్తిత్వాలు తెలుగు పాఠకులను కదిలించాయి. ఆ భిన్నత్వం అనుభవం నుండి, ప్రతిఘటన నుండి, ఉద్యమాల నుండి వచ్చింది. ఏ గొంతులు, మనుషులు, జీవితాలు, భాషలు సాహిత్యానికి వెలుపల ఉంచబడ్డాయో సరిగ్గా అవే, సాహిత్యం అంటే ఇదీ– కథ అంటే ఇదీ అంటూ ముందు కొచ్చాయి. అలాంటప్పుడు అన్ని కథల్లోంచి ఇరవై ఆరు కథలు ఎంపిక చేయాలంటే ఓల్గా తన ఉపోద్ఘాతంలో చెప్పినట్లు, కష్టమయిన పనే.  ఈ సంకలనంలో సతీష్‌ చందర్‌ ‘డాగ్‌ ఫాదర్‌’, ఎండ్లూరి మానస ‘బొట్టు భోజనాలు’, పెద్దింటి అశోక్‌ కుమార్‌ ‘జుమ్మే కి రాత్‌’, కరుణ ‘నీళ్లు చేపలు’, పి. సత్యవతి ‘ఇట్లు స్వర్ణ’, కోట్ల వనజాత ‘ఇత్తు’, ఎం.ఎస్‌.కె. కృష్ణజ్యోతి ‘సముద్రపు పిల్లోడు’, వి. ప్రతిమ ‘మనిషి విత్తనం’, వి. చంద్రశేఖరరావు ‘ద్రోహ వృక్షం’, వాడ్రేవు వీరలక్ష్మీదేవి ‘బినామీ’, సన్నపురెడ్డి వెంక ట్రామిరెడ్డి ‘సేద్దెగాడు’, ఎం.ఎం.వినోదిని ‘ఒక విలన్‌ ఆత్మ హత్య’,  కె.ఎన్‌. మల్లీశ్వరి  ‘రెండంచుల కత్తి’, మల్లిపురం జగదీశ్‌ ‘ఇప్ప మొగ్గలు’, కేతు విశ్వనాథరెడ్డి ‘అమ్మవారి నవ్వు’, కొలకలూరి ఇనాక్‌ ‘కొలిమి’, మహమ్మద్‌ ఖదీర్‌ బాబు ‘గెట్‌ పబ్లిష్డ్‌’, జూపాక సుభద్ర ‘ఎంపీటీసీ రేణుకెల్లు’, అక్కినేని కుటుంబరావు ‘పనివాడితనం’, కె.వరలక్ష్మి ‘మంత్రసాని’, అట్టాడ అప్పల్నాయుడు ‘బతికి చెడ్డ దేశం’, షాజహానా ‘సిల్‌సిలా’, జి.ఆర్‌.మహర్షి ‘పురాగానం’, బి.ఎస్‌.రాములు ‘మెరుగు’, ఓల్గా ‘సారీ జాఫర్‌’, కుప్పిలి పద్మ ‘వే టు మెట్రో’ కథలు ఉన్నాయి.    పలు భాషలు, పలు రాతలు, పలు రచయి తలు, పలు సందర్భాలు, పలు కాలాలు, కానీ ఒక అనువాదం! అందుకే అనువాదాన్ని పలు అంచుల కత్తి అనడం అతిశయోక్తి కాదేమో. తాము లేవనెత్తిన చర్చకు సమాధానమే అన్నట్లుగా, రచనల, రచయితల విభిన్నతను అనువాదాల్లోకి తీసుకు రావడానికి అల్లాడి ఉమ, ఎం. శ్రీధర్‌ తెలుగు పదాలను, ఉర్దూ మాటలను యథాతథంగా ఆంగ్లంలోకి తీసుకొచ్చారు. ‘నా తమిళ జీవితాన్ని, అనుభవాన్ని ప్రతిఫలించే ఆంగ్లం కావాలి’ అని మీనా కందసామి అన్న మాటలు గుర్తొస్తాయిక్కడ. అనువాదం అనువాదంలాగా ఉండాలా, అసలులాగే ఉండాలా, పదకోశం ఇవ్వాలా లేదా పాఠకులే కొంత ప్రయత్నించి అర్థం చేసుకోవాలా అన్న చర్చలు ఎప్పటికీ జరుగుతూనే ఉంటాయి. అయితే మూల కథలోని పదాలను అనువాదంలో అలాగే ఉంచేయడం ఎప్పుడూ ఒకలాగే పని చేయకపోవచ్చు. రచనల్లోని విభిన్నతే వాటిలోని నిగూఢ అర్థాలకు కూడా వర్తిస్తుంది కదా. (చదవండి: కాలానికి ముందు పయనించిన కవి) – కె. సునీతారాణి

‘మధుశాల’ మత్తెక్కిస్తుంది. అలసిన ఆత్మలను ఆదమరపించి, అంతర్లోకాల సందర్శనం చేయిస్తుంది. శుష్కవచనం కవిత్వంగా చలామణీ అవుతున్న తెలుగునేల మీద– ఆరుతడి కవిత్వమే అపురూపంగా మారిన రోజుల్లో తన గుండెతడినే కవిత్వంగా మలచి మధువొలకబోశారు అనిల్‌ బత్తుల.  ‘మధుశాల’లలోని కవితలు పురాతన మధువులాంటి పరిమళంతో చదువరులను మత్తెక్కిస్తాయి. మైకం, మోహం జమిలిగా జుగల్‌బందీ చేసిన కవితలివి. జీవన బీభత్సాన్ని సుందరమైన మధుపాత్రలో దర్శింపజేసే కవితలివి. మత్తెక్కించినట్లే ఎక్కించి, చెర్నాకోలతో చరిచినట్లుగా ఒక్కసారిగా మత్తొదిలించే కవితలూ ఇందులో ఉన్నాయి. (క్లిక్‌: నూరు నాటకాలు.. ఆరు సంకలనాలు) ‘అప్పుడు నా వయసు పన్నెండు గొర్రెలు కాచే పేద నల్లపిల్లను/ మా గ్రామదేవతలా చక్కటి కళ నా మొహంలో ఉండేది/ సమర్తాడిన వారానికి మా ఇంటి పక్కావిడ నా కన్నెరికాన్ని లక్షరూపాయలకు/ మా ఊరి వర్తకుడికి అమ్మేసింది/ ఆ రాత్రి నాకు చేరిన నా రక్తపు ముద్ద విలువ రెండువేలు మాత్రమే’... ఎంతటి బీభత్సం! లోకంలో ఇలాంటి బీభత్సం సర్వసాధారణం. యాంత్రికలోకంలోని సర్వసాధారణ బీభత్సాన్ని తట్టుకోవడం సున్నితహృదయులకు దుస్సాధ్యం. తట్టుకోవాలంటే ‘మధుశాల’లోనికి అడుగుపెట్టాల్సిందే!

‘నాటకం తరతరాల నుంచి మానవ సంస్కృతిలో ఒక భాగంగా ఉంటూ వస్తున్నది. మిగిలిన ఏ ఇతర సాహిత్య ప్రక్రియ ఇవ్వలేని ఆత్మతృప్తి నాటకం ఇస్తున్నది’ – ఆచార్య మొదలి నాగభూషణ శర్మ.  ఒక జమీందారీ హయాంలో పెత్తనం చలాయించే రాజోద్యోగులు చేసే దుష్టచర్యలను గ్రహించి విచారించి వారికి దేశ బహిష్కరణ శిక్ష విధించి పరిస్థితులను చక్కదిద్దిన ఇతివృత్తంతో నడిచిన నాటకం ‘నందక రాజ్యము’. గుంటూరు సీమలోని రేపల్లె ప్రాంతానికి చెందిన కారుమూరు గ్రామవాసి వావిలాల వాసుదేవశాస్త్రి ఈ నాటక రచయిత. తెలుగులో తొలి సాంఘిక నాటకం ‘నందక రాజ్యము’. రచనా కాలం 1880.  తెలుగునాట శతాబ్ది కిందట కొనసాగిన వృద్ధ వివాహ దురాచారాన్ని ‘నిర్మాణ కాలంలో కల్యాణమా? మరణశయ్య మీద మంగళహారతులా?’ అని ప్రశ్నిస్తూ పానుగంటి లక్ష్మీనరసింహారావు 1910లో రచించిన ‘వృద్ధ వివాహము’ నాటకం ఆనాటి సాంఘిక దురాచారాల్ని నిరసించింది. (చదవండి: కళ్లు తెరిపించే కథా రచయిత్రి) స్వాతంత్య్రోద్యమకాలంలో అమృతసర్‌ జలియన్‌వాలాబాగ్‌లో 1919 సంవత్సరం ఏప్రిల్‌ 13న (నేడు వామపక్షాలు మృతవీరుల దినంగా జరుపుకుంటున్న రోజు) జరిగిన ఘోర దురాగతానికి పౌరాణిక రూపమిచ్చి దేశభక్తిని రగిల్చిన నాటకం ‘పాంచాల పరాభవము’. గుంటూరుకు చెందిన న్యాయవాది దామరాజు పుండరీకాక్షుడు 1921లో రాసిన ఈ నాటకం నిషేధానికి గురైంది. నాటక రచనల వలన జైలుపాలైన దేశభక్తుడీ రచయిత. ‘ఈ పంజాబు దుండగాలు ఆరని అగ్రిహోత్రమై మన దాస్య బంధనములను దహించివేయును’ అనే తీవ్ర ధర్మాగ్రహాన్ని ప్రదర్శించిన నాటకం ‘పాంచాల పరాభవము’. 1880లో ప్రారంభమైన తెలుగు నాటకం 2020 వరకూ అంటే ఈ 140 ఏళ్లలో సమాజంతోపాటు నడుస్తూ, సమాజ శ్రేయస్సును కాంక్షిస్తూ, సామాజిక చైతన్యాన్ని కలిగిస్తూ ప్రగతిశీల దృక్పథంతో నడిచిందనటానికి నిదర్శనంగా ఈ మూడు నాటకాలను రేఖా మాత్రంగా పరిచయం చేశాను. (చదవండి: జీవితంలో సాహిత్యాన్ని దర్శించిన విమర్శకుడు) ఈ నూటా నలభై ఏళ్ల కాలంలో తెలుగు సామాజిక జీవితాన్ని ప్రతిబింబిస్తూ ప్రజా సమూహాలకు చేరువైన నూరు నాటకాలను సంకలనం చేసి సుమారు ఐదువేల పేజీలతో ఆరు నాటక సంకలనాలుగా అందించారు వల్లూరు శివప్రసాద్, గంగోత్రి సాయి. నాలుగు దశాబ్దాలుగా నాటకంతో ప్రయాణిస్తున్న ఈ ఇరువురూ తెలుగు నాటకరంగానికి అందించిన అపూర్వకానుకలు ఈ సంకలనాలు. గతంలో ‘ప్రసిద్ధ తెలుగు నాటికలు’, ‘ప్రసిద్ధ తెలుగు హాస్యనాటికలు’, 108 నాటికలను రెండు సంకలనాలుగా, ‘ప్రసిద్ధ పిల్లల నాటికలు’ సంకలనాన్ని అందించిన చరిత్ర ఈ సంపాదకులకు ఉంది. (మాలపల్లి నవల: నూరేళ్ల... విప్లవాత్మక సృజన) అరవింద ఆర్ట్స్, తాడేపల్లి, గుంటూరు జిల్లా, తానా ప్రచురణలు – ఉత్తర అమెరికా ప్రచురించిన ఈ సంకలనాలను భారత ఉపరాష్ట్రపతి ముప్పవరపు వెంకయ్యనాయుడు 19 నవంబర్‌ 2021న హైదరాబాద్‌లో జరిగిన ఒక  కార్యక్రమంలో ఆవిష్కరించారు. తెలుగు నాటకానికి తేజస్సునూ ఓజస్సునూ కలిగించిన వారు గురజాడ వెంకట అప్పారావు. 1897లో తొలి ముద్రణ పొంది 1909లో నూతన జవజీవాలు పోసుకొని ప్రజల చేతికీ, నోటికీ అందిన తొలి నాటకం కన్యాశుల్కం. తెలుగులో వాడుక భాషలో వచ్చిన కన్యాశుల్కం పాశ్యాత్య పోకడలను పోయి ‘సోషల్‌ కామెడీ’ని అందించింది. సామాజిక ప్రయోజనాలను సాధించింది. గురజాడ మార్గంలో ఆధునిక తెలుగు కథ, గీతం నడిచినట్లుగానే నాటకమూ నడిచింది. (కన్యాశుల్కం అందుబాటులో ఉన్నందున ఈ సంకలనాలలో ఆ నాటకాన్ని సంపాదకులు చేర్చలేదు) అందుకు సాక్ష్యాలు ఈ వంద నాటకాలు.   ‘సంఘ సంస్కరణాభిలాషతో ప్రారంభమైన సాంఘిక నాటకం జాతీయోద్యమకాలంలో దేశభక్తి ప్రబోధంగా నిలబడి ప్రజలను ఉద్యమ కార్యోన్ముఖులను చేసింది. స్వతంత్రం ప్రకటించిన తదుపరి భారతదేశంలో చెలరేగిన మత కలహాలను నిరసించింది. కులం, మతంలాంటి సాంఘిక దురాచారాల్ని దుయ్యబట్టింది. బొగ్గుగని కార్మికుల సమస్యలను ఎత్తి చూపింది.  స్వాతంత్య్రానంతర కాలంలో స్వదేశీ పాలనలో వేళ్లూనుకొంటున్న అవినీతిని, ఆశ్రిత పక్షపాతాన్ని, స్వార్థపూరితమైన ఓట్ల రాజకీయాల్ని ఎండగట్టింది. కార్మికులు, కర్షకులు, కూలీనాలీ జనం శ్రమదోపిడీని ఎలుగెత్తి చూపింది. ఆకలి, నిరుద్యోగం, వైవాహిక సమస్యలు, భూమి సమస్య, శ్రమ దోపిడీ, దళారి వ్యవస్థ, రాజ్యహింస, దళిత సమస్యలు, విద్యావిధానంలోని మార్పులు, విద్య కార్పొరేటీకరణ, విద్యార్థులపై ఒత్తిడులను చర్చించింది. పట్టణ ప్రాంతపు ప్రజల సాధకబాధకాలను దృశ్యమానం చేయగలిగింది. పురుషాహంకారం, స్త్రీల సమస్యలు, స్త్రీ, పురుష సంబంధాలలోని లోటుపాట్లు, స్త్రీ స్వేచ్ఛ, స్త్రీ విద్య, మానవ సంబంధాల్లో లోపిస్తున్న మానవీయత మొదలగు అనేక అంశాలను అభ్యుదయ దృష్టితో చర్చించగలిగింది’. తెలుగు నాటకం – సామాజికత శీర్షికన సంకలన సంపాదకుడు వల్లూరు శివప్రసాద్‌ రాసిన ఈ మాటలు ఈ వంద నాటకాల సారాల్ని మన ముందుంచాయి. ఈ మాటలతో పాటు ‘తెలుగు నాటకం నిరాడంబరంగా కొనసాగిందేమో కాని నిష్ప్రయోజనంగా మాత్రం అపఖ్యాతిని మూటగట్టుకోలేదు. తెలుగు నాటకం సామాన్యుల కోసం రాయబడింది. సామాన్యుల ప్రయోజనం కోసం ఆడింపబడింది. సామాజిక అభ్యున్నతి కోసం నిలబడింది’. శివప్రసాద్‌ చెప్పిన మాటలు తెలుగు నాటక చరిత్రను పరిశీలిస్తున్న వారూ, పరిశోధిస్తున్న వారూ నిజమేనంటారు. ఆచార్య రాచపాళెం చంద్రశేఖరరెడ్డి అన్నట్లు, ఈ వంద నాటకాలు నిస్సందేహంగా ఒకటిన్నర శతాబ్దపు సమాజ చరిత్ర రచనకు విశ్వసనీయమైన ఆధారాలుగా నిలుస్తాయి! ఈ నాటకాల రచయితలు ప్రసిద్ధులు. ప్రతి నాటకమూ ఒక ప్రత్యేకతతో కూడుకున్నదే. అనేకం ప్రదర్శనాపరంగా జయప్రదమైనవే. జీవద్భాషను మాట్లాడినవే. మొత్తంగా తెలుగు సమాజాన్ని మన ముందుంచిన ఈ నాటక సంకలనాలను ఆదరించాల్సిన బాధ్యత తెలుగు సమాజానిది. ఏ అకాడమీలో, పీఠాలో, విశ్వవిద్యాలయాలో చేయ్యాల్సిన ఈ పనిని వారెవరూ చెయ్యకపోయినా, చేస్తారని ఎదురు చూడకుండా అభ్యుదయ రచయితల సంఘంతో, ప్రజా సాంస్కృతికోద్యమంతో ప్రగాఢ సంబంధాలున్న వల్లూరు శివప్రసాద్, గంగోత్రి సాయి ఎంతో శ్రమకోర్చి సాహిత్యం, సమాజం పట్ల బాధ్యతతో ఈ సంకలనాలను అందించినందుకు మాటల్లో  అభినందనీయులు.  – పెనుగొండ లక్ష్మీనారాయణ ‘అరసం’ జాతీయ కార్యదర్శి

‘తేనెటీగ కాదది విషపుతేలు’ పుస్తక సంపాదకులు ఈదర గోపీచంద్‌ అంకిత భావం గల గాంధేయవాది. 1988 అక్టోబర్‌లో ఆంధ్రజ్యోతి వారపత్రికలో మల్లాది వెంకటకష్ణమూర్తి మందారమకరందాన్ని మించిన సెక్సైటింగ్‌ నవల ప్రచారంతో ‘తేనెటీగ’ను సీరియల్‌గా ప్రచురించడం ప్రారంభించాడు. అందులో బూతుజోకులు, అసభ్యరేఖాచిత్రాలు పాఠకులపై విషం చిలకరిస్తున్న డర్టీ సీరియల్‌ను గోపీచంద్‌ చదివి అశ్లీల ప్రతిఘటనా వేదిక ద్వారా సీరియల్‌ ప్రచురణ ఆపించేందుకు మూడేళ్లపాటు (1989–91) అవిరళపోరాటం చేశాడు. ఒక సామాన్యకార్యకర్తగా ఆయన మొదలుపెట్టిన ఉద్యమం ప్రముఖ రచయితలు, 16 అభ్యుదయసంఘాల ప్రతినిధులు, పాత్రికేయులు, స్వాతంత్య్రసమరయోధులు, మహిళలు, విద్యార్థినులను భాగస్వాములుగా చేసి మహోన్నత సాంఘికపోరాటంగా మలచి విజయం సాధించాడు. ఈ నవలను తర్వాత సినిమా తీసేటప్పుడు అశ్లీల ప్రతిఘటనా వేదిక తీవ్రంగా ప్రతిఘటించే ప్రయత్నం చేసింది. రచయిత మల్లాది ఆంధ్ర భూమి దినపత్రికలో తన వాదాన్ని, సమర్ధించుకుంటూ ‘రచయితలకు స్వేచ్ఛ లేదా? అనే వ్యాసాన్ని రాశాడు.  ప్రముఖ పాత్రికేయులు, అప్పటి ఆంధ్రభూమి సంపాదకులు డా. ఎ.బి.కె. ప్రసాదు ‘అక్షరం’ శీర్షికలో చర్చావేదిక ప్రారంభించారు. ప్రముఖ రచయిత్రి ముప్పాళ్ల రంగనాయకమ్మ మల్లాది వాదాన్ని ఖండిస్తూ సుదీర్ఘమైన వ్యాసం రాశారు. నిఖిలేశ్వర్, పాపినేని శివశంకర్, విరసం కృష్ణాబాయి, కొత్తపల్లి రవిబాబు, బీరం సుందరరావు, రావి రంగారావు వంటి రచయితలు మల్లాదిపై ఎదురు దాడి చేసి రచయిత స్వేచ్ఛకు హద్దులుండాలనీ, బాధ్యతలుండాలనీ సూచించారు. ప్రజాసాహితి, అరుణతార వంటి పత్రికలు ఈ చర్చను కొనసాగించాయి. ఎందరో రచయితలు తమ అభిప్రాయాలను వ్యాసాలుగా రాశారు.  ఈ పోరాట ఫలితంగా గోపీచంద్‌ విజయం సాధించినట్టే సంపాదకుడు ఈ పుస్తకాన్ని 11 అధ్యాయాలుగా వర్గీకరించి విశ్లేషణాత్మకంగా సమగ్ర సమాచారంతో రూపొందించాడు. ప్రతి అధ్యాయం ఆరంభంలో ప్రధానమతాల నుంచీ లేదా మహా పురుషుల రచనల నుంచి నైతిక విలువలను బోధించే సూత్రాలతో ప్రచురించడం ఔచిత్యంగావుంది. మొదట అధ్యాయం నాందిలో ఈ ఉద్యమానికి ప్రేరకులు న్యాయవాది కాంతారావు గారి సహకారాన్ని వివరించారు. తక్కిన అధ్యాయాల్లో ఆంధ్రభూమి ‘అక్షరం’ శీర్షికలో వచ్చిన ప్రముఖ రచయితల వ్యాసాలు, పాఠకుల, ప్రేక్షకుల స్పందనలను చేర్చారు. అనుబంధంతో కేంద్రమంత్రి ఉపేంద్రగారితో ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలను తేనెటీగ కన్నడ అనువాదం ‘భ్రమరం’ ఆపాలన్న డిమాండ్‌ వంటివి చేర్చారు. గోపీచంద్‌ పోరాట ఫలితంగా మూడు దశాబ్దాలకు (2020) రచయిత మల్లాది పశ్చాత్తాపాన్ని ప్రకటిస్తూ గోపీచంద్‌ నిజాయితీని ప్రశంసించారు. చెత్త నవలలను పునర్‌ ముద్రించనని ప్రతిజ్ఞ చేశాడు. అశ్లీల ప్రతిఘటనా ఉద్యమంలో అందరూ భాగస్వాములు కావాలని కోరాడు. సామాజిక పోరాటస్పూర్తితో, పాత్రికేయ అనుభవంతో సంపాదకులు ఈ గ్రంధాన్ని సముచితంగా కూర్పు చేశారు. పాత్రికేయ, సాహితీ, నైతిక, సామాజిక, అభ్యుదయ ప్రగతి భావుకులు విధిగా చదవదగిన గ్రంధం ‘తేనె టీగ కాదది విషపు తేలు’. – డా. పి.వి. సుబ్బారావు     తేనె టీగ కాదది విషపు తేలు వెల 120/రూ.; పేజీలు 196. ఆంధ్ర, తెలంగాణ రాష్ట్రాల్లో ప్రముఖ పుస్తక కేంద్రాల్లో లభ్యం.  వివరాలకు: ఈదర గోపీచంద్‌ 9440345494

‘‘గుడి అంటే కేవలం ఒక రాతిబొమ్మ మాత్రమే కాదు. గుడి ఒక భావన . ఎప్పుడో ఏ పురాణ కాలంలోనో జరిగిన ఏ ఘట్టంతోనో గుడి ముడి పడి ఉంటుంది. శతాబ్దాల క్రితం చెక్కిన శిల్పం, వందల ఏళ్లుగా మొక్కుతున్న దైవం, ధ్వజస్తంభం పాదాల వద్ద శతాబ్దాల దీపమాలికల నూనె చారికలు, మోగి మోగి ముసలివైనా కంఠం మూగవోని గంటలు కూడా కథలెన్నో చెబుతాయి’’ అని కస్తూరి రాకా సుధాకర్‌ రావు తన ‘అడుగడుగునా గుడి ఉంది’ అనే పుస్తకంలో తన మాటలుగా చెప్పుకున్నారు.  25 ఆలయాల చరిత్ర ఉన్న ఈ పుస్తకంలో ఆయా ఆలయాలకు సంబంధించిన విశేషాలన్నీ ఇప్పటికే కొన్ని వందలు, వేల వాట్సాప్‌ గ్రూపులలో రచయిత పేరు లేని షేర్లుగా చాలా మంది చదివినవే కావచ్చు. అయితే ఇంకా ‘స్మార్ట్‌’ కాని వారు, సామాజిక మాధ్యమాలకు కాస్త దూరాన్ని పాటించేవారు ఇందులోని విషయాలను హాయిగా చదివి మనో నేత్రాలతోనే ఆయా ఆలయాలను దర్శించి ఆత్మానందాన్ని పొందుతారు. ‘గూగుల్‌ తల్లికి తెలియని గుడి’ అంటూ గోల్కొండ నుంచి భువనగిరి వెళ్లే మార్గంలో అప్పటికే కొన్ని వందల ఏళ్ల నుంచి విలసిల్లుతూ, శిథిలావస్థకు చేరి, అక్కన్న మాదన్నలు పునరుద్ధరించిన వేణుగోపాలుడి ఆలయం గురించిన విశేషాలు అబ్బుర పరుస్తాయి. మెదక్‌ జిల్లా జగదేవ్‌పూర్‌ మండలంలో తలపై నిప్పుల కుంపటి పెట్టుకుని పదిహేను వందల ఎకరాలలో నడయాడి మరీ జాగీర్దార్‌ను మెప్పించి పెరుమాళ్లు పంతులు కట్టించిన వరదరాజ పెరుమాళ్‌ ఆలయం గురించి చదువుతుంటే తెలియని తన్మయత్వం కలుగుతుంది. చిత్తూరు జిల్లా ఐరాల మండలం ముదిగోళం గ్రామంలోని ఎలుక జోస్యం చెప్పే ఆలయం, (చిలక జోస్యం కాదు) కోరిన కోరికలు తీర్చే తూర్పుగోదావరి జిల్లా కోరుకొండ లక్ష్మీనరసింహ స్వామి గుడి... ఇంకా ఎన్నో విశేషాలతో కూడిన రాకా రాతలకు తోడు ఆయా ఆలయాల అసలు శిల్పాలతో పోటీపడే వేణు మాధవ్‌ గీతలు... చదువరులకు విందు భోజనమే. రచయిత సీనియర్‌ పాత్రికేయులు కావడంతో వ్యర్థ పదాలు, అనవసర వాక్యాలు లేకుండా  పుస్తకంలోని అన్ని శీర్షికలూ ఆసక్తిగా చదివిస్తాయి.  అడుగడుగున గుడి ఉంది రచన: కస్తూరి రాకా సుధాకర్‌ రావు పుటలు: 146; వెల రూ. 100 ప్రతులకు: ప్లాట్‌ నం. 79,  వీ ఆర్‌ ఆర్‌ ఎన్‌క్లేవ్‌ దమ్మాయిగూడ, హైదరాబాద్‌– 500 083 ఫోన్‌: 9000875952 జ్ఞాపకాల గుబాళింపు సాధారణంగా డాక్టర్‌ అనగానే వంటికి తెల్లకోటు, మెడలో స్టెత్, డెటాల్, స్పిరిట్‌.. ఇప్పుడైతే శానిటైజర్‌ వాసనా గుప్పుమంటాయి. అయితే ఈవిడేమిటీ, ముఖ పుస్తకం నుంచి ముద్రణాలయాల వరకూ... మామూలు పుస్తకాల నుంచి మహనీయుల మాటల దాకా దేనినీ వదలకుండా పూల గుత్తిలా గుచ్చి దానిని సింపుల్‌గా ‘ఒక భార్గవి’ అని చెప్పేశారు... ఈవిడ మెడికల్‌ డాక్టరే కాదు.. లిటరరీ డాక్టర్‌ కూడానేమో అనిపిస్తుంది ఈ పుస్తకం చదివాక.  జ్ఞాపకాల పొదరిల్లు అంటూ తను కన్ను తెరిచాక చూసిన ఇంటి జ్ఞాపకాలతో మొదలు పెట్టిన భార్గవి ‘మోహనం... సమ్మోహనం’ లో మోహన రాగాన్ని వినిపించారు. దువ్వూరి వెంకట రమణ శాస్త్రిగారి స్వీయచరిత్ర గురించి చెప్పుకొచ్చారు. అమ్మ కన్నా పెద్ద అమ్మతో తన ఆత్మీయతానుబంధాన్ని వర్ణించారు ‘మమతల పాలవెల్లి మా అమ్మ’లో. ఆ తర్వాత మంగళంపల్లి వారి సురాగాల జల్లులోనూ, పెదనాన్న జ్ఞాపకాలతోనూ గుండె తడి చేస్తారు. తర్వాత ఆపాత మధురం అనే మ్యూజికాలజిస్ట్‌ హాసం రాజాగారి పుస్తకాన్ని సమీక్షిస్తారు. ఇంకా బోలెడన్ని పండుగలు, పర్వదినాల జ్ఞాపకాలతో గుమ్మెత్తిస్తారు. ఒక్క ముక్కలో చెప్పాలంటే వృత్తి వైద్యమే అయినా, ప్రవృత్తి అయిన సంగీత, సాహిత్యాల లోతులు తరచే ప్రయత్నంలో సినిమాలూ, పుస్తకాలూ, ప్రముఖ వ్యక్తుల గురించి రాసిన ఈ వ్యాసాల సంకలనంలో  తడమని అంశమంటూ లేనే లేదు. ఒక పక్క పాఠక దేవుళ్లకి సాహితీ నైవేద్యం పెడుతూనే, మరో చెంప అవసరమైన చోట తన వృత్తిగతమైన వైద్య విషయాలను కూడా అలవోగ్గా అందించేయడం ఈ డాక్టరమ్మ కలంకారీతనానికి అద్దం పడుతుంది. అందమైన అక్షరాలు, వాటికి తగ్గట్టు గిరిధర్‌ గౌడ్‌ గీచిన చక్కటి వర్ణచిత్రాలు ఈ పుస్తకానికి సిరాక్షరాలు.  ఒక భార్గవి పుటలు: 268,  వెల రూ. 320 ప్రతులకు: డా. భార్గవి,  ఫోన్‌ : 08674 253210, 253366; మరియు అన్ని ప్రముఖ పుస్తక కేంద్రాలు  – డి.వి.ఆర్‌. 

వెంకటేష్‌ ప్రభు కస్తూరిరాజా ఎవరు? అంటే ‘ఏమో’ అనేవాళ్లే ఎక్కువ. ‘అదేనండీ ధనుష్‌’ అంటే మాత్రం తెలియదనే వాళ్లు  తక్కువ. అది ఆయన స్క్రీన్‌నేమ్‌. పదాలు అల్లడం, పాటకు గొంతు సవరించడంతో పాటు పుస్తకాలు చదవడం అనేది కూడా ఆయన అభిరుచుల్లో ఒకటి. ధనుష్‌కు నచ్చిన పుస్తకాల్లో ఒకటి లవ్‌స్టోరీ.. ప్రేమికుల దినోత్సవం, 1970లో విడుదలైన ఈ నవల సంచలనం సృష్టించింది. అమెరికన్‌ రచయిత ఎరిక్‌ సెగల్‌ రాసిన ఈ రొమాన్స్‌ నవల ‘ది న్యూయార్క్‌ టైమ్స్‌ బెస్ట్‌ సెల్లర్‌’ జాబితాలో అనేక వారాల పాటు అగ్రస్థానంలో నిలిచింది. ఎన్నో భాషలలోకి అనువాదం అయింది. సినిమాకు స్క్రీన్‌ప్లేగా రాసుకున్న ఈ కథను నవలగా రాశాడు సెగల్‌. ‘ఆమె అందంగా ఉంటుంది. తెలివైనది. పాతికేళ్ల వయసులోనే ఆమె చనిపోయింది...’ అంటూ నవల మొదలవుతుంది. విషాదాంత కథలకు నిర్దిష్టమైన కాలపరిధి అంటూ ఉండదు. అవి కాలతీతమైనవి అని చెప్పడానికి ఈ నవల మరో బలమైన ఉదాహరణ. స్థూలంగా చెప్పాలంటే ఇది పెద్దింటి అబ్బాయి, పేదింటి అమ్మాయి ప్రేమకథ.(ఒక అమెరికన్‌ ప్రముఖుడి యవ్వనపు రోజుల నుంచి స్ఫూర్తి తీసుకొని ఈ నవల రాశాడు అనే గుసగుసలు కూడా ఉన్నాయి. ఆలివర్, జెన్నిఫర్‌లు హార్వర్డ్‌ యూనివర్శిటీ క్యాంపస్‌లో పరిచయం అవుతారు. ఆ పరిచయం గాఢమైన స్నేహంగా మారడానికి ఎంతో కాలం పట్టదు. క్లాసిక్‌ మ్యూజిక్‌ స్టూడెంట్‌ అయిన జెన్నీ(జెన్నిఫర్‌) పై చదువుల కోసం ఫ్రాన్స్‌కు వెళ్లడానికి ప్లాన్‌ చేసుకుంటున్నానని ఆలివర్‌కు చెబుతుంది. ఆ మాట ఆలివర్‌ను పిడుగుపాటులా తాకుతుంది. ఆమె ఫ్రాన్స్‌కు వెళితే తనకేమిటి బాధ? తను ప్రేమలో పడ్డాడా? ఎస్‌...తన మనసులో మాటను ఆమెతో చెబుతాడు,....‘ఐ లవ్‌ యూ’ అని. ఆమె కూడా  ‘లవ్‌ యూ’ అంటుంది.అంతమాత్రాన కథ సుఖాంతం అవుతుందా? అందం, ఆలోచనల విషయంలో ఇద్దరూ ఒకటే. ఆస్తుల విషయంలో మాత్రం హస్తిమశకాంతరం తేడా ఉంది. ఆలివర్‌ సంపన్నుడి వారసుడు. విలువైన వ్యాపార సామ్రాజ్యానికి కాబోయే చక్రవర్తి. జెన్నీని తల్లిదండ్రుల దగ్గరికి తీసుకువెళతాడు. వారికి ఆమె నచ్చదు. కారణం ఏమిటో తెలిసిందే.‘నువ్వు ఆ అమ్మాయిని మరిచిపో. నా మాట కాదని పెళ్లి చేసుకుంటే ఆస్తి నుంచి చిల్లిగవ్వ కూడా ఇవ్వను’ అని హెచ్చరిస్తాడు తండ్రి. అయితే తండ్రి మాటని కాదని జెన్నీని పెళ్లి చేసుకుంటాడు ఆలివర్‌. ఊహించినట్లుగానే ఆర్థిక కష్టాలు మొదలవుతాయి. అంతమాత్రాన వారు వెనక్కి తగ్గరు. జెన్నీ ఒక స్కూల్‌లో టీచర్‌గా పనిచేస్తుంది. ఈలోపు చదువు పూర్తి కావడంతో న్యూయార్క్‌ సిటీలో లా ఫర్మ్‌లో చేరుతాడు ఆలివర్‌. ఇక ఆర్థిక కష్టాలు పోయినట్లే, సంసారం గాడిన పడినట్లే అనుకుంటున్న ఆనంద సమయంలో ఆలివర్‌ను నిలువెల్లా దహించివేసే వార్త....జెన్నీకి క్యాన్సర్‌! ఇక ఎన్నో రోజులు బతకకపోవచ్చు!! మొదట ఈ దుర్వార్త ఆమెకు తెలియకుండా జాగ్రత్త పడతాడు. కాని ఎన్ని రోజులు? ఆమెను బతికించుకోవడానికి ఆత్మాభిమానాన్ని పక్కన పెట్టి తండ్రి దగ్గర చేయి చాస్తాడు ఆలివర్‌. అయినా ఫలితం ఉండదు. ఆమె తనకు దక్కదు. ఎటు చూసినా దుఃఖమే...ఏం మాట్లాడినా దుఃఖమే...ప్రపంచమంతా చీకటే! ఆరోజు కొడుకు వైపు చూస్తు...‘ఐయామ్‌ సారీ’ అంటాడు తండ్రి. ‘లవ్‌ మీన్స్‌...నెవర్‌ హావింగ్‌ టూ సే యూ ఆర్‌ సారీ’ అని బదులిస్తాడు కొడుకు. ఒకరోజు ఏదో సందర్భంలో ‘సారీ’ అని చెబితే జెన్నీ తనతో చెప్పిన మాట ఇది. ఈ నవల ఒక ఎత్తయితే ‘లవ్‌ మీన్స్‌...’ అనే డైలాగ్‌ ఒక ఎత్తు. బాగా పాప్‌లర్‌ అయింది. ప్రేక్షక ఆదరణ పొందిన సినిమా డైలాగుల జాబితాలో చోటుచేసుకుంది.   

పూజా హెగ్డేకు ఆటలు, పాటలు ఎంత ఇష్టమోపుస్తకాలుచదవడం కూడా అంతే ఇష్టం. లాక్‌డౌన్‌లో ఖాళీ సమయాన్ని పుస్తకాలకు వినియోగించిందట. ఆమెకు నచ్చిన పుస్తకాల్లో ఒకటి గ్రాఫిక్‌ నావెల్‌ వాచ్‌మెన్‌. ఈ పుస్తకం గురించి... బ్రిటీష్‌ రచయిత అలెన్‌ మోర్, ఆర్టిస్ట్‌ డేవ్‌ గిబన్స్, కలరిస్ట్‌ జాన్‌ హిగ్గిన్స్‌ల అద్భుత సృష్టి  వాచ్‌మెన్‌. నిజానికి ఈ పుస్తకానికి ముందు, పుస్తకం తరువాత ఎన్నో కామిక్స్‌ నావెల్స్‌ వచ్చాయి. అయితే ‘వాచ్‌మెన్‌’ మాత్రం ఒక మైలురాయిగా నిలిచింది. కాలంతో కలిసి నడిచే పుస్తకాలు కొన్ని మాత్రమే ఉంటాయి. ఇది అలాంటి పుస్తకమే. అమెరికన్‌ పబ్లిషింగ్‌ హౌజ్‌ డీసీ కామిక్స్‌ 1986లో తొలిసారిగా ప్రచురించిన ఈ పుస్తకం ‘లీస్ట్‌ ఆఫ్‌ ది 100 బెస్ట్‌ నావెల్స్‌’లో ఒకటిగా నిలిచింది. సినిమాగా వచ్చింది. వీడియో గేమ్‌ సిరీస్‌లతో అలరించింది.  ఈ పుస్తకం చదువుతున్నప్పుడు రెగ్యులర్‌ కామిక్‌ బుక్‌లాగా అనిపించదు. ఇంకా చెప్పాలంటే ‘కాంప్లెక్స్‌ స్టఫ్‌’గా అనిపిస్తుది. ఎందుకీ కాంప్లెక్స్‌? ఎందుకంటే ఇది ‘అల్టర్‌నేటివ్‌ హిస్టరీ’ జానర్‌లో వచ్చిన నవల. ఈ నవలలో కనిపించే నిర్ధిష్టమైన కాలానికి సంబంధించిన చరిత్ర (కోల్డ్‌వార్, నిక్సన్‌ పాలన, న్యూక్లియర్‌వార్‌....మొదలైన విషయాలు) ఎంతో కొంత మనకు తెలిసి ఉంటే సంక్లిష్టత దూరం అవుతుంది. ‘ది వాచ్‌మెన్‌’ పేరుతో అమెరికన్‌ గవర్నమెంట్‌కు సహాయపడే సూపర్‌ హీరోల బృందం ఉంటుంది. అందులో కొందరు... 1. డా.మన్‌హట్టన్‌   2. సిల్క్‌ స్పెక్టర్‌   3. ఒజిమాండియస్‌ 4. నైట్‌ వోల్‌   5. రోర్‌సాక్‌   6. కమెడియన్‌ అమెరికన్‌ గవర్నమెంట్‌ ‘కీన్‌ యాక్ట్‌’  పాస్‌ చేయడంతో  సూపర్‌హీరోల ప్రాభవం తగ్గుతుంది. నిజానికి ఈ సూపర్‌హీరోలు అప్పటికే దాదాపుగా  రిటైరై ఉంటారు. అయితే డా.మన్‌హట్టన్‌ ప్రభుత్వం తరఫున పనిచేస్తుంటాడు. రోర్‌సాక్‌ అండర్‌గ్రౌండ్‌ కార్యకలాపాల్లో బిజీగా ఉంటాడు. అది 1986 సంవత్సరం. అక్టోబర్‌ నెల...న్యూయార్క్‌ సిటీలో ఎడ్వార్డ్‌ బ్లేక్‌ అనే వ్యక్తి హత్యకు గురవుతాడు. అతడిని చంపి గ్లాస్‌ విండో నుంచి బయటికి విసిరేస్తారు హంతకులు. డిటెక్టివ్‌లు రంగప్రవేశం చేస్తారు. అణువణువూ  గాలిస్తారుగానీ ఏ ఒక్క ఆధారం వారికి చిక్కదు. పక్కా ప్లాన్‌తో జరిగిన మర్డర్‌ అనే విషయం అర్థమవుతుంది. సూపర్‌హీరోల్లో ఒకడైన రోర్‌సాక్‌ ఈ హత్య గురించి సొంతంగా దర్యాప్తు ప్రారంభిస్తాడు. హత్యకు గురైన ఎడ్వార్డ్‌ బ్లేక్‌ ఎవరో కాదని సూపర్‌ హీరోల్లో ఒకడైన ‘కమెడియన్‌’ అనే నిజం తెలుస్తుంది. ఇతడి హత్య వెనుక వ్యక్తిగత పగలు, ప్రతీకారాలు ఏమీ లేవని సూపర్‌ హీరోలు అందరినీ తుదముట్టించే పనిలో భాగంగానే ఇది జరిగిందని, ఈ హత్య ఒక హెచ్చరిక అని నిర్ధారణకు వస్తాడు. తాను నమ్మింది ఇతర సూపర్‌ హీరోలకు చెబుతాడు. అయితే వారు ఇతడి మాటలను సీరియస్‌గా తీసుకోరు. కమెడియన్‌ను చంపింది ఎవరు? ఎందుకు చంపారు? రోర్‌సాక్‌ చెప్పింది నిజమేనా? మహత్తరమైన శక్తులు ఉన్నవాడిగా పేరున్న డా. మన్‌హట్టన్‌ అంగారక గ్రహానికి ఎందుకు వెళ్లాడు...ఇలాంటి ఆసక్తికరమైన విషయాలలోకి వెళ్లవచ్చు. నిజానికి ఈ పుస్తకం ‘కథావస్తువు’ గురించి మాత్రమే మాట్లాడడం అంటే కుదరదు. కచ్చితంగా బొమ్మల అద్భుతం గురించి మాట్లాడుకోవాల్సిందే. వావ్‌! ఆ బొమ్మలను చూసి తరించాల్సిందే.  ఆర్టిస్ట్‌ డేవ్‌ గిబన్స్‌ బొమ్మలతో తన ప్రత్యేకతను  చాటుకున్నాడు. ఆ కాలంలో సూపర్‌ హీరో కామిక్‌ బుక్స్‌ పోస్టర్‌–టైప్‌ పేజీ లేఔట్లతో, ఒక పెద్ద సీన్‌ దాని చుట్టూ ప్యానెల్స్‌తో వచ్చేవి. దీంట్లో మాత్రం 9–ప్యానల్‌ గ్రిడ్‌ లే ఔట్‌లో కాగితాల్లోనే సినిమా చూసిన అనుభూతి కలుగుతుంది. 

మనుగడ కోసం పక్షులే వేల కిలోమీటర్లు ఎగురుతూ వెళ్లిపోతాయి. మరి మనుషులు మాత్రం ఉన్నచోటే ఎందుకుంటారు? స్వావలంబన కోసం ఉన్న ప్రాంతాన్ని వదిలి, కొండలు, కోనలు, పర్వతాలు, సముద్రాలు దాటి కొత్త ఖండాలకు వెళ్లి నివాసాలు ఏర్పరుచుకున్నారు. చారిత్రక పరిణామ క్రమంలో వలసలు అనివార్యం. ఈ క్రమంలో జాతులు సంపర్కం చెందాయి. సమాజాలు కలగలిసిపోయాయి. ఈ రోజు ఆర్య రక్తం, అనార్య రక్తం అనేది వేరుచేయగలిగేది కాదు. అయినా కొన్ని రాజకీయ శక్తులు కులాలను, మతాలను, జాతులను తమ స్వార్థం కోసం, అధికారం కోసం విడదీసే ప్రయత్నం చేస్తూనే ఉంటాయి. వాటిని తిప్పికొట్టడానికి శాస్త్రీయమైన పరిశోధనలు, ఆ పరిశోధనల ఆధారంగా రాసిన పుస్తకాలే ఆయుధాలు. ‘‘చారిత్రక విభాత సంధ్యల మానవ కథ వికాసమెట్టిది?’’ ఈ ప్రశ్నలో సంధించిన మానవకథ- ప్రకృతి కథే! పశుపక్ష్యాదులు, శిల్పం, సాహిత్యం, శాస్త్రం, వైజ్ఞానిక శాస్త్రం, కవిత్వం, నాట్యం, అన్నీ ప్రకృతి జననంతో ముడిపడి ఉన్నవే. అవి మానవుడి ద్వారా వివిధ రూపాలలో వ్యక్తమవుతూ ఉంటాయి. విశ్రాంత సాంకేతిక నిపుణులు, భౌతికవాది, పరిణామవాద, వైజ్ఞానిక శాస్త్రాంశాల పరిశోధనలో తలమునకలుగా ఉన్న మర్ల విజయకుమార్‌ తాజాగా వెలువరించిన ‘భారతీయుల (చారిత్రక, సాంస్కృతిక, జన్యు) మూలాలు’ అన్న గ్రంథం (పీకాక్‌ క్లాసిక్స్‌) నేటి తరాలకు ఒక అమూల్య రచన. ‘ఓల్గా నుంచి గంగా’ నదీ తీరందాకా మధ్యాసియా ఇరానియన్‌ సాంస్కృతిక పూర్వ రంగం నుంచి ఆసియా ఖండంలో సాగిన మానవ వలసల గురించి అత్యంత విలువైన సమాచారంతో కూడిన వైజ్ఞానిక పరిశోధనా గ్రంథాన్ని కథల రూపంలో మహాపండితుడు, బౌద్ధ దార్శనికుడు, ముప్పయ్‌ భాషలు తెలిసిన విజ్ఞానవేత్త రాహుల్‌ సాంకృత్యా యన్‌ అందించారు. ఆ తర్వాత తొలి తరం సుప్రసిద్ధ భారతీయ చరిత్రకారులలో అగ్రగణ్యులైన ప్రొఫెసర్‌ డీడీ కోశాంబి, దేవీప్రసాద్‌ ఛటోపాధ్యాయ, ఆ తరువాతి తరం చరిత్రకారులలో సుప్రసిద్ధులైన డీఎన్‌ ఝూ, ఇర్ఫాన్‌ హబీబ్‌లు కూడా దక్షిణాసియా నుంచి మన దేశం లోకి ఉధృతంగా సాగిన మానవ వలసల గురించి, విభిన్న జాతులు, తెగల గురించి విస్తారంగా ప్రస్తావించడం జరిగింది. రాహుల్జీ ఒక సందర్భంలో పేర్కొన్నట్టు ‘పక్షి సంతానం కంటే, మానవ సంతానానికి ఈ ప్రపంచంలో బతకడానికి సాధనాలు, అవకాశాలు కూడా ఎక్కు వన్న విషయాన్ని చాలామంది మరిచిపోతారు’’. సరిహద్దులు ఎరుగని జగజ్జనులు మనకు తెలుసు, ఆంధ్రలో కొల్లేరు సరస్సుకు, పులికాట్‌ సరస్సుకు వచ్చే పక్షులన్నీ సైబీరియా (రష్యా) నుంచి వచ్చి రుతువును బట్టి సేద తీర్చుకుంటుంటాయి. లాల్‌సర్‌ పక్షులు అలా చలికాలంలో వచ్చి వేసవి వస్తుందనగానే ఏప్రిల్‌లో హిమాలయాలవైపు వెళ్లి పోతాయి. ఇలా తమకు బొత్తిగా తెలియని దూర తీర ప్రాంతాలకు పక్షులు, వాటి పిల్లలకు ఎగిరివెళ్లి, వాలి తమ జీవనాన్ని గడుపుకోగల శక్తి ఎక్కడి నుంచి వచ్చింది? అది స్వావలంబన వల్లనే అనివార్యమవుతుంది. ఇలా పశుపక్ష్యాదులే స్వావలంబన ద్వారా తమ జీవితాలకు మెరుగు పెట్టుకుంటుండగా మానవ సంతానం ఇంకెలా ఉండాలి? అని మహా పండిత రాహుల్‌ సాంకృత్యాయన్‌ తన ‘లోక సంచారి’ గ్రంథంలో ప్రస్తావించాడు. అలాంటివే సప్తఖండాలలోనూ జరిగాయి. ఒక చోటు నుంచి, ప్రాంతం నుంచి, దేశాల నుంచి, ఖండాంతరాల నుంచి ‘సరిహద్దులు ఎరుగని జగజ్జనులు’ చారిత్రక పరిణామ క్రమంలో కొండలు, కోనలు, పర్వతాలు, సముద్రాలు దాటి తమ అవసరాల కొద్దీ కొత్త ప్రాంతాలకు వెళ్లి స్థిర నివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారు. వలసలు వచ్చి స్థిరపడిన జనాల మధ్య పనిగట్టుకుని కుల, మత వివక్షలు రేపుకోవడం కన్నా భుక్తి గడుపుకోవడానికి, ఉనికిని కాపాడుకోవడానికే సమయమంతా సరిపోయింది. జనపదాల కదలికలు మారాయి, అలవాట్లకు పెట్టే పేర్లూ మారాయి. సమాజం పరిణామం చెందుతున్నకొద్దీ భక్ష్య పదార్థమైన ‘సూపా’న్ని ప్రాచీనులు మాంసానికి వాడితే, దాన్నే తరువాతి కాలాల్లో శ్రోత్రియ కుటుంబాలు ‘కందిపప్పు’ని సూపంగా చెప్పసాగాయి. నేటికి రెండులక్షల సంవత్సరాల నాటికే పాత తరాల యుగపు మాన వుడు అడవుల్లో నివసిస్తూ వేట, ఆహారసేకరణ ఆధారంగా జీవించ సాగారు. మానవ జాతికి పుట్టిల్లు తూర్పు ఆఫ్రికా అని అనేక మానవ జన్యుకణాల పరిశోధనల ద్వారా శాస్త్రవేత్తలు నిరూపించారని మర్ల విజయకుమార్‌ పేర్కొన్నారు. మానవ నివాసానికి అనుకూలం గాని ప్రాంతాల నుంచి అను కూలమైన ప్రాంతాలకు మానవ వలసలు ఎందుకు సాగాయో సోదాహరణంగా వివరించారు. ఈ మానవ వలసల్లో భాగంగానే చరిత్రలో ఆదిమ జాతులుగా పేర్కొన్న మానవులు లక్ష ఏళ్ల నాటికే ఆఫ్రికా నుంచి వచ్చి వాతా వరణం కాస్త వేడిగా ఉన్న హిమాలయ పర్వతాలకు చేరుకున్నారు. వాతావరణం ప్రభావం రంగును, ముఖ కవలికల్ని కూడా మార్చేశాయి. సింధు అయ్యింది హిందూ... అలాగే భారతదేశంలో కొందరు మతాభిమానులు దేశ నాగరికతను మత ప్రాతిపదికపై విభజించి చూపేందుకుగాను సింధు నాగరికతను ‘హిందూ’ నాగరికతగా చిత్రించడానికి చేస్తూ వచ్చిన ప్రయత్నాన్ని ఈ గ్రంథకర్త తిప్పికొట్టారు. ఎందుకంటే భారతదేశంతో సంపర్కం కల్గిన పర్షియన్లకు చారిత్రక మొహెంజదారో–హరప్పా నాగరికతలకు ఆల వాలంగా ఉన్న సింధు నదీలోయ ప్రాంతాన్ని... ‘స’కారాన్ని అదే అక్షరంతో పలకడం రానందున, దాన్ని ‘హ’కారంగా మార్చుకుని ‘సింధు’ను ‘హిందు’గా ఉచ్చరించుతూ రావడంవల్ల ఈ గందరగోళం ఏర్పడిందని గుర్తించాలి. ఉచ్చారణలో ఒక్క ‘అక్షరం’ మార్పిడివల్ల భారతదేశంలోని ఛాందస వర్గాలు కొందరు మొత్తం దేశ ఐక్యతకు, మత సామరస్యానికి, లౌకిక వ్యవస్థకు ఎంత చేటు కల్గిస్తూ వచ్చారో చరిత్ర చెబుతోంది. వాడికి ‘స’ అక్షరం నోరు తిరగలేదు కాబట్టి మన ఛాందసులు ‘వికార’ పోకడలు ఎందుకు పోవాలి? మూలాలను నిర్ధారించే పరిశోధన జన్యు విజ్ఞాన పరిశోధనలకు చరిత్ర పఠనంలో ఎంత విలువుందో తెలుసుకోవాలంటే ఇటీవల కాలంలో వెలుగు చూసిన ఒక గొప్ప సత్య నిరూపణను పాఠకుల ప్రయోజనార్థం ఇక్కడ ఉదహరించదలిచాను. ఆంధ్రప్రదేశ్‌ పోలీసు శాఖ మాజీ డైరెక్టర్‌ జనరల్, బౌద్ధ పరిశోధకులు ఆంజనేయ రెడ్డి కుటుంబం తాలూకు జన్యు లక్షణాల పుట్టుపూర్వాలు, వారి కుటుంబ పూర్వీకులు ఎక్కడి నుంచి తెలుగుదేశానికి ఊడిపడి స్థిరపడ్డారన్న యావత్తు తబిశీళ్లు ఒక ‘జినోగ్రాఫిక్‌’ ప్రాజెక్టు ద్వారా బయటపడ్డాయి. ఈ ప్రాజెక్టును ప్రపంచ ప్రఖ్యాత పత్రిక ‘నేషనల్‌ జాగ్రఫిక్‌’ (ఐబీఎం) నిర్వహించింది. ఆంజనేయరెడ్డి ‘పుట్టెంట్రుకల’ తబిశీళ్లు బయటికి లాగిన ఈ ప్రాజెక్టు ఆ కుటుంబ జన్యుకణాల పూర్వాపరాలను డీఎన్‌ఏ పరీక్ష ద్వారా వెల్లడించింది. అంజనేయరెడ్డి క్రోమోజోమ్‌ ‘వై’గా నిర్ధారణ చేసి, దాన్ని హాప్లోగ్రూప్‌–ఎల్‌గా గుర్తించింది. 60,000 సంవత్సరాల క్రితం వీరంతా ఆఫ్రికనేతరులుగా నిర్ధారించారు. ఈరోజున దక్షిణ భారతంలో నివసించే వారిలో నూటికి 50 మందికి పైగా ఈ ‘హాప్లో’ గ్రూపుకు చెందినవారేనని తేల్చారు. ఆంజనేయులు పూర్వీకులలో తొలితరం పూర్వీకుడు 50 వేల ఏళ్ల క్రితంవాడని కూడా నిర్ధారించారు. ఆ పూర్వీకుడికి సంకేతం ‘ఎం– 168’గా నిర్ణయించారు. వీరంతా ఒకప్పటి ఆఫ్రికా వాసులుగా, వీరికి సంబంధించిన నిర్దిష్టమైన గుర్తులుగా రాతి పనిముట్లను గుర్తించడం విశేషం. ఈశాన్య ఆఫ్రికాలోని రిఫ్ట్‌ లోయలో (ఈనాటి ఇథియో పియా/కెన్యా/టాంజానియా ప్రాంతం) 31,000 నుంచి 79,000 సంవత్సరాల క్రితం ఆంజనేయులు పూర్వీకులు ఉండి ఉండవచ్చునని నిర్ధారించారు. వేదాలలో సర్వజ్ఞానం పొందుపర్చబడి ఉందని, ఈ ‘అపార విజ్ఞానాన్ని’ పాశ్చాత్యులు దొంగలించి తమ శాస్త్ర పరిజ్ఞానాన్ని పెంచుకున్నారని కొందరు పండితులనుకునేవారు ప్రకటనలు చేశారు. విజయకుమార్‌ అన్నట్టు కుల చట్రంలో ప్రజలను బందీలు చేసి వారిని దోపిడీకి గురి చేసినందున, దానికి మతం రంగు పూసి, తమ ఆర్థిక సామాజిక దోపిడీని కొనసాగించడమే దీనికి కారణం. నేడు కల్తీలేని ఆర్యజాతిగానీ, అనార్య జాతులు గానీ లేవు. కాల క్రమంలో జాతుల మధ్యన జన్యు మిశ్రమం జరిగిపోయింది గనుక. ఆ మాటకొస్తే చరిత్ర, సంస్కృతి విషయంలో భారత ప్రజల్లో అత్యధికులు అనార్య మూలాలు కలిగినవారే సుమా! కనుకనే భావ విప్లవానికి మతం, మూఢ విశ్వాసాలు ప్రధాన అడ్డంకి అని రాహుల్జీ హెచ్చరించి ఉంటాడు. మరి ఈ అడ్డంకిని తొలగించాలంటే ఏం కావాలన్నాడు శ్రీశ్రీ? ‘‘కదిలేదీ కదిలించేదీ/మారేదీ మార్పించేదీ/పాడేదీ పాడిం చేదీ/మునుముందుకు సాగించేది/పరిపూర్ణపు బ్రతుకిచ్చేదీ...’’! ఏబీకే ప్రసాద్‌  abkprasad2006@yahoo.co.in

విలువలు మధ్యతరగతి జీవితాల వెలలు. ఆ పై తరగతికి సంతోషమే పరమావధి.. కింది తరగతికి బతుకీడ్చమే ప్రధానం. అందుకే ఆ రెండింటి భారాన్ని మధ్యతరగతి మోస్తూ ఉంటుంది. గుంటూరు శేషేంద్ర శర్మ రాసిన ‘కామోత్సవ్‌’ ఈ విషయాన్నే వెల్లడిస్తుంది ఉన్నత వర్గపు జీవన శైలిని నవల రూపంలో. కథానాయకుడు జ్ఞాన్‌.. చిత్రకారుడు. చిత్రకళ మీదే కాదు సాహిత్యం, చరిత్ర, సమకాలీన రాజకీయాల మీదా పట్టున్నవాడు. లెఫ్ట్‌ ఐడియాలజీ ప్రేమికుడు. ఎలీట్‌ కుటుంబపు అల్లుడు. ఆ లైఫ్‌స్టయిల్‌లోని సుఖభోగాలన్నిటినీ అనుభవిస్తుంటాడు, ఆస్వాదిస్తుంటాడు.  పోలీసు నిర్బంధంలో ఉన్న ఓ వ్యక్తిని కలిసి పోలీసులకు పట్టుబడి.. వాళ్ల కన్నుగప్పి పారిపోయి నిందితుడిగా వాళ్ల గాలింపులో ఉంటాడు. భార్య కీర్తి జ్ఞాన్‌ను కాపాడుకునే ప్రయత్నంతో ముంబై తీసుకెళ్తుంది. అక్కడ స్టార్‌ హోటల బస, సినిమా, వ్యాపార, రాజకీయవేత్తల, కళాకారుల పార్టీలతో కాలం వెలిబుచ్చుతుంటారు. అది ఏ మలుపు తీసుకొని ఎక్కడికి వెళ్తుందనే గమనం ఆసక్తిగా సాగుతుంది. ఈ క్రమంలో ఉన్నత వర్గాల జీవితాలను, సంబంధాలను, చట్టాలకతీతమైన వాళ్ల వెసులుబాటునూ చెప్తుందీ నవల. 1987లో అప్పటి ఆంధ్రజ్యోతిలో సీరియల్‌గా వచ్చిన కామోత్సవ్‌ను ఈ యేడు నవలగా తీసుకొచ్చారు.  కాలతీతం కాని రచన. వర్తమానాన్నే ప్రతిబింబిస్తుందేమో అనిపిస్తుంటుంది పాఠకులకు.  అప్పట్లో ఈ సీరియల్‌ ఒక సంచలనం. అశ్లీల రచనగా కోర్ట్‌ దాకా వెళ్లింది. కాని ఆ కేసును కోర్ట్‌ కొట్టిపారేసింది. ఇప్పటి సాహిత్యమే కాదు, సినిమాలు, ఓటీటీ ప్లాట్‌ఫామ్‌లోని కథాంశాలు, చిత్రీకరణలతో పోల్చుకుంటే కామెత్సవ్‌ మీద అశ్లీల రచన ముద్ర హాస్యాస్పదం అనిపిస్తుంది. ‘పేజ్‌ త్రీ’ సినిమా కంటే ఎన్నో ఏళ్ల ముందే తెలుగులో ఆ కల్చర్‌ మీద ఈ రచన వచ్చింది. పేజ్‌ త్రీ కల్చర్‌ ఎలా ఉంటుందో తెలుసుకోవాలనే కుతూహలం ఉన్న పాఠకులకు ఆ కుతూహలాన్ని తీర్చే నవల కామోత్సవ్‌.     కామోత్సవ్‌ రచయిత.. గుంటూరు శేషేంద్ర శర్మ ప్రచురణ: గుంటూరు శేషేంద్ర శర్మ మెమోరియల్‌ ట్రస్ట్‌  పేజీలు: 198, వెల.. 200 రూపాయలు ప్రతులకు: తెలంగాణ, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని అన్ని పుస్తక దుకాణాల్లో దొరుకుతుంది.  

‘చదవడానికి టైమ్‌ దొరకడం లేదు’ అని సాకు వెదుక్కోవడం కంటే ‘పుస్తకాలకు టైమ్‌ తప్పకుండా కేటాయించాలి’ అని నిర్ణయం తీసుకుంటే టైమ్‌ చాలా సులభంగా దొరుకుతుంది. బాలీవుడ్‌ అందాలతార ఆలియాభట్‌ వృత్తిరీత్యా బిజీగా ఉన్నప్పటికీ పుస్తకాలు చదవడంలో వెనకబడి పోలేదు. ఆమెకు నచ్చిన పుస్తకాల్లో ఒకటి...‘ది పవర్‌ ఆఫ్‌ హ్యాబిట్‌: వై వుయ్‌ డూ వాట్‌ వుయ్‌ డూ ఇన్‌ లైఫ్‌ అండ్‌ బిజినెస్‌’ న్యూయార్క్‌ టైమ్స్‌ రిపోర్టర్, పులిట్జర్‌ విజేత చార్లెస్‌ డుహెగ్‌ రాసిన ఈ పుస్తకం పరిచయం... విలియం జేమ్స్‌...19వ శతాబ్దానికి చెందిన ఈ సైకాలజిస్ట్‌ మనుషుల అలవాట్ల గురించి ఒక మంచి మాట చెప్పారు. ‘అనేకానేక అలవాట్ల సమహారమే మన జీవితం’ అలవాటే కదా...అని తేలిగ్గా తీసుకోవద్దు. ఆ అలవాటే జీవితాలను ముంచుతుంది. ఆ అలవాటే చరిత్రహీనులను చేస్తుంది. ఆ అలవాటే జీవితాన్ని వెలిగిస్తుంది. ఆ అలవాటే చరితార్థులను చేస్తుంది. ఏ అలవాటుకు మనం దగ్గర కావాలనేదానిపైనే మన ఉన్నతి ఆధారపడుతుందంటాడు రచయిత.మంచి అలవాట్ల సంగతి అలా వదిలేద్దాం. ఇప్పుడు మన సమస్యంతా చెడు అలవాట్ల గురించే. చదవండి: ‘బ్రహ్మాస్త్ర’ షూటింగ్‌: అలియా,రణ్‌బిర్‌లతో నాగార్జున టాలీవుడ్‌కు జాన్వీ కపూర్‌.. డైరెక్టర్‌ ఎవరంటే! అదొక అలవాటుగా మారిపోయింది. ‘అలవాటు అనేది విధిరాత కాదు. ఈ సత్యం తెలిస్తే వ్యాపారాలే కాదు జీవితాలు కూడా ఊహించనంతగా మారిపోతాయి’ అంటాడు రచయిత. ఒక వ్యాపారం శిఖరస్థాయికి చేరడంలో వినియోగదారుల ‘అలవాటు’  ఎంత కీలకంగా మారుతుందో చెబుతారు రచయిత. కొందరు పెర్‌ఫ్యూమ్‌ నుంచి చెప్పుల వరకు ఒకేరకమైన బ్రాండ్‌ను ఇష్టపడతారు. దీంట్లో నాణ్యత పాత్ర కంటే ‘అలవాటు’ పాత్రే చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది. కొత్తవి ట్రై చేయకపోవడానికి ఇదే కారణం. ఒన్స్‌ అపాన్‌ ఏ టైమ్‌...అమెరికన్స్‌ టూత్‌పేస్ట్‌ వాడే వారు కాదు. పండ్లు వాటికవే శుభ్రమవుతాయని కొందరు వీలైనంత గట్టిగా నమ్మేవారు. అలాంటి పరిస్థితుల్లో  పెప్సిడెంట్‌(1916) టూత్‌పేస్ట్‌ కంపెనీ ఒక అందమైన అమ్మాయితో ‘పెప్సిడెంట్‌ గీవ్స్‌ యూ ఏ బ్యూటీఫుల్‌ స్మైల్‌’ అంటూ యాడ్‌ చేసింది. ఇది సూపర్‌హిట్‌ అయింది. ప్రజలు మెల్లిగా ఈ పేస్ట్‌కు దగ్గరయ్యారు. మొదట ఏ దృష్టితో దగ్గరైనా ఆ తరువాత అదొక అలవాటుగా మారిపోయింది. కంపెనీ ఎక్కడికో వెళ్లిపోయింది! అలవాటు ఏర్పడడంలోనూ ఒక సైన్స్‌ ఉంటుందని, ‘హ్యాబిట్‌ ఫామింగ్‌’లోని ఈ సైన్స్‌ కేవలం వాణిజ్య ఉత్పత్తుల అమ్మకానికే కాదు మన వ్యక్తిత్వ పునర్‌నిర్మాణంలోనూ కీలకం అంటాడు రచయిత. మంచి అలవాట్లు అనేవి మైఖేల్‌ ఫెల్ఫ్, స్టార్‌బక్స్‌ సీయివో హోవార్డ్‌ షోల్చ్, పౌరహక్కుల ఉద్యమకారుడు మార్టిన్‌ లూథర్‌ కింగ్‌...మొదలైన వారి విజయాలలో ఎంతకీలకమయ్యాయో చెబుతారు రచయిత. హౌ హ్యాబిట్స్‌ వర్క్, హౌ టు క్రియేట్‌ న్యూ హ్యాబిట్స్, ది గోల్డెన్‌ రూల్‌ ఆఫ్‌ హ్యాబిట్‌ చేంజ్, కీ స్టోన్‌ హ్యాబిట్స్, ది పవర్‌ ఆఫ్‌ ఏ క్రైసిస్, హౌ లీడర్స్‌ క్రియేట్‌ హ్యాబిట్స్‌ త్రూ యాక్సిడెంట్‌ అండ్‌ డిజైన్, ఆర్‌ వుయ్‌ రెస్పాన్స్‌బుల్‌ ఫర్‌ అవర్‌ హ్యాబిట్స్‌....ఇలా ఈ చాప్టర్లలో నుంచి ఎన్నో విషయాలు తెలుసుకోవచ్చు. గాలి పోగేసి రాయడం కాకుండా, సోషల్‌ సైకాలజీ, క్రిమినల్‌ సైకాలజీ, న్యూరోసైన్స్‌కు సంబంధించిన వందలాది సైంటిఫిక్‌ పేపర్స్‌ స్టడీ చేసి, ఎంతోమంది వ్యక్తులను ఇంటర్వ్యూ చేసి ఈ పుస్తకం రాశారు రచయిత. మొదటి చాప్టర్‌లో ఇచ్చిన ది హాబిట్‌ లూప్‌ (రోటిన్, క్యూ, రివార్డ్‌) ఫ్రేమ్‌వర్క్‌లోనే పుస్తకం మొత్తం ఉంటుంది. వ్యక్తులు కావచ్చు, కంపెనీలు కావచ్చు...మారాలని ప్రయత్నిస్తూనే ఉంటారు. కాని చాలా సందర్భాల్లో  అది ప్రయత్నానికి  మాత్రమే పరిమితమవుతుంది. ‘అలా కాదు...ఆ ప్రయత్నం ఫలవంతం కావడం చాలా సులభం’ అనే సత్యాన్ని  తెలుసుకోవడానికి కచ్చితంగా చదవాల్సిన పుస్తకం ఇది.

అనేక కులవృత్తులు ఉన్నాయి. వాటన్నింటికీ వాటి వాటి చరిత్రలూ ఉన్నాయి. అణగారిన కొన్ని కులాల వృత్తుల చరిత్రలు చాలావరకు మరుగునపడ్డాయి. చరిత్ర మూలాల్లోకి వెళ్లి వాటిని వెలికితీసే ప్రయత్నం అంత తేలికేమీ కాదు. ‘తొలి వైద్యులు’ పుస్తకం ద్వారా అలాంటి ప్రయత్నమే చేశారు రచయిత అన్నవరపు బ్రహ్మయ్య. అంతేకాదు, తన ప్రయత్నంలో కృతకృత్యులయ్యారు కూడా. క్షురక వృత్తికి సంబంధించిన ప్రాచీన మూలలను పరిశోధించి, చక్కని పుస్తకాన్ని అందించిన రచయితకు అభినందనలు. భారత భూభాగాన్ని ఏలిన తొలి చక్రవర్తి మహాపద్మనందుడు మంగలి కులస్తుడు. భారతదేశంలోనే కాదు, మిగిలిన ప్రపంచ దేశాల్లోనూ ఎక్కడైనా తొలినాటి వైద్యులు క్షురక వృత్తి చేసేవారే. శరీర శుభ్రతకు దోహదపడేలా వెంట్రుకలు కత్తిరించడమే కాదు, వ్రణాలు, గాయాల వల్ల పాడైపోయిన అవయవాలను తొలగించే తొలి శస్త్రచికిత్సకులు క్షురకులే! మంగళవాద్యాలను వాయించే క్షురకులకు సంగీతంతో గల చిరకాల అనుబంధాన్ని కూడా ఈ పుస్తకంలో చారిత్రక ఆధారాలతో సహా ప్రస్తావించడం విశేషం. క్షురక సామాజిక వర్గం నుంచి ఎదిగి వివిధ రంగాల్లో ఉన్నత శిఖరాలకు చేరుకున్న వారి సంక్షిప్త పరిచయ వ్యాసాలు ఈ పుస్తకానికి నిండుదనాన్ని ఇచ్చాయి. ఒకనాడు దేశాన్ని ఏలిన కులానికి చెందిన వారు, ప్రజల ఆరోగ్యానికి అండగా నిలిచిన కులానికి చెందినవారు కాలక్రమంలో వెనుకబాటుకు లోనైన క్రమాన్ని అర్థం చేసుకోవాలంటే ఈ పుస్తకాన్ని తప్పక చదవాల్సిందే! కుల వివక్ష వేళ్లూనుకున్న మన దేశంలో అణగారిన కులాలకు సంబంధించిన చారిత్రక విశేషాలను వెలుగులోకి తెచ్చే ఇలాంటి పుస్తకాలు మరిన్ని రావాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. - దాసు తొలివైద్యులు రచయిత: అన్నవరపు బ్రహ్మయ్య ప్రచురణ: తెలుగు తోరణం ప్రచురణ, విజయవాడ ధర: రూ.180 ప్రతులకు: రచయిత, ఇంటినం: 15–103/3డి, గొల్లపూడి డైమండ్‌ అపార్ట్‌మెంట్, గొల్లపూడి, విజయవాడ మొబైల్‌: 94403 20886, 89198 23256

బాలీవుడ్‌ అందాల నటి పరిణీతి చోప్రాకు ఇష్టమైన పుస్తకాలో ఒకటి...ది గర్ల్‌ ఆన్‌ ది ట్రైన్‌. ‘ది న్యూయార్క్‌ టైమ్స్‌ ఫిక్షన్‌ బెస్ట్‌ సెల్లర్స్‌’లో మొదటి స్థానంలో నిలిచిన ఈ పుస్తకం 34 దేశాల్లో ఎన్నో భాషల్లోకి అనువాదం అయింది. ఈ సైకాలాజికల్‌ థ్రిల్లర్‌ సంక్షిప్త పరిచయం... 30 సంవత్సరాల రేచల్‌ వాట్సన్‌ కొన్ని కారణాల వల్ల భర్త టామ్‌తో విడాకులు తీసుకుంటుంది. ఆ బాధలో డిప్రెషన్‌లోకి వెళుతుంది. తాగుడుకు బానిసగా మారుతుంది. ఉద్యోగం పోతుంది. ఇప్పుడు ఆమె పని లోకల్‌ ట్రైన్‌లో రోజూ పోవడం, రావడం. తాను ఇంకా ఉద్యోగం చేస్తున్నానని భ్రమ కలిపించడం కావచ్చు, ఉద్యోగం కోసం చేసే ప్రయత్నం కావచ్చు, ఖాళీగా ఇంట్లో కూర్చోలేకపోవడం కావచ్చు...కారణం ఏదైతేనేం ఆమె రోజూ రైలుప్రయాణం చేస్తూనే ఉంది. ఒకరోజుకు ఇంకోరోజుకు మధ్య కొత్త వ్యక్తులు, కొత్త మాటలు, కొత్త జీవితాలు. రేచల్‌ ప్రయాణించే రైలు మాజీ భర్త టామ్‌ ఇంటి మీదుగా వెళుతుంది. ఆ ఇంటికి రెండు, మూడు ఇండ్ల పక్కన ఒక జంటను చూసి ‘అబ్బ! ఎంత ముచ్చటైన జంట’ అనుకుంటుంది. వాళ్ల పేరేమిటో తెలియదు. తానే ఇద్దరికి కల్పిత పేర్లు పెడుతుంది. అమ్మాయి పేరు: జెస్‌ (అసలు పేరు: మేఘన్‌) అబ్బాయి పేరు: జాసన్‌ (అసలు పేరు: స్కాట్‌) ఒకరోజు మందు మత్తులో ఉన్న రేచల్,  ఒక వ్యక్తితో మేఘన్‌ సన్నిహితంగా ఉన్న దృశ్యాన్ని చూసి ఆశ్చర్యపోతుంది. అతడు స్కాట్‌  కాదు. ఎవరో? కట్‌ చేస్తే... మేఘన్‌ అదృశ్యమైపోతుంది. ఎవరు మాయం చేశారు? అసలు బతికి ఉందా? రేచల్‌ అనుకున్నట్లు వారిది  బంగారుజంట కాదు. జెస్‌ అసలు పేరు మేఘన్‌. మేఘన్‌కు చాలామంది మగాళ్లతో ఎఫైర్‌ ఉంటుంది. ఇక స్కాట్‌ విషయానికి వస్తే ఎప్పుడూ ఏదో ఒక అభద్రతలో ఉంటాడు. మేఘన్‌పై పెత్తనం చేయాలని చూస్తుంటాడు. రేచల్‌ మాజీ భర్త టామ్, అతని రెండో భార్య అనా ఇంట్లో మేఘన్‌ బేబిసిట్టర్‌.  మేఘన్‌ అదృశ్యం గురించి మాట్లాడడానికి స్కాట్‌ను కలుస్తుంది. మేఘన్‌ ఫ్రెండ్‌గా తనను పరిచయం చేసుకుంటుంది. మేఘన్‌ ఒకవ్యక్తితో సన్నిహితంగా ఉన్న దృశ్యాన్ని తాను చూసినట్లు చెబుతుంది. ఎవరా వ్యక్తి? అనే శోధనలో ఆ వ్యక్తి సైకియాట్రిస్ట్‌ డా.కమల్‌ అని తెలుస్తుంది. పోలీసులు డా.కమల్‌ను పిలిచి విచారిస్తారు. తనకు మేఘన్‌కు ఎలాంటి సంబంధం లేదని, ఆమె తన పేషెంట్‌ మాత్రమే అని చెబుతాడు డాక్టర్‌. కానీ రేచల్, స్కాట్‌ ఆయన మాటలు నమ్మరు. ఒకరోజు టామ్‌ జిమ్‌బ్యాగ్‌లో సీక్రెట్‌ ఫోన్‌ చూసి ఆశ్చర్యపోతుంది అతడి భార్య అనా. ఆ ప్రీ–పెయిడ్‌ ఫోన్‌ మేఘన్‌ కోసమని తెలిసి ఆమె ఆశ్చర్యపోతుంది. అసలు కథ ఏమిటంటే, భార్యకు తెలియకుండా టామ్‌ మేఘన్‌తో సంబంధం పెట్టుకుంటాడు. ఆమె గర్భం దాల్చుతుంది. ‘అబార్షన్‌ చేసుకో...’ అంటాడు టామ్‌. అందుకు ఆమె నిరాకరిస్తుంది. గట్టిగా అరుస్తుంది. తమ మధ్య ఉన్న సంబంధాన్ని లోకానికి తెలియజేస్తానని హెచ్చరిస్తుంది. నిజం బయటకు రాకుండా ఉండడానికి మేఘన్‌ను టామ్‌ హత్య చేస్తాడు. టామ్‌ దుర్మార్గాన్ని అంతం చేయడానికి ఒకప్పటి ప్రత్యర్థులు రేచల్, అనా ఒక్కటవుతారు. టామ్‌ను హత్య చేస్తారు. ఆత్మరక్షణ కోసమే తాము టామ్‌ను చంపామని చెబుతారు. మద్యం మానేసి కొత్త జీవితంలోకి ప్రవేశిస్తుంది రేచల్‌. ముగ్గురు మహిళలు...రేచల్, అనా, మేఘన్‌ ఫస్ట్‌ పర్సన్‌ పాయింట్‌ ఆఫ్‌ వ్యూలో నవల ఉంటుంది. మై ఫెవరెట్‌ బుక్‌: ది గర్ల్‌ ఆన్‌ ది ట్రైన్‌   రచన: పాలో హాకిన్స్‌

నవల : ది హోల్‌ రచయిత్రి : హిరోకో ఓయమడా జపనీస్‌ నుంచి ఆంగ్లానువాదం : డేవిడ్‌ బాయ్డ్‌ ప్రచురణ : న్యూ డైరెక్షన్స్‌: 2020 చుట్టూ ఉండే సాధారణ వస్తువులు సైతం ప్రతీకలుగా, ఫాంటసీ కలగలసిన అద్భుతాలుగా, మళ్లీ అవే అధివాస్తవికంగా రూపం మార్చుకుంటూ– అలాంటి రూపాంతరాలు ప్రత్యేకించి కొట్టొచ్చినట్టు కనబడకుండా సాగుతూ అబ్బురపరుస్తుంది ఈ నవలిక. 2013లో జపాన్‌లోని అకుతాగవా ప్రైజ్‌ సంపాదించుకున్న రచయిత్రి హిరోకో ఓయమడా రాసిన ‘ది హోల్‌’ నవల ఆంగ్లానువాదం ఈ సంవత్సరమే విడుదలయింది. నవలలో జరుగుతున్నవి మామూలు విషయాలుగా జమకట్టి ఉపేక్షించే అవకాశాన్ని ఈ రచన ఎక్కడా ఇవ్వదు– అలా వదిలేస్తున్నామేమో అన్న ఉలికిపాటుని తప్ప. ముప్పై ఏళ్ల ఆసా తన టెంపరరీ ఉద్యోగాన్ని వదిలిపెట్టి, భర్త బదిలీ కారణంగా అతనితో వేరే ఊరు వెళ్లాల్సి వస్తుంది. ప్రస్తుత ఉద్యోగంలో ఉన్నది బొటాబొటీ సంపాదనే అయినప్పటికీ, దాన్ని వదిలిపెట్టాలంటే కొంత సందేహం. కాకపోతే, వెళ్తున్నది భర్త సొంతవూరికి కాబట్టీ, అక్కడ వాళ్లకి రెండు ఇళ్లున్నాయి కాబట్టీ, వీళ్లు ఒక ఇంట్లో అద్దె ఇవ్వకుండా ఉండవచ్చని అత్తగారు చెబుతుంది. అక్కడికి చేరుకున్నాక గృహిణిగా ఆసా జీవితం ప్రారంభమౌతుంది. అత్తగారు కూడా ఉద్యోగినే. తన పనుల్లో బిజీగా ఉండే మామగారు కనిపించడం కూడా అరుదే. మానసిక స్థిమితం లేని తాతగారు ఉన్నా, ఆయనకున్న చెముడు వల్ల ఆయనతో సంభాషించే వీలూ లేదు. ఒంటరితనం, వేసవి వేడి తాలూకు ఉక్కపోత, చుట్టుపక్కల భరించలేని కీచురాళ్ల రొద (‘‘అసలేదో కీచురాయి నా ఒంట్లోనే ఉన్నట్టుంది’’), ఏమీ తోచని ఖాళీ ఆమె జీవితాన్ని ఆక్రమించుకుంటాయి. ఎక్కడికి వెళ్లాలన్నా దూరాలు, సొంత కారు లేదు. జీవితం రసహీనంగా సాగుతున్న తరుణంలో ఒకరోజున అత్తగారు చెప్పిన పనిమీద స్టోర్‌కి వెళ్లిన ఆసా, ఒక వింతజంతువుని రోడ్డుమీద చూసి, ఆసక్తితో దాన్ని అనుసరిస్తూ వెళ్లి, ఒక గోతిలో పడుతుంది (‘‘ఇదేదో సరీగ్గా నా సైజుకి తవ్విన గొయ్యిలాగుంది!’’). ఆ ప్రాంతంలోనే ఉండే ఒక మహిళ సాయంతో దాన్నుంచి బయటపడుతుంది. ఈ సంఘటన దగ్గర మలుపు తిరిగే కథ ఆసా పరంగా కల్పన, వాస్తవికత, అధివాస్తవికతల మధ్య సాగుతూ ఉంటుంది.   తన పరిశోధనల్లో ఇంటి వెనకాల నివాసం ఉంటున్న భర్త సోదరుడి గురించిన సమాచారం; స్టోర్స్‌కి వెళ్లినప్పుడు అక్కడ ఆడుకుంటూ కనిపించిన పిల్లలు; స్టోర్స్‌కి వెళ్లే దారికి సమాంతరంగా ఉన్న నది ఒడ్డున ఆడుకుంటున్న పిల్లలు; రోడ్డుకీ, నదికీ మధ్య ఉన్న వాలులో పెరిగిన రెల్లు మాటున దాగివున్న గుంతలు; అత్తగారి ఇంట్లో ఉన్న ఫొటోలో భర్త నానమ్మ పోలికల్లో అత్తగారు ఉండటం – ఇవన్నీ కొన్ని నిజాలుగా, కొన్ని ఊహలుగా, మరికొన్ని భ్రాంతులుగా ఆవిష్కారం అవుతున్నా– అంతర్లీనంగా ఉన్నది మాత్రం కరిగిపోతున్న అస్తిత్వం పట్ల ఆసాలో కలుగుతున్న సంచలనం. ‘‘ఇక్కడ ప్రతి సంవత్సరపు ప్రతి రుతువులోనూ ఇలాంటి పరిస్థితే ఉంటుందా? ఇలాంటి వేడి, ఉక్కపోతే ఉంటుందా?’’అన్న మీమాంసకి లోనయిన ఆసా, తాతగారి మరణానంతరం అంతకుముందు వెళ్లిన స్టోర్స్‌లోనే చిన్న ఉద్యోగాన్ని సంపాదించుకుంటుంది. కానీ నిజానికి అక్కడ ఆమె అంతకుముందు చూసిన పిల్లలు ఎవరూ లేరు. అడపాదడపా వచ్చేది కేవలం ముసలివాళ్లేనని ఆ స్టోర్స్‌ మేనేజర్‌ అంటుంది. ‘‘మనకి కావాల్సింది మాత్రమే మనం చూస్తాం’’ అని నవలలో ఒక పాత్ర చెప్పినట్టు, తన జీవితంలో లోపించిన దానిని మాత్రమే ఆసా ఊహించుకుంటూ ఉంది. పేరు తెలియని ఏదో జంతువు (సమాజం) చూపించిన మార్గాన్ని అనుసరిస్తే, చివరికి ఆసా పడింది సంసారకూపంలో. అస్థిమితానికి గురిచేస్తున్న వేసవితాపం తనలోని ఉక్కపోత. సమాజ ధిక్కరణ చేస్తే జరిగే ఫలితానికి ఉదాహరణ వెలివేయబడ్డ భర్త సోదరుడు. చిన్నపిల్లలు నెరవేరని కోరికలు. దూరంగా నది దగ్గర కోలాహలం అవతలివాళ్లు ఆనందోత్సాహాలతో ఉన్నారనుకునే ఇవతలివాళ్ల భ్రాంతి. వీటన్నింటినీ అంతర్గతంగా ఓ స్వరం (కీచురాళ్లు) మనకి వినిపించడానికి ప్రయత్నిస్తూనే ఉంటుంది. ఆ హెచ్చరికల్ని అర్థం చేసుకోవాల్సిన అవసరం ఉందని చెప్పే రచన ఇది! - ఎ.వి.రమణమూర్తి 

నవల : షగ్గీ బెయిన్‌ రచన : డగ్లాస్‌ స్టువర్ట్‌ ప్రచురణ : గ్రోవ్‌; 2020 డగ్లాస్‌ స్టువర్ట్‌ రాసిన తొలినవల ‘షగ్గీ బెయిన్‌’ బుకర్‌ ప్రైజ్‌కి షార్ట్‌లిస్ట్‌ కావడం వెనకాల తొమ్మిది వందల పేజీల మొదటి డ్రాఫ్ట్‌మీద పన్నెండేళ్లపాటు కృషి చేసిన శ్రమ ఉంది. కొంతవరకూ ఆటోబయోగ్రఫికల్‌ నవల కూడా కావడంతో నవలలోని వేదన– బరువునీ, వాస్తవికతనీ, మనసుని కదిలించగల శక్తినీ సంతరించుకుంది. యు.కె.లోని స్కాట్లాండ్‌ నేపథ్యంలో గత శతాబ్దపు ఎనభ య్యవ దశకంలో సాగే నవలలో కొన్ని చారిత్రకాంశాలు కూడా కలగలిసిపోయి ఉన్నాయి. మార్గరెట్‌ థాచర్‌ అవలంబించిన ఆర్థిక విధానాల వల్ల పరిశ్రమలు దెబ్బతిని కార్మికులు ఉపాధి కోల్పోయి పేదరికంలోకి కూరుకుపోవడం, నిరుద్యోగులై వారిలో చాలామంది వ్యసనాలకి బానిసలైపోవడం, కొంతమంది ఆడవాళ్లు కూడా మద్యానికి బానిసలైపోయి కుటుంబాలు వీధిన పడటం నవలలో సమాంతరంగా కనిపించే అంశాలు. 1981లో కథ ప్రారంభమయ్యేనాటికి ఆగ్నెస్‌కి మూడు పదుల పైన వయసు, ఎలిజబెత్‌ టేలర్‌కి ఉన్నంత అందచందాలు ఉన్నాయి. మొదటి వివాహంలోని యాంత్రికతని భరించలేక, ట్యాక్సీ డ్రైవర్‌గా పనిచేస్తున్న షగ్‌తో వచ్చేసి, తల్లిదండ్రుల ఇంట్లో కాపురం పెట్టిన ఆగ్నెస్‌కి ద్వితీయ వివాహంలో ఐదేళ్ల షగ్గీ బెయిన్‌తో బాటు, మొదటి వివాహంలో పుట్టిన కొడుకు లీక్, కూతురు కేథరిన్‌ సంతానం. స్వతహాగా అందగాడైన భర్త పలు అక్రమ సంబంధాలని పెట్టుకోవడం, చివరికి తన స్నేహితురాళ్లతోనే బాహాటంగా తిరుగుతూండటం వాళ్ల సంసారం బీటలు వారడానికీ, ఆగ్నెస్‌ తాగుడుకి బానిస కావడానికీ కారణమవుతుంది. ఈ స్థితిని చక్కదిద్దడానికా అన్నట్టు, షగ్‌ తన సంసారాన్ని ఊరికి దూరంగా ఉన్న బొగ్గు గనుల కాలనీకి మారుస్తాడు. ఈ స్వతంత్ర జీవనంవల్ల తన కాపురం మెరుగవుతుందనుకున్న ఆగ్నెస్‌ ఆశపడుతుంటే, షగ్‌కి ఉన్న ఆలోచనలు మాత్రం వేరు. అదే రోజున తన సామానుతో షగ్‌ బయటికి వెళ్లిపోతాడు. మూతపడిన బొగ్గుగనికి అనుబంధంగా ఉన్న ఆ కాలనీలో పేదరికం, వ్యసనాలు రాజ్యమేలుతుంటాయి. ప్రభుత్వం ఇచ్చే బొటాబొటీ భృతితోనే సంసారాన్ని నడపాల్సిన పరిస్థితుల్లో సైతం ఆగ్నెస్‌ తన బలహీనతలోకి మరింత కూరుకుపోతుంటుంది. అవకాశం కోసం పొంచివుండే ‘అంకుల్స్‌’ మద్యం ఎరతో ఆగ్నెస్‌ని వాడుకుంటూంటారు. యుక్తవయసొచ్చిన కూతురు కేథరిన్‌ వచ్చిన అవకాశాన్ని అందిపుచ్చుకుని పెళ్లిచేసుకుని ఆఫ్రికాకి వెళ్లిపోతుంది. ఆర్ట్‌ క్లాసులకి వెళుతుండే కొడుకు లీక్‌ ఇంటి పరిస్థితులని భరించలేక సాధ్యమైనంతవరకూ ఇంటికి దూరంగా ఉంటూంటాడు. తల్లి సంరక్షణ కోసం వయసుకి మించిన బాధ్యతని తలకెత్తుకోవాల్సి వచ్చిన షగ్గీ బెయిన్‌కి ఇంకో వ్యక్తిగత సమస్య కూడా ఎదురవుతుంది: తనలో శారీరకంగా వస్తున్న స్త్రీ లక్షణాల వల్ల కలుగుతున్న గందరగోళం, ఎదురవుతున్న అవహేళనలు. నలభై యేళ్ల క్రితం సమాజంలో ఇలాంటి సమస్య పట్ల ఎలాంటి చిన్నచూపు ఉండేదో ఊహించవచ్చు. మధ్యలో తాగుడు వదిలేయాలని ప్రయత్నించి, ఉద్యోగాన్ని కూడా సంపాదించుకున్న ఆగ్నెస్‌ స్థిరచిత్తంతో సంవత్సరం పాటు ఉండగలుగుతుంది కానీ, అప్పుడు పరిచయమైన యూజీన్‌ అనే వ్యక్తి వల్ల మళ్లీ అదే బిలంలోకి జారిపోతుంది. కాలం గడుస్తున్నా వ్యసనం నుంచి బయటపడలేని ఆగ్నెస్, తనున్న లైంగికతా చట్రాన్ని దాటుకోలేని షగ్గీ– ఇద్దరూ భౌతికమైన సమస్యలతో బాధపడుతున్నవారే; ఇద్దరూ ఆ సమస్యలు çసృష్టిస్తున్న మానసిక వైకల్యాలకి లోనవుతున్నవారే; ఇద్దరూ వాటి నుంచి బయటపడి సమాజం శాసించే ‘నార్మాలిటీ’ అందుకుందామని ప్రయత్నిస్తున్నవారే. కానీ, గమ్యాన్ని చేరుకోవడమే ఇద్దరికీ కష్టంగా ఉంది. ఆ దూరాన్ని దాటడానికి ఇద్దరూ చేసిన ప్రయాణం, నిలుపుకున్న పరస్పర ప్రేమాభిమానాల మీదుగా మిగతా కథ నడిచి, ఊహించగలిగిందే అయినా మలుపు దగ్గర ఆగిపోతుంది.  నవలలో విరివిగా కనిపించే స్కాటిష్‌ మాండలీకం ఎక్కడా ఇబ్బంది కలిగించదు కానీ, ఒకే తరహా సన్నివేశాలు పునరావృతమవడం వల్ల నవల ప్రభావం స్వల్పంగా పలచబడినట్టనిపిస్తుంది. స్వీయచరిత్రాంశాలు ఉన్న కారణంగా బహుశా అది అనివార్యం కావొచ్చేమో కానీ, నిడివి విషయంలో(448 పేజీలు) మరింత జాగ్రత్త వహించి కుదించివుంటే, పఠనానుభూతి మరింత గాఢంగా ఉండేది!  - ఎ.వి.రమణమూర్తి

బుకర్‌ ప్రైజ్‌ 2020 షార్ట్‌లిస్ట్‌లో చోటు సంపాదించుకున్న ‘బర్ట్న్‌ శుగర్‌‌’ (ఇండియాలో గత సంవత్సరం ‘గర్ల్‌ ఇన్‌ వైట్‌ కాటన్‌’ పేరుతో ప్రచురించబడింది) రచయిత్రి ‘ఆవ్నీ దోషీ’ తొలిరచన అంటే అపనమ్మకం, ఆశ్చర్యం ఏకకాలంలో కలుగుతాయి. తల్లీకూతుళ్ల సంఘర్షణ వస్తువుగా చాలా రచనలే వచ్చివుండవచ్చు కానీ, ఆ ఘర్షణ రూప, పరిణామాల పరిమాణాలని విభిన్న సారాంశాల (థీమ్స్‌) పరంగా చెప్పడం ఇందులోని తాజాదనం కాగా, కథకురాలి విలక్షణమైన భావరహిత స్వరంలోని మెటఫోర్స్, మనస్తత్వాలు, సత్యాసత్యాలు ముప్పిరిగొంటాయి. ఈ దూరాన్వయాల క్లిష్టతల వల్లనే బహుశా రచయిత్రికి నవలని సంతృప్తికరంగా పూర్తి చేయడానికి ఐదేళ్ల సమయం పట్టింది. యు.కె.లో ఈ సంవత్సరం ప్రచురణ జరిగినప్పుడు నవల శీర్షిక అర్థవంతంగా మారడమే కాకుండా, నవల ప్రారంభంలోని ఎపిగ్రాఫ్‌ కూడా– ‘మందు పూయకుండా వదిలేస్తే కూతురికి అయిన గాయం రూపం మారుతుందా?’ బదులు, ‘అమ్మా! నన్ను నీకు పరిచయం చేసుకుంటూ, చేసుకుంటూ చాలా అలసిపోయాను’ అని మారి నవలావరణాన్ని పాఠకుడికి సిద్ధం చేస్తుంది.  పుణేలో భర్త దిలీప్‌తో కలిసివుంటున్న అంతర ఒక చిత్రకారిణి. మామూలుగా సాగిపోతున్న జీవితంలో తల్లి అలై్జ్జమర్స్‌కి గురికావడంతో అంతర జీవితంలో కుదుపులు, గతకాలాల పునశ్చరణ ప్రారంభమౌతాయి. అది ఎనభైలలో పుణేలో మొదలైన కథ. పెళ్లైన సంవత్సరం తర్వాత కూతురు అంతరని కన్న తార, సంసారచట్రంలో ఇమడలేక, ఒక ధిక్కారంతో పుణేలోనే ఉన్న ఆశ్రమానికి (ఆశ్రమమేదో ప్రత్యేకించి చెప్పకపోయినా, ఊహించగలిగిందే) కూతురుతో సహా చేరుకుంటుంది. కూతురిని పట్టించుకోవడం మానేసి బాబాకి ‘సహచరి’గా తార ఉన్నన్ని రోజులూ అంతర బాల్యం జైల్లో గడిపినట్టు ఛిద్రమైపోతుంది. కొన్నేళ్లయ్యాక బాబా కొత్తసహచరితో కుదురుకోవడాన్ని సహించలేక, ఏడేళ్ల కూతురితో కలిసి బయటికి వస్తుంది. ఎలాంటి ఆధారమూ లేని జీవితాలకి చివరికి అడుక్కోవడమే శరణ్యమవుతుంది. వీళ్ల దీనస్థితి గురించి విన్న తార భర్త ఆమెని ఆమె తల్లి దగ్గరికి చేర్చి, విడాకులు తీసుకుంటాడు. రెజా అనే ఒక ఆర్టిస్ట్‌తో తార పరిచయం అతనితో సహజీవనంగా కొనసాగిన కొన్నేళ్లకి అతను చెప్పాపెట్టకుండా వెళ్లిపోతాడు. ఆర్ట్‌ కోర్సుకని బాంబే చేరుకున్న అంతర, కోర్సు నచ్చక కాలేజీలో చేరదుకానీ అక్కడే కాలం గడుపుతూంటుంది. అక్కడ హఠాత్తుగా ప్రత్యక్షం అయిన రెజాతో ఈసారి అంతర సహజీవనం ప్రారంభిస్తుంది. రెజా తన సహజ ధోరణిలో కొన్నాళ్లకి అదృశ్యమైపోతాడు. పుణేకి తిరిగొచ్చిన అంతర, చివరికి దిలీప్‌ని పెళ్లిచేసుకుంటుంది. తల్లి అనారోగ్యం నేపథ్యంలో తల్లితో తనకున్న పోలికలు, పోటీ, వైరుధ్యాలు, శత్రుత్వాలు, అసంతృప్తులు అన్నీ తెరమీదకొచ్చి సంక్లిష్ట చిత్రంగా నవల విస్తరిస్తుంది. తల్లి జ్ఞాపకశక్తిని కోల్పోవడం వాస్తవమైతే, తన జ్ఞాపకాలలో మాత్రం నిజాయితీ ఎంతుంది (ఖ్ఛ్చ జ్టీy జీటటౌఝ్ఛ్టజిజీnజ ్టజ్చ్టి జీటఛి్చౌu్టజిౌట్ఛఛీ) అన్నది ప్రశ్నార్థకమవుతుంది అంతరకి. ఇంతలో ఒక కూతుర్ని ప్రసవించిన అంతర, ప్రసవానంతర డిప్రెష¯Œ కి గురై, చిక్కుముళ్లని విడదీస్తూపోయే ప్రయత్నంలో మరిన్ని చిక్కుముళ్ల బారినపడ్డట్టవుతుంది. మానవ మనస్తత్వాల మేళవింపుగా సాగే పతాక సన్నివేశంలో నవల హఠాత్తుగా ఒక షార్ట్‌స్టోరీలా ముగిసిపోతుంది. తనని తాను unఖ్చీట్చ చేసుకోవాలనుకున్న అంతర ప్రయత్నం గాల్లో దీపమవుతుంది.  బహుశా unఅn్ట్చట్చ అయిన అనంతరమే అది సాధ్యపడుతుందేమో!  నవలలో ప్రత్యేకంగా గమనించవలసిన అంశం– అపసవ్యమైన స్త్రీల జీవితాలకి మగవాళ్లే కారణం అనే రచనాత్మక సర్దుబాటు ధోరణికి రచయిత్రి పూనుకోకుండా, ఆయా స్త్రీలను అ¯Œ లైకబుల్‌ పాత్రలుగానే యథాతథంగా చిత్రించడం. స్త్రీల అవస్థలకి బాహ్యపరిస్థితులు కారణమైనట్టే, వారివారి ఆలోచనాపరిధుల పరిమితులూ కొంతవరకూ కారణాలవుతాయి. లైలా స్లిమానీ అనే రచయిత్రి చెప్పినట్టు – ‘‘మగవాళ్లకుండే లోపాలవంటివే ఆడవాళ్లకీ ఉంటాయని అందరూ అంగీకరిస్తేనే సమానత్వం సాధ్యమవుతుంది. ఆడవాళ్లు పువ్వులలాంటివారనీ,  మృదుహృదయులనీ చెప్పే తీపికబుర్లన్నీ వాళ్లకీ చీకటి కోణాలుండగలవన్న సత్యాన్ని గుర్తించడాన్ని విస్మరించడమే! అలాంటి ఉపేక్ష కూడా ఆధిపత్య ధోరణిలో భాగమే!’’ ఇది అర్థం చేసుకోగలిగితేనే అలాంటి అ¯Œ లైకబుల్‌ పాత్రల పట్ల ఆలోచనాత్మకమైన అవగాహన కలుగుతుంది; చదువుతున్నదానికంటే ఎక్కువ స్ఫురిస్తూ ఉంటుంది! నవల: బర్ట్న్‌ శుగర్‌ రచన: ఆవ్నీ దోషీ ప్రచురణ: ఫోర్త్‌ ఎస్టేట్‌ ఇండియా; 2019 -ఎ.వి.రమణమూర్తి 

నవల: ద లైయింగ్‌ లైఫ్‌ ఆఫ్‌ అడల్ట్స్‌ రచయిత్రి: ఎలీనా ఫెరాంటె ఇటాలియన్‌ నుంచి ఆంగ్లానువాదం: ఆన్‌ గోల్డ్‌స్టైన్‌ ప్రచురణ: యూరోపా ఎడిషన్స్‌; 2020  ‘‘చిన్నప్పుడు నేను అబద్ధాలు చెప్పేదాన్ని, తరచూ శిక్షింపబడేదాన్ని కూడా! అబద్ధాలు చెప్పడాన్ని వ్యతిరేకించే పెద్దవాళ్లు మాత్రం ఇతరులకే కాదు, తమకి కూడా తేలికగా అబద్ధాలు చెప్పేసుకుంటారు. జీవితాలకో అర్థం, స్థిరత్వం, ఇతరులనెదుర్కునే శక్తి, తమ పిల్లల ముందు ఆదర్శప్రాయంగా నిలబడగలిగే సామర్థ్యం – వీటన్నిటికీ అబద్ధాలే ప్రాథమికావసరమైనట్టు! చిన్నప్పటి ఈ ఆలోచనే జొవానా కథకి ప్రేరణ అనుకోవచ్చు.’’ ఈనెల విడుదలయిన ‘ద లైయింగ్‌ లైఫ్‌ ఆఫ్‌ అడల్ట్స్‌’ నవల రచయిత్రి ఎలీనా ఫెరాంటె ఒక ఇంటర్వ్యూలో అన్న మాటలివి. ఈ నవల పెద్దవాళ్ల అబద్ధాల గురించీ, పన్నేండేళ్ల జొవానా చేసే ఉద్విగ్నభరిత సంతృప్త ప్రయాణం గురించీ. రాసిన నవలలన్నీ ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రశంసలు పొందినా, తనెవ్వరో ప్రపంచానికి తెలియనివ్వని ఫెరాంటేని ప్రస్తావిస్తూ ‘‘ఎవరికీ తెలియని ప్రముఖ ఇటాలియన్‌ రచయిత్రి’’ అంటారు జేమ్స్‌ వుడ్‌. ఆవేదనల భావతీవ్రతలనీ, మేధోపరమైన విశ్లేషణలనూ ఇటాలియన్‌ నుంచి ఆంగ్లంలోకి సరళానువాదం చేసింది ఆన్‌ గోల్డ్‌స్టైన్‌. పేదరికంలో పెరిగిన ఆండ్రియా స్వయంకృషితో చదువుకుని, ఉపాధ్యాయుడిగా పనిచేస్తూ ఉంటాడు. భార్య నెల్లీ, ప్రేమించే కూతురు జొవానా, ఇదే అతని జీవితం. సమయం దొరికినప్పుడల్లా పుస్తకపఠనం, అప్పుడప్పుడూ స్నేహితుడు మేరియానోతో మార్క్సిజం, ఇతరత్రా విషయాలపై ఘాటైన చర్చలు ఆండ్రియాకి ఆటవిడుపులు. మేరియానో భార్య కాన్‌న్టాన్‌, వారిపిల్లలూ వీరి కుటుంబంతో కలిసిపోతారు. తోబుట్టువులతో సంబంధ బాంధవ్యాలు లేని ఆండ్రియాకి సోదరి విటోరియా అంటే అసహ్యం. తండ్రి మాటలనిబట్టి అత్తయ్య విటోరియా ద్వేషం, కుత్సితత్వం రూపుదాల్చిన అనాకారిగా జొవానాకి అర్థమవుతుంది. తల్లిదండ్రులు తన చదువు గురించి ఒకసారి మాట్లాడుకుంటున్నప్పుడు తండ్రి ‘‘జొవానా రోజురోజుకీ విటోరియాలా తయారౌతోంది,’’ అనటం వినిపిస్తుంది. అప్పుడప్పుడే మొదలయిన నెలసరీ, మారుతున్న శరీరాకృతీ, శారీరకమైన అపరిశుభ్ర భావనల మధ్య  జరుగుతున్న మార్పులను పూర్తిగా స్వీకరించలేని సున్నితమైన మనఃస్థితిలో ఉన్న ఆమెకు తండ్రి మాటలు శరాఘాతాలై, తనరూపం గురించి మరిన్ని అనుమానాలు రేకెత్తించి ఆత్మస్థైర్యాన్ని దెబ్బతీస్తాయి. ఎప్పుడూ అద్దంలో చూసుకుంటూ, లోపాలను వెతుక్కుంటూ, వాటిని సరిదిద్దుకునే తాపత్రయంలో పడిపోతుంది జొవానా. ఆమెలో న్యూనతతోబాటు ఎదురుతిరిగే ధోరణి మొదలవుతుంది. ఆదర్శవంతంగా ఆమెను తీర్చిదిద్దాలనుకున్న తల్లిదండ్రులకు జొవానా అర్థంకాని ప్రశ్నలా మారుతుంది. అత్తయ్య విటోరియాని కలిసిన జొవానాకి ఆమె జీవనవిధానం, మాటల్లో అనియంత్రితమైన స్వేచ్ఛ, సూటిదనం కొత్తగా అనిపిస్తాయిగానీ ఆకట్టుకుంటాయి. తల్లిదండ్రులపట్ల అత్తయ్యకున్న ద్వేషం అర్థమయినా ఆమె ప్రేమభావన జొవానాని కట్టిపడేస్తుంది. అప్పుడే ఉల్కాపాతంలా తన తండ్రికీ మేరియానో భార్య jlకీ మధ్య గత పదిహేనేళ్లుగా సంబంధం ఉందన్న నిజం జొవానాకి తెలుస్తుంది. తల్లిదండ్రుల మధ్య గొడవల అనంతరం తండ్రి తమను వదిలి కా¯Œ స్టా¯Œ ్స ఇంటికి వెళ్లిపోవటంతో జొవానా ప్రపంచం తలకిందులవుతుంది. పసితనాన్ని అంతమొందిస్తున్నట్టుగా కఠిన వాస్తవమేదో ఆమెను కమ్మేస్తుంది. నిరాశా నిస్పృహల్లో కూరుకుపోయి తనని పట్టించుకోని తల్లి, అప్పుడప్పుడు కలవడానికి వచ్చి తనకర్థంకాని కూతురితో మాట్లాడటానికేమీ తోచక మౌనంగా ఉండిపోయే తండ్రి– జొవానాలో ఒంటరితనాన్ని పెంచుతారు. ప్రేమరాహిత్యపు పరిణామంగా అసహనం, అందరినీ దూరంగా పెట్టడం, విచిత్రమైన వేషధారణ – ‘నేనింతే, నేనిదే,’ అని ప్రపంచానికి చాటిచెప్పే నిర్లక్ష్యపు ప్రకటన కనిపిస్తుంది ఆమెలో. సంస్కారయుతమైన విజ్ఞతనీ, ఆలోచనావగాహనల్లో స్పష్టతనీ పెంపొందించుకునే ప్రయత్నంలో జొవానాకి  ‘ప్రేమంటే ద్వేషాన్ని మర్చిపోవటమే’ అని పోనుపోనూ అర్థమవుతుంది. సంఘర్షణలకతీతంగా అందరినుంచీ నేర్చుకుంటూ, స్వేచ్ఛని పునర్నిర్వచించుకుంటూ, తల్లిదండ్రులతో బంధాన్ని పునర్నిర్మించుకుంటూ అడుగులు వేస్తుంది. జరిగిపోయిన వాటిల్లో తప్పొప్పులని ఎంచడం గతజలసేతుబంధనం అన్నది ఆమె అంతస్సంఘర్షణ వెలువరించిన ఆవిష్కరణ.  తల్లిదండ్రుల వివాహేతర సంబంధాలూ, మనస్పర్థలతో విడిపోవటాలూ పిల్లలని సంక్షోభానికి గురిచేస్తాయి. ఆత్మ, పరవంచనలకి పాల్పడే సగటు మనుషులు ఎదుగుతున్న వ్యక్తిత్వాలకి అవరోధాలుగా పరిణమిస్తారు. నవలలో చెప్పినట్టు, ‘‘ఒకోసారి మనుషులు ఇతరులకు కష్టాన్ని కలిగిస్తారు కానీ, వారి అభిమతం మాత్రం అదికాదు.’’ జొవానాలాగా ఈ విషయాన్ని  గ్రహించగలిగితే, జీవితంలో చాలా సమస్యలని దూరం పెట్టవచ్చు. పద్మప్రియ 

బాహ్య ప్రపంచానికి ఎంత మాత్రమూ సంబంధం లేకుండా ఉన్న స్థలాలను కూడా నివాసం కోసం మనిషి వెతుక్కుంటూ వెళ్లాడు. అట్లాంటి ఒక దుర్గమ స్థలం, దక్షిణ అమెరికా సముద్ర తీరానికి దాదాపు ఏడు వేల కిలోమీటర్ల దూరాన ఉన్న పాలినేషియన్‌ ద్వీపాలు. అట్లా అక్కడికి చేరుకున్న ఇంకాన్‌ జాతి వారు సముద్రమట్టానికి సుమారు పద్నాలుగు వేల అడుగుల ఎత్తుండే అండీస్‌ పర్వతపు లోయలలో వ్యవసాయానికి నీటి పారుదల సౌకర్యాలు ఏర్పాటు చేసి అద్భుతమైన నాగరికత సృష్టించారు. రాళ్లు తొలిచి మనుషుల విగ్రహాలు చెక్కారు. పిరమిడ్లు నిర్మించారు. క్రీ.శ. 500–1100 వరకూ ఇక్కడికి వలసలు కొనసాగాయి. అయితే, ఆధునిక శాస్త్రజ్ఞులకు అర్థంకాని ప్రశ్నేమిటంటే, వీళ్లందరూ ఆ కాలంలోనే పసిఫిక్‌ మహాసముద్రం మీద ఎలా ప్రయాణించగలిగారు? సముద్ర ప్రవాహ తోడ్పాటునే నమ్ముకుని వాళ్లు ప్రయాణించివుంటారా? ఆ ప్రాచీనుల సాహసాన్ని నిరూపించడానికి నార్వేకు చెందిన ఎత్నోగ్రాఫర్‌ (మానవజాతి శాస్త్రవేత్త) థార్‌ హెయెర్డ్‌హాల్‌ (1914–2002) ఒక ప్రయోగం చేశాడు. 1947 లో ఒక తెప్ప మీద ఐదుగురు స్నేహితులతో కలిసి 101 రోజులు ప్రయాణించి ఏడు వేల కిలోమీటర్ల దూరంలోని పాలినేషియన్‌ దీవులకు చేరుకున్నాడు. ఆ అనుభవాలను అనంతరం పుస్తకంగా తెచ్చాడు. అదే ‘కడలి మీద కోన్‌–టికి’. దక్షిణ భాషా పుస్తక సంస్థ సహకారంతో ప్రేమ్‌చంద్‌ పబ్లికేషన్స్‌ 1957లో ప్రచురించిన ఈ పుస్తకాన్ని విద్వాన్‌ దేవరకొండ చిన్ని కృష్ణశర్మ తెలుగులోకి అనువదించారు. దానికి ముందుమాట రాసిన ఎ.ఆర్‌.ఐరావతి ఇలా అంటారు: 1950వ సంవత్సరం నాటి కోన్‌–టికి సముద్రయాన కథలో పూర్వకాలం నాటి పాలినేషియన్‌ సంస్కృతి మనకు గోచరమవుతున్నది. జన్మతః నార్వే దేశానికి చెందిన థార్‌ హెయెర్డ్‌హాల్‌ ప్రకృతి శాస్త్రాభిమాని. ఇతను పాలినేషియన్ల వలస విధానాన్ని మన దృష్టిపథానికి తెచ్చి అది ఒక సజీవసత్యంగా నిరూపించాడు. భౌతిక శాస్త్రజ్ఞుడు కావటం చేత తాను చెప్పదలచుకొన్న దానిని విశదంగా తెలియబరిచాడు. తన సిద్ధాంతాన్ని రుజువు పరచటం కోసం, సహచరులైదుగురినీ ప్రోత్సహించి యాత్ర సాగించాడు. ఈ మహాకార్యం అతన్ని చిరస్మరణీయుడుగా చేస్తున్నది. ఈ యువకుల సాహసం వల్ల చారిత్రకులకూ, భూగర్భ శాస్త్రజ్ఞులకూ అయోమయంగా కనబడుతున్న ఒక అద్భుత సమస్య సుపరిష్కృతమైంది. థార్‌ హెయెర్డ్‌హాల్‌ మేకులు ఉపయోగించకుండా ఇంకాన్‌ జాతివారి ప్రాచీన పద్ధతిని తొమ్మిది బాల్సా దుంగల తెప్పను నిర్మించి, దానినే సముద్రతరణ సాధనంగా చేసి, దానికి ఇంకాన్‌ జాతిలో ప్రాచీనుడైన కోన్‌–టికి పేరు పెట్టాడు. ఈ యువకుల ఉత్సాహశక్తికి అడుగడుగునా పరీక్షలు జరిగాయి. మనుషులను తినటానికి అలవాటుపడ్డ సొరచేపలతో కలసిమెలసి ఉండవలసిన పరిస్థితులున్నూ కలిగాయి. అయితే ఎట్టి పరిస్థితులలోనూ ఈ మిత్రమండలి స్థైర్యం చెక్కు చెదరకపోవటం, ఎంత విపత్తునైనా వినోదప్రాయంగా చూడటం ఎవరికైనా ఆశ్చర్యం కలిగించే పరమసత్యాలు. వీటివల్ల ఈ కోన్‌–టికీ యాత్ర ఒక అద్భుత గాథ అయింది. ఈ సాహసయాత్రకు తగ్గ ప్రోత్సాహమూ, సహాయ సంపత్తీ, శ్రేయోభిలాషులూ కొరత పడలేదు. ఏదిఏమైనా దక్షిణ అమెరికా తీరం నుంచి సుదూరభూములకు కోన్‌–టికి బయలుదేరుతున్నప్పుడు అది ఒక అవివేకపు కుతూహలంగానే పరిగణితమైంది. అయితే నూట ఒకటవ రోజున ఆ పడవ నూతన భూమి చేరుకోగానే ఆ యత్నమంతా ఒక మహాకార్యంగా భావించగల విచిత్ర వాతావరణం కలిగింది. ఇంతకూ కోన్‌–టికి యాత్ర వల్ల ప్రాచీన ప్రజలు మహా సాహసికులనీ, ఈ యిరవయ్యో శతాబ్దంలోని మనకు అసాధ్యమనిపించే విధంగా తెప్పవంటి పడవ మీదనే పెద్దపెద్ద సముద్ర ప్రయాణాలు వారు చేశారనీ రుజువవుతున్నది. 

డెబ్భై ఏళ్ల వయసున్న ప్రముఖ లాటిన్‌ అమెరికన్‌ రచయిత సెజర్‌ ఐరా గురించి పరిచయం చేయడం, అతని రచనాపద్ధతిని అర్థం చేసుకోవడమంత కష్టం. వాస్తవికత, అధివాస్తవికత, అసంబద్ధత, తాత్వికత, హాస్యచతురత కలగలిసిపోయి ఉండే ఇతని ఏ రచనా సాధారణంగా వందపేజీలకి మించదు. ఐరా రచనల్లో మలుపులు తిరుగుతూ సాగే చిక్కనైన ప్లాట్‌ కూడా చెప్పుకోదగ్గంతగా ఉండదు. నిజానికి చెప్పవలసిన నాలుగుముక్కల కథనీ మొదట్లోనే దాదాపుగా చెప్పేస్తాడు. మిగతాదంతా, ఆ అంశం చుట్టూ చేసే తాత్వికమైన ఆలోచనల పక్కదార్లూ, చిక్కుముళ్లూ, కొండొకచో శాఖాచంక్రమణాలు. ఐరాని అభిమానంగా చదివేవాళ్లు బహుశా ఇలాంటి వలలో చిక్కుబడిపోవడాన్నే ఆశించి ఆనందిస్తారు. నాలుగు దశాబ్దాల రచనాజీవితంలో ఐరా ఇప్పటివరకూ దాదాపు ఎనభై నవలలని స్పానిష్‌ భాషలో రాయగా, ఇంగ్లీష్‌లోకి అనువాదమయిన నవలల్లో ‘ఆర్ట్‌ఫోరమ్‌’ పద్దెనిమిదో పుస్తకం. ఇంగ్లిష్‌ అనువాదాలనన్నింటినీ ఇప్పటివరకూ ప్రముఖ ప్రచురణ సంస్థ న్యూ డైరెక్ష¯Œ ్స ప్రచురించింది.   అర్జెంటీనాలోని బునోస్‌ ఐరీస్‌లో నివసించే కథకుడికి అమెరికాలో ప్రచురించబడే ఆర్ట్‌ పత్రిక ‘ఆర్ట్‌ఫోరమ్‌’ అంటే అమిత ఇష్టం. తనుంటున్న నగరంలో ఆ అమెరికన్‌ పత్రిక సరిగ్గా దొరకదు కాబట్టి, రకరకాల పద్ధతులలో దాన్ని సంపాదించడానికి ప్రయత్నిస్తుంటాడు. ఇంత కష్టపడే బదులు చందా కట్టవచ్చు కదా అని మిత్రులు సలహా కూడా ఇస్తారు. క్రెడిట్‌ కార్డ్‌ లేని కారణంగా ఆ పనిచేయలేకపోయిన కథకుడికి అనూహ్యంగా ఒక బ్యాంక్‌ కార్డ్‌ ఇవ్వడం, ఇతను చందా కట్టేయడం జరుగుతుంది. చందా అందుకున్న పత్రికవాళ్లు ఆ విషయం తెలియబరుస్తూ, ‘‘అర్జెంటీనాలో ఉన్న మీకు మా శుభాకాంక్షలు,’’ అని ఈమెయిల్‌ కూడా పంపిస్తారు. ‘‘పాపం, మాదేశం అక్కడ అన్ని పత్రికల్లో మొదటిపేజీలో ఉంటుంది కాబోలు. ఇలాంటి సంక్షోభపరిస్థితుల్లో కూడా నేను ఇక్కడినుంచి చందా కట్టడం వాళ్లు గమనించినట్టున్నారు,’’ అనుకుంటాడు. వెనువెంటనే, పత్రిక కాపీని కూడా అందుకుంటాడు. ఆ సంచికను ముందునుంచి వెనక్కీ, వెనకనుంచి ముందుకీ అపురూపంగా చదువుకున్న కథకుడి ఆనందం వర్ణనాతీతం.  అయితే, ఆనందాలన్నీ క్షణభంగురాలే అన్నట్టుగా, కథకుడి చేతికి పత్రిక అందటం ఆగిపోతుంది. ఇక అతని బాధ చెప్పనలవి కాదు. కారణాలని అన్వేషిస్తూ, పరిస్థితులని విశ్లేషిస్తూ ఉంటాడు. ఆవేదన పడుతూంటాడు. ఫలానాది జరిగితే పత్రిక వస్తుందని మూఢనమ్మకాలని పెంచుకుంటుంటాడు. ‘‘అతీతమైన శక్తుల విషయంలో, ఫలించగల సంభావ్యత ఉన్న విషయాలే మూఢనమ్మకాలంటే,’’ అంటాడు. అన్నింటికీ తార్కిక, తాత్విక వివరణలిస్తూంటాడు. ఒకచోట పాతపుస్తకాలని అమ్ముతున్నారని తెలుసుకుని ఆ పత్రిక పాతసంచికలు ఇరవైనాలుగు కొనుక్కుంటాడు. పత్రికలోని విషయమంతా దొరికినట్టయితే ఈ ఆవేదన తప్పుతుందా అని ప్రశ్నించుకుంటాడు. తప్పదని సమాధానమూ చెప్పుకుంటాడు. వస్తుభ్రాంతిలోనూ, అవి కలగజేసే రసభ్రాంతిలోనూ పడిపోతున్నాం అనుకుంటాడు. ‘‘బహుశా, మనకి నిజంగా అవసరం లేని విషయాల చేతిలో బందీలుగా మారిపోతున్నామా?’’ అన్న మీమాంసకి లోనవుతాడు. ఎన్నిరోజులుగా ఎన్ని సంచికలకోసం ఎదురుచూస్తున్నాడో లెక్కలేసి కొత్త క్యాలెండర్‌ని తయారుచేసుకుంటాడు. పత్రిక సంచికలు మాత్రం రావడంలేదు. పూర్తి నిరాశానిస్పహలకి లోనై ఒక దశలో ఆర్ట్‌వర్క్‌ వగైరా చేసి, వ్యాసాలు రాసేసి పత్రిక సంచికలనే స్వయంగా తయారుచేసుకుంటే పోలేదా అనీ ఆలోచిస్తాడు కానీ, అది కార్యరూపం ధరించదు.  అనంతంగా ఇలా సాగిపోతుండే కథకుడి వేదన మొట్టమొదటి మానవుడు ఆడమ్‌ గురించిన ఒక అధ్యాయపు తలపోతలతో ముగుస్తుంది.  ఒక పత్రిక కోసమో, ఒక పుస్తకం కోసమో ఎదురుచూడటం ప్రతి పాఠకుడి అనుభవంలో ఉండేవుంటుంది. పాఠకుడిని నవలతో కనెక్ట్‌ చేయగలిగిన అలాంటి సూక్ష్మాతిసూక్ష్మమైన అనుభవాన్ని పట్టుకుని, కథాంశాన్ని సైతం మరపించే స్థాయిలో మేధోపరమైన విషయవిస్తరణ చేయడం అందరికీ సాధ్యపడదు– ఆలోచనల్లోనూ, వాటిని వ్యక్తం చేయగలిగిన భాషలోనూ సూటిదనం, విరుపూ, ప్రతిభా ఉంటే తప్ప. కాథరిన్‌ సిల్వర్‌ చేసిన అనువాదంలో ఆ వస్తుశిల్పచాతుర్యమంతా సుస్పష్టంగా కనిపిస్తూనే ఉంటుంది. పుస్తకం వెల కొద్దిగా ఎక్కువే అయినా, ఐరాని తెలుసుకోడానికి చదవదగ్గ పుస్తకం! ఎ.వి.రమణమూర్తి  

ఈవెంట్‌ 60 యేళ్ల యాకూబ్‌: కవి, ‘కవి సంగమం’ స్థాపకుడు యాకూబ్‌ 60 ఏళ్ల సందర్భంగా వెలువడనున్న ప్రత్యేక సాహిత్య సంచిక కోసం వ్యాసాలను కోరుతున్నారు. సంచిక కమిటీ సభ్యులు: పలమనేరు బాలాజీ, చల్లపల్లి స్వరూపరాణి, నూకతోటి రవికుమార్, వంశీకృష్ణ, అన్వర్, గుడిపాటి. సెప్టెంబర్‌లోగా రచనలు పంపాల్సిన మెయిల్‌:  yakoobkavi@gmail.com ఇది ఊరి దస్తూరి. ఇది ఒక ఊరి రాత. పట్టణాల, నగరాల రాతలు భ్రమలు గొల్పుతాయి. మనలో మరులు పుట్టిస్తాయి. అవి గుండెని చేరని కంటికింపు రాతలు. అన్నవరం దేవేందర్‌ మాటల్లోనే ‘ఊరు అంటే ఒగలకొగలు సుట్టాల్లెక్క. ఊరంటే శిన్నతనం యాది. ఊరంటే శిన్నప్పటి సోపతి. ఊరంటే పులకింత. ఊరంటే ఎవుసం ఎద్దు బాయి బంధం’. ఈ దస్తూరిలో ప్రజల ఆశా నిరాశలు, ఆహార విహారాలు, చావు పుట్టుకలు, పెండ్లిళ్లు, మన కళ్ళకు సహజంగా కన్పిస్తాయి. అన్నవరం కవి కావడం వల్లా, తెలంగాణ జీవద్భాషలో చక్కటి కవిత్వ రచన చేస్తున్న కారణంగా విషయ వివరణలో ఆ కవితాగంధం చాలాచోట్ల కనిపిస్తుంది.   ఊరి సంతోషాల్నే కాదు, దుఃఖాన్ని సైతం సజీవంగా నిల్పుతాడు దేవేందర్‌. ‘ఎవరు మరణించినా ఊరంతా దుక్క సముద్రమైతది’. అంతేగాక సద్దుల బతుకమ్మనాడు కూడ బర్రెల్ని కొట్టుకపోతూ జీవితంలో సెలవులు ఎరగని బర్ల కాసెటాయన వేదనను లిఖిస్తాడు. మనుషుల్ని ‘ఆయన కొంచెపోడు, నడుమంత్రపోడు, పిసినారోడు’... ఇట్లా వాళ్ళ వాళ్ళ గుణకర్మల్ని బట్టి వర్గీకరిస్తాడు. మనుషుల వింగడింపుతో ఆగక గొర్రెల్ని వాటి రంగుల్ని, శరీరాకృతుల్ని బట్టి క్లాసిఫై చేసిన పల్లె ప్రజల మాటల మూటల్ని మనముందు విప్పుతాడు. ‘ఎలగాళ్ళ గొర్రె’, ‘అంబిగాళ్ళ గొర్రె’. ఎలగాళ్ళ అంటే తెల్లకాళ్ళ గొర్రె అట! అంటే ఏమిటి? బహుశా వెల్ల కాళ్ళు అయివుండాలి. అట్లాగే మేకల్లో, ఎడ్లల్లో వున్న రకాలు వివరిస్తాడు. ఈ వయ్యిలో కట్టె పలక బలపం నుంచి డిజిటల్‌ పాఠాల తరం వరకు మారుతున్న ప్రపంచం చూస్తే మార్పు అవసరమే, ఆధునికతా అవసరమే అన్పిస్తుంది. కాకపోతే ఇప్పుడున్న మూలాల పట్ల కూడా ఒక దృష్టి, ఒక జ్ఞాపకం నెమరువేసుకోవచ్చు. ‘ఎంత ఎత్తుకు ఎదిగినా మానవ సంబంధాల పట్ల ప్రేమ దయ ఉండాల్సి వుంది. ఫక్తు పైసల సదువు కాకుండా జీవితపు కళ తెలిసిన చదువులు పెరగాల్సి వుంది’ అంటున్నాడు రచయిత. ఊరి దస్తూరి పేరుతో శతానేక విషయాలు ప్రస్తావిస్తాడు. ‘బతుకమ్మ అంటే సంగ సంగ ఎగురుడు కాదు’ అనేస్తాడు, ఈనాడు ఆడుతున్న బతుకమ్మను చూసి. ఊర్లల్ల మునుపు పెట్టుకున్న ‘వంకాయ తమాటల వరుగులు’ కుప్పబోస్తాడు. కొత్తగడ్డి మోపు నుండి అదోరకమైన వాసనతోపాటు పాతగడ్డిలోంచి వస్తున్న చీకిపోయిన ముక్క పట్టిన వాసనను సైతం మన ముక్కుపుటాలకు అందిస్తాడు. ‘కోడిపుంజు అంటేనే రంగురంగుల అందమైన ఈకలు– కొక్కొరోకో అనే జ్ఞాపకం వస్తది. ఇప్పుడన్ని తెల్ల కోళ్ళే’ అంటాడు. పల్లెల్లో ‘గ్యాసునూనె, ఉప్పు, బెల్లం మాత్రమే కొనుడు’ ఉండేదని గుర్తు చేస్తాడు. అటువంటి స్వయం ప్రకాశక గ్రామాన్ని ప్రపంచీకరణ పూర్తిగా ధ్వంసం చేసింది. ఊరికి సంబంధించిన సమస్త అంశాలను నమోదు చేసిన సామాజిక శాస్త్రం యిది. (ఊరి దస్తూరి సెప్టెంబర్‌ 11న పోతారం (ఎస్‌) ఊరిలో విడుదల కానుంది.) డాక్టర్‌ నలిమెల భాస్కర్‌ ఊరి దస్తూరి రచన: అన్నవరం దేవేందర్‌; పేజీలు: 352; వెల: 250; ప్రచురణ: సాహితీ సోపతి;  రచయిత ఫోన్‌: 9440763479